Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şerman Antiinhisar Qanunu (Şerman Qanunu ) — inhisarlarla və rəqabətin əsassız məhdudiyyətlərlə mübarizəsinə yönəldilmiş, dünyada ilkin qəbul edilmiş hüquqi aktlardan biri, 1890-cı ildə ABŞ konqresi tərəfindən qəbul edilmiş qanun. Bu qanun antirəqabət mühitində fəaliyyət göstərdiyi düşünülən şirkət və müəssisələrin fəaliyyətini qadağan edir. Bu növ müəyyənləşdirmələr federal hökumət idarəediciləri tərəfindən aparılır. Qanun federal hökumətdən trestləri, kompaniyaları və qanunu pozmasından şübhə duyulan təşkilatları araşdırmağı və təqib etməyi tələb edir. Bu Amerikan hökuməti tərəfindən kartelləri və monopoliyaları məhdudlaşdırmaq üçün yaradılmış ilk qanun idi və bu günün özündə də əksər antiinhisar qanunlarının əsasını təşkil edir.
Qanuni tətbiq
Vətəndaş müharibəsindən sonra ABŞ sənayesinin sürətli inkişafı, dövlətin qanunvericiliklə iqtisadi hakimiyyətinin təmərküzləşməsinin və bu hakimiyyətin sui-istifadəsinin qarşısını almaq iqtidarının olmaması nəticəsində Konqres 1890-cı il 24 iyul tarixdə azad rəqabət şəraitində azad sahibkarlığın hüquqi cəhətdən milli məxsusluğunu təsbit etdi. Qanun xəzinədarlığın keçmiş katibi senator Con Şermanın (1823-1900) şərəfinə adlandırılmışdır. “Şerman qanunu” ştatlar arasında ticarətdə, eləcə də beynəlxalq ticarətdə aşağıdakıları qadağan edir:
- a) ticarətin məhdudlaşmasına dair sazişləri, birlikləri (trestləri) və gizli danışıqları;
- b) inhisarlaşmanı və inhisarlaşma haqqında gizli danışıq cəhdlərini.
Bu sazişlərdə iştirak edən şəxslər qanunun pozulmasında günahkar sayılırlar, cəriməyə (50 min dollardan çox olmayaraq), həbs qətimkan tədbirinə (1 ildən artıq olmayaraq), yaxud məhkəmənin qərarı ilə digər cəzaya məruz qalırlar. 1911-ci ildə “Şerman qanunu”nda, onun yalnız ticarətin həddən artıq məhdudlaşması haqqında sazişə tətbiqi ilə bağlı bəzi dəyişikliklər edildi. Əgər firmanın biznesinin çiçəklənməsinə təsir göstərən fəaliyyəti sahədə rəqabətə hiss ediləcək zərər vurarsa, onda bu firma öz hərəkətlərinə görə məsuliyyət daşımalıdır. “Şerman qanunu”- nun inkişafında aşağıdakı tədbirlərin mühüm rolu olmuşdur:
a) 1914-cü ildə Konqres tərəfindən Kleyton qanununun qəbul edilməsi. Bu qanun istehlakçıya rəqiblərin əmtəələrini almaq və şirkətin səhmlərini əldə etmək imkanı verməyən, rəqabətin məhdudlaşmasına aparan sazişlərə, qiymət ayrı-seçkiliyinin bəzi formalarına qadağa müəyyənləşdirmişdi. Həmin ildə Konqres Federal Ticarət Komissiyasını yaratdı və ona haqsız rəqabətin qarşısım almaq səlahiyyəti verdi;
b) məhkəmələr xüsusilə qəsdən hərəkətlərin bəzi kateqoriyalarını müəyyən etdi: qiymətlərin müəyyənləşdirilməsi və ya bazarların bölgüsü üzrə müxtəlif formalar arasına sazişlər, qrup şəklində boykotlar və patentləşməyən əmtəələr üzərində üstünlükləri təmin etmək üçün patentlərdən istifadənin bəzi formaları. Bununla belə, malların yenidən satışı halları zamanı qiymətlərin müəyyən edilməsi üzrə sazişə qoyulan qadağa aradan götürüldü.
“Şerman qanunu”nun inhisarlaşmanın qadağan edilməsinə yönəldilmiş ikinci bəndi, əsasən, bir firmanın iqtisadi hakimiyyətinin inkar edilməsi üçün istifadə olunurdu. Əgər firma bazarın 65%-dən çoxuna nəzarət edirdisə, o, inhisarlaşmaya cəhddə günahlandırıla bilərdi. Lakin bir neçə firmanın hökmran olduğu (oliqopoliya) yerdə inhisarlaşma cəhdlərində günahlandırma aradan götürülürdü. Oliqopoliya təmərküzləşməsinə aparan qovuşma halları zamanı məhkəmələr ticarətin əsaslandırılmış məhdudiyyətini xüsusilə qeyd etdilər. Bununla əlaqədar olaraq Kleyton qanunu səhmlərin bəzi satılma növlərini qadağan etdi. Bu da qeyri-səmərəli olduqda, Seller-Kefover düzəlişi ilə (1950) aktivlərin satın alınması və digər bu cür sövdələrlə qovuşmasına qoyulan daha geniş qadağa müəyyənləşdirdi. Konqresin əsaslandırılmayan təmərküzləşmə ilə əlaqədar bu üçüncü cəhdinə uyğun olaraq məhkəmələr və Federal Ticarət Komissiyası ən az oliqopoliya meyli olan bütün qovuşmaları qanunsuz elan etdilər.
Şerman sistemi
| Qanun vericilik tədbirləri | |
|---|---|
| Bazara nəzarətin məhdudlaşdırılması | Birləşmələrə nəzarət |
| Qiymətlər üzrə razılaşmalara qadağa | Məhsullarının istifadəsi üzrə sazişlərə nəzarət |
| Bazarların bölüşdürülməsi barədə sazişlərə qadağa | Pərakəndə qiymətlərinin müəyyənləşdirilməsinə qadağa |
| Xidmətlər dəstinin müəyyənləşdirilməsi | Müstəsna hüquqların verilməsi barədə sazişlərin qadağası |
| İqtisadi tədbirlər | |
|---|---|
| Dolayı tənzimlənmə | Birbaşa tənzimlənmə |
| Əmtəələrə tətbiq edilən vergi | "Qiymət tavanların" yaradılması |
| Mənfəətdən artıq vergiqoyma | Mənfəət norması həddinin müəyyənləşdirilməsi |
Şerman Antitrest Aktı
"Şerman qanunu"na uyğun olaraq ABŞ-nin federal hökumətinin də müəssisəni məhkəməyə cəlb etmək hüququ vardır, özü də günahlandırma dairəsi kifayət qədər genişdir: pul cəriməsindən tutmuş, həbs qətimkan tədbirinə qədər. 1974-cü il düzəlişinin tətbiq edilməsindən sonra həbs tədbiri geniş yayılmağa başladı. Təqsirkar müəssisənin hərəkətlərinə məhkəmə qadağası qoyula bilər, qeyri-adi hallarda məhkəmə müəssisənin bölünməsi haqqında qərar verə bilər. Bundan əlavə, “Şerman qanunu”nun hər hansı bir şəxs tərəfindən pozulması nəticəsində itki verildiyini hesab edən xüsusi şəxslər məhkəmədə iş qaldırmaq və iddiaların qəbul edilməsi əsaslandırılmış olduğu halda, dəymiş zərərin dəyərindən 3 dəfə çox olan kompensasiya almaq hüququna malikdirlər. Bu cür dinləmələr ABŞ-nin məhkəmə orqanlarının fəaliyyətində adi praktikaya çevrilmişdir. “Şerman qanunu” qəbul edilməmişdən əvvəl ABŞ-də inhisarlaşmanın əksinə yönəldilmiş bir sıra qanunlar fəaliyyət göstərirdi. Lakin onlar səmərəsiz idi və 1880-ci illərdə trestlərə çulğalaşma və birləşmə dalğasının qarşısını ala bilmədilər. “Şerman qanunu”, Kleyton qanunu və Seller-Kefover qanunu ABŞ-də antiinhisar (antitrest) qanunvericiliyinin əsasını təşkil edir.
İstinadlar
- Rəsmi olaraq Şerman Qanunu kimi qeyd olunmuşdur - (Public Law 94-435, Title 3, Sec. 305(a), 90 Stat. 1383 at p. 1397).
- ZİYAD ƏLİABBAS oğlu SƏMƏDZADƏ. BÖYÜK İQTİSADİ ENSİKLOPEDİYA (PDF). V SŞTUÜVYZ. Bakı. 2012. səh. 15-16.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Serman Antiinhisar Qanunu Serman Qanunu inhisarlarla ve reqabetin esassiz mehdudiyyetlerle mubarizesine yoneldilmis dunyada ilkin qebul edilmis huquqi aktlardan biri 1890 ci ilde ABS konqresi terefinden qebul edilmis qanun Bu qanun antireqabet muhitinde fealiyyet gosterdiyi dusunulen sirket ve muessiselerin fealiyyetini qadagan edir Bu nov mueyyenlesdirmeler federal hokumet idareedicileri terefinden aparilir Qanun federal hokumetden trestleri kompaniyalari ve qanunu pozmasindan subhe duyulan teskilatlari arasdirmagi ve teqib etmeyi teleb edir Bu Amerikan hokumeti terefinden kartelleri ve monopoliyalari mehdudlasdirmaq ucun yaradilmis ilk qanun idi ve bu gunun ozunde de ekser antiinhisar qanunlarinin esasini teskil edir Serman Antiinhisar Qanununun esas tesiscisiQanuni tetbiqVetendas muharibesinden sonra ABS senayesinin suretli inkisafi dovletin qanunvericilikle iqtisadi hakimiyyetinin temerkuzlesmesinin ve bu hakimiyyetin sui istifadesinin qarsisini almaq iqtidarinin olmamasi neticesinde Konqres 1890 ci il 24 iyul tarixde azad reqabet seraitinde azad sahibkarligin huquqi cehetden milli mexsuslugunu tesbit etdi Qanun xezinedarligin kecmis katibi senator Con Sermanin 1823 1900 serefine adlandirilmisdir Serman qanunu statlar arasinda ticaretde elece de beynelxalq ticaretde asagidakilari qadagan edir a ticaretin mehdudlasmasina dair sazisleri birlikleri trestleri ve gizli danisiqlari b inhisarlasmani ve inhisarlasma haqqinda gizli danisiq cehdlerini Bu sazislerde istirak eden sexsler qanunun pozulmasinda gunahkar sayilirlar cerimeye 50 min dollardan cox olmayaraq hebs qetimkan tedbirine 1 ilden artiq olmayaraq yaxud mehkemenin qerari ile diger cezaya meruz qalirlar 1911 ci ilde Serman qanunu nda onun yalniz ticaretin hedden artiq mehdudlasmasi haqqinda sazise tetbiqi ile bagli bezi deyisiklikler edildi Eger firmanin biznesinin ciceklenmesine tesir gosteren fealiyyeti sahede reqabete hiss edilecek zerer vurarsa onda bu firma oz hereketlerine gore mesuliyyet dasimalidir Serman qanunu nun inkisafinda asagidaki tedbirlerin muhum rolu olmusdur a 1914 cu ilde Konqres terefinden Kleyton qanununun qebul edilmesi Bu qanun istehlakciya reqiblerin emteelerini almaq ve sirketin sehmlerini elde etmek imkani vermeyen reqabetin mehdudlasmasina aparan sazislere qiymet ayri seckiliyinin bezi formalarina qadaga mueyyenlesdirmisdi Hemin ilde Konqres Federal Ticaret Komissiyasini yaratdi ve ona haqsiz reqabetin qarsisim almaq selahiyyeti verdi b mehkemeler xususile qesden hereketlerin bezi kateqoriyalarini mueyyen etdi qiymetlerin mueyyenlesdirilmesi ve ya bazarlarin bolgusu uzre muxtelif formalar arasina sazisler qrup seklinde boykotlar ve patentlesmeyen emteeler uzerinde ustunlukleri temin etmek ucun patentlerden istifadenin bezi formalari Bununla bele mallarin yeniden satisi hallari zamani qiymetlerin mueyyen edilmesi uzre sazise qoyulan qadaga aradan goturuldu Serman qanunu nun inhisarlasmanin qadagan edilmesine yoneldilmis ikinci bendi esasen bir firmanin iqtisadi hakimiyyetinin inkar edilmesi ucun istifade olunurdu Eger firma bazarin 65 den coxuna nezaret edirdise o inhisarlasmaya cehdde gunahlandirila bilerdi Lakin bir nece firmanin hokmran oldugu oliqopoliya yerde inhisarlasma cehdlerinde gunahlandirma aradan goturulurdu Oliqopoliya temerkuzlesmesine aparan qovusma hallari zamani mehkemeler ticaretin esaslandirilmis mehdudiyyetini xususile qeyd etdiler Bununla elaqedar olaraq Kleyton qanunu sehmlerin bezi satilma novlerini qadagan etdi Bu da qeyri semereli olduqda Seller Kefover duzelisi ile 1950 aktivlerin satin alinmasi ve diger bu cur sovdelerle qovusmasina qoyulan daha genis qadaga mueyyenlesdirdi Konqresin esaslandirilmayan temerkuzlesme ile elaqedar bu ucuncu cehdine uygun olaraq mehkemeler ve Federal Ticaret Komissiyasi en az oliqopoliya meyli olan butun qovusmalari qanunsuz elan etdiler Serman sistemiCon Sermanin teklif etdiyi reqabet siyasetinin sistemi Qanun vericilik tedbirleriBazara nezaretin mehdudlasdirilmasi Birlesmelere nezaretQiymetler uzre razilasmalara qadaga Mehsullarinin istifadesi uzre sazislere nezaretBazarlarin bolusdurulmesi barede sazislere qadaga Perakende qiymetlerinin mueyyenlesdirilmesine qadagaXidmetler destinin mueyyenlesdirilmesi Mustesna huquqlarin verilmesi barede sazislerin qadagasiIqtisadi tedbirlerDolayi tenzimlenme Birbasa tenzimlenmeEmteelere tetbiq edilen vergi Qiymet tavanlarin yaradilmasiMenfeetden artiq vergiqoyma Menfeet normasi heddinin mueyyenlesdirilmesiSerman Antitrest Akti Serman qanunu na uygun olaraq ABS nin federal hokumetinin de muessiseni mehkemeye celb etmek huququ vardir ozu de gunahlandirma dairesi kifayet qeder genisdir pul cerimesinden tutmus hebs qetimkan tedbirine qeder 1974 cu il duzelisinin tetbiq edilmesinden sonra hebs tedbiri genis yayilmaga basladi Teqsirkar muessisenin hereketlerine mehkeme qadagasi qoyula biler qeyri adi hallarda mehkeme muessisenin bolunmesi haqqinda qerar vere biler Bundan elave Serman qanunu nun her hansi bir sexs terefinden pozulmasi neticesinde itki verildiyini hesab eden xususi sexsler mehkemede is qaldirmaq ve iddialarin qebul edilmesi esaslandirilmis oldugu halda deymis zererin deyerinden 3 defe cox olan kompensasiya almaq huququna malikdirler Bu cur dinlemeler ABS nin mehkeme orqanlarinin fealiyyetinde adi praktikaya cevrilmisdir Serman qanunu qebul edilmemisden evvel ABS de inhisarlasmanin eksine yoneldilmis bir sira qanunlar fealiyyet gosterirdi Lakin onlar semeresiz idi ve 1880 ci illerde trestlere culgalasma ve birlesme dalgasinin qarsisini ala bilmediler Serman qanunu Kleyton qanunu ve Seller Kefover qanunu ABS de antiinhisar antitrest qanunvericiliyinin esasini teskil edir IstinadlarResmi olaraq Serman Qanunu kimi qeyd olunmusdur Public Law 94 435 Title 3 Sec 305 a 90 Stat 1383 at p 1397 ZIYAD ELIABBAS oglu SEMEDZADE BOYUK IQTISADI ENSIKLOPEDIYA PDF V SSTUUVYZ Baki 2012 seh 15 16