Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Naxçıvan maili düzənliyi — Naxçıvan Muxtar Respublikasının ən böyük düzənliklərindən biri olub, Arazboyu maili düzənliyin böyük bir hissəsini təşkil edir. O, qərbdən Cəhri-Duzdağ tirəsi, cənub-qərbdən Araz çayı, cənub-şərqdən Nehrəm-Ərəzin yüksəkliyi, şimali-şərqdən Sirab, Nəhəcir, Xaçaparaq xətti üzrə Sarıdağ-Nəhəcir və Qırxlar dağının ətəkləri ilə əhatə olunmuşdur. Bu düz Naxçıvançay və onun aşağı axınındakı qolları bir sıra təpəliklər, yarğanlar və dərələrlə parçalamışdır. Naxçıvan maili düzənliyi əsasən Naxçıvançayın və onun qollarının gətirmə konusu çöküntülərindən əmələ gəlmişdir. Naxçıvan düzənliyinin mütləq hündürlüyü 760 m-dən 1100 m-ə qədər olub, sahəsi 320 km2–dən artıqdır. Bu düz başlıca kənd təsərrüfatı zonası olmaqla, qədim suvarma əkinçiliyinin inkişaf etdiyi ərazilərə aiddir. O, Babək rayonu ərazisinin əsas hissəsini təşkil edir.
Haqqında
Naxçıvan düzü Naxçıvançayın gətirmə konusunun geniş bir hissəsini əhatə edir. Ərazidə qədimdən suvarılan və orta dərəcədə yuyulmuş gillicəli torpaqlar yayılmışdır. Tamamilə əkin yerinə çevrilmiş bu sahənin təbii bitkiləri yovşanlardan, taxılkimilərdən, qismən şoranlardan və efemerlərdən ibarətdir. Naxçıvan düzünün mütləq yüksəkliyi 760 metrlə 1100 metr arasında dəyişir. Onun ümumi sahəsi 32 min hektardan artıq olub, Muxtar respublikanın başlıca kənd təsərrüfatı rayonudur. İranla olan qarşılıqlı müqavilə əsasında sərhəd çayı Araz üzərində 1,5 milyard kub metr su tutumuna malik "Naxçıvan" dəryaçası tikilmişdir. Bu kompleks tikinti nəticəsində Naxçıvan düzünün landşaftı xeyli dəyişmiş, ətraf sahələrin su təchizatı yaxşılaşmış, balıqçılıq təsərrüfatı inkişaf etdirilmişdir. Bənd üzərində tikilmiş hər birinin gücü 22 min kvat. olan iki elektrik stansiyası hər iki ölkəyə enerji verməkdədir. Görülən suvarma tədbirlərinə baxmayaraq, Naxçıvan düzündəki kəndlərin kəhrizləri də öz əhəmiyyətini saxlayır. Buradakı 47 kəhrizin suyundan məişətdə və suvarmada istifadə olunur. Kəndlərdə 22 subartezian quyusu qazılıb istifadəyə verilmişdir.
Naxçıvan maili düzənliyinin hidrogeologiyası
Düzənliyin şimal sərhəddi Xalxal meşəsi yaxınlığından keçərək, Dərələyəz və Zəngəzur dağlarının cənub yamacları ilə hüdudlanmışdır. Naxçıvançayın kiçik qollarının qobuları ilə və dayaz yarğanlarla mürəkkəbləşmişdir. Bunlardan əlavə, Naxçıvançayın aydın seçilən terrasları düzənliyin qərb və şərq kənarlarına doğru ucalan pillələr yaratmışdır. Belə terrasların sayı 4-ə çatıb, Naxçıvançayın müasir yatağından 2, 10, 13-50 və 70 m hündürlükdə yerləşmişdir. Düzənliyin əsas hissəsini allüvial-prolüvial çöküntülər təşkil edir. Dördüncü dövr çöküntülərinin qalınlığı düzənliyin dağətəyi hissəsindən Arazın kənarına doğru 10–15 m –dən 35 m-dək artır. Naxçıvan şəhəri ərazisində çöküntülərin qalınlığı 5,8 m-dən 46 m-dək dəyişir. Düzənliyin Arazkənarı hissəsində sulu çöküntülərin eni 6 km –ədək yaxın bir zolaq şəklində Araz çayı boyunca uzanmışdır. Sulu zolaq düzənliyin şimal-qərb və cənub-şərq hissələrində ensizləşir. Çöküntülərlə müncər olan qrunt sularının yatım dərinliyi şimaldan dağətəyi hissədən cənuba, Araz çayına doğru və düzənliyin kənarlarından mərkəz hissəyə, Naxçıvana doğru azalır. Düzənlik ərazisində qrunt sularının yatım dərinliyi 2,0–30 m arasında tərəddüd edir. Çöküntülərin süzülmə əmsalı onların litoloji tərkibindən asılı olaraq 1,5 m/sut. arasında tərəddüd edir. Qrunt sularının minerallaşması 1 q/l-ə qədərdir. Suların codluğu 4-9 mq/ekv, temperaturu 11-14°Cdir. Yeraltı axımın mailliyi 0,0025-0,0057 –dir. Sukeçiricilik əmsalı 3–145 m2/sut. arasında dəyişir. Suların kimyəvi tərkibi hidrokarbonatlı – kalsiumlu–maqneziumlu və hidrokarbonatlı–sulfatlı maqneziumlu-natriumludur. Düzənliyin şimal-qərb, Arazkənarı hissəsində qrunt suları əsasən Araz çayı vasitəsilə, qismən də buxarlanma yolu ilə sərf olunur. Həmçinin Naxçıvançayın gətirmə konusu hüdudlarında 20-dən artıq kəhriz və Cəhriçayın məcrasının suları hesabına qidalanan bir çox kəhrizlər mövcuddur ki, onlar da əhalinin su ilə təminatında mühüm rola malikdirlər.
İstinadlar
- Feyruz Bağırov. Naxçıvanın təbii sərvətləri. Naxçıvan - 2008. səh.12
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Naxcivan maili duzenliyi Naxcivan Muxtar Respublikasinin en boyuk duzenliklerinden biri olub Arazboyu maili duzenliyin boyuk bir hissesini teskil edir O qerbden Cehri Duzdag tiresi cenub qerbden Araz cayi cenub serqden Nehrem Erezin yuksekliyi simali serqden Sirab Nehecir Xacaparaq xetti uzre Saridag Nehecir ve Qirxlar daginin etekleri ile ehate olunmusdur Bu duz Naxcivancay ve onun asagi axinindaki qollari bir sira tepelikler yarganlar ve derelerle parcalamisdir Naxcivan maili duzenliyi esasen Naxcivancayin ve onun qollarinin getirme konusu cokuntulerinden emele gelmisdir Naxcivan duzenliyinin mutleq hundurluyu 760 m den 1100 m e qeder olub sahesi 320 km2 den artiqdir Bu duz baslica kend teserrufati zonasi olmaqla qedim suvarma ekinciliyinin inkisaf etdiyi erazilere aiddir O Babek rayonu erazisinin esas hissesini teskil edir HaqqindaNaxcivan duzu Naxcivancayin getirme konusunun genis bir hissesini ehate edir Erazide qedimden suvarilan ve orta derecede yuyulmus gilliceli torpaqlar yayilmisdir Tamamile ekin yerine cevrilmis bu sahenin tebii bitkileri yovsanlardan taxilkimilerden qismen soranlardan ve efemerlerden ibaretdir Naxcivan duzunun mutleq yuksekliyi 760 metrle 1100 metr arasinda deyisir Onun umumi sahesi 32 min hektardan artiq olub Muxtar respublikanin baslica kend teserrufati rayonudur Iranla olan qarsiliqli muqavile esasinda serhed cayi Araz uzerinde 1 5 milyard kub metr su tutumuna malik Naxcivan deryacasi tikilmisdir Bu kompleks tikinti neticesinde Naxcivan duzunun landsafti xeyli deyismis etraf sahelerin su techizati yaxsilasmis baliqciliq teserrufati inkisaf etdirilmisdir Bend uzerinde tikilmis her birinin gucu 22 min kvat olan iki elektrik stansiyasi her iki olkeye enerji vermekdedir Gorulen suvarma tedbirlerine baxmayaraq Naxcivan duzundeki kendlerin kehrizleri de oz ehemiyyetini saxlayir Buradaki 47 kehrizin suyundan meisetde ve suvarmada istifade olunur Kendlerde 22 subartezian quyusu qazilib istifadeye verilmisdir Naxcivan maili duzenliyinin hidrogeologiyasiDuzenliyin simal serheddi Xalxal mesesi yaxinligindan kecerek Dereleyez ve Zengezur daglarinin cenub yamaclari ile hududlanmisdir Naxcivancayin kicik qollarinin qobulari ile ve dayaz yarganlarla murekkeblesmisdir Bunlardan elave Naxcivancayin aydin secilen terraslari duzenliyin qerb ve serq kenarlarina dogru ucalan pilleler yaratmisdir Bele terraslarin sayi 4 e catib Naxcivancayin muasir yatagindan 2 10 13 50 ve 70 m hundurlukde yerlesmisdir Duzenliyin esas hissesini alluvial proluvial cokuntuler teskil edir Dorduncu dovr cokuntulerinin qalinligi duzenliyin dageteyi hissesinden Arazin kenarina dogru 10 15 m den 35 m dek artir Naxcivan seheri erazisinde cokuntulerin qalinligi 5 8 m den 46 m dek deyisir Duzenliyin Arazkenari hissesinde sulu cokuntulerin eni 6 km edek yaxin bir zolaq seklinde Araz cayi boyunca uzanmisdir Sulu zolaq duzenliyin simal qerb ve cenub serq hisselerinde ensizlesir Cokuntulerle muncer olan qrunt sularinin yatim derinliyi simaldan dageteyi hisseden cenuba Araz cayina dogru ve duzenliyin kenarlarindan merkez hisseye Naxcivana dogru azalir Duzenlik erazisinde qrunt sularinin yatim derinliyi 2 0 30 m arasinda tereddud edir Cokuntulerin suzulme emsali onlarin litoloji terkibinden asili olaraq 1 5 m sut arasinda tereddud edir Qrunt sularinin minerallasmasi 1 q l e qederdir Sularin codlugu 4 9 mq ekv temperaturu 11 14 Cdir Yeralti aximin mailliyi 0 0025 0 0057 dir Sukeciricilik emsali 3 145 m2 sut arasinda deyisir Sularin kimyevi terkibi hidrokarbonatli kalsiumlu maqneziumlu ve hidrokarbonatli sulfatli maqneziumlu natriumludur Duzenliyin simal qerb Arazkenari hissesinde qrunt sulari esasen Araz cayi vasitesile qismen de buxarlanma yolu ile serf olunur Hemcinin Naxcivancayin getirme konusu hududlarinda 20 den artiq kehriz ve Cehricayin mecrasinin sulari hesabina qidalanan bir cox kehrizler movcuddur ki onlar da ehalinin su ile teminatinda muhum rola malikdirler IstinadlarFeyruz Bagirov Naxcivanin tebii servetleri Naxcivan 2008 seh 12