Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ölümündən 800 il keçdikdən sonra da Çingiz xanın qəbrinin axtarışları davam edir. Hazırda bu iş üçün nəinki yeni texnologiyalara əl atılır, hətta dünyanın bir çox yerlərindən mütəxəssislər də cəlb olunur. Həvəskar arxeoloqlar Google xəritəsində kosmik sputniklərdən çəkilmiş şəkillərdən yararlanırlar. Ümumən istəklərinin nəticə verəcəyini söyləmək mümkündür. Hərçənd onu da deyək ki, axtardıqları heç də asan başa gələn deyil və illər ərzində ona çatmağa hesablanmış bütün cəhdlər uğursuzluğa düçar olub.
Ümumən Böyük Monqol imperiyasının banisinin qəbri çoxlarına sakitlik vermir. Müəyyən qisim dünyanın fatehinin ölüm səbəbini bilmək istəyir. Bəziləri qəbirdəki xəzinənin axtarışındadır (belə bir ehtimal var). Amma qəbrin yerini müəyyənləşdirmək sanki açılması mümkün olmayan sirdir. Bu məqsədə çatmaq üçün təkcə insanlar deyil, belə desək, təbiət də çox çalışıb. 800 il ərzində dəyişmiş təbii-coğrafi mühiti nəzərdə tuturuq.
Tanınmış orta əsr tarixçisi Fəzlullah Rəşidəddin özünün əlyazmalar toplusunda Çingiz xanın ölümü barədə yazır ki, böyük sərkərdə ölkəsinin sərhədlərindən kənarda xəstəlik nəticəsində dünyasını dəyişib. O da deyilir ki, qəbir yerinə aparan yoldakı bütün adamlar, hətta təsadüfən görünənlər belə öldürülüb. Sonra qəbri qazanlar aradan götürülüb. Ardınca onları öldürənlərin axırına çıxılıb.
Başqa versiyada deyilir ki, hökmdarın basdırıldığı məkanda sıx ağaclıq əkilib, hətta həmin yerə doğru çayın axını da dəyişdirilib. Görünür, ərazinin möhkəm soyuqluğu da rolunu oynayıb.
Digər tərəfdən, böyük hökmdarın ölümündən sonra yaranmış əfsanəyə görə, onun qəbrini tapan hər bir şəxs öləcəkdi. Buna görə də kimsə axtarışa cəhd göstərməyib və uzun müddət beləcə davam edib.
Ümumənsə Şərqdə əfsanələr həddən artıq çox yayılıb. Məsələn, əmir Teymurun məzarı ilə bağlı vəziyyəti xatırlamağa dəyər. Bildirildiyinə görə, onun qəbri lənətlənmişdi. Amma bu deyimlər məcara axtaranları yollarından döndərə bilməmişdi. Daha bir sözə inansaq, Çingiz xanın qəbri onun ölümündən 30 il sonra açılıb.
Bəziləri deyir ki, Çingiz xanın qəbrini Tuvada (Rusiya Federasiyasının tərkibinə daxil olan muxtar respublika) axtarmaq lazımdır. Çünki Monqol imperiyasının banisinin vətəni qədim uryanxayların, yəni tuvalıların yaşadıqları ərazidədir. Mövcud versiyanın müəllifi Tuva Universitetinin professoru fikirləri əslində təzadlı təsir bağışlamaqdadır. Onun sözlərinə görə, Rusiyadakı tarixçilərin çoxu Çingiz xanın Altay-Sayandan olduğuna söykənirlər. Həmin yer də ya müasir Tuvaya, ya da şimal-qərbi Monqolustan ərazisinə təsadüf edir ki, burada da etnik tuvalılar yaşayıblar.
Əlbəttə, ehtimallarla razılaşmayanlar da var. Məsələ burasındadır ki, Çingiz xanın dövründə «uryanxay» etnoniminə Cənubi Sibirin bir çox xalqlarında rast gəlinir. Məsələn, müasir yakutlar və Baykal ətrafı bir çox türk tayfaları özlərini belə adlandırırdılar. Yeri gəlmişkən, monqolların tarixi ilə bağlı qədim sənədlərdə Tuva sakinləri «oyin» adlandırılıb, «uryanxay» isə məhz Baykal türklərinə münasibətdə işlədilib. Bundan başqa deyilir ki, Tuva ərazisində imperiyaya birləşmiş tayfalar uzun müddət işğalçılara qarşı ciddi müqavimət göstəriblər. Bu baxımdan döyüşkən tumatların monqollara qarşı üsyanları xüsusi vurğulanır. Onlar çox aciz şəkildə böyük orduya qarşı vuruşublar. Hətta döyüşlər zamanı Çingiz xanın göndərdiyi öldürülüb. Tumatlara qarşı Çingiz xanın böyük oğlu Cucinin başçılığı ilə qoşun da göndərilib. Tumatlardan sonra isə başqa tayfalar üsyana qalxıblar. 1220-ci ildə müqavimət qırılsa da, Tuvanın dağlıq ərazilərində partizan dəstələri mübarizələrini davam etdiriblər. Bütün bunlar isə onunla nəticələnib ki, Çingiz xan Cuci ulusuna daxil olan bu ərazini özünün şəxsi mülki elan edib. Ümumən 1225-ci ildə müqavimət tamamilə yatırılıb. Böyük hökmdar isə iki il sonra dünyasını dəyişib.
Bütün bu faktlar ondan xəbər verir ki, Çingiz xanın mühafizə dəstəsində tuvalılardan heç kəs ola bilməzdi. Bunu professor Abayev də vurğulayır və bildirir ki, orduya belə qeyri-leqal regiondan əsgərlər toplanması sadəcə mümkünsüzdür. Hökmdarın ölümündən bir neçə il öncə qanı su yerinə axıtdığı bölgədə basdırılmasını ehtimal etmək ağlabatan deyil. Alimin bildirdiyinə görə, əgər belə bir hal baş versəydi, həmin ərazinin əhalisi cəsədi tapmaq üçün yerin altını üstünə çevirərdi.
Buna görə də Çingiz xanın qəbrinin onun işğallarına bir növ, leqal yanaşmış bölgələrdə axtarmağın tərəfdarları daha çoxdur. Buna görə də hazırda amerikan və monqol alimlərindən ibarət belə demək mümkünsə, beynəlmiləl komanda diqqəti dağlıq Hentey bölgəsinə cəmləşdirir. Sözügedən yer Monqolustanın şimal-şərqində Rusiya ilə sərhəddə yerləşir. Qeyd edək ki, hələ 1960-cı illərdə Almaniya Demokratik Respublikasından və Monqolustan Xalq Respublikasından olan ekspedisiya üzvləri buradan sümüklər, mismarlar, kərpic və ehram bünövrəsinin qalıblarını aşkarlayıblar. Həmçinin içərisində ox ucluqları olan daş kurqanlar da tapılıb. Amma insan qalıqlarına rast gəlinməyib.
SSRİ-nin dağılmasından sonra Tokiodakı «Yomiuri Shimbun» qəzetinin maliyyə vəsaiti hesabına Henteydə yapon ekspedisiyası tədqiqat işləri aparıb. Həmin vaxt mətbuatda böyük hay-küylə qarşılanmış fəaliyyət demək olar nəticəsiz qalmışdı.
2001-ci ildə ərazidə çikaqolu ticarətçi Mori Kraviçanın rəhbərliyi ilə aparılmış işlər sonradan Monqol hakimiyyətinin etirazı ilə dayandırılır. Səbəb isə X əsrə aidliyi bildirilmiş keçikçinin sümük qalıqlarının aşkarlanmasından sonra ekspedisiyanın bir neçə üzvünün bədbəxt hadisə nəticəsində dünyasını dəyişməsi və «Çingiz xanın qəbrinin lənəti öz sözünü deyir» kimi fikirlərin qəzetlərə yol tapması olur.
«800 il ərzində Hentey dağ massivi bağlı rayon olub. Çingiz xan belə istəyib». Bunu «National Geographic» layihəsinin eksperti deyir. Onun sözlərinə görə, bu günlərdə həmin yerdən XIII-XVI əsrlərə aid nəhəng tikinti qalıqları tapılıb. Arxeoloqlar Henteydən çoxsaylı müxtəlif maddi-mədəniyyət nümunələri, o cümlədən ox ucluqları, keramika məmulatı və s. aşkarlayıblar.
Hazırda 10 min kvadrat kilometrlik məhz həmin məntəqədə pilotsuz ekspedisiya təyyarələri dövrə vurur, minlərlə könüllü isə sputnikdən alınmış foto şəkilləri dəqiqliklə öyrənir. Ən son elmi və texniki nailiyyətlərdən istifadə edilməklə məlum olmayan geoloji qalıqlarının qeyri-adi strukturunun identifikasiyası həyata keçirilir.
«Əgər Monqolustan ərazisində Çingiz xanın qəbri aşkarlansa, bu, böyük geosiyasi rezonans da doğuracaq». Bunu isə «Çingiz xan: həyatı, ölümü və yüksəlişi» kitabının müəllifi deyir. Həm də Çində bir çoxu hesab edir ki, Monqolustan Tibet kimi Çinin tərkibində olmalıdır. Vaxtilə Xubilay xanın dövründə olduğu kimi.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Olumunden 800 il kecdikden sonra da Cingiz xanin qebrinin axtarislari davam edir Hazirda bu is ucun neinki yeni texnologiyalara el atilir hetta dunyanin bir cox yerlerinden mutexessisler de celb olunur Heveskar arxeoloqlar Google xeritesinde kosmik sputniklerden cekilmis sekillerden yararlanirlar Umumen isteklerinin netice vereceyini soylemek mumkundur Hercend onu da deyek ki axtardiqlari hec de asan basa gelen deyil ve iller erzinde ona catmaga hesablanmis butun cehdler ugursuzluga ducar olub Umumen Boyuk Monqol imperiyasinin banisinin qebri coxlarina sakitlik vermir Mueyyen qisim dunyanin fatehinin olum sebebini bilmek isteyir Bezileri qebirdeki xezinenin axtarisindadir bele bir ehtimal var Amma qebrin yerini mueyyenlesdirmek sanki acilmasi mumkun olmayan sirdir Bu meqsede catmaq ucun tekce insanlar deyil bele desek tebiet de cox calisib 800 il erzinde deyismis tebii cografi muhiti nezerde tuturuq Taninmis orta esr tarixcisi Fezlullah Resideddin ozunun elyazmalar toplusunda Cingiz xanin olumu barede yazir ki boyuk serkerde olkesinin serhedlerinden kenarda xestelik neticesinde dunyasini deyisib O da deyilir ki qebir yerine aparan yoldaki butun adamlar hetta tesadufen gorunenler bele oldurulub Sonra qebri qazanlar aradan goturulub Ardinca onlari oldurenlerin axirina cixilib Basqa versiyada deyilir ki hokmdarin basdirildigi mekanda six agacliq ekilib hetta hemin yere dogru cayin axini da deyisdirilib Gorunur erazinin mohkem soyuqlugu da rolunu oynayib Diger terefden boyuk hokmdarin olumunden sonra yaranmis efsaneye gore onun qebrini tapan her bir sexs olecekdi Buna gore de kimse axtarisa cehd gostermeyib ve uzun muddet belece davam edib Umumense Serqde efsaneler hedden artiq cox yayilib Meselen emir Teymurun mezari ile bagli veziyyeti xatirlamaga deyer Bildirildiyine gore onun qebri lenetlenmisdi Amma bu deyimler mecara axtaranlari yollarindan dondere bilmemisdi Daha bir soze inansaq Cingiz xanin qebri onun olumunden 30 il sonra acilib Bezileri deyir ki Cingiz xanin qebrini Tuvada Rusiya Federasiyasinin terkibine daxil olan muxtar respublika axtarmaq lazimdir Cunki Monqol imperiyasinin banisinin veteni qedim uryanxaylarin yeni tuvalilarin yasadiqlari erazidedir Movcud versiyanin muellifi Tuva Universitetinin professoru fikirleri eslinde tezadli tesir bagislamaqdadir Onun sozlerine gore Rusiyadaki tarixcilerin coxu Cingiz xanin Altay Sayandan olduguna soykenirler Hemin yer de ya muasir Tuvaya ya da simal qerbi Monqolustan erazisine tesaduf edir ki burada da etnik tuvalilar yasayiblar Elbette ehtimallarla razilasmayanlar da var Mesele burasindadir ki Cingiz xanin dovrunde uryanxay etnonimine Cenubi Sibirin bir cox xalqlarinda rast gelinir Meselen muasir yakutlar ve Baykal etrafi bir cox turk tayfalari ozlerini bele adlandirirdilar Yeri gelmisken monqollarin tarixi ile bagli qedim senedlerde Tuva sakinleri oyin adlandirilib uryanxay ise mehz Baykal turklerine munasibetde isledilib Bundan basqa deyilir ki Tuva erazisinde imperiyaya birlesmis tayfalar uzun muddet isgalcilara qarsi ciddi muqavimet gosteribler Bu baximdan doyusken tumatlarin monqollara qarsi usyanlari xususi vurgulanir Onlar cox aciz sekilde boyuk orduya qarsi vurusublar Hetta doyusler zamani Cingiz xanin gonderdiyi oldurulub Tumatlara qarsi Cingiz xanin boyuk oglu Cucinin basciligi ile qosun da gonderilib Tumatlardan sonra ise basqa tayfalar usyana qalxiblar 1220 ci ilde muqavimet qirilsa da Tuvanin dagliq erazilerinde partizan desteleri mubarizelerini davam etdiribler Butun bunlar ise onunla neticelenib ki Cingiz xan Cuci ulusuna daxil olan bu erazini ozunun sexsi mulki elan edib Umumen 1225 ci ilde muqavimet tamamile yatirilib Boyuk hokmdar ise iki il sonra dunyasini deyisib Butun bu faktlar ondan xeber verir ki Cingiz xanin muhafize destesinde tuvalilardan hec kes ola bilmezdi Bunu professor Abayev de vurgulayir ve bildirir ki orduya bele qeyri leqal regiondan esgerler toplanmasi sadece mumkunsuzdur Hokmdarin olumunden bir nece il once qani su yerine axitdigi bolgede basdirilmasini ehtimal etmek aglabatan deyil Alimin bildirdiyine gore eger bele bir hal bas verseydi hemin erazinin ehalisi cesedi tapmaq ucun yerin altini ustune cevirerdi Buna gore de Cingiz xanin qebrinin onun isgallarina bir nov leqal yanasmis bolgelerde axtarmagin terefdarlari daha coxdur Buna gore de hazirda amerikan ve monqol alimlerinden ibaret bele demek mumkunse beynelmilel komanda diqqeti dagliq Hentey bolgesine cemlesdirir Sozugeden yer Monqolustanin simal serqinde Rusiya ile serhedde yerlesir Qeyd edek ki hele 1960 ci illerde Almaniya Demokratik Respublikasindan ve Monqolustan Xalq Respublikasindan olan ekspedisiya uzvleri buradan sumukler mismarlar kerpic ve ehram bunovresinin qaliblarini askarlayiblar Hemcinin icerisinde ox ucluqlari olan das kurqanlar da tapilib Amma insan qaliqlarina rast gelinmeyib SSRI nin dagilmasindan sonra Tokiodaki Yomiuri Shimbun qezetinin maliyye vesaiti hesabina Henteyde yapon ekspedisiyasi tedqiqat isleri aparib Hemin vaxt metbuatda boyuk hay kuyle qarsilanmis fealiyyet demek olar neticesiz qalmisdi 2001 ci ilde erazide cikaqolu ticaretci Mori Kravicanin rehberliyi ile aparilmis isler sonradan Monqol hakimiyyetinin etirazi ile dayandirilir Sebeb ise X esre aidliyi bildirilmis kecikcinin sumuk qaliqlarinin askarlanmasindan sonra ekspedisiyanin bir nece uzvunun bedbext hadise neticesinde dunyasini deyismesi ve Cingiz xanin qebrinin leneti oz sozunu deyir kimi fikirlerin qezetlere yol tapmasi olur 800 il erzinde Hentey dag massivi bagli rayon olub Cingiz xan bele isteyib Bunu National Geographic layihesinin eksperti deyir Onun sozlerine gore bu gunlerde hemin yerden XIII XVI esrlere aid neheng tikinti qaliqlari tapilib Arxeoloqlar Henteyden coxsayli muxtelif maddi medeniyyet numuneleri o cumleden ox ucluqlari keramika memulati ve s askarlayiblar Hazirda 10 min kvadrat kilometrlik mehz hemin menteqede pilotsuz ekspedisiya teyyareleri dovre vurur minlerle konullu ise sputnikden alinmis foto sekilleri deqiqlikle oyrenir En son elmi ve texniki nailiyyetlerden istifade edilmekle melum olmayan geoloji qaliqlarinin qeyri adi strukturunun identifikasiyasi heyata kecirilir Eger Monqolustan erazisinde Cingiz xanin qebri askarlansa bu boyuk geosiyasi rezonans da doguracaq Bunu ise Cingiz xan heyati olumu ve yukselisi kitabinin muellifi deyir Hem de Cinde bir coxu hesab edir ki Monqolustan Tibet kimi Cinin terkibinde olmalidir Vaxtile Xubilay xanin dovrunde oldugu kimi IstinadlarHemcinin baxXarici kecidler