Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amudərya və ya Ceyhun (türkm. Ceyhun, Amıderya, özb. Amudaryo, fars. آمودریا; Âmudaryâ) — Orta Asiyada ən uzun çay. Uzunluğu 1415 kilometrdir. Dünyanın ən uzun Qaraqum kanalı bu çaydan çəkilmişdir. Amudərya çayı Pamir dağlarından tökülür.
| Amudərya | |
|---|---|
 | |
| Ölkələr | |
| Mənbəyi | Pamir və Piyanc dağları |
| Mənsəbi | Aral dənizinin cənubu |
| Uzunluğu | 1415 km |
| Su sərfi | 703 m³/san |
| Su hövzəsi | 309.000 |
| Hövzəsinin sahəsi | 309.000 km² |
| Qollarının hövzəsi | sağ və sol |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixən bu çay Britaniya Hindistanı ilə Rusiya imperiyası arasında sərhəd olmuş. Bu gün isə o, Türkmənistan ilə Əfqanıstan arasında sərhəd rolunu oynayır.
Tarixi
Çay qədim zamanlardan bəri məlumdur. Amudərya qədim dövrlərdə bir çox ad daşıyırdı. Zərdüştlər ona "Vakş", "Arhara", "Raha" və ya "Ranha" deyirdilər. Orta əsrlərdə Amudərya boyu Rusiyadan Buxaraya ticarət yolu var idi. I Pyotr fəal şəkildə çayı rus ticarətinə cəlb etməyə çalışırdı. O zaman Amudərya çayı tədqiq edildi. Çayın sistemli tədqiqatları yalnız 20-ci əsrdə başlamışdır. Sonra suyun tərkibini müşahidə etməyə başladılar.
Su hövzəsi
Amudərya çayı — Orta Asiyada ikinci ən uzun və ən böyük çaydır. Uzunluğu 1415 kilometrdir, hövzəsi isə 309 min kvadrat kilometrdən çoxdur. Mənbəyi Pamir dağlarından başlayır. Çay Vaxş və Pənc çaylarının qovuşduğu yerdə əmələ gəlir. Aral dənizinə axaraq delta əmələ gətirir. Çayın suyu uca zirvələrdəki qar və buzlaqların əriməsi hesabına yığılır. İsti yay aylarında suyun səviyyəsi qalxır. Dünyanın ən uzun – Qaraqum kanalı bu çaydan çəkilmişdir.
Amudərya çayı beş dövlətin ərazisindən keçir: Özbəkistan, Türkmənistan, Tacikistan, Qırğızıstan və Əfqanıstan. Əsas axın Tacikistanda — 85% və Şimali Əfqanıstanda — 15% təşkil edir. Çay, 3 böyük sağ qol əmələ gətirir: Şerabad, Kafirnigan və Surxandarya. Kiçik bir sol qolu var — Kunduz. Suyun 80% -i 24 milyard kubmetr həcmində olan 36 su anbarı ilə tənzimlənir. Çayın illik axını 73,6 km 3 təşkil edir. Tarixən bu çay Britaniya Hindistanı ilə Rusiya İmperiyası arasında sərhəd olmuş. Bu gün isə o, Türkmənistan ilə Əfqanıstan arasında sərhəd rolunu oynayır.
İstinadlar
- Ahmed Rashid The New Struggle in Central Asia: A Primer for the Baffled 2020-06-15 at the Wayback Machine, World Policy Journal Vol. 17, No. 4 (Winter, 2000/2001), pp. 33–45 (p. 33)
- "АМУ-ДАРЬЯ". geoman.ru (rus). 2022-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-07-27.
- "Фауна заповедника Бадай-Тугай". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-04-17.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amuderya ve ya Ceyhun turkm Ceyhun Amiderya ozb Amudaryo fars آمودریا Amudarya Orta Asiyada en uzun cay Uzunlugu 1415 kilometrdir Dunyanin en uzun Qaraqum kanali bu caydan cekilmisdir Amuderya cayi Pamir daglarindan tokulur AmuderyaOlkeler EfqanistanTacikistanTurkmenistanOzbekistanMenbeyi Pamir ve Piyanc daglariMensebi Aral denizinin cenubuUzunlugu 1415 kmSu serfi 703 m sanSu hovzesi 309 000Hovzesinin sahesi 309 000 km Qollarinin hovzesi sag ve sol Vikianbarda elaqeli mediafayllarCeyhun Tarixen bu cay Britaniya Hindistani ile Rusiya imperiyasi arasinda serhed olmus Bu gun ise o Turkmenistan ile Efqanistan arasinda serhed rolunu oynayir TarixiCay qedim zamanlardan beri melumdur Amuderya qedim dovrlerde bir cox ad dasiyirdi Zerdustler ona Vaks Arhara Raha ve ya Ranha deyirdiler Orta esrlerde Amuderya boyu Rusiyadan Buxaraya ticaret yolu var idi I Pyotr feal sekilde cayi rus ticaretine celb etmeye calisirdi O zaman Amuderya cayi tedqiq edildi Cayin sistemli tedqiqatlari yalniz 20 ci esrde baslamisdir Sonra suyun terkibini musahide etmeye basladilar Su hovzesiAmuderya cayi Orta Asiyada ikinci en uzun ve en boyuk caydir Uzunlugu 1415 kilometrdir hovzesi ise 309 min kvadrat kilometrden coxdur Menbeyi Pamir daglarindan baslayir Cay Vaxs ve Penc caylarinin qovusdugu yerde emele gelir Aral denizine axaraq delta emele getirir Cayin suyu uca zirvelerdeki qar ve buzlaqlarin erimesi hesabina yigilir Isti yay aylarinda suyun seviyyesi qalxir Dunyanin en uzun Qaraqum kanali bu caydan cekilmisdir Amuderya cayi bes dovletin erazisinden kecir Ozbekistan Turkmenistan Tacikistan Qirgizistan ve Efqanistan Esas axin Tacikistanda 85 ve Simali Efqanistanda 15 teskil edir Cay 3 boyuk sag qol emele getirir Serabad Kafirnigan ve Surxandarya Kicik bir sol qolu var Kunduz Suyun 80 i 24 milyard kubmetr hecminde olan 36 su anbari ile tenzimlenir Cayin illik axini 73 6 km 3 teskil edir Tarixen bu cay Britaniya Hindistani ile Rusiya Imperiyasi arasinda serhed olmus Bu gun ise o Turkmenistan ile Efqanistan arasinda serhed rolunu oynayir IstinadlarAhmed Rashid The New Struggle in Central Asia A Primer for the Baffled 2020 06 15 at the Wayback Machine World Policy Journal Vol 17 No 4 Winter 2000 2001 pp 33 45 p 33 AMU DARYa geoman ru rus 2022 03 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 07 27 Fauna zapovednika Badaj Tugaj 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2015 04 17