Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məbədlər, qalalar
Kəlbəcər rayonun ərazisinin müxtəlif yerlərində çox sayda qədim alban qalaları, məbədləri, məbəd kompleksləri var.
Xudavəng məbəd kompleksi
I–II əsrlərdə Qafqaz Albaniyasında xristianlıq yayılandan sonra tikilən ilk məbədlərdən biri Xudavəng məbəd kompleksidir. Bu kompleks "Alban bazilikası" adlanır. İlk məbəd tikintiləri kümbəzsiz uzun binalardan ibarət olub. Xudavəng məbəd kompleksinin ilk tikintisi ilk orta əsrlərin bir nefli bazilikasına aiddir. Kompleksə bazilika tipli baş məbəd, bir neçə əlavə məbədlər, sövmə, təsərrüfat və yaşayış evləri daxildir. Qafqaz Albaniyası memarlarının yaratdığı bu abidə qonşu xalqların dini memarlıq əsərlərindən tamamilə fərqlənir. Baş məbəd binasının plan və kompazisiya quruluşu assimetriya formasında həll olunmuşdur. Bizim dövrümüzə gəlib çıxana kimi bu məbədə bir neçə dəfə başqa tikililər əlavə edilib, onun yanında düzbucaqlı formalı bir neçə məbəd və sövmələr inşa edilmişdir. Beləliklə, bunun nəticəsində böyük bir dini kompleks yaranmışdır. Bu alban yepiskopunun iqamətgahı və mühüm mədəni-maarif mərkəzi olmuşdur.
Məbəd Kəlbəcər rayonunun Vəng kəndində, Tərtər çayının sol sahilində dərəli-təpəli bir yerdə yonulmuş daşlardan inşa edilib. Adətən məbədlər qayaların cənub hissəsində tikilirmiş və bu tikililərin çıxışları qərb və cənub tərəfdən olub. Məbədlər üçün elə bir yer seçilirdi ki, bunlar həm də müdafiə xarakterli istehkamlı qalaları əvəz etsin. Möhtəşəm divarlarla əhatə olunmuş ibadət kompleksləri hərbi münaqişə vaxtı nəinki kahinlərin, eləcə də ətrafyanı kəndlərin sakinləri üçün sığınacaq yeri olurdu.
Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan saxsı nümunələrinə əsasən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, məbəd VI-VII əsrlərə aiddir.
Komrleksin ən qədim tikintisi baş məbəddir. XIII əsrdə sonradan tikilmiş kümbəzli məbədlər bu komleksə daxildir. Bunlar Arzu xatun və İgid Həsən məbədləridir.
Xudavəng məbəd kompleksinin VI-XIII-XVII əsrə aid olması deyəndə o nəzərdə tutulur ki, bu kompleksə ilk bir nefli bazilika, VI əsrin üçnefli bazilikası və XVII–XVIII əsrlərin mülki tikililəri daxildir.
Arzu-xatın məbədi
1214-cü ildə Arzu xatun tərəfindən tikdirilmiş məbəd alban memarlığının ən qiymətli abidələrinə aiddir. Bu məbəd hündür kümbəzinə və möhtəşəm görünüşünə görə məbəd kompleksində əsas yer tutur. Dam örtüyünün dördsütunlu zınqırovlu rotonda düzəldilmişdir.
Məbədin iki barelyefi vardır. Şərq divarı fasadında, pəncərənin üstündə yarı boyuna qədər knyaz və müqəddəs bir adam, cənub divarında isə iki knyaz əllərində məbədin modelini saxlayırlar. Birinci barelyefdə çox güman ki, Arzu xatunun əri və müqəddəs bir adam, ikincidə isə onların oğulları təsvir olunur.
Məbəd kompleksində daha bir kümbəzli zal, İgid Həsən məbədi inşa edilib. Onun divarlarında 1182-ci ildə inşa edildiyini təsdiq edən yazı var. Bu məbədin divarları yonulmamış daşlardan nizamsız qaydada hörülüb.
Yuxarıda adları çəkilən kümbəzli zallar bir-birindən inşa edilmə kompozisiyaları, fasadların quruluşu, kümbəzlərin və dam örtüklərinin forması ilə fərqlənirlər.
İkinci böyük ölçülü düzbucaqlı tikinti 1211-ci ildə inşa edilib. 1224-cü ildə bir nefli bazilikaya əlavə tikilən böyük tikinti xüsusi maraq kəsb edir. Belə ki, burada zədəkan nəslinin ailə üzvləri dəfn edilib. Xudavəng məbəd kompleksinin tam tikintisi XIII əsrdə başa çatıb. Arzu xatun məbədinin tikintisində daş üzərində yüksək üsulla işlənmiş dekorativ bəzəklərdən istifadə edilib. Məbəddə tağlar üstündə bərkidilmiş 16 guşəli dairə üçbucaqlı çətir formasında olan dam örtüyü ilə tamamlanır.
Arzu xatın məbədinin girişinin portalı üzərində yüksək dərəcədə bədii üsulla naxış vurulmuş daşlarla hörülmüşdür. Bu naxışlı daşlar özləri ayrı-ayrılıqda bədii memarlıq abidələri sayılır.
Məbəd tikintisinin istər kontruksiyasında, istərsə də dekorativ hissələrində iki və üç sütunlu çatma tağlardan istifadə olunmuşdur.
Albaniyanın məbəd təsərrüfatları müxtəlif olubː əkinçilik, üzümçülük, bağçılıq və s. Məbəd işçiləri üzüm, yağ istehsalı və başqa sənətlə məşğul olublar. Onlar üçün ən başlıca qurğu dəyirman və digər istehsal qurğuları olub.
Arxeoloji tədqiqatlar zamanı Xudavəng məbəd kompleksində çaxır istehsal edən qurğu aşkar edilib. Bu qurğu daşdan düzəldilmiş, uzunluğu 3,6 m, dərinliyi 20 santimetrə yaxın olan novdan və daşdan düzəldilmiş 6 ədəd quyudan ibarət olub. Nov və quyular bir-biri ilə uzunluğu 18 santimetr olan xüsusi arxlar vasitəsi ilə birləşdirilib. Novla paralel olaraq dərinliyi 1 m, diametri 60 sm olan 4 ədəd quyu yerləşir. Aşağı hissədə dərinliyi 2,6 m olan quyu yerləşir. Bu quyu yuxarıda adları çəkilən quyularla xüsusi arxlarla birləşir. Bundan 1,7 m aralı məsafədə dərinliyi 2,9 m olan başqa bir quyu yerləşir. Bu axırıncı quyuya üzüm şirəsi daxil olur.
Üzüm istehsal edən qurğu pilləkən formasında olub. Belə ki, ən yüksək hissədə nov, ondan 2 m aşağıda isə üzüm şirəsi tökülən axırıncı quyu yerləşir.
Beləliklə, əzilmiş üzüm şirəsi 1-ci cərgədə olan quyulardan növbə ilə 2-ci cərgədə olan quyuya, oradan isə təmiz halda axırıncı quyuya tökülür.
1-ci və 2-ci cərgədə olan quyular üzüm şirəsinin süzülməsi üçün, axırıncı quyu isə sonrakı emal üçün nəzərdə tutulub. Əfsuslar olsun ki, üzümün əzilməsi üçün istifadə edilən əl aləti tapılmayıb. Etnoqrafik məlumatlara əsaslanaraq, belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, üzümü ayaqla əzirmişlər.
Xudavəng kompleksi orta əsrlərin memarlığını-yaşayış evlərini, mehmanxanasını, kitabxanasını, yeməkxanasını- özündə saxlayan çox nadir hallarda rast gəlinən bir məbəddir.
Xudavəng məbəd kompleksi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı Qərarı ilə təsdiq edilmiş "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri"nin siyahısına dünya əhəmiyyətli tarixi abidə kimi daxil edilmişdir.
- Zar kəndində 1993-cü ilə qədər tam şəkildə qorunub saxlanılan qədim alban məbədi XIII əsrə aiddir.(Şəkil 1)
- Tərtər çayının sağ sahilində, Bulanıq suyu ətrafında yerləşən və "Qala düzü" adlanan qala kompleksi.( Şəkil 2)
- Lök qalası XIII–XIV əsrlərin tarixi memarlıq abidəsidir.(Şəkil 3)
- Qanlı kənd ərazisində yerləşən qalanın quruluşundan onun müdafiə istehkamı məqsədi ilə tikildiyi aydın görünür.(Şəkil 4)
- Zar və Zəylik kəndlərində Qocdaş dağının ətəyində yerləşən qəbirstanlıqlarda qəbirüstü daşlar olan at və qoç abidələri XVIII–XIX əsrlərə aiddir.(Şəkil 5)
Yuxarıda adı çəkilən abidələr Nazirlər Kobinetinin 132 saylı qərarına əsasən ölkə əhəmiyyətli tarixi abidələr siyahısına daxil edilib. Qeyd edilən qalalardan başqa rayonun digər, Ağdaş, Narınclar, Aşağı Qaraçanlıda "Uluxan", Comərddə "Comərd" və b. kəndlərinin ərazilərində qədim alban qalaları var. Qalaboynu kəndinin yerləşdiyi dağın zirvəsində isə möhtəşəm bir qala mövcuddur. Əfsuslar olsun ki, həmin qalalar tədqiq olunmayıb və onların fotoşəkilləri əldə edilməyib.
Körpülər
Hacı Əsəd körpüsü
Zəylik kəndində 1927-ci ildə inşa edilmiş Hacı Əsəd körpüsü Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı Qərarı ilə təsdiq edilmiş "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri"nin siyahısına yerli əhəmiyyətli tarixi abidə kimi daxil edilib. Körpü Zəylik kəndinin şimal-qərbindən axan Dərəyurdu çayının üstündədir.
Ağ körpü
Hacıdünyamalılar kəndindən İstisuya tərəf Tərtər çayı üzərində XVIII–XIX əsrlərdə tikilmiş "Ağ körpü", sağda İstisuyun cənub-şərqində, Bağarsaqda Turş suyun yanında Tərtər çayı üstündə XVIII–XIX əsrlərdə tikilmiş Məmmədhüseyn körpüsüdür. Bu körpü elat yolunun Tərtər çayından keçən sahəsində yerləşir. Yaz-yay aylarında Tərtər çayında daşqınlar köçlərin keçməsinə imkan vermədiyindən köçərgilər bir neçə gün çayın sahilində qalıb, çayda daşqının-selin azalmasını gözləyirmişlər. Bu isə narahatlıq törədirmiş. Bu səbəbdən İmişli rayonundan Məmmədhüseyn adlı bir şəxs öz vəsaiti ilə bu körpünü tikdirib.
Bu körpülər də, istər "Ağ körpü", istərsə də "Hacı Sevdimalı körpüsü" yuxarıda adı çəkilən Nazirlər Kabinetinin 132 saylı qərarının siyahısına salınmayıbdır.
- "Otaq qaya" adlanan ərazidə Tərtər çayı üstündə dəmir konstruksiya ilə XX əsrin ortalarında inşa edilmiş körpü həmin ərazidə fəaliyyət göstərən "Turş su" pavilyonuna piyadalar üçün keçiddir.
- Naməlum səbəblərdən Kəlbəcər ərazisində Xaçın çayı üzərində olan körpü və Hacı Əhməd (Soyuq bulaq) körpüsü Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı Qərarı ilə təsdiq edilmiş "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri"nin siyahısına daxil edilməyib.
İstinadlar
- Məzahir Təhməzov Kəlbəcər Ensiklopedik məlumatlar Toponimlər fotoşəkillər xəritələr.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xudaveng qedim alban mebed kompleksiMebedler qalalarKelbecer rayonun erazisinin muxtelif yerlerinde cox sayda qedim alban qalalari mebedleri mebed kompleksleri var Xudaveng mebed kompleksiI II esrlerde Qafqaz Albaniyasinda xristianliq yayilandan sonra tikilen ilk mebedlerden biri Xudaveng mebed kompleksidir Bu kompleks Alban bazilikasi adlanir Ilk mebed tikintileri kumbezsiz uzun binalardan ibaret olub Xudaveng mebed kompleksinin ilk tikintisi ilk orta esrlerin bir nefli bazilikasina aiddir Komplekse bazilika tipli bas mebed bir nece elave mebedler sovme teserrufat ve yasayis evleri daxildir Qafqaz Albaniyasi memarlarinin yaratdigi bu abide qonsu xalqlarin dini memarliq eserlerinden tamamile ferqlenir Bas mebed binasinin plan ve kompazisiya qurulusu assimetriya formasinda hell olunmusdur Bizim dovrumuze gelib cixana kimi bu mebede bir nece defe basqa tikililer elave edilib onun yaninda duzbucaqli formali bir nece mebed ve sovmeler insa edilmisdir Belelikle bunun neticesinde boyuk bir dini kompleks yaranmisdir Bu alban yepiskopunun iqametgahi ve muhum medeni maarif merkezi olmusdur Mebed Kelbecer rayonunun Veng kendinde Terter cayinin sol sahilinde dereli tepeli bir yerde yonulmus daslardan insa edilib Adeten mebedler qayalarin cenub hissesinde tikilirmis ve bu tikililerin cixislari qerb ve cenub terefden olub Mebedler ucun ele bir yer secilirdi ki bunlar hem de mudafie xarakterli istehkamli qalalari evez etsin Mohtesem divarlarla ehate olunmus ibadet kompleksleri herbi munaqise vaxti neinki kahinlerin elece de etrafyani kendlerin sakinleri ucun siginacaq yeri olurdu Arxeoloji qazintilar zamani tapilan saxsi numunelerine esasen bele bir neticeye gelmek olar ki mebed VI VII esrlere aiddir Komrleksin en qedim tikintisi bas mebeddir XIII esrde sonradan tikilmis kumbezli mebedler bu komlekse daxildir Bunlar Arzu xatun ve Igid Hesen mebedleridir Xudaveng mebed kompleksinin VI XIII XVII esre aid olmasi deyende o nezerde tutulur ki bu komplekse ilk bir nefli bazilika VI esrin ucnefli bazilikasi ve XVII XVIII esrlerin mulki tikilileri daxildir Arzu xatin mebedi1214 cu ilde Arzu xatun terefinden tikdirilmis mebed alban memarliginin en qiymetli abidelerine aiddir Bu mebed hundur kumbezine ve mohtesem gorunusune gore mebed kompleksinde esas yer tutur Dam ortuyunun dordsutunlu zinqirovlu rotonda duzeldilmisdir Zar Kendi XIII esre aid olan qedim alban mebedi Sekil 1 Mebedin iki barelyefi vardir Serq divari fasadinda pencerenin ustunde yari boyuna qeder knyaz ve muqeddes bir adam cenub divarinda ise iki knyaz ellerinde mebedin modelini saxlayirlar Birinci barelyefde cox guman ki Arzu xatunun eri ve muqeddes bir adam ikincide ise onlarin ogullari tesvir olunur Qaladuzu qedim alban abidesi jpg Sekil 2 Mebed kompleksinde daha bir kumbezli zal Igid Hesen mebedi insa edilib Onun divarlarinda 1182 ci ilde insa edildiyini tesdiq eden yazi var Bu mebedin divarlari yonulmamis daslardan nizamsiz qaydada horulub Qedim alban abidesi Lok qalasi Sekil 3 Yuxarida adlari cekilen kumbezli zallar bir birinden insa edilme kompozisiyalari fasadlarin qurulusu kumbezlerin ve dam ortuklerinin formasi ile ferqlenirler Qanlikend erazisinde qedim alban qalasi Sekil 4 Ikinci boyuk olculu duzbucaqli tikinti 1211 ci ilde insa edilib 1224 cu ilde bir nefli bazilikaya elave tikilen boyuk tikinti xususi maraq kesb edir Bele ki burada zedekan neslinin aile uzvleri defn edilib Xudaveng mebed kompleksinin tam tikintisi XIII esrde basa catib Arzu xatun mebedinin tikintisinde das uzerinde yuksek usulla islenmis dekorativ bezeklerden istifade edilib Mebedde taglar ustunde berkidilmis 16 guseli daire ucbucaqli cetir formasinda olan dam ortuyu ile tamamlanir Kelbecer muzeyinde yigilmis at ve qoc abideleri Sekil 5 Qocdas daginin eteyinde at ve qoc heykelleri Sekil 5 Arzu xatin mebedinin girisinin portali uzerinde yuksek derecede bedii usulla naxis vurulmus daslarla horulmusdur Bu naxisli daslar ozleri ayri ayriliqda bedii memarliq abideleri sayilir Mebed tikintisinin ister kontruksiyasinda isterse de dekorativ hisselerinde iki ve uc sutunlu catma taglardan istifade olunmusdur Albaniyanin mebed teserrufatlari muxtelif olubː ekincilik uzumculuk bagciliq ve s Mebed iscileri uzum yag istehsali ve basqa senetle mesgul olublar Onlar ucun en baslica qurgu deyirman ve diger istehsal qurgulari olub Arxeoloji tedqiqatlar zamani Xudaveng mebed kompleksinde caxir istehsal eden qurgu askar edilib Bu qurgu dasdan duzeldilmis uzunlugu 3 6 m derinliyi 20 santimetre yaxin olan novdan ve dasdan duzeldilmis 6 eded quyudan ibaret olub Nov ve quyular bir biri ile uzunlugu 18 santimetr olan xususi arxlar vasitesi ile birlesdirilib Novla paralel olaraq derinliyi 1 m diametri 60 sm olan 4 eded quyu yerlesir Asagi hissede derinliyi 2 6 m olan quyu yerlesir Bu quyu yuxarida adlari cekilen quyularla xususi arxlarla birlesir Bundan 1 7 m arali mesafede derinliyi 2 9 m olan basqa bir quyu yerlesir Bu axirinci quyuya uzum siresi daxil olur Uzum istehsal eden qurgu pilleken formasinda olub Bele ki en yuksek hissede nov ondan 2 m asagida ise uzum siresi tokulen axirinci quyu yerlesir Belelikle ezilmis uzum siresi 1 ci cergede olan quyulardan novbe ile 2 ci cergede olan quyuya oradan ise temiz halda axirinci quyuya tokulur 1 ci ve 2 ci cergede olan quyular uzum siresinin suzulmesi ucun axirinci quyu ise sonraki emal ucun nezerde tutulub Efsuslar olsun ki uzumun ezilmesi ucun istifade edilen el aleti tapilmayib Etnoqrafik melumatlara esaslanaraq bele bir neticeye gelmek olar ki uzumu ayaqla ezirmisler Xudaveng kompleksi orta esrlerin memarligini yasayis evlerini mehmanxanasini kitabxanasini yemekxanasini ozunde saxlayan cox nadir hallarda rast gelinen bir mebeddir Xudaveng mebed kompleksi Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 2 avqust 2001 ci il tarixli 132 sayli Qerari ile tesdiq edilmis Dunya ehemiyyetli dasinmaz tarix ve medeniyyet abideleri nin siyahisina dunya ehemiyyetli tarixi abide kimi daxil edilmisdir Zar kendinde 1993 cu ile qeder tam sekilde qorunub saxlanilan qedim alban mebedi XIII esre aiddir Sekil 1 Terter cayinin sag sahilinde Bulaniq suyu etrafinda yerlesen ve Qala duzu adlanan qala kompleksi Sekil 2 Lok qalasi XIII XIV esrlerin tarixi memarliq abidesidir Sekil 3 Qanli kend erazisinde yerlesen qalanin qurulusundan onun mudafie istehkami meqsedi ile tikildiyi aydin gorunur Sekil 4 Zar ve Zeylik kendlerinde Qocdas daginin eteyinde yerlesen qebirstanliqlarda qebirustu daslar olan at ve qoc abideleri XVIII XIX esrlere aiddir Sekil 5 Yuxarida adi cekilen abideler Nazirler Kobinetinin 132 sayli qerarina esasen olke ehemiyyetli tarixi abideler siyahisina daxil edilib Qeyd edilen qalalardan basqa rayonun diger Agdas Narinclar Asagi Qaracanlida Uluxan Comerdde Comerd ve b kendlerinin erazilerinde qedim alban qalalari var Qalaboynu kendinin yerlesdiyi dagin zirvesinde ise mohtesem bir qala movcuddur Efsuslar olsun ki hemin qalalar tedqiq olunmayib ve onlarin fotosekilleri elde edilmeyib KorpulerHaci Esed korpusu Zeylik kendinde 1927 ci ilde insa edilmis Haci Esed korpusu Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 2 avqust 2001 ci il tarixli 132 sayli Qerari ile tesdiq edilmis Dunya ehemiyyetli dasinmaz tarix ve medeniyyet abideleri nin siyahisina yerli ehemiyyetli tarixi abide kimi daxil edilib Korpu Zeylik kendinin simal qerbinden axan Dereyurdu cayinin ustundedir Ag korpu Hacidunyamalilar kendinden Istisuya teref Terter cayi uzerinde XVIII XIX esrlerde tikilmis Ag korpu sagda Istisuyun cenub serqinde Bagarsaqda Turs suyun yaninda Terter cayi ustunde XVIII XIX esrlerde tikilmis Memmedhuseyn korpusudur Bu korpu elat yolunun Terter cayindan kecen sahesinde yerlesir Yaz yay aylarinda Terter cayinda dasqinlar koclerin kecmesine imkan vermediyinden kocergiler bir nece gun cayin sahilinde qalib cayda dasqinin selin azalmasini gozleyirmisler Bu ise narahatliq toredirmis Bu sebebden Imisli rayonundan Memmedhuseyn adli bir sexs oz vesaiti ile bu korpunu tikdirib Bu korpuler de ister Ag korpu isterse de Haci Sevdimali korpusu yuxarida adi cekilen Nazirler Kabinetinin 132 sayli qerarinin siyahisina salinmayibdir Otaq qaya adlanan erazide Terter cayi ustunde demir konstruksiya ile XX esrin ortalarinda insa edilmis korpu hemin erazide fealiyyet gosteren Turs su pavilyonuna piyadalar ucun keciddir Namelum sebeblerden Kelbecer erazisinde Xacin cayi uzerinde olan korpu ve Haci Ehmed Soyuq bulaq korpusu Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 2 avqust 2001 ci il tarixli 132 sayli Qerari ile tesdiq edilmis Dunya ehemiyyetli dasinmaz tarix ve medeniyyet abideleri nin siyahisina daxil edilmeyib IstinadlarMezahir Tehmezov Kelbecer Ensiklopedik melumatlar Toponimler fotosekiller xeriteler