Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. (fevral 2024) |
Mirzə Yusif xan Hacı Mirzə Kazım oğlu Müstəşarüddövlə (1813, Təbriz – 1895, Tehran) — XIX əsr Azərbaycan mütəfəkkiri, diplomat.
| Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlə | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1813 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1895 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | diplomat |
Həyatı
O, ictimai mənşə etibarilə ticarət burjuazyasına mənsub olub 1854-cü ildən 1867-ci ilin sonunadək Həştərxan, Peterburq və Tiflis şəhərlərində konsul olmuş, 1867-ci ildən 1871ci ilədək Parisdə İranın səfiri vəzifəsini daşımışdır. Mirzə Yusif xan Rusiyada və Fransada olduğu müddətdə bu ölkələrin siyasi-ictimai vəziyyətləri ilə yaxından tanış olmuş, Tiflisdə olduğu zaman "Kitabe bənəfş" adlı əsərini yazaraq, İran sarayna gönldərmiş və bu əsərdə dəmir yolunun ölkənin abadlaşmasında nə qədər mühüm rola malik olmasından bəhs etmişdir. 1871-ci ildə Parisdə olduğu zamanı Fransanın 19 maddəlik konstitusiyasından iqtibasən "Yek kəlmə" adlı əsərini yazmış və onun İran xalqları həyatına tətbiq edilməsi fikrini irəli sürmüşdür. Mirzə Yusif xan İranda azadlıq ideyaları yayan ən qabaqcıl ziyalılardan biri olmuşdur. O, ictimai qüdrətin əsas mənbəyini xalqda və xalqın iradəsində olduğunu cəsarətlə elan etmiş birinci İranlı ictimai xadimdir. O, İranda parlament üsuli-idarəsi yaratmaq fikrini irəli sürən ilk şəxsdir.
Mirzə Yusif xanın "Yek kəlmə" adlı əsəri 1905-ci ildə Tehranda yaranmış "Əncüməne məxfi" (gizli əncümən) tərəfindən siyasi proqram kimi qəbul edilmişdir. Müstəşarüddövlə 1889-cu ildə Müzəfərəddin Mirzəyə yazdığı məktubda mütləqiyyət üsuli-idarəsini ölkənin hər cəhətdən geri qalmasının əsas amili kimi qiymətləndirmiş, onun nicatını və abadlaşmasını məşrutə və konstition üsulunun bərqərar edilməsində olduğunu qeyd etmişdir. Həmin məktub Nizimülislam Kermaninin "Tarixe bidariye İraniyan" adlı əsərində verilmiş, İranın ilk siyasi cəmiyyətinin köhnə quruluşa və mütləqiyyətə qarşı apardığı tarixi mübarizənin kətbi sənədlərindən biridir.
İranın ilk siyasi cəmiyyətinin, onun Melkum xan və Mirzə Yusif xan kimi başçılarının yazılarını ümumiləşdirərkən, qeyd etmək lazımdır ki, onlar İranı, onun əhalisini və ölkənin istiqlaliyyətini hər cür fəlakətdən xilas etmək üçün İran xalqlarının maarifləşdirilməsini, ictimai quruluşun dəyşdirilməsini əsas vasitə və çarə kimi qiymətləndirmişlər.
Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlə 1890-cı ildə Qəzvin zindanında həbsdə idi. "Adəmiyyət cəymiyyəti"nin görkəmli başçılarından, dəfələrlə həbs edilmiş, əmlakı qarət edilmiş Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlə bilavasitə şahın əmrilə yenidən Qəzvin zindanına həbsə salınmışdı. Yazmış olduğu "Yek kəlmə" kitabını orada gözləri kor olanadək, onun başına vurdular. Bir müddətdən sonra zindandan buraxılan Müetəşarüddövlə 1895-ci ildə acınacaqlı bir vəziyyətdə Tehranda vəfat etmişdir.
Fəaliyyəti
Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlə Mirzə Kazım bəylə dost idi. Məktublaşırdılar.
Mirzə Kazım bəy təqribən 1866-cı il Müstəşarüddövləyə göndərdiyi məktubda belə yazmışdır: "…islahat axtaran babilərin hal-hazırda İranda açıq fəaliyyət və müqavimət göstərmə mərkəzi olmadığına baxmayaraq, babiliyn meydana çıxarmış siyasi səbəblər İranın tərbiyə almış cavanlarını həyəcanlandırmaya bilməz, belə ki, son vaxtlarda Tehranda, Təbrizdə fəramuşxanələr təşkil edilmiş, adlı-sanlı adamlar fəramuşxanələrə daxil olmuşlar… Hələlik bu yararlı təşəbbüsün nəticələri meydana çıxmamışdır, fəramuşxanənin yaydığı yazılar, vərəqələr əldən-ələ dolaşxmaqdadır, bu vərəqələrdə ölkənin xarabaya çevrilməsilə nəticələnən sarayın, hakimlərin zülmlərinə, dövlət başçılarının, ruhanilərin hədsiz özbaşınalıqlarına son qoyulması, ölkədə insaf və ədalətin hakim mövqe tutması təklifləri irəli sürülmüşdür".
Lakin Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlə 1864–1867-ci illərdə Tiflis konsulu vəzifəsi daşıdığına görə, şübhəsiz" Mirzə Kazım bəyin məktubları da bu illər ərzində, yəni fəramuşxanənin Tehranda dağıdıldığı ilk dövrdə yazılmışdır.
Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlə Mirzə Fətəli Axundovun "Kəmalüddövlə məktubları"nı fars dilinə tərcümə etmişdi. M.F. Axundov İranın müxtəlif sinif və təbəqələrinin görkəmli nümayəndələrilə Rusiya və Qafqaz şəhərlərində, İstanbulda, Qafqaz və Rusiya yolu ilə Avropa ölkələrinə gedən bir çox iranlılarla görüşmüş, danışıqlar aparmış, bəzilərilə hətta dostlaşmış və məktublaşmışdır. Onlardan Cəlaləddin Mirzə, Mirzə Yusif xan Müstəşarüddövlə, Mirzə Melkum xan, Mirzə Möhsün xan Müşirüddövlə, Mirzə Hüseyn xan Sepəhsalar və başqa bu kimi görkəmli siyasi və ictimai xadimləri göstərmək olar.
Əsərləri
- Yek kəlmə
- Rəmzi-Yusifi
- Risaleyi-bənəvş
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Qacarlar dövrünün diplomatları. Bakı: "Mütərcim", 2012, 334 səh.
- تاریخ انقلاب مشروطیت. رحیم نامور. انتشارات پاچار ۱۹۵۸
- تاریخ بیداری ایرانیان. ناظم الاسلام کرمانی. ص ۱۷۹.
- مشروطه ایرانی و پیشزمینههای نظریه ولایت فقیه. ماشاءالله آجودانی. لندن، ۱۹۹۷.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France Yūsuf ibn Kāẓim Mustashār al-Dawlah // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin fevral 2024 Mirze Yusif xan Haci Mirze Kazim oglu Mustesaruddovle 1813 Tebriz 1895 Tehran XIX esr Azerbaycan mutefekkiri diplomat Mirze Yusif xan MustesaruddovleSexsi melumatlarDogum tarixi 1813Dogum yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 1895Vefat yeri Tehran Tehran sehristani Tehran ostani IranFealiyyeti diplomatHeyatiO ictimai mense etibarile ticaret burjuazyasina mensub olub 1854 cu ilden 1867 ci ilin sonunadek Hesterxan Peterburq ve Tiflis seherlerinde konsul olmus 1867 ci ilden 1871ci iledek Parisde Iranin sefiri vezifesini dasimisdir Mirze Yusif xan Rusiyada ve Fransada oldugu muddetde bu olkelerin siyasi ictimai veziyyetleri ile yaxindan tanis olmus Tiflisde oldugu zaman Kitabe benefs adli eserini yazaraq Iran sarayna gonldermis ve bu eserde demir yolunun olkenin abadlasmasinda ne qeder muhum rola malik olmasindan behs etmisdir 1871 ci ilde Parisde oldugu zamani Fransanin 19 maddelik konstitusiyasindan iqtibasen Yek kelme adli eserini yazmis ve onun Iran xalqlari heyatina tetbiq edilmesi fikrini ireli surmusdur Mirze Yusif xan Iranda azadliq ideyalari yayan en qabaqcil ziyalilardan biri olmusdur O ictimai qudretin esas menbeyini xalqda ve xalqin iradesinde oldugunu cesaretle elan etmis birinci Iranli ictimai xadimdir O Iranda parlament usuli idaresi yaratmaq fikrini ireli suren ilk sexsdir Mirze Yusif xanin Yek kelme adli eseri 1905 ci ilde Tehranda yaranmis Encumene mexfi gizli encumen terefinden siyasi proqram kimi qebul edilmisdir Mustesaruddovle 1889 cu ilde Muzefereddin Mirzeye yazdigi mektubda mutleqiyyet usuli idaresini olkenin her cehetden geri qalmasinin esas amili kimi qiymetlendirmis onun nicatini ve abadlasmasini mesrute ve konstition usulunun berqerar edilmesinde oldugunu qeyd etmisdir Hemin mektub Nizimulislam Kermaninin Tarixe bidariye Iraniyan adli eserinde verilmis Iranin ilk siyasi cemiyyetinin kohne qurulusa ve mutleqiyyete qarsi apardigi tarixi mubarizenin ketbi senedlerinden biridir Iranin ilk siyasi cemiyyetinin onun Melkum xan ve Mirze Yusif xan kimi bascilarinin yazilarini umumilesdirerken qeyd etmek lazimdir ki onlar Irani onun ehalisini ve olkenin istiqlaliyyetini her cur felaketden xilas etmek ucun Iran xalqlarinin maariflesdirilmesini ictimai qurulusun deysdirilmesini esas vasite ve care kimi qiymetlendirmisler Mirze Yusif xan Mustesaruddovle 1890 ci ilde Qezvin zindaninda hebsde idi Ademiyyet ceymiyyeti nin gorkemli bascilarindan defelerle hebs edilmis emlaki qaret edilmis Mirze Yusif xan Mustesaruddovle bilavasite sahin emrile yeniden Qezvin zindanina hebse salinmisdi Yazmis oldugu Yek kelme kitabini orada gozleri kor olanadek onun basina vurdular Bir muddetden sonra zindandan buraxilan Muetesaruddovle 1895 ci ilde acinacaqli bir veziyyetde Tehranda vefat etmisdir FealiyyetiMirze Yusif xan Mustesaruddovle Mirze Kazim beyle dost idi Mektublasirdilar Mirze Kazim bey teqriben 1866 ci il Mustesaruddovleye gonderdiyi mektubda bele yazmisdir islahat axtaran babilerin hal hazirda Iranda aciq fealiyyet ve muqavimet gosterme merkezi olmadigina baxmayaraq babiliyn meydana cixarmis siyasi sebebler Iranin terbiye almis cavanlarini heyecanlandirmaya bilmez bele ki son vaxtlarda Tehranda Tebrizde feramusxaneler teskil edilmis adli sanli adamlar feramusxanelere daxil olmuslar Helelik bu yararli tesebbusun neticeleri meydana cixmamisdir feramusxanenin yaydigi yazilar vereqeler elden ele dolasxmaqdadir bu vereqelerde olkenin xarabaya cevrilmesile neticelenen sarayin hakimlerin zulmlerine dovlet bascilarinin ruhanilerin hedsiz ozbasinaliqlarina son qoyulmasi olkede insaf ve edaletin hakim movqe tutmasi teklifleri ireli surulmusdur Lakin Mirze Yusif xan Mustesaruddovle 1864 1867 ci illerde Tiflis konsulu vezifesi dasidigina gore subhesiz Mirze Kazim beyin mektublari da bu iller erzinde yeni feramusxanenin Tehranda dagidildigi ilk dovrde yazilmisdir Mirze Yusif xan Mustesaruddovle Mirze Feteli Axundovun Kemaluddovle mektublari ni fars diline tercume etmisdi M F Axundov Iranin muxtelif sinif ve tebeqelerinin gorkemli numayendelerile Rusiya ve Qafqaz seherlerinde Istanbulda Qafqaz ve Rusiya yolu ile Avropa olkelerine geden bir cox iranlilarla gorusmus danisiqlar aparmis bezilerile hetta dostlasmis ve mektublasmisdir Onlardan Celaleddin Mirze Mirze Yusif xan Mustesaruddovle Mirze Melkum xan Mirze Mohsun xan Musiruddovle Mirze Huseyn xan Sepehsalar ve basqa bu kimi gorkemli siyasi ve ictimai xadimleri gostermek olar EserleriYek kelme Remzi Yusifi Risaleyi benevsMenbeEnver Cingizoglu Qacarlar dovrunun diplomatlari Baki Mutercim 2012 334 seh تاریخ انقلاب مشروطیت رحیم نامور انتشارات پاچار ۱۹۵۸ تاریخ بیداری ایرانیان ناظم الاسلام کرمانی ص ۱۷۹ مشروطه ایرانی و پیش زمینه های نظریه ولایت فقیه ماشاءالله آجودانی لندن ۱۹۹۷ Istinadlar Bibliotheque nationale de France Yusuf ibn Kaẓim Mustashar al Dawlah BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011