Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
DNT təmiri — DNT təmiri, bir hüceyrənin genomunu kodlayan DNT molekullarının zədələnməsini müəyyən ederək düzəltdiyi bir müddətdir. İnsan hüceyrələrində həm normal metabolik aktivlik, həm də radiasiya kimi ətraf mühit faktorları DNT zədələnməsinə səbəb ola bilər və nəticədə gündə hüceyrə başına on minlərlə fərdi molekulyar ziyan yaranır.
DNT-nin bərpası
Bu dəyişmələrin çoxu DNT molekulunun struktur zədələnməsinə səbəb olur və hüceyrənin təsirlənmiş DNT kodlarının yazdığı geni köçürmə qabiliyyətini dəyişdirə və ya ortadan qaldıra bilər. Digər dəyişmələr hüceyrənin genomunda, mitozdan sonra qız hüceyrələrinin sağ qalmasına təsir edən potensial təhlükəli mutasiyalara səbəb olur. Nəticədə, DNT quruluşunun zədələnməsinə cavab verdiyi üçün DNT bərpa prosesi daima aktivdir. Normal təmir prosesləri uğursuz olduqda və hüceyrə apoptozu meydana gəlmədikdə, ikiqat zəncirlər və DNT çapraz əlaqələri daxil olmaqla, düzəldilməz DNT zədələnməsi baş verə bilər. Nəticədə bu, iki vuruşun fərziyyəsinə görə bədxassəli şişlərə və ya xərçəngə səbəb ola bilər. DNT bərpa nisbəti, hüceyrə tipi, hüceyrə yaşı və hüceyrə xaricindəki mühit də daxil olmaqla bir çox amillərdən asılıdır. Çox miqdarda DNT zədələnmiş bir hüceyrə və ya DNT-sinə verdiyi ziyanı təsirli bir şəkildə düzəldə bilməyən bir hüceyrə, mümkün üç vəziyyətdən birinə girə bilər:
- yaşlanma olaraq bilinən geri dönməz bir yuxu vəziyyəti
- apoptoz və ya proqramlaşdırılmış hüceyrə ölümü olaraq da bilinən hüceyrə intiharı
- bədxassəli bir şiş meydana gəlməsinə səbəb ola biləcək tənzimlənməmiş hüceyrə bölgüsü
Bir hüceyrənin DNT-ni bərpa etmə qabiliyyəti, genomunun bütövlüyü və bu səbəbdən bu orqanizmin normal işləməsi üçün vacibdir. Başlanğıcda ömrünü təsir edən bir çox genin, DNT zədələrinin düzəldilməsi və qorunmasında iştirak etdiyi ortaya çıxdı. 2015-ci il Kimya Mükafatı, DNA bərpa proseslərinin molekulyar mexanizmləri üzərində işlərinə görə Thomas Lindahl, Paul Modric və Aziz Sankara verildi.
DNT zədələnməsi
Bir hüceyrə üçün zədələnmiş DNT-dən daha ağırı yoxdur, çünki bu, səhv xərçənglərin meydana gəlməsinə səbəb olur, bəziləri də xərçəng yə ya ciddi xəstəliklərə yol açır. DNT-yə zədələnməsi xarici təsirlərdən ola bilər, buna görə də hüceyrə bu təhlükədən də qorunmağı bacara bilməlidir. DNT-nin ötürülməsinə icazə verilmədən əvvəl keçməsi lazım olan müxtəlif "nəzarət nöqtələri" var. Bir çox mutasiya təhlükəli olsa da, bəzi faydalı növləridə vardır. Hüceyrələr həmişə DNT- nin bütövlüyünə qarşı çox həssasdırlar.
DNT zərərinə qlobal cavab
İonlaşdırıcı şüalanma, ultrabənövşəyi şüalanma və ya kimyəvi maddələrə məruz qalan hüceyrələr çoxsaylı həcmli DNT zədələnmə və ikiqat zəncir meydana gətirməyə meyllidir. Üstəlik, DNT-yə zərər verən maddələr proteinlər, karbohidratlar, lipidlər və RNT kimi digər biomolekullara zərər verə bilər. Zərərin yığılması, yəni replikasiya zəncirlərini dayandıran cüt telli qırılma və ya əlavə maddələr, DNT zədələnməsinə qlobal cavab vermək üçün bilinən stimullaşdırıcı siqnallardan biridir.Yaralanmaya qlobal reaksiya hüceyrələrin özlərini qorumaq və makromolekulyar təmir, bypass, tolerantlıq və ya apoptoz üçün birdən çox yolu tetiklemek üçün hərəkətdir. Qlobal reaksiyanın ümumi xüsusiyyətləri bir neçə genin induksiyası, hüceyrə dövrünün tutulması və hüceyrənin bölünməsinin qarşısını almaqdır.
Yaşlanma
DNT təmirinin genetik çatışmazlığı olan eksperimentlərda tez-tez ömür uzunluğu azalır və xərçəng xəstəliyi artmaqdadır. Məsələn, dominant NHEJ cığırında və telomer saxlama mexanizmlərində çatışmayan siçanların lenfoma və infeksiyalara yoluxma ehtimalı daha yüksəkdir və nəticədə vəhşi tip siçanlardan daha qısa ömür sürürlər. Eynilə, DNT zəncirlərini açan, təmir və transkripsiya üçün əsas zülalda çatışmayan siçanlar, qocalıqla əlaqəli xəstəlikləri vaxtından əvvəl inkişaf etdirir və nəticədə ömürlərini qısaldır. Bununla birlikdə, hər DNT-nin bərpa çatışmazlığı dəqiq proqnozlaşdırılan təsirlər yaratmır; NER cığırında çatışmayan siçanlar müvafiq olaraq daha yüksək mutasiya dərəcəsi olmadan daha qısa ömür sürdülər. DNT zədəsi hüceyrənin onu düzəltmə qabiliyyətini aşarsa, səhvlərin yığılması hüceyrəni aşaraq erkən yaşlanmağa, apoptoz və ya xərçəngə səbəb ola bilər. DNA təmirinin düzgün işləməməsi ilə əlaqəli irsi xəstəliklər erkən yaşlanmaya, kanserogen maddələrə qarşı həssaslığın artmasına və buna görə xərçəng riskinin artmasına səbəb olur . Digər tərəfdən, bilinən şüalanmaya davamlı orqanizm olan Deinokokkus radiodurans kimi inkişaf etmiş DNT təmir sistemlərinə sahib orqanizmlər, radioaktivliyin ikiqat təsirlərinə qarşı böyük bir müqavimət göstərir.
İstinadlar
- "Nature Reviews Series: DNA damage". . 5 Jul 2017. 29 August 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 7 Nov 2018.
- Lodish H, Berk A, Matsudaira P, Kaiser CA, Krieger M, Scott MP, Zipursky SL, Darnell J. Molecular Biology of the Cell (5th). New York: WH Freeman. 2004. səh. 963.
- Browner WS, Kahn AJ, Ziv E, Reiner AP, Oshima J, Cawthon RM, və b. "The genetics of human longevity". The American Journal of Medicine. 117 (11). December 2004: 851–60. CiteSeerX 10.1.1.556.6874. doi:10.1016/j.amjmed.2004.06.033. PMID 15589490.
- Acharya PV. "The isolation and partial characterization of age-correlated oligo-deoxyribo-ribonucleotides with covalently linked aspartyl-glutamyl polypeptides". Johns Hopkins Medical Journal. Supplement (1). 1971: 254–60. PMID 5055816.
- Broad, William J. "Nobel Prize in Chemistry Awarded to Tomas Lindahl, Paul Modrich and Aziz Sancar for DNA Studies". The New York Times. 7 October 2015. 31 March 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 October 2015. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Tanaka T, Halicka HD, Huang X, Traganos F, Darzynkiewicz Z. "Constitutive histone H2AX phosphorylation and ATM activation, the reporters of DNA damage by endogenous oxidants". Cell Cycle. 5 (17). September 2006: 1940–45. doi:10.4161/cc.5.17.3191. PMC 3488278. PMID 16940754.
- Moore JK, Haber JE. "Cell cycle and genetic requirements of two pathways of nonhomologous end-joining repair of double-strand breaks in Saccharomyces cerevisiae". Molecular and Cellular Biology. 16 (5). May 1996: 2164–73. doi:10.1128/mcb.16.5.2164. PMC 231204. PMID 8628283.
- Wilson TE, Grawunder U, Lieber MR. "Yeast DNA ligase IV mediates non-homologous DNA end joining". Nature. 388 (6641). July 1997: 495–98. Bibcode:1997Natur.388..495W. doi:10.1038/41365. PMID 9242411.
- Kobayashi Y, Narumi I, Satoh K, Funayama T, Kikuchi M, Kitayama S, Watanabe H. "Radiation response mechanisms of the extremely radioresistant bacterium Deinococcus radiodurans". Uchu Seibutsu Kagaku. 18 (3). November 2004: 134–35. PMID 15858357.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
DNT temiri DNT temiri bir huceyrenin genomunu kodlayan DNT molekullarinin zedelenmesini mueyyen ederek duzeltdiyi bir muddetdir Insan huceyrelerinde hem normal metabolik aktivlik hem de radiasiya kimi etraf muhit faktorlari DNT zedelenmesine sebeb ola biler ve neticede gunde huceyre basina on minlerle ferdi molekulyar ziyan yaranir DNT zedelenmesi coxsayli qiriq xromosomlara sebeb olurDNT nin berpasiBu deyismelerin coxu DNT molekulunun struktur zedelenmesine sebeb olur ve huceyrenin tesirlenmis DNT kodlarinin yazdigi geni kocurme qabiliyyetini deyisdire ve ya ortadan qaldira biler Diger deyismeler huceyrenin genomunda mitozdan sonra qiz huceyrelerinin sag qalmasina tesir eden potensial tehlukeli mutasiyalara sebeb olur Neticede DNT qurulusunun zedelenmesine cavab verdiyi ucun DNT berpa prosesi daima aktivdir Normal temir prosesleri ugursuz olduqda ve huceyre apoptozu meydana gelmedikde ikiqat zencirler ve DNT capraz elaqeleri daxil olmaqla duzeldilmez DNT zedelenmesi bas vere biler Neticede bu iki vurusun ferziyyesine gore bedxasseli sislere ve ya xercenge sebeb ola biler DNT berpa nisbeti huceyre tipi huceyre yasi ve huceyre xaricindeki muhit de daxil olmaqla bir cox amillerden asilidir Cox miqdarda DNT zedelenmis bir huceyre ve ya DNT sine verdiyi ziyani tesirli bir sekilde duzelde bilmeyen bir huceyre mumkun uc veziyyetden birine gire biler yaslanma olaraq bilinen geri donmez bir yuxu veziyyeti apoptoz ve ya proqramlasdirilmis huceyre olumu olaraq da bilinen huceyre intihari bedxasseli bir sis meydana gelmesine sebeb ola bilecek tenzimlenmemis huceyre bolgusu source source source source source source source source Paul Modric ozu ve DNA temirindeki isi haqqinda danisir Bir huceyrenin DNT ni berpa etme qabiliyyeti genomunun butovluyu ve bu sebebden bu orqanizmin normal islemesi ucun vacibdir Baslangicda omrunu tesir eden bir cox genin DNT zedelerinin duzeldilmesi ve qorunmasinda istirak etdiyi ortaya cixdi 2015 ci il Kimya Mukafati DNA berpa proseslerinin molekulyar mexanizmleri uzerinde islerine gore Thomas Lindahl Paul Modric ve Aziz Sankara verildi DNT zedelenmesiBir huceyre ucun zedelenmis DNT den daha agiri yoxdur cunki bu sehv xercenglerin meydana gelmesine sebeb olur bezileri de xerceng ye ya ciddi xesteliklere yol acir DNT ye zedelenmesi xarici tesirlerden ola biler buna gore de huceyre bu tehlukeden de qorunmagi bacara bilmelidir DNT nin oturulmesine icaze verilmeden evvel kecmesi lazim olan muxtelif nezaret noqteleri var Bir cox mutasiya tehlukeli olsa da bezi faydali novleride vardir Huceyreler hemise DNT nin butovluyune qarsi cox hessasdirlar DNT zererine qlobal cavabIonlasdirici sualanma ultrabenovseyi sualanma ve ya kimyevi maddelere meruz qalan huceyreler coxsayli hecmli DNT zedelenme ve ikiqat zencir meydana getirmeye meyllidir Ustelik DNT ye zerer veren maddeler proteinler karbohidratlar lipidler ve RNT kimi diger biomolekullara zerer vere biler Zererin yigilmasi yeni replikasiya zencirlerini dayandiran cut telli qirilma ve ya elave maddeler DNT zedelenmesine qlobal cavab vermek ucun bilinen stimullasdirici siqnallardan biridir Yaralanmaya qlobal reaksiya huceyrelerin ozlerini qorumaq ve makromolekulyar temir bypass tolerantliq ve ya apoptoz ucun birden cox yolu tetiklemek ucun hereketdir Qlobal reaksiyanin umumi xususiyyetleri bir nece genin induksiyasi huceyre dovrunun tutulmasi ve huceyrenin bolunmesinin qarsisini almaqdir YaslanmaDNT temirinin genetik catismazligi olan eksperimentlerda tez tez omur uzunlugu azalir ve xerceng xesteliyi artmaqdadir Meselen dominant NHEJ cigirinda ve telomer saxlama mexanizmlerinde catismayan sicanlarin lenfoma ve infeksiyalara yoluxma ehtimali daha yuksekdir ve neticede vehsi tip sicanlardan daha qisa omur sururler Eynile DNT zencirlerini acan temir ve transkripsiya ucun esas zulalda catismayan sicanlar qocaliqla elaqeli xestelikleri vaxtindan evvel inkisaf etdirir ve neticede omurlerini qisaldir Bununla birlikde her DNT nin berpa catismazligi deqiq proqnozlasdirilan tesirler yaratmir NER cigirinda catismayan sicanlar muvafiq olaraq daha yuksek mutasiya derecesi olmadan daha qisa omur surduler DNT zedesi huceyrenin onu duzeltme qabiliyyetini asarsa sehvlerin yigilmasi huceyreni asaraq erken yaslanmaga apoptoz ve ya xercenge sebeb ola biler DNA temirinin duzgun islememesi ile elaqeli irsi xestelikler erken yaslanmaya kanserogen maddelere qarsi hessasligin artmasina ve buna gore xerceng riskinin artmasina sebeb olur Diger terefden bilinen sualanmaya davamli orqanizm olan Deinokokkus radiodurans kimi inkisaf etmis DNT temir sistemlerine sahib orqanizmler radioaktivliyin ikiqat tesirlerine qarsi boyuk bir muqavimet gosterir Istinadlar Nature Reviews Series DNA damage 5 Jul 2017 29 August 2021 tarixinde Istifade tarixi 7 Nov 2018 Lodish H Berk A Matsudaira P Kaiser CA Krieger M Scott MP Zipursky SL Darnell J Molecular Biology of the Cell 5th New York WH Freeman 2004 seh 963 Browner WS Kahn AJ Ziv E Reiner AP Oshima J Cawthon RM ve b The genetics of human longevity The American Journal of Medicine 117 11 December 2004 851 60 CiteSeerX 10 1 1 556 6874 doi 10 1016 j amjmed 2004 06 033 PMID 15589490 Acharya PV The isolation and partial characterization of age correlated oligo deoxyribo ribonucleotides with covalently linked aspartyl glutamyl polypeptides Johns Hopkins Medical Journal Supplement 1 1971 254 60 PMID 5055816 Broad William J Nobel Prize in Chemistry Awarded to Tomas Lindahl Paul Modrich and Aziz Sancar for DNA Studies The New York Times 7 October 2015 31 March 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 October 2015 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Tanaka T Halicka HD Huang X Traganos F Darzynkiewicz Z Constitutive histone H2AX phosphorylation and ATM activation the reporters of DNA damage by endogenous oxidants Cell Cycle 5 17 September 2006 1940 45 doi 10 4161 cc 5 17 3191 PMC 3488278 PMID 16940754 Moore JK Haber JE Cell cycle and genetic requirements of two pathways of nonhomologous end joining repair of double strand breaks in Saccharomyces cerevisiae Molecular and Cellular Biology 16 5 May 1996 2164 73 doi 10 1128 mcb 16 5 2164 PMC 231204 PMID 8628283 Wilson TE Grawunder U Lieber MR Yeast DNA ligase IV mediates non homologous DNA end joining Nature 388 6641 July 1997 495 98 Bibcode 1997Natur 388 495W doi 10 1038 41365 PMID 9242411 Kobayashi Y Narumi I Satoh K Funayama T Kikuchi M Kitayama S Watanabe H Radiation response mechanisms of the extremely radioresistant bacterium Deinococcus radiodurans Uchu Seibutsu Kagaku 18 3 November 2004 134 35 PMID 15858357