Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vsevolod Merkulov (tam adı: Vsevolod Nikolayeviç Merkulov, rus. Все́волод Никола́евич Мерку́лов; 25 oktyabr (6 noyabr) 1895 və ya 1895, Zaqatala, Rusiya imperiyası – 23 dekabr 1953, Moskva) — SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri.
| Vsevolod Merkulov | |
|---|---|
| rus. Все́волод Никола́евич Мерку́лов | |
 | |
SSRİ Ali Sovetinin deputatı[d] | |
| 12 yanvar 1938 – 11 mart 1946 | |
SSRİ Ali Sovetinin deputatı[d] | |
| 12 mart 1946 – 11 iyun 1950 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 25 oktyabr (6 noyabr) 1895 və ya 1895 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 23 dekabr 1953 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Partiya | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, yazıçı, dramaturq, işgəncə verən |
| Hərbi xidmət | |
| Mənsubiyyəti | Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı |
| Qoşun növü | NKVD |
| Döyüşlər | |
| Rütbəsi | general |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Uşaqlıq illəri
1895-ci ildə indiki Azərbaycanda, o vaxtkı Tiflis quberniyasının əyalət şəhəri olan Zaqatalada doğulmuş, uşaqlığını Zaqatala qalasında keçirmiş bu şəxsin — Beriyanın gələcək müavininin, SSRİ-nin ilk Dövlət Təhlükəsizliyi nazirinin xarakterini açmaqda yetərli deyil.
Onun doğulduğu vaxt Zaqatala artıq 55 ildi ki, şəhər statusu qazanmışdı. 1830-cu ildə dağlıların Rusiya imperiyasına qarşı növbəti qiyamı yatırılandan sonra o vaxtkı Zaqatala kəndinin yerində Yeni Zaqatala qalası inşa edilir və bu istehkam sonrakı illərdə "Ləzgi səddi"nin mühüm hərbi əhəmiyyətli obyektinə çevrilir. Qalanın forştadtında isə Zaqatala şəhəri formalaşır.
Gələcək nazirin atası Nikolay Merkulov zadəgan təbəqəsindən idi və kapitan rütbəsində Zaqatala dairəsinin bölmə rəisi vəzifəsində çalışırdı. O vaxtın qanunlarına görə, qəza və bölmə rəislərinin əlində bütün polis hakimiyyəti cəmlənmişdi, həmçinin onlar yerli ictimai idarəçiliyə (camaatlıq) nəzarəti həyata keçirirdilər. Anası Ketovana Nikolayevna (qızlıq soyadı — Sinamzqvarişvili) da zadəgan əsilli idi və damarlarında gürcü knyazlarının qanı axırdı. Və kim bilir, Vsevolodun 5 yaşı olarkən Zaqatalada baş verən hadisə — atasının həbsi olmasaydı, onun taleyi də necə formalaşardı — yəqin ki, sədaqətli monarxist, 1917-ci ildən sonra isə "ağqvardiyaçı" olar, sonunda da mühacirətə yollanıb uzun sakit ömür sürərdi, Ancaq 1900-cü ildə Nikolay Merkulovun həbs olunması və zadəgan titulundan məhrum edilməsi ailənin sonrakı həyatını tamamilə fərqli axara yönəltdi.
Nikolay Merkulov 100 rubl məbləğində pulu mənimsəməkdə ittiham olunaraq türməyə salınır. Çara əfvlə bağlı yazdığı məktub cavabsız qalır və onu 8 ay müddətinə Zaqatala qalasında dustaq edirlər. O, həbsdən çıxandan sonra da ailə bir müddət Zaqatalada məskunlaşır və 1903-cü ildə Tiflisə köçür.
Tiflisdə
1953-cü ilin payızında həbs olunan Vsevolod Merkulov həmin ilin 19 oktyabr tarixli dindirilməsində atası barədə söyləyir: "Atam 1908-ci ildə vəfat edib və onun Zaqatalada işləyərkən məhkumluğu haqqında yalnız özünün danışdıqlarından, bir də ondan qalan, sonralar isə qoruyub saxladığım sənədlərdən bilirəm. Çar onu əfv etmədiyindən, atam ömrünün son illərini müəllimliklə məşğul olub. Ölüm qabağı isə kağız parçasına yazıb: "Mən böhtanın qurbanıyam"…
İllər keçəcək, eyni sözləri oğul Merkulov da təkrarlaya biləcəkdi.
Zaqataladan ayrılanda Vsevolod Merkulovun 8 yaşı vardı. Onun ömrünün sonrakı 35 ili Gürcüstanla bağlı olur. Anası Tiflisdəki korlar üçün məktəbə direktor vəzifəsinə təyin olunur və uzun illər bu vəzifəni icra edir. Vsevolod isə Tiflisdə gimnaziyanı qızıl medalla bitirir, mütaliə və elmə böyük həvəs göstərir, hətta elektrotexnika ilə bağlı yazdığı məqalələr jurnallarda dərc olunur. Ali Təhsilini Peterburq Universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsində davam etdirir, ilk hekayələrini və bir neçə romantik povest yazaraq jurnallarda çap etdirir, həmçinin müəllimliklə məşğul olur. Gənc Merkulov tamamilə apolitikdir və onun timsalında sakit, ədəbiyyata və elmə böyük həvəs göstərən gələcək elm adamını, ya da yazıçını təsəvvür etmək olar. Hətta 1-ci Dünya Müharibəsi başlayanda da, o, bir çox tələbə yoldaşından fərqli olaraq könüllü şəkildə hərb meydanına can atmır, yalnız 1916-cı ildə orduya çağırılır. Ardınca baş verən Fevral və Oktyabr İnqilabı onu ön cəbhədəki savaşlardan sığortalayır. 1918-ci ilin yanvarında 22 yaşlı Merkulov xəstəliyi ilə əlaqədar Tiflisə təxliyə olunur. Həmin vaxt bacısının evində yaşayır, əlyazma jurnallar tərtib edərək 3 manata satır, habelə anasının direktoru olduğu korlar məktəbində dərs deyir.
O dövr imperiyanın dağıldığı və 4 yanında "müstəqillik paradı"nın yaşandığı dövr idi. Gürcüstan da özünü müstəqil elan edərək gah almanları və türkləri, gah ingilisləri xilaskar cildində öz ərazisinə dəvət edirdi. Bu qarışıqlıq aylarında Merkulov ilk dəfə siyasətlə maraqlanmağa başlayır və bolşeviklərə qoşulur. Üstəlik, 1918-ci ildə o, Lidiya Yaxontova ilə ailə həyatı qurur.
Lidiyanın doğma əmisi Viktor Yaxontov çar generalı, sonralar isə Müvəqqəti hökumətin üzvlərindən biri idi. Vətəndaş müharibəsindən sonra o, ABŞ-a mühacirət edəcəkdi və 1953-cü ilə Merkulova qarşı istintaqda irəli sürülən ittihamlardan biri də general Yaxontovla bağlı olacaqdı, halbuki bu ittihamın heç br əsası yoxdu, çünki, general Yaxontov ABŞ-də yaşayarkən Sovet mövqeyinə keçəcək, SSRİ-nin müdafəsinə mühazirələr oxuyacaq, yardımlar toplayacaq, hətta 1930-cu ildə Vətəninə səfər də edəcəkdi, Batumda isə Merkulovla görüşəcəkdi. Ümumiyyətlə, general Yaxontovun (1881–1978) bioqrafiyası maraqlı bir əsər üçün hazır süjetdir. O, 1960–70-ci illərdə dəfələrlə "SSRİ-Amerika dostluq cəmiyyəti"nin üzvü kimi SSRİ-də olacaq, Xalqlar Dostluğu ordeni ilə təltif olunacaq, 1975-ci ildə isə Leonid Brejnevə Vətənə qayıtmağına icazə verilməsi, Sovet vətəndaşlığına qəbul olunması xahişi ilə müraciət edəcəkdi. Brejnev hər iki istəyi reallaşdırandan sonra 95 yaşlı Viktor Yaxontov Moskvaya dönəcək, burada daha 3 il yaşayaraq 1978-ci ildə dünyasını dəyişəcəkdi. Məzarı Leninqraddadır.
ÇK-da
1921-ci ildə Gürcüstanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Merkulovun həyatında kəskin dönüş baş verir — o, ÇK-ya ("Fövqəladə komissiya") qulluğa girir. ÇK-da onun tutduğu ilk vəzifə kargüzarlıq olur, mənşəyinə görə sosial yad element (hər iki valideyni əsilzadə) sayılsa da, böyük sürətlə karyerada yüksəlməyə başlayır. Artıq 1925-ci ildə Merkulov Gürcüstan QPU-nun (Baş siyasi idarə) iqtisadi şöbəsinin rəisidir. Göründüyü kimi, istər sosial mənşəyi, istərsə də çar generlının qardaşı qızı ilə ailə qurması onun Sovet hakimiyyəti tərəfindən nəinki repressiyaya məruz qalmasına səbəb olmur, əksinə, karyerasını da sual altına salmır.
Elə həmin vaxt da Merkulovun Beriya ilə tanışlığı başlayır. 1953-cü ilin payızında istintaqı zamanı o vaxtları xatırlayaraq Merkulov deyəcəkdi: "27 yaşım olmasına baxmayaraq, mən çox sadəlövh, utancaq, təvazökar, qapalı və susmağa meylli birisi idim. Nitqlər söyləmirdim, heç indi də bacarmıram. Qələm isə başqa söhbətdir — mən onunla davranmağı bacarırdım, Ancaq heç vaxt yaltaq, layiq olmadığı mövqeni tutan birisi olmamışam. Özümü həmişə sadə aparmışam. Beriya ilə tanışlıqda da onu bu cür sadə adam saymışam…"
Faktlar da göstərir ki, bir müddət Acarıstan QPU-sunda müstəntiq kimi çalışarkən Merkulov dəfələrlə şəxsən ona yeni hakimiyyətin düşməni təəssüratı bağışlamayan insanların istintaq işini ləğv edib. Belələrindən biri də tanınmış Sovet rejissoru Lev Kuleşov olub və onların yoldaşlıq münasibətləri Merkulovun həbsinə qədər davam edib.
1931-ci ildə Merkulov artıq Zaqafqaziya QPU-sunda məxfi-siyasi şöbənin rəisidir. O, daha əvvəl (və 3-cü cəhddən sonra) partiya sıralarına qəbul olunur. Karyerada fasiləsiz yüksəlişini isə birbaşa rəisi Lavrenti Beriyanın qəyyumluğu ilə izah edirlər. Rusca pis bilən Beriya üçün bütün məktub və sənədləri Merkulov yazır və o, bunu istintaqda da gizlətmir.
Həmin ilin sonunda Beriya Gürcüstan Kompartiyasının birinci katibi təyin edilir və dərhal da Merkulovu özünə köməkçi götürür, daha sonralar Merkulov Mərkəzi Komitənin bir neçə şöbəsinə rəhbərlik edir. O, Beriya ilə bir binada yaşayır, oğlu Rem ilə Beriyanın oğlu Serqo dostdurlar. Həmçinin Merkulovun və Beriyanın anaları rəfiqədir, ancaq həyat yoldaşları haqda bunu demək olmaz. Merkulovla Beriyanın münasibətləri də dostluqdan daha çox, işgüzar münasibətlərdir.
Bu dövrdə Merkulov ABŞ kommunistlərinin mübarizəsindən bəhs edən pyes yazır, Batum şəhəri haqda sənədli film çəkir. Onu xoşbəxt saymaq olar, üstəlik oğlunun xatirələrinə görə, Merkulov tezliklə partiya işindən uzaqlaşıb yaradıcılığa qayıtmaq planları qurur, Ancaq bu planlar reallaşmadan qalır — Beriya özünün yüksək erudisiyaya malik, karyeristlikdən uzaq, sədaqətli spiçrayterini çox yüksək qiymətləndirərək uzağa buraxmır. İstintaqı zamanı Merkulov özünə olan diqqəti bu cür izah edəcəkdi: "Beriya ilə mən temperament və xaraktercə tam fərqli adamlardıq. Yəqin, mənim misalımda o, özünün tamamını görürdü".
Gürcüstandakı 1937–38-ci illər repressiyalarında da Merkulovun fəal iştirakı, yaxud işgəncələr verməsinə dair heç bir sübut toplamaq mümkün olmadı. Kobulov qardaşlarının, yaxud Qoqlidzenin qəddarlığı, acgözlüyü, həbs olunanların zinət əşyalarını mənimsəməsinə dair faktlar mövcuddur, lakin Merkulov barəsində bu cür ittihamlar yoxdur. 1953-cü ilin 21 oktyabrındakı sorğulamada ondan repressiya olunmuş gürcü kommunistləri haqda soruşanda da Merkulov bir çoxlarının konkret nədə ittiham olunduqlarından xəbərsiz olduğunu deyir. Ondan Serqo Orconikidzenin həbs olunan və güllələnən qardaşı Papuliya haqda soruşanda isə deyir:
"Papuliya Orconikidze Beriyanın, mənim, Kobulovun və digər NKVD işçilərinin yaşadığı binada yaşayırdı. Dalaşqan xarakteri və qudurğan xasiyyəti ilə fərqlənirdi. Bir neçə adamı döyməsi barədə söhbətlər gəzirdi. Beriyaya münasibətdə Papuliya özünü müstəqil, sərbəst aparırdı və ona heç bir hörmət qoymurdu. Olsun ki, bu, Beriyanın xoşuna gəlmirdi. Onun həbsi üçün Beriyanın əlində hansı əsasların olduğundan və bunun üçün hansı göstərişlərin verilməsindən isə xəbərsizəm"…
1938-ci ilin yazında Stalin Beriyanı Gürcüstandan Moskvaya gətirir və repressiyaların odioz fiquru olan Yejova 1-ci müavin təyin edir. Elə həmin ilin sonunda Yejov həbs olunur, Beriyaya isə NKVD-yə rəhbərlik tapşırılır. Beriya Tiflisdəki kadrlarının bir çoxunu Moskvaya dəvət edir, onların arasında Vsevolod Merkulov da olur.
Moskvada
Merkulovun oğlu Rem 2002-ci ildə Ukraynanın "Faktı i Kommentarii" qəzetinə verdiyi müsahibədə xatırlayır ki, atası Tiflisdən çox könülsüz ayrılır — bu şəhər ona doğmalaşmışdı, üstəli qohumlarının çoxu burada yaşayırdı. Bir neçə aydan sonra Beriya Merkulovu özünün 1-ci müavini təyin edir. İstintaqa verdiyi ifadəsində Merkulov bunu Beriyanın özü ilə gətirdiyi kadrlar arasında yalnız özünün rus olması ilə əlaqələndirərək deyir: "Mənim etirazlarıma baxmayaraq, Beriya məni özünün 1-ci müavini təyin etdi, operativ işdə isə əsasən Kobulova güvənirdi. Artıq mənə tamamilə aydındır ki, bunun səbəbi onun əhatəsində yeganə rus olmağım idi. Kobulovun, yaxud Dekanozovu namizədlikləri bu səbəbdən uğurlu deyildi. Qalırdım yalnız mən".
Çekistlərin xatirələrinə inansaq, Beriya dəfələrlə Merkulovu "yumşaqbədənli intelligent" adlandıraraq qınayır, yəni, ondan həbs olunanlara qarşı sərtlik tələb edir. Merkulovun Moskva dövründə də işgəncələrdə bilavasitə iştirakına dair faktlar yoxdur. Özünü sakitləşdirmək üçün isə o, bütün bu vəzifənin müvəqqəti olduğunu deyir, ətrafdakıları da buna inandırmağa çalışır, ədəbiyyat və incəsənətlə maraqlanır, evində qəbullar təşkil edirdi. Bu qəbullarda tanınmış aktyor, rejissor və musiqiçilər iştirak edirdilər. Merkulovun qonaqları sırasında Lyubov Orlova və Qriqori Aleksandrov, "Bolşoy Teatr"ın dirijoru Məlik-Paşayev və rejissor Lev Kuleşov vardı.
1940-cı ilin noyabrında Merkulov Molotovla birlikdə Berlinə, Ribbentropla danışıqlara uçur. 1941-ci ilin 3 fevralında isə yeni yaradılan SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Komissarlığının Xalq komissarı (1946-cı ildən — nazir) təyin olunur. Müharibə illərində Merkulov həm də drmaturq kimi məşhurlaşır — onun "Mühəndis Sergeyev" pyesi "Malıy Teatr"ın repertuarına salınır. Tamaşaçıların böyük əksəriyyəti müəllifin məhz Merkulov olduğundan xəbərsiz idi, çünki müəllifin adı "Vsevolod Rokk" kimi yazılırdı.
Rusiyanın Xalq artisti Gennadi Sergeyev pyesdə rol alanlardan biriydi. O, 2001-ci ildə "Kommersant-Vlast" jurnalına müsahibəsində deyirdi:
"Tamaşanı kimin yazdığı biz artistlər üçün sirr deyildi — Merkulov şəxsən məşqlərdə iştirak edirdi. Rejissor Zubovun yanında əyləşirdi, heç nəyi ilə seçilmirdi, heç vaxt səs salmırdı, irad tutmurdu. Zubovdan tez-tez soruşurdu: necə etsək daha yaxşı olar?.."
Sergeyev onu da xatırlayır ki, ilk tamaşadan sonra Merkulov bütün heyəti bağına dəvət edərək banket verir: "Bizi çox yaxşı, duz-çörəklə qarşıladı. Yedirdi, içirdi, nitqlər söylənildi… Əvvəlcə ümumi sözlər səsləndi, sonra isə Merkulov yaxşı yadda saxladığım sözləri dedi: "Siz mənim pyesimi xilas etdiniz. Öz əla oyununuzla…"
Yəni, aktyor Sergeyev vurğulayır ki, müəllif əsərinin yetərincə güclü olmadığının fərqindəydi.
"Mühəndis Sergeyev" pyesindən sonra Merkulov yeni əsərlər yazmır. Bunun səbəbini onun oğlu Rem Merkulov öz müsahibəsində bu cür izah edir: Müharibə bitəndən az sonra Kremldə qəbulların birində Stalin artistlərlə söhbət edərkən bir aktrisa fəxrlə söyləyir ki, Sovet naziri əla pyeslər yazır. Stalin təəccüblənir: O, Merkulovun dramaturgiyasından və pyeslərin teatrarda tamaşaya qoyulmasından xəbərsiz idi. Üstəlik, bu xəbərə heç də sevinmir və yanında dayanmış Merkulova çevrilərək deyir: "Dövlət Təhlükəsizliyi naziri casusları tutmalıdır, pyes yazmamalıdır".
Bununla da dramaturq Vsevolod Rokkun yaradıcılığı bitir — Stalinin göstərişləri müzakirə olunmamalıdır.
NKVD-də komissar
1941-ci ilin 20 iyununda Dövlət Təhlükəsizliyi Komissarlığı ləğv olunur və Merkulov yenidən NKVD-də fəaliyyətini davam etdirir. 2 il sonra Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyi təsis olunur və Merkulov da nazir vəzifəsini icra etməyə başlayır. Bu dövr həm də onun "Smerş" rəhbəri Viktor Abakumovla kəskin rəqabət dövrüdür və ziyalı görkəmli Merkulov bu mübarizədə kobud və sərt Abakumova hər mənada uduzurdu. Sonralar istintaqda o, deyəcəkdi ki, hətta Beriya da Abakumovdan çəkinir və ona öz yerinə göz dikmiş rəqib kimi baxırdı.
Merkulovun xarakterizə edən (həm də onun karyerasına ziyan vuran) misallardan birini Özbəkistanda baş verən olayda görmək olar. O vaxt məlumatlara görə Özbəkistanda geniş şəbəkəsi olan millətçi təşkilat fəaliyyət göstərirdi, başında isə Mərkəzi Komitənin katibi Usman Yusupov dayanırdı. Merkulov Dövlət Təhlükəsizliyi Komissarlığının Özbəkistana yoxlama heyətini göndərir və bəlli olur ki, Yusupovun yeganə qüsuru — arvadbazlıqdır, heç bir millətçi təşkilatdan isə söz gedə bilməz. Nəticədə Merkulov heç bir cəza tədbirinə əl atmır və onun bu addımı da o vaxtın sərtliyi müqabilində "yumşaqlıq" kimi yozulur.
Müharibədən sonra onu nazir vəzifəsindən uzaqlaşdırırlar, həmçinin Mərkəzi Komitə üzvlüyündən üzvlüyə namizədliyə endirirlər. Aparılan yoxlamalar onun işində qüsurlar tapır. Sonralar Merkulov oğluna deyəcəkdi ki, Stalinin ona münasibəti çox ziddiyyətli idi: "Gah çox yaxınına buraxırdı, gah da elə bilirdim ki, indicə güllələdəcək".
Onun karyerasının son illəri Dövlət Nəzarəti naziri vəzifəsi tutması ilə əlaqədardır. Bu, 1950-ci ildə baş verir, buna qədər isə o, 4 ilə yaxın müddətdə işsiz qalır, iki dəfə infarkt keçirir, uzun müddət xəstəxanalarda müalicə olunur. 1953-cü ilin martında İosif Stalin vəfat edəndən bir neçə gün sonra Beriyaya məktub yazaraq öz xidmətlərini təklif edir, Ancaq tezliklə Beriya həbs olunur, bu xəbəri eşidəndə Merkulov "Vəssalam, mən daha oturub memuarlarımı yaza bilməyəcəm" deyir. Və bir müddət sonra həbs növbəsi Vsevolod Merkulova da gəlib çatır.
Əvvəlcə onu bir neçə dəfə istintaqa çağırırlar, habelə Xruşşovla görüşü olur. Oğlu Remin danışdığına görə, Xruşşov Merkulova Beriyanı ingilis agenti kimi ifşa etməsini tapşırır, ancaq Merkulov bu təklifdən qəti şəkildə imtina edir. Sentyabrın 18-də növbəti dəfə prokurorluğa çağırılır və geri dönmür. Onu "Butırka" türməsində təkadamlıq kamerada saxlayırlar. İstintaqın arxivdə saxlanan mətnlərindən də göründüyü kimi, o, Beriyanın agent olması versiyasını burada da təsdiqləmir. Ailəsinə onunla görüş verilmir, ayda 1 dəfə isə kuryer Merkulovun evinə gələrək yalnız icazə verilən 200 rubl məbləği götürərək müttəhimə aparırmış.
Ölümü
Oğlu Rem xatırlayır: "Ailəmiz üçün ən ağır gün atamın ölüm xəbərini qəzetlərdən öyrəndiyimiz gün oldu. Xəbərdə deyilirdi ki, atam ölkə və xalq əleyhinə əməllərinə görə edam edilib. Cəsədi yandırılıb, külü havaya sovrulub".
Merkulov 1953-cü il, dekabrın 23-də SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasının hökmü ilə güllələnmə cəzasına məhkum edilir və həmin gü saat 21.20-də "Beriyanın bandası"nın digər üzvləri ilə birlikdə edam olunur.
Yazıçı Boris Sokolovun "Hamıdan güclü Xalq komissarının sonu" kitabında uzun illər dolaşan bir şayiədən bəhs edilir: Merkulov güllələnməyib, 20 il həbs cəzası alıb və bəzi məhbus çekistlər onunla türmədə dəfələrlə rastlaşıblar, Ancaq bu şayiə heç bir faktla möhkəmlənmir.
2002-ci ilin mayında Rusiya Ali Məhkəməsinin hərbi kollegiyası Beriya ilə bərabər Merkulovun da bəraət almağa layiq olmadığı barədə qərar çıxarıb.
Onun yeganə övladı — Rem Merkulov (1924) texnika elmləri namizədi, professor, Moskva Dövlət Maşınqayırma İnstitutunun kafedra müdirinin müavinidir.
- Who led the NKVD (rus.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vsevolod Merkulov tam adi Vsevolod Nikolayevic Merkulov rus Vse volod Nikola evich Merku lov 25 oktyabr 6 noyabr 1895 ve ya 1895 Zaqatala Rusiya imperiyasi 23 dekabr 1953 Moskva SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin sedri Vsevolod Merkulovrus Vse volod Nikola evich Merku lovSSRI Ali Sovetinin deputati d 12 yanvar 1938 11 mart 1946SSRI Ali Sovetinin deputati d 12 mart 1946 11 iyun 1950Sexsi melumatlarDogum tarixi 25 oktyabr 6 noyabr 1895 ve ya 1895Dogum yeri Zaqatala Rusiya imperiyasiVefat tarixi 23 dekabr 1953 1953 12 23 Vefat yeri Moskva RSFSR SSRIDefn yeri Donskoye qebiristanligi d Partiya Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi 1925 Tehsili Sankt Peterburq Dovlet UniversitetiFealiyyeti siyasetci yazici dramaturq isgence verenHerbi xidmetMensubiyyeti Sovet Sosialist Respublikalari IttifaqiQosun novu NKVDDoyusler Boyuk Veten muharibesiRutbesi general Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiUsaqliq illeri 1895 ci ilde indiki Azerbaycanda o vaxtki Tiflis quberniyasinin eyalet seheri olan Zaqatalada dogulmus usaqligini Zaqatala qalasinda kecirmis bu sexsin Beriyanin gelecek muavininin SSRI nin ilk Dovlet Tehlukesizliyi nazirinin xarakterini acmaqda yeterli deyil Onun doguldugu vaxt Zaqatala artiq 55 ildi ki seher statusu qazanmisdi 1830 cu ilde daglilarin Rusiya imperiyasina qarsi novbeti qiyami yatirilandan sonra o vaxtki Zaqatala kendinin yerinde Yeni Zaqatala qalasi insa edilir ve bu istehkam sonraki illerde Lezgi seddi nin muhum herbi ehemiyyetli obyektine cevrilir Qalanin forstadtinda ise Zaqatala seheri formalasir Gelecek nazirin atasi Nikolay Merkulov zadegan tebeqesinden idi ve kapitan rutbesinde Zaqatala dairesinin bolme reisi vezifesinde calisirdi O vaxtin qanunlarina gore qeza ve bolme reislerinin elinde butun polis hakimiyyeti cemlenmisdi hemcinin onlar yerli ictimai idareciliye camaatliq nezareti heyata kecirirdiler Anasi Ketovana Nikolayevna qizliq soyadi Sinamzqvarisvili da zadegan esilli idi ve damarlarinda gurcu knyazlarinin qani axirdi Ve kim bilir Vsevolodun 5 yasi olarken Zaqatalada bas veren hadise atasinin hebsi olmasaydi onun taleyi de nece formalasardi yeqin ki sedaqetli monarxist 1917 ci ilden sonra ise agqvardiyaci olar sonunda da muhacirete yollanib uzun sakit omur surerdi Ancaq 1900 cu ilde Nikolay Merkulovun hebs olunmasi ve zadegan titulundan mehrum edilmesi ailenin sonraki heyatini tamamile ferqli axara yoneltdi Nikolay Merkulov 100 rubl mebleginde pulu menimsemekde ittiham olunaraq turmeye salinir Cara efvle bagli yazdigi mektub cavabsiz qalir ve onu 8 ay muddetine Zaqatala qalasinda dustaq edirler O hebsden cixandan sonra da aile bir muddet Zaqatalada meskunlasir ve 1903 cu ilde Tiflise kocur Tiflisde 1953 cu ilin payizinda hebs olunan Vsevolod Merkulov hemin ilin 19 oktyabr tarixli dindirilmesinde atasi barede soyleyir Atam 1908 ci ilde vefat edib ve onun Zaqatalada isleyerken mehkumlugu haqqinda yalniz ozunun danisdiqlarindan bir de ondan qalan sonralar ise qoruyub saxladigim senedlerden bilirem Car onu efv etmediyinden atam omrunun son illerini muellimlikle mesgul olub Olum qabagi ise kagiz parcasina yazib Men bohtanin qurbaniyam Iller kececek eyni sozleri ogul Merkulov da tekrarlaya bilecekdi Zaqataladan ayrilanda Vsevolod Merkulovun 8 yasi vardi Onun omrunun sonraki 35 ili Gurcustanla bagli olur Anasi Tiflisdeki korlar ucun mektebe direktor vezifesine teyin olunur ve uzun iller bu vezifeni icra edir Vsevolod ise Tiflisde gimnaziyani qizil medalla bitirir mutalie ve elme boyuk heves gosterir hetta elektrotexnika ile bagli yazdigi meqaleler jurnallarda derc olunur Ali Tehsilini Peterburq Universitetinin fizika riyaziyyat fakultesinde davam etdirir ilk hekayelerini ve bir nece romantik povest yazaraq jurnallarda cap etdirir hemcinin muellimlikle mesgul olur Genc Merkulov tamamile apolitikdir ve onun timsalinda sakit edebiyyata ve elme boyuk heves gosteren gelecek elm adamini ya da yazicini tesevvur etmek olar Hetta 1 ci Dunya Muharibesi baslayanda da o bir cox telebe yoldasindan ferqli olaraq konullu sekilde herb meydanina can atmir yalniz 1916 ci ilde orduya cagirilir Ardinca bas veren Fevral ve Oktyabr Inqilabi onu on cebhedeki savaslardan sigortalayir 1918 ci ilin yanvarinda 22 yasli Merkulov xesteliyi ile elaqedar Tiflise texliye olunur Hemin vaxt bacisinin evinde yasayir elyazma jurnallar tertib ederek 3 manata satir habele anasinin direktoru oldugu korlar mektebinde ders deyir O dovr imperiyanin dagildigi ve 4 yaninda musteqillik paradi nin yasandigi dovr idi Gurcustan da ozunu musteqil elan ederek gah almanlari ve turkleri gah ingilisleri xilaskar cildinde oz erazisine devet edirdi Bu qarisiqliq aylarinda Merkulov ilk defe siyasetle maraqlanmaga baslayir ve bolseviklere qosulur Ustelik 1918 ci ilde o Lidiya Yaxontova ile aile heyati qurur Lidiyanin dogma emisi Viktor Yaxontov car generali sonralar ise Muveqqeti hokumetin uzvlerinden biri idi Vetendas muharibesinden sonra o ABS a muhaciret edecekdi ve 1953 cu ile Merkulova qarsi istintaqda ireli surulen ittihamlardan biri de general Yaxontovla bagli olacaqdi halbuki bu ittihamin hec br esasi yoxdu cunki general Yaxontov ABS de yasayarken Sovet movqeyine kececek SSRI nin mudafesine muhazireler oxuyacaq yardimlar toplayacaq hetta 1930 cu ilde Vetenine sefer de edecekdi Batumda ise Merkulovla gorusecekdi Umumiyyetle general Yaxontovun 1881 1978 bioqrafiyasi maraqli bir eser ucun hazir sujetdir O 1960 70 ci illerde defelerle SSRI Amerika dostluq cemiyyeti nin uzvu kimi SSRI de olacaq Xalqlar Dostlugu ordeni ile teltif olunacaq 1975 ci ilde ise Leonid Brejneve Vetene qayitmagina icaze verilmesi Sovet vetendasligina qebul olunmasi xahisi ile muraciet edecekdi Brejnev her iki isteyi reallasdirandan sonra 95 yasli Viktor Yaxontov Moskvaya donecek burada daha 3 il yasayaraq 1978 ci ilde dunyasini deyisecekdi Mezari Leninqraddadir CK da 1921 ci ilde Gurcustanda Sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra Merkulovun heyatinda keskin donus bas verir o CK ya Fovqelade komissiya qulluga girir CK da onun tutdugu ilk vezife karguzarliq olur menseyine gore sosial yad element her iki valideyni esilzade sayilsa da boyuk suretle karyerada yukselmeye baslayir Artiq 1925 ci ilde Merkulov Gurcustan QPU nun Bas siyasi idare iqtisadi sobesinin reisidir Gorunduyu kimi ister sosial menseyi isterse de car generlinin qardasi qizi ile aile qurmasi onun Sovet hakimiyyeti terefinden neinki repressiyaya meruz qalmasina sebeb olmur eksine karyerasini da sual altina salmir Ele hemin vaxt da Merkulovun Beriya ile tanisligi baslayir 1953 cu ilin payizinda istintaqi zamani o vaxtlari xatirlayaraq Merkulov deyecekdi 27 yasim olmasina baxmayaraq men cox sadelovh utancaq tevazokar qapali ve susmaga meylli birisi idim Nitqler soylemirdim hec indi de bacarmiram Qelem ise basqa sohbetdir men onunla davranmagi bacarirdim Ancaq hec vaxt yaltaq layiq olmadigi movqeni tutan birisi olmamisam Ozumu hemise sade aparmisam Beriya ile tanisliqda da onu bu cur sade adam saymisam Faktlar da gosterir ki bir muddet Acaristan QPU sunda mustentiq kimi calisarken Merkulov defelerle sexsen ona yeni hakimiyyetin dusmeni teessurati bagislamayan insanlarin istintaq isini legv edib Belelerinden biri de taninmis Sovet rejissoru Lev Kulesov olub ve onlarin yoldasliq munasibetleri Merkulovun hebsine qeder davam edib 1931 ci ilde Merkulov artiq Zaqafqaziya QPU sunda mexfi siyasi sobenin reisidir O daha evvel ve 3 cu cehdden sonra partiya siralarina qebul olunur Karyerada fasilesiz yukselisini ise birbasa reisi Lavrenti Beriyanin qeyyumlugu ile izah edirler Rusca pis bilen Beriya ucun butun mektub ve senedleri Merkulov yazir ve o bunu istintaqda da gizletmir Hemin ilin sonunda Beriya Gurcustan Kompartiyasinin birinci katibi teyin edilir ve derhal da Merkulovu ozune komekci goturur daha sonralar Merkulov Merkezi Komitenin bir nece sobesine rehberlik edir O Beriya ile bir binada yasayir oglu Rem ile Beriyanin oglu Serqo dostdurlar Hemcinin Merkulovun ve Beriyanin analari refiqedir ancaq heyat yoldaslari haqda bunu demek olmaz Merkulovla Beriyanin munasibetleri de dostluqdan daha cox isguzar munasibetlerdir Bu dovrde Merkulov ABS kommunistlerinin mubarizesinden behs eden pyes yazir Batum seheri haqda senedli film cekir Onu xosbext saymaq olar ustelik oglunun xatirelerine gore Merkulov tezlikle partiya isinden uzaqlasib yaradiciliga qayitmaq planlari qurur Ancaq bu planlar reallasmadan qalir Beriya ozunun yuksek erudisiyaya malik karyeristlikden uzaq sedaqetli spicrayterini cox yuksek qiymetlendirerek uzaga buraxmir Istintaqi zamani Merkulov ozune olan diqqeti bu cur izah edecekdi Beriya ile men temperament ve xarakterce tam ferqli adamlardiq Yeqin menim misalimda o ozunun tamamini gorurdu Gurcustandaki 1937 38 ci iller repressiyalarinda da Merkulovun feal istiraki yaxud isgenceler vermesine dair hec bir subut toplamaq mumkun olmadi Kobulov qardaslarinin yaxud Qoqlidzenin qeddarligi acgozluyu hebs olunanlarin zinet esyalarini menimsemesine dair faktlar movcuddur lakin Merkulov baresinde bu cur ittihamlar yoxdur 1953 cu ilin 21 oktyabrindaki sorgulamada ondan repressiya olunmus gurcu kommunistleri haqda sorusanda da Merkulov bir coxlarinin konkret nede ittiham olunduqlarindan xebersiz oldugunu deyir Ondan Serqo Orconikidzenin hebs olunan ve gullelenen qardasi Papuliya haqda sorusanda ise deyir Papuliya Orconikidze Beriyanin menim Kobulovun ve diger NKVD iscilerinin yasadigi binada yasayirdi Dalasqan xarakteri ve qudurgan xasiyyeti ile ferqlenirdi Bir nece adami doymesi barede sohbetler gezirdi Beriyaya munasibetde Papuliya ozunu musteqil serbest aparirdi ve ona hec bir hormet qoymurdu Olsun ki bu Beriyanin xosuna gelmirdi Onun hebsi ucun Beriyanin elinde hansi esaslarin oldugundan ve bunun ucun hansi gosterislerin verilmesinden ise xebersizem 1938 ci ilin yazinda Stalin Beriyani Gurcustandan Moskvaya getirir ve repressiyalarin odioz fiquru olan Yejova 1 ci muavin teyin edir Ele hemin ilin sonunda Yejov hebs olunur Beriyaya ise NKVD ye rehberlik tapsirilir Beriya Tiflisdeki kadrlarinin bir coxunu Moskvaya devet edir onlarin arasinda Vsevolod Merkulov da olur Moskvada Merkulovun oglu Rem 2002 ci ilde Ukraynanin Fakti i Kommentarii qezetine verdiyi musahibede xatirlayir ki atasi Tiflisden cox konulsuz ayrilir bu seher ona dogmalasmisdi usteli qohumlarinin coxu burada yasayirdi Bir nece aydan sonra Beriya Merkulovu ozunun 1 ci muavini teyin edir Istintaqa verdiyi ifadesinde Merkulov bunu Beriyanin ozu ile getirdiyi kadrlar arasinda yalniz ozunun rus olmasi ile elaqelendirerek deyir Menim etirazlarima baxmayaraq Beriya meni ozunun 1 ci muavini teyin etdi operativ isde ise esasen Kobulova guvenirdi Artiq mene tamamile aydindir ki bunun sebebi onun ehatesinde yegane rus olmagim idi Kobulovun yaxud Dekanozovu namizedlikleri bu sebebden ugurlu deyildi Qalirdim yalniz men Cekistlerin xatirelerine inansaq Beriya defelerle Merkulovu yumsaqbedenli intelligent adlandiraraq qinayir yeni ondan hebs olunanlara qarsi sertlik teleb edir Merkulovun Moskva dovrunde de isgencelerde bilavasite istirakina dair faktlar yoxdur Ozunu sakitlesdirmek ucun ise o butun bu vezifenin muveqqeti oldugunu deyir etrafdakilari da buna inandirmaga calisir edebiyyat ve incesenetle maraqlanir evinde qebullar teskil edirdi Bu qebullarda taninmis aktyor rejissor ve musiqiciler istirak edirdiler Merkulovun qonaqlari sirasinda Lyubov Orlova ve Qriqori Aleksandrov Bolsoy Teatr in dirijoru Melik Pasayev ve rejissor Lev Kulesov vardi 1940 ci ilin noyabrinda Merkulov Molotovla birlikde Berline Ribbentropla danisiqlara ucur 1941 ci ilin 3 fevralinda ise yeni yaradilan SSRI Dovlet Tehlukesizliyi Komissarliginin Xalq komissari 1946 ci ilden nazir teyin olunur Muharibe illerinde Merkulov hem de drmaturq kimi meshurlasir onun Muhendis Sergeyev pyesi Maliy Teatr in repertuarina salinir Tamasacilarin boyuk ekseriyyeti muellifin mehz Merkulov oldugundan xebersiz idi cunki muellifin adi Vsevolod Rokk kimi yazilirdi Rusiyanin Xalq artisti Gennadi Sergeyev pyesde rol alanlardan biriydi O 2001 ci ilde Kommersant Vlast jurnalina musahibesinde deyirdi Tamasani kimin yazdigi biz artistler ucun sirr deyildi Merkulov sexsen mesqlerde istirak edirdi Rejissor Zubovun yaninda eylesirdi hec neyi ile secilmirdi hec vaxt ses salmirdi irad tutmurdu Zubovdan tez tez sorusurdu nece etsek daha yaxsi olar Sergeyev onu da xatirlayir ki ilk tamasadan sonra Merkulov butun heyeti bagina devet ederek banket verir Bizi cox yaxsi duz corekle qarsiladi Yedirdi icirdi nitqler soylenildi Evvelce umumi sozler seslendi sonra ise Merkulov yaxsi yadda saxladigim sozleri dedi Siz menim pyesimi xilas etdiniz Oz ela oyununuzla Yeni aktyor Sergeyev vurgulayir ki muellif eserinin yeterince guclu olmadiginin ferqindeydi Muhendis Sergeyev pyesinden sonra Merkulov yeni eserler yazmir Bunun sebebini onun oglu Rem Merkulov oz musahibesinde bu cur izah edir Muharibe bitenden az sonra Kremlde qebullarin birinde Stalin artistlerle sohbet ederken bir aktrisa fexrle soyleyir ki Sovet naziri ela pyesler yazir Stalin teeccublenir O Merkulovun dramaturgiyasindan ve pyeslerin teatrarda tamasaya qoyulmasindan xebersiz idi Ustelik bu xebere hec de sevinmir ve yaninda dayanmis Merkulova cevrilerek deyir Dovlet Tehlukesizliyi naziri casuslari tutmalidir pyes yazmamalidir Bununla da dramaturq Vsevolod Rokkun yaradiciligi bitir Stalinin gosterisleri muzakire olunmamalidir NKVD de komissar 1941 ci ilin 20 iyununda Dovlet Tehlukesizliyi Komissarligi legv olunur ve Merkulov yeniden NKVD de fealiyyetini davam etdirir 2 il sonra Dovlet Tehlukesizliyi Nazirliyi tesis olunur ve Merkulov da nazir vezifesini icra etmeye baslayir Bu dovr hem de onun Smers rehberi Viktor Abakumovla keskin reqabet dovrudur ve ziyali gorkemli Merkulov bu mubarizede kobud ve sert Abakumova her menada uduzurdu Sonralar istintaqda o deyecekdi ki hetta Beriya da Abakumovdan cekinir ve ona oz yerine goz dikmis reqib kimi baxirdi Merkulovun xarakterize eden hem de onun karyerasina ziyan vuran misallardan birini Ozbekistanda bas veren olayda gormek olar O vaxt melumatlara gore Ozbekistanda genis sebekesi olan milletci teskilat fealiyyet gosterirdi basinda ise Merkezi Komitenin katibi Usman Yusupov dayanirdi Merkulov Dovlet Tehlukesizliyi Komissarliginin Ozbekistana yoxlama heyetini gonderir ve belli olur ki Yusupovun yegane qusuru arvadbazliqdir hec bir milletci teskilatdan ise soz gede bilmez Neticede Merkulov hec bir ceza tedbirine el atmir ve onun bu addimi da o vaxtin sertliyi muqabilinde yumsaqliq kimi yozulur Muharibeden sonra onu nazir vezifesinden uzaqlasdirirlar hemcinin Merkezi Komite uzvluyunden uzvluye namizedliye endirirler Aparilan yoxlamalar onun isinde qusurlar tapir Sonralar Merkulov ogluna deyecekdi ki Stalinin ona munasibeti cox ziddiyyetli idi Gah cox yaxinina buraxirdi gah da ele bilirdim ki indice gulleledecek Onun karyerasinin son illeri Dovlet Nezareti naziri vezifesi tutmasi ile elaqedardir Bu 1950 ci ilde bas verir buna qeder ise o 4 ile yaxin muddetde issiz qalir iki defe infarkt kecirir uzun muddet xestexanalarda mualice olunur 1953 cu ilin martinda Iosif Stalin vefat edenden bir nece gun sonra Beriyaya mektub yazaraq oz xidmetlerini teklif edir Ancaq tezlikle Beriya hebs olunur bu xeberi esidende Merkulov Vessalam men daha oturub memuarlarimi yaza bilmeyecem deyir Ve bir muddet sonra hebs novbesi Vsevolod Merkulova da gelib catir Evvelce onu bir nece defe istintaqa cagirirlar habele Xrussovla gorusu olur Oglu Remin danisdigina gore Xrussov Merkulova Beriyani ingilis agenti kimi ifsa etmesini tapsirir ancaq Merkulov bu teklifden qeti sekilde imtina edir Sentyabrin 18 de novbeti defe prokurorluga cagirilir ve geri donmur Onu Butirka turmesinde tekadamliq kamerada saxlayirlar Istintaqin arxivde saxlanan metnlerinden de gorunduyu kimi o Beriyanin agent olmasi versiyasini burada da tesdiqlemir Ailesine onunla gorus verilmir ayda 1 defe ise kuryer Merkulovun evine gelerek yalniz icaze verilen 200 rubl meblegi goturerek muttehime aparirmis Olumu Oglu Rem xatirlayir Ailemiz ucun en agir gun atamin olum xeberini qezetlerden oyrendiyimiz gun oldu Xeberde deyilirdi ki atam olke ve xalq eleyhine emellerine gore edam edilib Cesedi yandirilib kulu havaya sovrulub Merkulov 1953 cu il dekabrin 23 de SSRI Ali Mehkemesinin Herbi Kollegiyasinin hokmu ile gullelenme cezasina mehkum edilir ve hemin gu saat 21 20 de Beriyanin bandasi nin diger uzvleri ile birlikde edam olunur Yazici Boris Sokolovun Hamidan guclu Xalq komissarinin sonu kitabinda uzun iller dolasan bir sayieden behs edilir Merkulov gullelenmeyib 20 il hebs cezasi alib ve bezi mehbus cekistler onunla turmede defelerle rastlasiblar Ancaq bu sayie hec bir faktla mohkemlenmir 2002 ci ilin mayinda Rusiya Ali Mehkemesinin herbi kollegiyasi Beriya ile beraber Merkulovun da beraet almaga layiq olmadigi barede qerar cixarib Onun yegane ovladi Rem Merkulov 1924 texnika elmleri namizedi professor Moskva Dovlet Masinqayirma Institutunun kafedra mudirinin muavinidir Who led the NKVD rus