Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xakaslar - türk xalqlarından biri. Xakaslar türk boyu olub Cənub-Şərqi Sibirdə yaşayırlar. Onlar Rusiya Federasiyasının Krasnoyarsk şəhərinin Xakas Muxtar Vilayətinin məskunudurlar. Xakaslar Abakan Türkləri, Yenisey Qırğızları, Minusinsk Tatarları və ya Abakan Tatarları kimi fərqli adlarla adlandırılmışdılar.
| Xakaslar | |
|---|---|
| Cəmi say | 90 000 |
| Əhəmiyyətli sayda yaşadığı bölgələr |
|
| Dil | Xakas dili |
| Din | Şaman |
| Yaxın etnik qruplar | Türkdilli xalqlar |
Əhalisi
Xakas əhalisi 1939-cu il əhalinin siyahıya alınmasına görə 52.000 nəfəridi. 1959-cu ildə 56,600 nəfərlik əhalinin 40,000-i xakaslar idi. Ölkədə xakaslardan başqa ruslar, ukraynalılar və tatarlar da yaşayır. Əlbəttə ki, xakasların Xakas muxtariyyətinin xaricində, Krasnoyarsk və Tuvadada yaşadıqlarını qeyd etmək lazımdır. 1989-cu ildə Xakas dilində danışanların ümumi sayı 81.428 nəfər idi.
İdarə etmə forması
Abakan qəbilələri "yasaul (qadağan / yasavul)" adlı, bir köməkçisi olan şəxs tərəfindən idarə edilirlər. Prezidentlər seçki yolu ilə gəlirlər. Hüquqi problemlər məhkəmə tərəfindən "bozkır qanunları" na uyğun olaraq həll edilir. Bu məhkəmənin qərarları Çar Rusiyası tərəfindən də qanuni sayılır. "Çayzan" anlayışı (monqolca Zaysan sözündəndir) cəmiyyətdə status müəyyənləşdiricisi kimi də istifadə edilmişdir.
Tarixi
Xakasların iki min ili aşan tarixləri onların bir qırğız qrupu olduğunu göstərməkdədir. Tədqiqatçılara görə xakaslar qədimdə mənşəcə Yenisey qırğızlarının tərkibində olmuşlar.
Tanrı Dağı Qırğızlarının dünya tərəfindən məşhur böyük dastanları Manas da bu tarixi hadisədən bəhs etməkdədir. Manas Dastanının izah etdiyinə görə Tanrı Dağı Qırğızları Yenisey bölgəsindən bugünkü vətənlərinə başçılığında köç etmişlər. 9. əsr Çin qaynaqları Qırğızlar dan "Heges" və ya "KieKiaSe" adıyla bəhs etməkdədir. Sonrakı illərdə Tanrı Dağı Qırğız boylarının müsəlmanlaşması və yaşadıqları bölgələr arasındakı məsafənin uzaq olması səbəbiylə Yenisey Qırğızlarının ayrı bir şəxsiyyət mənimsəməsini və Xakas adını qəbul etmələri nəticəsini doğurmuşdur. Lakin xakasların etnogenezisində uyğur və oğuz tayfaları da iştirak etmişlər.
Xakasların ulu əcdadlarının tayfa ittifaqı XIII əsrdə monqollar tərəfindən dağıdıldı və bununla da onların dövlət qurumu yaranmadı. Sonrakı əsrlərdə onlar Sibir xanlığının tərkibində olmuşlar. XVII əsrdə xakasların feodal knyazlıqları yaransa da, rusların Sibiri işğalı ilə bu knyazlıq da uzun müddət möhkəmlənə bilməyib, ləğv edildi.
Şərqi Sibirin cənubunda yaşayan xakaslar rus mənbələrində XVIII əsrdən sonra məlumudur. XVIII-XIX əsrlərdə ruslar onları "Abakan tatarları" adlandırmışlar. Ruslar xakasların ərazisini işğal etdikdə onlar 5 tayfa birləşməsindən ibarət idilər: saqay, kaçin, qızıl, şor, kaybal və belt.
Xakaslar 1800-cü illərdə Rusiya imperiyasına qatılmış, 1930-cu ildə avtonom bölgə statusu alımışlalar. Xakaslar köhnə şamanizm inancına sahibdirlər.
Abakan boyları
Dil
Xakas dili Altay dil ailəsinin türk qrupunun uyğur yarımqrupuna mənsubdur.
İstinadlar
- . 2007-10-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-03.
- "unstats.un.org : 26.02.1999 census of Kazakhstan Republic". 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-07-03.
- "unstats.un.org : 24.03.1999 census of Kyrgyzstan Republic". 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-07-03.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xakaslar turk xalqlarindan biri Xakaslar turk boyu olub Cenub Serqi Sibirde yasayirlar Onlar Rusiya Federasiyasinin Krasnoyarsk seherinin Xakas Muxtar Vilayetinin meskunudurlar Xakaslar Abakan Turkleri Yenisey Qirgizlari Minusinsk Tatarlari ve ya Abakan Tatarlari kimi ferqli adlarla adlandirilmisdilar XakaslarCemi say 90 000Ehemiyyetli sayda yasadigi bolgeler Rusiya 75 622 Qazaxistan 355 Qirgizistan 212 Ozbekistan Dil Xakas diliDin SamanYaxin etnik qruplar Turkdilli xalqlarEhalisiXakas ehalisi 1939 cu il ehalinin siyahiya alinmasina gore 52 000 neferidi 1959 cu ilde 56 600 neferlik ehalinin 40 000 i xakaslar idi Olkede xakaslardan basqa ruslar ukraynalilar ve tatarlar da yasayir Elbette ki xakaslarin Xakas muxtariyyetinin xaricinde Krasnoyarsk ve Tuvadada yasadiqlarini qeyd etmek lazimdir 1989 cu ilde Xakas dilinde danisanlarin umumi sayi 81 428 nefer idi Idare etme formasiAbakan qebileleri yasaul qadagan yasavul adli bir komekcisi olan sexs terefinden idare edilirler Prezidentler secki yolu ile gelirler Huquqi problemler mehkeme terefinden bozkir qanunlari na uygun olaraq hell edilir Bu mehkemenin qerarlari Car Rusiyasi terefinden de qanuni sayilir Cayzan anlayisi monqolca Zaysan sozundendir cemiyyetde status mueyyenlesdiricisi kimi de istifade edilmisdir TarixiXakaslarin iki min ili asan tarixleri onlarin bir qirgiz qrupu oldugunu gostermekdedir Tedqiqatcilara gore xakaslar qedimde mensece Yenisey qirgizlarinin terkibinde olmuslar Tanri Dagi Qirgizlarinin dunya terefinden meshur boyuk dastanlari Manas da bu tarixi hadiseden behs etmekdedir Manas Dastaninin izah etdiyine gore Tanri Dagi Qirgizlari Yenisey bolgesinden bugunku vetenlerine basciliginda koc etmisler 9 esr Cin qaynaqlari Qirgizlar dan Heges ve ya KieKiaSe adiyla behs etmekdedir Sonraki illerde Tanri Dagi Qirgiz boylarinin muselmanlasmasi ve yasadiqlari bolgeler arasindaki mesafenin uzaq olmasi sebebiyle Yenisey Qirgizlarinin ayri bir sexsiyyet menimsemesini ve Xakas adini qebul etmeleri neticesini dogurmusdur Lakin xakaslarin etnogenezisinde uygur ve oguz tayfalari da istirak etmisler Xakaslarin ulu ecdadlarinin tayfa ittifaqi XIII esrde monqollar terefinden dagidildi ve bununla da onlarin dovlet qurumu yaranmadi Sonraki esrlerde onlar Sibir xanliginin terkibinde olmuslar XVII esrde xakaslarin feodal knyazliqlari yaransa da ruslarin Sibiri isgali ile bu knyazliq da uzun muddet mohkemlene bilmeyib legv edildi Serqi Sibirin cenubunda yasayan xakaslar rus menbelerinde XVIII esrden sonra melumudur XVIII XIX esrlerde ruslar onlari Abakan tatarlari adlandirmislar Ruslar xakaslarin erazisini isgal etdikde onlar 5 tayfa birlesmesinden ibaret idiler saqay kacin qizil sor kaybal ve belt Xakaslar 1800 cu illerde Rusiya imperiyasina qatilmis 1930 cu ilde avtonom bolge statusu alimislalar Xakaslar kohne samanizm inancina sahibdirler Abakan boylariKac boyu Koybal boyu Saqay boyu Kamasin boyu Belt boyu Sor boyu Qizilqaya boyu Aba boyu Qizil boyu Tuba boyu Kuerik boyuDilXakas dili Altay dil ailesinin turk qrupunun uygur yarimqrupuna mensubdur Istinadlar 2007 10 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 07 03 unstats un org 26 02 1999 census of Kazakhstan Republic 2018 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2009 07 03 unstats un org 24 03 1999 census of Kyrgyzstan Republic 2018 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2009 07 03 Hemcinin baxSorlar