Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Firma nəzəriyyəsi — firmanın, şirkətin və ya şirkətin mahiyyətini izah edən və proqnozlaşdıran bir sıra iqtisadi nəzəriyyələri, o cümlədən mövcudluğunu, davranışını, quruluşunu və bazarla əlaqəsini əhatə edir.
Sadələşdirilmiş formada firma nəzəriyyəsi aşağıdakı suallara cavab verməyi hədəfləyir:
- Varlıq. Niyə firmalar yaranır? Niyə iqtisadiyyatdakı bütün əməliyyatlar bazarın vasitəçiliyi ilə həyata keçirilmir?
- Sərhədlər. Niyə məhsulların ölçüsü və çeşidi ilə əlaqəli firmalarla bazar arasındakı sərhəd dəqiqdir? Ölkə daxilində hansı əməliyyatlar aparılır və bazarda nə bağlanır?
- Təşkilat. Firmalar niyə iyerarxiya və ya mərkəzsizləşdirmə kimi xüsusi bir şəkildə qurulur? Rəsmi və qeyri-rəsmi münasibətlərin qarşılıqlı əlaqəsi nədir?
- Möhkəm hərəkətlərin / performansların qeyri-bərabərliyi. Firmaların fərqli hərəkətlərinə səbəb olan nədir?
- Dəlil. Firmanın müvafiq nəzəriyyələri üçün hansı testlər mövcuddur
Firmalar bazar qiyməti mexanizminə alternativ olaraq mövcuddur, bu zaman bazar qeyri-mühitdə istehsal daha səmərəlidir. Məsələn, əmək bazarında firmalar və ya təşkilatlar tələb / təklif şərtlərinə əsasən işçilərini işə götürüb işdən çıxarmaq məcburiyyətində qaldıqda istehsal ilə məşğul olmaq çox çətin və ya baha başa gələ bilər. Həm də işçilərin hər gün daha yaxşı alternativ axtararaq şirkəti köçürməsi baha başa gələ bilər. Eynilə şirkətlərin gündəlik olaraq yeni tədarükçü tapması baha başa gələ bilər. Beləliklə, firmalar mülkiyyət hüquqlarını minimuma endirmək və ya dəyərini artırmaq üçün işçiləri ilə uzunmüddətli müqavilə və ya təchizatçılarla uzunmüddətli müqavilə bağlayırlar.
Yaranması
Birinci Dünya müharibəsi dövründə iqtisadi nəzəriyyədə vurğu, əsasən bazar təhlilini əhatə edən sənaye səviyyəli təhlildən firma səviyyəsində təhlilə keçdi, çünki mükəmməl rəqabətin artıq kifayət qədər möhkəm davranış modeli olmadığı getdikcə daha aydın oldu. İndiyə qədər iqtisadi nəzəriyyə yalnız bazarları anlamağa çalışmağa yönəlmiş və firmaların və ya təşkilatların niyə mövcud olduğunu anlamaq üçün çox az araşdırma aparılmışdır. Bazarlar, alıcının birjadakı satıcılarını dəyişdirməkdə sərbəst olduğu tərəvəz bazarlarında göstərildiyi kimi, qiymətlər və keyfiyyət rəhbər tutulur.
Əməliyyat dəyəri nəzəriyyəsi
Ronald Kouza görə, insanlar qeyri-kamil məlumatlar verilərək bazar mübadiləsi yolu ilə istehsalın koordinasiya edilməsinə dair əməliyyat xərcləri firma daxilində olduğundan çox olduqda şirkətlərdə istehsallarını təşkil etməyə başlayırlar. Ronald Kouza1937-ci ildə firmanın əməliyyat xərcləri ilə bağlı nəzəriyyəsini izah edərək, onu bazara münasibətdə nəzəri olaraq müəyyənləşdirmək üçün ilk (neoklassik) cəhdlərdən biri etdi . Onun "neoklassizizmin" bir cəhəti, firmanın miqyasda artan gəlirlərə güvənmək əvəzinə, miqyasın davamlı gəlirləri ilə uyğun izahını təqdim etməkdir . Digər bir yanaşma, firmanı həm real, həm də marja əvəzetmə fikri ilə uyğun bir şəkildə müəyyənləşdirməkdir, buna görə də ənənəvi iqtisadi təhlil vasitələri. Firmanın bazarla qarşılıqlı əlaqəsinin onun nəzarəti altında ola bilməyəcəyini (məsələn, satış vergiləri səbəbindən) qeyd edir, lakin daxili ehtiyat bölgüsü belədir: “firma daxilində bazar əməliyyatları ləğv edilir və mübadilə əməliyyatları ilə kompleks bazar quruluşu əvəzinə sahibkar dəyişdirilir, istehsalını kim idarə edir ". Alternativ istehsal metodlarının (yayılma və iqtisadi müdaxilələr) niyə ya bütün istehsalata çata bilməməsini soruşur ki, ya firmalar bütün istehsalları üçün daxili qiymətlərdən istifadə etsinlər, ya da bir böyük firma bütün iqtisadiyyatı idarə etsin.
Firma yerli bazar sistemi daxilində fəaliyyət göstərsəydi, bir çox müqavilə bağlanmalı idi (məsələn, qələm və ya təqdimat keçirilməsi). Bunun əksinə olaraq, həqiqi firmanın işçinin maaş alması müqabilində işçilər üzərində səlahiyyətin müəyyənləşdirilməsi kimi çox az (daha mürəkkəb də olsa) müqavilələri vardır. Bu tip müqavilələr, qeyri-müəyyənlik vəziyyətlərində, xüsusən də uzun müddət davam edən münasibətlər üçün tərtib olunur. Bu vəziyyət neoklassik iqtisadi nəzəriyyəyə ziddir. Neoklassik bazar anında fəaliyyət göstərir və genişləndirilmiş agent-əsas (işçi-menecer) münasibətlərinin, planlaşdırma və inamın inkişafına mane olur. Kouza, "çox qısa müddətli bir müqavilə qənaətbəxş olmadıqda bir firmanın meydana çıxma ehtimalı var" və "bir firmanın qeyri-müəyyənliklə ortaya çıxması ehtimalı çətin olduğu" ilə nəticələnir.
Firmanın olma səbəbi bazara nisbətən daha aşağı xərclərə sahib olmaq olduğundan, firmanın ölçüsünün yuxarı həddi, xərcləri o dərəcədə artırmaqla müəyyənləşdirilir ki, əlavə əməliyyatın mənimsənilməsi bu əməliyyatın bazarda edilməsi ilə bərabər olsun. (Alt sərhəddə firmanın xərcləri bazarın xərclərini üstələyir və ortaya çıxmır.) Təcrübədə idarəetmə gəlirliliyinin azalması, xüsusən çox müxtəlif fabrikləri olan və müxtəlif daxili əməliyyatları olan iri firmalarda böyük bir firmanın təşkili xərclərinin artmasına ən çox kömək edir (məsələn, konglomerat) və ya qiymətlər tez-tez dəyişirsə.
Kouz, şirkətin ölçüsünün qiymət mexanizminin istifadəsi ilə yanaşı digər təşəbbüskarların təşkili xərclərindən də asılı olduğunu söylədi. Bu iki amil birlikdə bir firmanın nə qədər məhsul istehsal etdiyini və hər birinin nə qədər olduğunu təyin edir.
Əməliyyat xərcləri nəzəriyyəsinin yenidən nəzərdən keçirilməsi
Luis Puttermana görə, əksər iqtisadçılar firmadaxili və şirkətlərarası əməliyyatlar arasındakı fərqi tanıyırlar, eyni zamanda bir-birlərinə kölgə salırlar; bir firmanın ölçüsü yalnız kapitalı ilə müəyyənləşdirilmir . Məsələn, Corc Barklay Riçardson, firma ilə bazar arasında firmalararası işbirliyi kimi ara formaların mövcudluğu səbəbindən sərt fərqin uğursuz olduğunu qeyd etdi.
Kleyn (1983) "iqtisadçılar indi bu qədər kəskin fərqin olmadığını və firma daxilindəki əməliyyatların bazar (müqavilə) münasibətlərini təmsil edən olaraq qiymətləndirməyin də faydalı olduğunu qəbul etdiklərini" müdafiə etdi. Bir firma daxilində və ya hətta firmalar arasında baş verən bu cür əməliyyatlarla əlaqəli xərclər əməliyyat xərcləridir.
Nəticə etibarilə, firmanın bazar qüvvələrindən qorunan bürokratik nəzarət sahəsi və ya sadəcə “qanuni bir uydurma” olsun, “fərdlər arasındakı müqavilə münasibətləri məcmusunun əlaqəsi” (Censen və Meklinqin dediyi kimi) “bazarların tamlığının bir funksiyasıdır. və bazar güclərinin firmadaxili münasibətlərə nüfuz etmə qabiliyyəti ”
İdarəetmə və davranış nəzəriyyələri
Yalnız 1960-cı illərə qədər firmanın neoklassik nəzəriyyəsi idarəetmə və davranış nəzəriyyələri kimi alternativlərlə ciddi şəkildə qarşılandı. Uilyam Baumol (1959 və 1962), (1964) və Oliver Vilyamson (1966) tərəfindən inkişaf etdirilən firmanın idarəetmə nəzəriyyələri, menecerlərin öz faydalarını maksimum dərəcədə artırmağa çalışacaqlarını və bunun mənfəətin artırılmasının əksinə firma davranışı üçün nəticələrini nəzərə alacaqlarını düşünürlər. (Baumol, menecerlərə satışların səhmdarları qane edən minimum mənfəət həddi xaricində maksimum dərəcədə artırılması ilə ən yaxşı şəkildə xidmət göstərilməsini təklif etdi.) Bu yaxınlarda bu, əsas şəxsin (səhmdarın və ya firmanın) istifadə etmədiyi geniş tətbiq olunan işi modelləşdirən əsas agent təhlilinə çevrildi. bir agentin (menecer və ya təchizatçı) necə davrandığını xərcsiz çıxara bilər. Bu ya agentin direktordan daha çox təcrübəyə və ya biliyə sahib olması səbəbindən, ya da agent agentin hərəkətlərini birbaşa müşahidə edə bilmədiyi üçün baş verə bilər; mənəvi təhlükə probleminə gətirib çıxaran asimmetrik məlumatlardır. Bu o deməkdir ki, müəyyən dərəcədə menecerlər öz maraqlarını təmin edə bilərlər. Ənənəvi idarəetmə modelləri ümumiyyətlə menecerlərin mənfəəti artırmaq əvəzinə təsadüfi mənfəət həddi (mənfəət məmnuniyyəti) tabe olduğu sadə bir obyektiv yardım funksiyasını (buraya əmək haqqı, fayda, təhlükəsizlik, güc, prestij daxil edə bilər) maksimum dərəcədə artırdığını düşünür.
Müəssisə və firma: oxşar cəhətləri və fərqlər
Qədim yunan alimlərinin terminlərin (məhfumların) məzmunlarının aydınlaşdırılması haqqında belə bir kəlamı olmuşdur: «terminlərə görə mübahisə etməzlər, razılığa gələrlər». Bu fikrin deyilişi nə qədər cazibədar olsa da, onun birmənalı qəbulu mümkün deyildir. Belə ki, hər bir termin əşya, hadisə, proses və s.-nin mahiyyətini, başqa sözlə, onun kəmiyyət və keyfiyyət tərəfini, daxili əlaqələrini, daha dəqiq aça, səciyyələndirə bilməlidir.
Hadisə və proseslərin idarə olunmasında, kəmiyyət və keyfiyyətcə qiymətləndirilməsində onların mahiyyətini (məzmununu) bu və ya digər dərəcədə özündə əks etdirən məhfumlar (terminlər), kateqoriya və göstəricilərdən istifadə olunur. Belə olmadıqda əşya, hadisə və proses haqqında yanlış mülahizələr söylənər, oxşar olanların fərqini (fərqlərini) müəyyən etməkdə, fərqli olanların isə oxşar cəhətini (cəhətlərini) aşkarlamaqda çətinlik yarana bilər. Lakin indinin özündə də, başqa elmlərdə olduğu kimi, iqtisad elmində də mənası tam və dəqiq açılmamış, mübahisə doğuran terminlər mövcuddur. Belə terminlərdən biri də «firma»dır. Hər şeydən öncə, qeyd etmək lazımdır ki, «firma» italyan sözü olub, azərbaycan dilində «imza», «nişan» sözlərinə uyğun gəlir. İlk növbədə firma haqqında iqtisadi nəzəriyyə elminin nümayəndələrinin işləmiş olduqları müxtəlif konsepsiyaların səciyyəvi cəhətlərini.
Həmin konsepsiyalar aşağıdakılardır:
- firma haqqında neoklassik nəzəriyyə;
- firma haqqında institutsional nəzəriyyə;
- firma haqqında davranma (bixevioriya) nəzəriyyəsi
Neoklassik nəzəriyyəyə görə firma, istehsal (texnoloji) vahidi olmaqla funksiyası istehsal fəaliyyəti, məqsədi isə maksimum mənfəət əldə etmək kimi şərtləndirilir. Həmin nəzəriyyə, istehsal resurslarının ən optimal nisbətini tapmaqla, minimum istehsal xərclərinə nail olmağı firmanın əsas vəzifəsi hesab edir. Lakin bu nəzəriyyənin firmadaxili idarəetməni, firmanın təşkilat quruluşunun xüsusiyyətlərini nəzərə almaması və habelə verilən qərarların alternativsiz, seçimsiz olması onu praktiki vəzifələrin həlli işi üçün o qədərdə yararlı etmirdi.
İnstitutsional nəzəriyyəyə görə firma, bazar qeyri-müəyyənliyi şəraitində fəaliyyət göstərən mürəkkəb ierarxiya qurluşlu təşkilatdır. Bu nəzəriyyəyə görə, resursların nəqdsiz bölgüsünə əsaslanan firma onların (resursların) bazar mexanizmi prinsiplərinə görə pulla bölgüsünə alternativ olmaqla bölgü prosesinin idarə edilməsi xərclərinə – transaksiya (sövdələşmə) xərclərinə – qənaət məqsədini güdür;burada firma həmdə özünün daxili – onun özünü təşkiletməsi ilə bağlı – xərclərə nəzarət işinidə həyata keçirir.
Davranma nəzəriyyəsinə görə, firma mütəhərrik bazar münasibətlərinə yalnız uyğunlaşmamalı və həm də öz davranışı ilə mövcud olan mühiti özünə uyğunlaşdırmağı bacarmalıdır; bu – firmanın sahibkarlıq (təşəbbüskarlıq) konsepsiyasıdır. Burada firma habelə müxtəlif səviyyələrdə baş verən sahibkarlıq funksiyalarının qarşılıqlı fəaliyyəti sistem kimi səciyyələndirilir. Belə halda əsas vəzifə həmin funksiyaların uzlaşdırılmasına nail olmaqdır, çünki firmanın davranışı müxtəlif səviyyələrə məxsus sahibkarlığın qarşılıqlı fəaliyyəti ilə qiymətləndirilir.
Firmanın iqtisadi, sosial və texniki-təşkilatı təbiəti haqqında nəzəriyyədən gələn yuxardakı müxtəliflikliklər tətbiqi iqtisad elmlərindən yan keçməmişdir. Elə bu səbəbdən də konkret iqtisad elmlərinin nümayəndələri arasında da firma haqqındakı fikir ayrılığı indi də mövcuddur.
İstinadlar
- Kantarelis, Demetrius. Theories of the firm (2nd ed). Great Britain: Inderscience Enterprises. 2007. ISBN .
- Jeffrey T. Macher, Barak D. Richman. Transaction Cost Economics: An Assessment of Empirical Research in the Social Sciences. 10 (Business and Politics). 2008-04. 1–63.
- R. H. Coase. The Nature of the Firm. 4 (Economica). 1937-11. 386–405.
- Oliver E Williamson. The Theory of the Firm as Governance Structure: From Choice to Contract. 16 (Journal of Economic Perspectives). 2002-08. 171–195.
- Oliver Hart, John Moore. Property Rights and the Nature of the Firm. 98 (Journal of Political Economy). 1990-12. 1119–1158.
- G. C. Archibald. Firm, Theory of the (The New Palgrave Dictionary of Economics). London: Palgrave Macmillan UK. 1987. 1–10. ISBN .
- Bruce Kogut, Oliver E. Williamson, Sidney G. Winter. The Nature of the Firm: Origins, Evolution, and Development. 38 (Administrative Science Quarterly). 1993-09. 503.
- Randall S. Kroszner, Louis Putterman. Reintroducing The Economic Nature of the Firm (The economic nature of the firm). Cambridge: Cambridge University Press. 1–32. ISBN .
- G. B. Richardson. The Organisation of Industry. 82 (The Economic Journal). 1972-09. 883.
- Michael C. Jensen, William H. Meckling. Theory of the firm: Managerial behavior, agency costs and ownership structure. 3 (Journal of Financial Economics). 1976-10. 305–360.
- William Ouchi, Oliver E. Williamson. Markets and Hierarchies: Analysis and Antitrust Implications. 22 (Administrative Science Quarterly). 1977-09. 540.
- Dotan Oliar. Empirical studies of copyright registration (Research Handbook on the Economics of Intellectual Property Law). Edward Elgar Publishing. 2019. 533–546. ISBN .
- Robert Dahlstrom, Arne Nygaard. The 2009 Nobel Prize in Economics to Oliver E. Williamson: Recognition of the Influence of Transaction Cost Economics on Business Research☆. 86 (Journal of Retailing). 2010-09. 209–210.
- John C. Panzar, Robert D. Willig. Economies of Scale and the Profitability of Marginal-Cost Pricing: Reply. 93 (The Quarterly Journal of Economics). 1979-11. 743.
- Marius Schwartz. The theory of industrial organization by Tirole, Jean. Cambridge, MA: MIT Press, 1988, pp. xii, 479, isbn 0-262-20071-6. 11 (Managerial and Decision Economics). 1990-05. 131–139.
- V. Basil Hans. Role and Responsibilities of Managerial Economists: Empowering Business through Methodology and Strategy. 10 (Nitte Management Review). 2016-12-21. 27.
- James Brink. Yochai Benkler, The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom (2006) - Yochai Benkler, The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom (New Haven, CT: Yale University Press, 2006). ISBN 0300110561. €34,89. USD 40.00. 7 (German Law Journal). 2006-10-01. 853–862.
Ədəbiyyat
- Crew, Michael A. Theory of the Firm. New York: Longman. 1975. 182. ISBN .
- Clarke, Roger; McGuinness, Tony. The Economics of the Firm. Cambridge: Blackwell. 1987. ISBN .
- Foss, Nicolai J., ed. (2000). The Theory of the Firm: Critical Perspectives on Business and Management. Taylor and Francis. v. I–IV. Chapter preview links, including Bengt Holmström and Jean Tirole, "The Theory of the Firm," v. I, pp. 148–222 from Handbook of Industrial Organization (1989), R. Schmalensee and R. W. Willig, ed., v. 1, ch. 2, p p. 61–133.
- Hart, Oliver. Firms, Contracts, and Financial Structure. New York: Oxford University Press.
- Robé, Jean-Philippe, , Accounting, Economics, and Law, Vol. 1, Iss. 1, Article 5, 2011.
- TELMAN HÜSEYNOV. FİRMANIN İQTİSADİYYATI (PDF). Bakı. 2009.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Firma nezeriyyesi firmanin sirketin ve ya sirketin mahiyyetini izah eden ve proqnozlasdiran bir sira iqtisadi nezeriyyeleri o cumleden movcudlugunu davranisini qurulusunu ve bazarla elaqesini ehate edir Sadelesdirilmis formada firma nezeriyyesi asagidaki suallara cavab vermeyi hedefleyir Varliq Niye firmalar yaranir Niye iqtisadiyyatdaki butun emeliyyatlar bazarin vasiteciliyi ile heyata kecirilmir Serhedler Niye mehsullarin olcusu ve cesidi ile elaqeli firmalarla bazar arasindaki serhed deqiqdir Olke daxilinde hansi emeliyyatlar aparilir ve bazarda ne baglanir Teskilat Firmalar niye iyerarxiya ve ya merkezsizlesdirme kimi xususi bir sekilde qurulur Resmi ve qeyri resmi munasibetlerin qarsiliqli elaqesi nedir Mohkem hereketlerin performanslarin qeyri beraberliyi Firmalarin ferqli hereketlerine sebeb olan nedir Delil Firmanin muvafiq nezeriyyeleri ucun hansi testler movcuddur Firmalar bazar qiymeti mexanizmine alternativ olaraq movcuddur bu zaman bazar qeyri muhitde istehsal daha semerelidir Meselen emek bazarinda firmalar ve ya teskilatlar teleb teklif sertlerine esasen iscilerini ise goturub isden cixarmaq mecburiyyetinde qaldiqda istehsal ile mesgul olmaq cox cetin ve ya baha basa gele biler Hem de iscilerin her gun daha yaxsi alternativ axtararaq sirketi kocurmesi baha basa gele biler Eynile sirketlerin gundelik olaraq yeni tedarukcu tapmasi baha basa gele biler Belelikle firmalar mulkiyyet huquqlarini minimuma endirmek ve ya deyerini artirmaq ucun iscileri ile uzunmuddetli muqavile ve ya techizatcilarla uzunmuddetli muqavile baglayirlar YaranmasiBirinci Dunya muharibesi dovrunde iqtisadi nezeriyyede vurgu esasen bazar tehlilini ehate eden senaye seviyyeli tehlilden firma seviyyesinde tehlile kecdi cunki mukemmel reqabetin artiq kifayet qeder mohkem davranis modeli olmadigi getdikce daha aydin oldu Indiye qeder iqtisadi nezeriyye yalniz bazarlari anlamaga calismaga yonelmis ve firmalarin ve ya teskilatlarin niye movcud oldugunu anlamaq ucun cox az arasdirma aparilmisdir Bazarlar alicinin birjadaki saticilarini deyisdirmekde serbest oldugu terevez bazarlarinda gosterildiyi kimi qiymetler ve keyfiyyet rehber tutulur Emeliyyat deyeri nezeriyyesiRonald Kouza gore insanlar qeyri kamil melumatlar verilerek bazar mubadilesi yolu ile istehsalin koordinasiya edilmesine dair emeliyyat xercleri firma daxilinde oldugundan cox olduqda sirketlerde istehsallarini teskil etmeye baslayirlar Ronald Kouza1937 ci ilde firmanin emeliyyat xercleri ile bagli nezeriyyesini izah ederek onu bazara munasibetde nezeri olaraq mueyyenlesdirmek ucun ilk neoklassik cehdlerden biri etdi Onun neoklassizizmin bir ceheti firmanin miqyasda artan gelirlere guvenmek evezine miqyasin davamli gelirleri ile uygun izahini teqdim etmekdir Diger bir yanasma firmani hem real hem de marja evezetme fikri ile uygun bir sekilde mueyyenlesdirmekdir buna gore de enenevi iqtisadi tehlil vasiteleri Firmanin bazarla qarsiliqli elaqesinin onun nezareti altinda ola bilmeyeceyini meselen satis vergileri sebebinden qeyd edir lakin daxili ehtiyat bolgusu beledir firma daxilinde bazar emeliyyatlari legv edilir ve mubadile emeliyyatlari ile kompleks bazar qurulusu evezine sahibkar deyisdirilir istehsalini kim idare edir Alternativ istehsal metodlarinin yayilma ve iqtisadi mudaxileler niye ya butun istehsalata cata bilmemesini sorusur ki ya firmalar butun istehsallari ucun daxili qiymetlerden istifade etsinler ya da bir boyuk firma butun iqtisadiyyati idare etsin Firma yerli bazar sistemi daxilinde fealiyyet gosterseydi bir cox muqavile baglanmali idi meselen qelem ve ya teqdimat kecirilmesi Bunun eksine olaraq heqiqi firmanin iscinin maas almasi muqabilinde isciler uzerinde selahiyyetin mueyyenlesdirilmesi kimi cox az daha murekkeb de olsa muqavileleri vardir Bu tip muqavileler qeyri mueyyenlik veziyyetlerinde xususen de uzun muddet davam eden munasibetler ucun tertib olunur Bu veziyyet neoklassik iqtisadi nezeriyyeye ziddir Neoklassik bazar aninda fealiyyet gosterir ve genislendirilmis agent esas isci menecer munasibetlerinin planlasdirma ve inamin inkisafina mane olur Kouza cox qisa muddetli bir muqavile qenaetbexs olmadiqda bir firmanin meydana cixma ehtimali var ve bir firmanin qeyri mueyyenlikle ortaya cixmasi ehtimali cetin oldugu ile neticelenir Firmanin olma sebebi bazara nisbeten daha asagi xerclere sahib olmaq oldugundan firmanin olcusunun yuxari heddi xercleri o derecede artirmaqla mueyyenlesdirilir ki elave emeliyyatin menimsenilmesi bu emeliyyatin bazarda edilmesi ile beraber olsun Alt serhedde firmanin xercleri bazarin xerclerini usteleyir ve ortaya cixmir Tecrubede idareetme gelirliliyinin azalmasi xususen cox muxtelif fabrikleri olan ve muxtelif daxili emeliyyatlari olan iri firmalarda boyuk bir firmanin teskili xerclerinin artmasina en cox komek edir meselen konglomerat ve ya qiymetler tez tez deyisirse Kouz sirketin olcusunun qiymet mexanizminin istifadesi ile yanasi diger tesebbuskarlarin teskili xerclerinden de asili oldugunu soyledi Bu iki amil birlikde bir firmanin ne qeder mehsul istehsal etdiyini ve her birinin ne qeder oldugunu teyin edir Emeliyyat xercleri nezeriyyesinin yeniden nezerden kecirilmesiLuis Puttermana gore ekser iqtisadcilar firmadaxili ve sirketlerarasi emeliyyatlar arasindaki ferqi taniyirlar eyni zamanda bir birlerine kolge salirlar bir firmanin olcusu yalniz kapitali ile mueyyenlesdirilmir Meselen Corc Barklay Ricardson firma ile bazar arasinda firmalararasi isbirliyi kimi ara formalarin movcudlugu sebebinden sert ferqin ugursuz oldugunu qeyd etdi Kleyn 1983 iqtisadcilar indi bu qeder keskin ferqin olmadigini ve firma daxilindeki emeliyyatlarin bazar muqavile munasibetlerini temsil eden olaraq qiymetlendirmeyin de faydali oldugunu qebul etdiklerini mudafie etdi Bir firma daxilinde ve ya hetta firmalar arasinda bas veren bu cur emeliyyatlarla elaqeli xercler emeliyyat xercleridir Netice etibarile firmanin bazar quvvelerinden qorunan burokratik nezaret sahesi ve ya sadece qanuni bir uydurma olsun ferdler arasindaki muqavile munasibetleri mecmusunun elaqesi Censen ve Meklinqin dediyi kimi bazarlarin tamliginin bir funksiyasidir ve bazar guclerinin firmadaxili munasibetlere nufuz etme qabiliyyeti Idareetme ve davranis nezeriyyeleriYalniz 1960 ci illere qeder firmanin neoklassik nezeriyyesi idareetme ve davranis nezeriyyeleri kimi alternativlerle ciddi sekilde qarsilandi Uilyam Baumol 1959 ve 1962 1964 ve Oliver Vilyamson 1966 terefinden inkisaf etdirilen firmanin idareetme nezeriyyeleri menecerlerin oz faydalarini maksimum derecede artirmaga calisacaqlarini ve bunun menfeetin artirilmasinin eksine firma davranisi ucun neticelerini nezere alacaqlarini dusunurler Baumol menecerlere satislarin sehmdarlari qane eden minimum menfeet heddi xaricinde maksimum derecede artirilmasi ile en yaxsi sekilde xidmet gosterilmesini teklif etdi Bu yaxinlarda bu esas sexsin sehmdarin ve ya firmanin istifade etmediyi genis tetbiq olunan isi modellesdiren esas agent tehliline cevrildi bir agentin menecer ve ya techizatci nece davrandigini xercsiz cixara biler Bu ya agentin direktordan daha cox tecrubeye ve ya biliye sahib olmasi sebebinden ya da agent agentin hereketlerini birbasa musahide ede bilmediyi ucun bas vere biler menevi tehluke problemine getirib cixaran asimmetrik melumatlardir Bu o demekdir ki mueyyen derecede menecerler oz maraqlarini temin ede bilerler Enenevi idareetme modelleri umumiyyetle menecerlerin menfeeti artirmaq evezine tesadufi menfeet heddi menfeet memnuniyyeti tabe oldugu sade bir obyektiv yardim funksiyasini buraya emek haqqi fayda tehlukesizlik guc prestij daxil ede biler maksimum derecede artirdigini dusunur Muessise ve firma oxsar cehetleri ve ferqlerQedim yunan alimlerinin terminlerin mehfumlarin mezmunlarinin aydinlasdirilmasi haqqinda bele bir kelami olmusdur terminlere gore mubahise etmezler raziliga gelerler Bu fikrin deyilisi ne qeder cazibedar olsa da onun birmenali qebulu mumkun deyildir Bele ki her bir termin esya hadise proses ve s nin mahiyyetini basqa sozle onun kemiyyet ve keyfiyyet terefini daxili elaqelerini daha deqiq aca seciyyelendire bilmelidir Hadise ve proseslerin idare olunmasinda kemiyyet ve keyfiyyetce qiymetlendirilmesinde onlarin mahiyyetini mezmununu bu ve ya diger derecede ozunde eks etdiren mehfumlar terminler kateqoriya ve gostericilerden istifade olunur Bele olmadiqda esya hadise ve proses haqqinda yanlis mulahizeler soylener oxsar olanlarin ferqini ferqlerini mueyyen etmekde ferqli olanlarin ise oxsar cehetini cehetlerini askarlamaqda cetinlik yarana biler Lakin indinin ozunde de basqa elmlerde oldugu kimi iqtisad elminde de menasi tam ve deqiq acilmamis mubahise doguran terminler movcuddur Bele terminlerden biri de firma dir Her seyden once qeyd etmek lazimdir ki firma italyan sozu olub azerbaycan dilinde imza nisan sozlerine uygun gelir Ilk novbede firma haqqinda iqtisadi nezeriyye elminin numayendelerinin islemis olduqlari muxtelif konsepsiyalarin seciyyevi cehetlerini Hemin konsepsiyalar asagidakilardir firma haqqinda neoklassik nezeriyye firma haqqinda institutsional nezeriyye firma haqqinda davranma bixevioriya nezeriyyesi Neoklassik nezeriyyeye gore firma istehsal texnoloji vahidi olmaqla funksiyasi istehsal fealiyyeti meqsedi ise maksimum menfeet elde etmek kimi sertlendirilir Hemin nezeriyye istehsal resurslarinin en optimal nisbetini tapmaqla minimum istehsal xerclerine nail olmagi firmanin esas vezifesi hesab edir Lakin bu nezeriyyenin firmadaxili idareetmeni firmanin teskilat qurulusunun xususiyyetlerini nezere almamasi ve habele verilen qerarlarin alternativsiz secimsiz olmasi onu praktiki vezifelerin helli isi ucun o qederde yararli etmirdi Institutsional nezeriyyeye gore firma bazar qeyri mueyyenliyi seraitinde fealiyyet gosteren murekkeb ierarxiya qurluslu teskilatdir Bu nezeriyyeye gore resurslarin neqdsiz bolgusune esaslanan firma onlarin resurslarin bazar mexanizmi prinsiplerine gore pulla bolgusune alternativ olmaqla bolgu prosesinin idare edilmesi xerclerine transaksiya sovdelesme xerclerine qenaet meqsedini gudur burada firma hemde ozunun daxili onun ozunu teskiletmesi ile bagli xerclere nezaret isinide heyata kecirir Davranma nezeriyyesine gore firma muteherrik bazar munasibetlerine yalniz uygunlasmamali ve hem de oz davranisi ile movcud olan muhiti ozune uygunlasdirmagi bacarmalidir bu firmanin sahibkarliq tesebbuskarliq konsepsiyasidir Burada firma habele muxtelif seviyyelerde bas veren sahibkarliq funksiyalarinin qarsiliqli fealiyyeti sistem kimi seciyyelendirilir Bele halda esas vezife hemin funksiyalarin uzlasdirilmasina nail olmaqdir cunki firmanin davranisi muxtelif seviyyelere mexsus sahibkarligin qarsiliqli fealiyyeti ile qiymetlendirilir Firmanin iqtisadi sosial ve texniki teskilati tebieti haqqinda nezeriyyeden gelen yuxardaki muxtelifliklikler tetbiqi iqtisad elmlerinden yan kecmemisdir Ele bu sebebden de konkret iqtisad elmlerinin numayendeleri arasinda da firma haqqindaki fikir ayriligi indi de movcuddur IstinadlarKantarelis Demetrius Theories of the firm 2nd ed Great Britain Inderscience Enterprises 2007 ISBN 0 907776 34 5 978 0 907776 34 5 0 907776 35 3 978 0 907776 35 2 Jeffrey T Macher Barak D Richman Transaction Cost Economics An Assessment of Empirical Research in the Social Sciences 10 Business and Politics 2008 04 1 63 R H Coase The Nature of the Firm 4 Economica 1937 11 386 405 Oliver E Williamson The Theory of the Firm as Governance Structure From Choice to Contract 16 Journal of Economic Perspectives 2002 08 171 195 Oliver Hart John Moore Property Rights and the Nature of the Firm 98 Journal of Political Economy 1990 12 1119 1158 G C Archibald Firm Theory of the The New Palgrave Dictionary of Economics London Palgrave Macmillan UK 1987 1 10 ISBN 978 1 349 95121 5 Bruce Kogut Oliver E Williamson Sidney G Winter The Nature of the Firm Origins Evolution and Development 38 Administrative Science Quarterly 1993 09 503 Randall S Kroszner Louis Putterman Reintroducing The Economic Nature of the Firm The economic nature of the firm Cambridge Cambridge University Press 1 32 ISBN 978 0 511 81741 0 G B Richardson The Organisation of Industry 82 The Economic Journal 1972 09 883 Michael C Jensen William H Meckling Theory of the firm Managerial behavior agency costs and ownership structure 3 Journal of Financial Economics 1976 10 305 360 William Ouchi Oliver E Williamson Markets and Hierarchies Analysis and Antitrust Implications 22 Administrative Science Quarterly 1977 09 540 Dotan Oliar Empirical studies of copyright registration Research Handbook on the Economics of Intellectual Property Law Edward Elgar Publishing 2019 533 546 ISBN 978 1 78990 399 7 Robert Dahlstrom Arne Nygaard The 2009 Nobel Prize in Economics to Oliver E Williamson Recognition of the Influence of Transaction Cost Economics on Business Research 86 Journal of Retailing 2010 09 209 210 John C Panzar Robert D Willig Economies of Scale and the Profitability of Marginal Cost Pricing Reply 93 The Quarterly Journal of Economics 1979 11 743 Marius Schwartz The theory of industrial organization by Tirole Jean Cambridge MA MIT Press 1988 pp xii 479 isbn 0 262 20071 6 11 Managerial and Decision Economics 1990 05 131 139 V Basil Hans Role and Responsibilities of Managerial Economists Empowering Business through Methodology and Strategy 10 Nitte Management Review 2016 12 21 27 James Brink Yochai Benkler The Wealth of Networks How Social Production Transforms Markets and Freedom 2006 Yochai Benkler The Wealth of Networks How Social Production Transforms Markets and Freedom New Haven CT Yale University Press 2006 ISBN 0300110561 34 89 USD 40 00 7 German Law Journal 2006 10 01 853 862 EdebiyyatCrew Michael A Theory of the Firm New York Longman 1975 182 ISBN 978 0 582 44042 5 Clarke Roger McGuinness Tony The Economics of the Firm Cambridge Blackwell 1987 ISBN 978 0 631 14075 7 Foss Nicolai J ed 2000 The Theory of the Firm Critical Perspectives on Business and Management Taylor and Francis v I IV Chapter preview links including Bengt Holmstrom and Jean Tirole The Theory of the Firm v I pp 148 222 from Handbook of Industrial Organization 1989 R Schmalensee and R W Willig ed v 1 ch 2 p p 61 133 Hart Oliver Firms Contracts and Financial Structure New York Oxford University Press Robe Jean Philippe Accounting Economics and Law Vol 1 Iss 1 Article 5 2011 TELMAN HUSEYNOV FIRMANIN IQTISADIYYATI PDF Baki 2009