Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cədidizm və ya Cədidçilik (ərəb. جديدية "yenilikçilik", buradan tatar. Cäditçelek, başq. йәдитселек) — XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasının əsasən türk mənşəli müsəlman xalqları arasında təşəkkül tapan ictimai-siyasi və intellektual hərəkat. XIX əsrin 80-ci illərində Krım, Qazan, həmçinin Azərbaycanda, 90-cı illərdən isə orta Asiyada yayılmışdı. Əvvəllər köhnə müsəlman təhsil sistemini dəyişdirmək və müsəlman üçün Avropa təhsilinin zəruriliyi uğrunda məhdud mədəniyyətçilik hərəkatı idi. Cədidçilər, yaranan burjuaziyaya maneəçilik törədən feodalizm qalıqlarının ləğvinin zəruriliyi, islamın və dini məktəblərin məhdud islahatı, islamın milli burjuaziyanın tələblərinə uyğunlaşdırılması xeyrinə çıxış edirdilər.
Cədidizmə əks mövqedə duranların fikirləri öz əksini tapır.
1905-ci il inqilabından sonra cədidçilər konstitusiyalı monarxiya, yerli özünüidarəetmə, ümumi səsvermə hüququ, demokratikləşmə ideyalarını dəstəkləyən "İttifaq-əl-müslimin" ("Müsəlman ittifaqı") partiyasının əsasını təşkil etdilər.
Müəyyən proqramı, rəhbərlik mərkəzi və nizamnaməsi olmayan cədidçilər Türkistan və Buxaradakı leqal nəşrlər ətrafında, yeni üsullu məktəblərdə, xeyriyyə cəmiyyətlərində və i.a. toplanmışdılar. Bəzən cədidçilərə demokratik ziyalılar da (Həmzə Həkimzadə Niyazi, Sədrəddin Ayni və b.) qoşulurdu, lakin onların siyasi cəhətdən Cədidizmlə yaxınlığı yox idi. Orta Asiyada Cədidizmin inkişafına 1908-ci ildə Türkiyədə baş vermiş gənc türklər inqilabı güclü təsir göstərmişdir.
1917-ci il Fevral inqilabından sonra cədidçilər millətçi partiyalarını yaratdılar (Türkistanda Şura-i islam, Buxarada və Xivədə "Gənc buxaralılar" və "Gənc xivəlilər" partiyaları). Rusiyada Oktyabr inqilabından sonrakı Vətəndaş müharibəsində cədidçilər Sovet hakimiyyəti əleyhində çıxış edir, irticaçı "Kokand muxtariyyati" ilhamçılarının sırasında olub, rus ağqvardiyaçıları və Buxara əmiri ilə əlaqə saxlayır, basmaçılar hərəkatında fəal iştirak edirdilər. Orta Asiyada Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra cədidçilik aradan götürüldü.
Mənbə
- Hüseyn Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2014. - səh. 171-172.
Xarici keçidlər
- http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/2007_2/05/05_3/&searched=1 2016-03-05 at the Wayback Machine
- http://www.bashedu.ru/encikl/ddd/djadid.htm 2010-11-20 at the Wayback Machine
- http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/1999_1_2/08/08_1/&searched=1 2016-03-21 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cedidizm ve ya Cedidcilik ereb جديدية yenilikcilik buradan tatar Caditcelek basq jәditselek XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde Rusiya imperiyasinin esasen turk menseli muselman xalqlari arasinda tesekkul tapan ictimai siyasi ve intellektual herekat XIX esrin 80 ci illerinde Krim Qazan hemcinin Azerbaycanda 90 ci illerden ise orta Asiyada yayilmisdi Evveller kohne muselman tehsil sistemini deyisdirmek ve muselman ucun Avropa tehsilinin zeruriliyi ugrunda mehdud medeniyyetcilik herekati idi Cedidciler yaranan burjuaziyaya maneecilik toreden feodalizm qaliqlarinin legvinin zeruriliyi islamin ve dini mekteblerin mehdud islahati islamin milli burjuaziyanin teleblerine uygunlasdirilmasi xeyrine cixis edirdiler Cedidizme eks movqede duranlarin fikirleri oz eksini tapir 1905 ci il inqilabindan sonra cedidciler konstitusiyali monarxiya yerli ozunuidareetme umumi sesverme huququ demokratiklesme ideyalarini destekleyen Ittifaq el muslimin Muselman ittifaqi partiyasinin esasini teskil etdiler Mueyyen proqrami rehberlik merkezi ve nizamnamesi olmayan cedidciler Turkistan ve Buxaradaki leqal nesrler etrafinda yeni usullu mekteblerde xeyriyye cemiyyetlerinde ve i a toplanmisdilar Bezen cedidcilere demokratik ziyalilar da Hemze Hekimzade Niyazi Sedreddin Ayni ve b qosulurdu lakin onlarin siyasi cehetden Cedidizmle yaxinligi yox idi Orta Asiyada Cedidizmin inkisafina 1908 ci ilde Turkiyede bas vermis genc turkler inqilabi guclu tesir gostermisdir 1917 ci il Fevral inqilabindan sonra cedidciler milletci partiyalarini yaratdilar Turkistanda Sura i islam Buxarada ve Xivede Genc buxaralilar ve Genc xiveliler partiyalari Rusiyada Oktyabr inqilabindan sonraki Vetendas muharibesinde cedidciler Sovet hakimiyyeti eleyhinde cixis edir irticaci Kokand muxtariyyati ilhamcilarinin sirasinda olub rus agqvardiyacilari ve Buxara emiri ile elaqe saxlayir basmacilar herekatinda feal istirak edirdiler Orta Asiyada Sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra cedidcilik aradan goturuldu MenbeHuseyn Ehmedov Azerbaycan mekteb ve pedaqoji fikir tarixi Baki Elm ve tehsil 2014 seh 171 172 Xarici kecidlerhttp www archive gov tatarstan ru magazine go anonymous main path mg numbers 2007 2 05 05 3 amp searched 1 2016 03 05 at the Wayback Machine http www bashedu ru encikl ddd djadid htm 2010 11 20 at the Wayback Machine http www archive gov tatarstan ru magazine go anonymous main path mg numbers 1999 1 2 08 08 1 amp searched 1 2016 03 21 at the Wayback Machine