Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
(İlk) Dəmir dövrü — e.ə XI–VIII əsrləri əhatə edir. Tunca nisbətən daha möhkəm, keyfiyyətli dəmirin kəşfi, ondan hazırlanan əmək alətləri və silahlar yeni yüksəlişə səbəb oldu. At və dəvədən minik vasitəsi kimi istifadəyə başlanmışdır. Süni suvarmanın yaranması ilə bağçılıq və bostançılıq inkişaf etmişdir.
Son Tunc və Erkən Dəmir dövründə Azərbaycanda müdafiə tikililəri, siklopik qalalar inşa edilmişdir. E.ə. 7-ci əsrdən etibarən dəmirdən geniş istifadə edilməyə başlanmışdır.Bu dövrdə yazı meydana gəldi.Yazını papirus,gil lövhələr,daş,dəri və başqa materiallar üzərində yazırdılar. E.ə.II minilliyin I yarısını əhatə edir.Bu dövrdə 3-cü ictimai əmək bölgüsü yaranmışdır.Bu əmək bölgüsündə sənətkarlıqla əkinçilik birləşir.
Qədim Yaxın Şərq
Qədim Yaxın Şərqdə dəmir dövrünün eramızdan əvvəl 2-ci minilliyin sonlarında (e.ə. 1300-cü il) Anadoluda və ya Qafqaz və Balkanlarda dəmir əritmə və dəmirçilik texnikasının kəşfi ilə başladığı güman edilir. Dəmirin ən erkən çiçəklənən əriməsi eramızdan əvvəl 930-cu ildə İordaniyanın Tell Hammeh şəhərində aşkar edilmişdir (14C tarix).
Dəmirin bürünclə müqayisədə üstün istifadə xüsusiyyətləri məlum deyildi. Həm dəmir emalı texnikaları, həm də dəmirin üstünlükləri eramızdan əvvəl 1200-1000-ci illər arasında sürətlə və uzun məsafələrə yayıldı. Qara metallurgiya tarixində dəmirin əridilməsi – oksidləşmiş dəmir filizindən istifadəyə yararlı metalın alınması – misin əridilməsindən qat-qat çətin texnologiya olmuşdur. Mis və qalayın ərimə temperaturları (müvafiq olaraq 1085 °C və 232 °C) dəmirdən daha aşağı olduğundan, keramika sobaları kimi nisbətən sadə sobalar tunc üçün kifayətdir. Bununla belə, dəmir yalnız düzgün dizayn edilmiş sobalarda əridilə bilər və onun ərimə temperaturu daha yüksəkdir (1538 °C). Buna görə də dəmirin əridilməsi ilə istifadə texnologiyası bürüncdən bir neçə min il sonra işlənib hazırlanmışdır. Bu dövrdə dəmirin qeyd olunan dərəcədə qızdırılmasını təmin etmək mümkün olmamışdır.
Qafqaz ərazisində Erkən Dəmir dövrü şərti olaraq iki dövrə bölünür: Eramızdan əvvəl təxminən 1100-cü ilə aid edilən Erkən Dəmir I və eramızdan əvvəl onuncu əsrdən IX əsrə qədər olan Erkən Dəmir II mərhələsi. bir çox maddi mədəniyyət ənənələri qədər davam etmişdir. Beləliklə, bu keçid dövründə sosial-mədəni davamlılıq mövcuddur. ən qədim faktiki dəmir artefaktlar eramızdan əvvəl 9-cu əsrə qədər məlum deyildi. İran üçün bu müddət ərzində ən yaxşı öyrənilmiş arxeoloji obyekt Təppe Həsənludur.
Bəşər övladının dəmirlə ilk tanışlığı hələ eneolit və tunc dövrlərində baş vermiş, meteorit dəmirdən bəzi bəzək əşyaları və bəsit əmək alətləri, silahlar hazırlanmışdı. Meteorit dəmir metallurgiya dəmirindən, yəni filizdən alınan dəmirdən bir sıra xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Birincisi meteorit dəmirdə pasa yoxdur. Ikincisi meteorit dəmirin tərkibində nikelin faizi yüksək olur və bu onun daha möhkəm olmasını şərtləndirir. Meteorit dəmir əsasən soyuqdöymə üsulu ilə emal olunurdu. Amma, bəzi meteorit dəmir məmulatında isti döymə texnikasının tətbiqinin izləri qeydə alınıb.
Dəmirdən hazırlanmış ən qədim məmulat e.ə.VI minilliyə aid edilir və Mesopatamiyada Samirə mədəniyyətinə aid qəbirdən məlumdur. Buradan 14 kiçik muncuq və ya kürəcik (meteorit dəmirdən), eləcə də filizdən alınan dəmirdən dördtilli dəmir alət tapılıb. Tunc dövründə istehsal edilmiş dəmir məmulat kəmiyyət etibarı ilə xeyli artır. hökmdar sərdabələrindən (e.ə.III minilliyin ortaları) xəncər, I Troyadan (e.ə.2600-2400) toppuz başlığı, Alaca Hüyukdan qızıl başlıqlı sancaqlar, asmalar və digər məmulat (e.ə.2400-2100), Tutanxamonun sərdabəsindən (e.ə.1375) aşkarlanmış çoxsaylı məmulat qeyd oluna bilər. Meteorit dəmirdən hazırlanmış, erkən tunc dövrünə aid nizə ucluğu Qarabağ bölgəsindən də məlumdur.
İstinadlar
- Jane C. Waldbaum, From Bronze to Iron: The Transition from the Bronze Age to the Iron Age in the Eastern Mediterranean (Studies in Mediterranean Archaeology, vol. LIV, 1978).
- IRON AGE CAUCASIA. 2022-04-11 at the Wayback Machine encyclopedia.com
- IRON AGE (Iran). 2022-06-16 at the Wayback Machine iranicaonline.org
- . muhaz.org/movzu-demir-dovrunun-maddi-medeniyyeti. Archived from the original on 25 June 2022.
Xarici keçidlər
- Л.Н. Корякова. Археология раннего железного века Евразии (Rus dilində) 2011-03-07 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ilk Demir dovru e e XI VIII esrleri ehate edir Tunca nisbeten daha mohkem keyfiyyetli demirin kesfi ondan hazirlanan emek aletleri ve silahlar yeni yukselise sebeb oldu At ve deveden minik vasitesi kimi istifadeye baslanmisdir Suni suvarmanin yaranmasi ile bagciliq ve bostanciliq inkisaf etmisdir Son Tunc ve Erken Demir dovrunde Azerbaycanda mudafie tikilileri siklopik qalalar insa edilmisdir E e 7 ci esrden etibaren demirden genis istifade edilmeye baslanmisdir Bu dovrde yazi meydana geldi Yazini papirus gil lovheler das deri ve basqa materiallar uzerinde yazirdilar E e II minilliyin I yarisini ehate edir Bu dovrde 3 cu ictimai emek bolgusu yaranmisdir Bu emek bolgusunde senetkarliqla ekincilik birlesir Qedim Yaxin SerqQedim Yaxin Serqde demir dovrunun eramizdan evvel 2 ci minilliyin sonlarinda e e 1300 cu il Anadoluda ve ya Qafqaz ve Balkanlarda demir eritme ve demircilik texnikasinin kesfi ile basladigi guman edilir Demirin en erken ciceklenen erimesi eramizdan evvel 930 cu ilde Iordaniyanin Tell Hammeh seherinde askar edilmisdir 14C tarix Demirin buruncle muqayisede ustun istifade xususiyyetleri melum deyildi Hem demir emali texnikalari hem de demirin ustunlukleri eramizdan evvel 1200 1000 ci iller arasinda suretle ve uzun mesafelere yayildi Qara metallurgiya tarixinde demirin eridilmesi oksidlesmis demir filizinden istifadeye yararli metalin alinmasi misin eridilmesinden qat qat cetin texnologiya olmusdur Mis ve qalayin erime temperaturlari muvafiq olaraq 1085 C ve 232 C demirden daha asagi oldugundan keramika sobalari kimi nisbeten sade sobalar tunc ucun kifayetdir Bununla bele demir yalniz duzgun dizayn edilmis sobalarda eridile biler ve onun erime temperaturu daha yuksekdir 1538 C Buna gore de demirin eridilmesi ile istifade texnologiyasi buruncden bir nece min il sonra islenib hazirlanmisdir Bu dovrde demirin qeyd olunan derecede qizdirilmasini temin etmek mumkun olmamisdir Qafqaz erazisinde Erken Demir dovru serti olaraq iki dovre bolunur Eramizdan evvel texminen 1100 cu ile aid edilen Erken Demir I ve eramizdan evvel onuncu esrden IX esre qeder olan Erken Demir II merhelesi bir cox maddi medeniyyet eneneleri qeder davam etmisdir Belelikle bu kecid dovrunde sosial medeni davamliliq movcuddur en qedim faktiki demir artefaktlar eramizdan evvel 9 cu esre qeder melum deyildi Iran ucun bu muddet erzinde en yaxsi oyrenilmis arxeoloji obyekt Teppe Hesenludur Beser ovladinin demirle ilk tanisligi hele eneolit ve tunc dovrlerinde bas vermis meteorit demirden bezi bezek esyalari ve besit emek aletleri silahlar hazirlanmisdi Meteorit demir metallurgiya demirinden yeni filizden alinan demirden bir sira xususiyyetlerine gore ferqlenir Birincisi meteorit demirde pasa yoxdur Ikincisi meteorit demirin terkibinde nikelin faizi yuksek olur ve bu onun daha mohkem olmasini sertlendirir Meteorit demir esasen soyuqdoyme usulu ile emal olunurdu Amma bezi meteorit demir memulatinda isti doyme texnikasinin tetbiqinin izleri qeyde alinib Demirden hazirlanmis en qedim memulat e e VI minilliye aid edilir ve Mesopatamiyada Samire medeniyyetine aid qebirden melumdur Buradan 14 kicik muncuq ve ya kurecik meteorit demirden elece de filizden alinan demirden dordtilli demir alet tapilib Tunc dovrunde istehsal edilmis demir memulat kemiyyet etibari ile xeyli artir hokmdar serdabelerinden e e III minilliyin ortalari xencer I Troyadan e e 2600 2400 toppuz basligi Alaca Huyukdan qizil basliqli sancaqlar asmalar ve diger memulat e e 2400 2100 Tutanxamonun serdabesinden e e 1375 askarlanmis coxsayli memulat qeyd oluna biler Meteorit demirden hazirlanmis erken tunc dovrune aid nize uclugu Qarabag bolgesinden de melumdur IstinadlarJane C Waldbaum From Bronze to Iron The Transition from the Bronze Age to the Iron Age in the Eastern Mediterranean Studies in Mediterranean Archaeology vol LIV 1978 IRON AGE CAUCASIA 2022 04 11 at the Wayback Machine encyclopedia com IRON AGE Iran 2022 06 16 at the Wayback Machine iranicaonline org muhaz org movzu demir dovrunun maddi medeniyyeti Archived from the original on 25 June 2022 Vikianbarda Demir dovru ile elaqeli mediafayllar var Xarici kecidlerL N Koryakova Arheologiya rannego zheleznogo veka Evrazii Rus dilinde 2011 03 07 at the Wayback Machine