Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mirzə Tağı xan Kərbəlayı Qurban oğlu Əmir Kəbir (təq. 1807 və ya 9 yanvar 1807 – 9 yanvar 1852 və ya 10 yanvar 1852, Kaşan, İsfahan ostanı) — Nəsrəddin şah Qacarın (1848–1896) dövründə İranın baş naziri (1847–1851), dövlət xadimi
| Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir | |
|---|---|
| azərb. )میرزا تقیخان امیرنظام | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | təq. 1807 və ya 9 yanvar 1807 |
| Vəfat tarixi | 9 yanvar 1852 və ya 10 yanvar 1852 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | qanitirmə[d] |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, diplomat |
| Dini | şiəlik |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
O adlı-sanlı nəsildən deyildi. Atası, Kərbəlayı Mahmud Qurban, İraq Əcəmin hakimi Mirzə İsa xan Fərəhaninin ailəsinin aşpazı, Mirzə İsa xan Fərəhaninin vəliəhd Abbas mirzənin yanında qayem-məqam vəzifəsinə təyin olunması ilə əlaqədar Təbrizə köçür. Sonralar Mahmud Qurban Fərəhaninin evində inzibatçı olur. Məhəmməd Tağının doğum tarixi naməlumdur. Onun 1795–1800-cü illər arasında doğulduğu ehtimal edilir, bəzi tətqiqatçılar isə, məsələn A. Bağban bir şeirin mətnini deşifrə edərək bu tarixi 1807/08-ci il hesab edir.Məhəmməd Tağı qayemməqamın uşaqları ilə birlikdə tərbiyə alırdı. Uşaqlıqdan Abbas mirzənin və Fərəhani kimi, dövlətin istənilən məsələsini ən yuxarı səviyədə müzakirə edən adamların evində böyüməsi, onun savadına və siyasi səriştəsinə çox böyük təsir etmişdir. Çox guman ki Məhəmməd Tağı, Peterburqa, Qriboyedovun öldürülməsi üzrhahlığı məqsədilə göndərilən, səfirliyində də iştirak etmişdir.
1829-cu ildə Rusiyaya göndərilən diplomatik missiyada iştirak etmişdi.
Mirzə Tağı xan Təbrizdə hərbi-siyasi fəaliyyəti illərində (1829–1848) dəqiq elmlərə aid tərcümə və nəşrə təşəbbüs göstərmişdir. Mirzə Tağı baş nazir olduğu illərdə yeni elmlərə aid müxtəlif kitabların çap olunub, yayılmasına böyük rəğbət göstərmiş, bir çox kitablar onun fərmanı ilə yazılıb çap edilmişdi.
1848-ci ildə vəliəhd Nasirəddin mirzənin şah taxtına oturmasından sonra Təbrizdən özü ilə gətirdiyi vəzir Mirzə Tağı Xanı (Əmir Kəbiri) sədr-əzəm təyin etməsindən sonra da islahatlara cəhd oldu. Əmir Kəbir şahın dəsdəyi ilə mərkəzi hökumətin hakimiyyətini gücləndirmək, dövlət aparatını və ordunu yenidən qurmaq istiqamətində islahatlara başladı. Bununla yanaşı maliyyə sisteminin gücləndirilməsi, sabit vergi normalarının qoyulması və vergi yığımını qaydaya salmaq, sənaye və ticarətin inkişafına yardım etmək və s. sahələrdə islahatlar nəzərdə tutulurdu.
Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir 1849-cu ildən 1851-ci ilədək İranın Xarici İşlər vəziri olmuşdu.
İranda ilk rəsmi qəzet Mirzə Tağı xanın təşəbüsü və Nəsrəddin şahın "İran xalqının mədəniyyətinin inkişafı, daxili və xarici xəbərlərdən məlumatlandırılmasına" göstərdiyi sayğı sayəsində 1851-ci ildə işıq üzü görmüşdür. Cənubi Azərbaycanda teleqrafın təsis olunması da həmin ilə təsadüf edir. Dövlət siyasətini təbliğ edən bu qəzet "Ruznameyi-Vaqeyi-İttifaqiyyə" adlanırdı və oradakı siyasi məqalələri Mirzə Tağı Əmir Kəbir hazırlayırdı. Qəzetin redaktoru isə Xoylu Mirzə Cabbar Təzkirəçi idi.
Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir 1851-ci ildə Tehranda Darülfünun təsis etmişdi.
Ailəsi
- Xanımı Mələkzadə xanım Qovanlı-Qacar (1830–1905)— İran şahzadəsi, Mələkzаdə хаnım Məhəmməd şаh qızı 1830-cu ildə Təbriz şəhərində аnаdаn оlmuşdu. Аnаsı Mələк Cаhаn хаnım Məhdi Ülyаdır. Sаrаy təlim-tərbiyəsi, təhsili аlmışdı. Izzətüddövlə ləqəbini dаşıyırdı. Mələkzаdə хаnım 1905-ci ilin iyun аyının 4-də vəfаt еdib. Məlакzаdə хаnım birinci dəfə Nasirəddin şahın sədrəzəmi, bаş vəziri Mirzə Tаğı хаn Əmir Кəbirlə аilə qurmuşdu. Tаcülmülк хаnım Ümmülхаqаn, Həmdəmüssəltənə хаnım аdlı qızlаrı оlmuşdu.
Fəaliyyəti
Hakimiyyətə gələn Nəsrəddin şah özüylə Təbrizdən yeni türk və türk tərbiyəsilə yetişmiş kadrlar gətirdi ki, bunlardan biri sonralar Əmir Kəbir adıyla tarixə düşən aşpaz oğlu Mirzə Tağı xan Fərahani idi. Əmir Kəbirin Azərbaycandan gələn dövlət adamları içində ən seçilən və ən bacarıqlılarından biri olduğu göstərilir: Nəsrəddin şah onu Sədarətə (hökumət başçısı, Sədrəzəm) təyin etmək üçün gətirmişdi. Əmir-Kəbir demək olar ki, bütün ictimai sahələrdə islahatlar aparmağa başladı. Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir 1851-ci ildə Tehranda Darülfünun təsis etmişdi. Divanın xərcləri kəsildi və dövlət əmlakının idarə edilməsi nizamlandı. Dövlət idarələri islah olundu və mərkəzi nəzarət gücləndirildi. İranın daxili işlərinə xarici müdaxilələr azaldı, lakin beynəlxalq ticarət inkişaf etdi. Xəzinə gəlirləri artırıldı, lüzumsuz xərclər ixtisar edildi.
İngiltərə fars bölgələrində hər cür nifaq və qarışıq salmaq üçün əlindən gələni əsirgəmədi. Fars din adamlarından bir neçəsi müxtəlif zamanlarda "İmami Zaman" iddiasında oldular. Amma bunlar hakimiyyəti sarsıda bilmirdi.
Lakin Əmir Kəbirin sağlamlaşdırma siyasəti Nəsrəddin şahın qohum-əqrəbəsini bərk narahat edirdi. Soysuz aşpaz oğlunun nüfuzunun artması, xəzinəni üfürən saysız şah kənizinin, arvad-uşağının ləyaqətini alçaldırdı. Sonda, islahatçı Kaşana sürgün edildi və sui-qəsdçilərin satın aldığı bərbər tərəfindən qətlə yetirildi.
Fəaliyyəti dövründə baş vermiş mühüm hadisələr
Mirzə Tağı xan İran tarixinin son yüzilliklərinin ən böyük xadimi idi. Yeni elmləri sövq etmək məqsədilə Əmir Kəbir Dar ül Funun yaradır və orada tibb, farmokoloqiya, mühəndis işi, qeoloqiya, həmçin hərbi işləri tədris etmək üçün fransız, italyan, avrstriyalı, müəllimlər dəvət edir. Bu xarici müəllimlər Əmir Kəbirin işdən çıxarılmasından bir gün sonra Tehrana gəlirlər. 1850/51 illərdə Əmir Kəbir "Vaqiye İttifaqiye" qəzetini neşr etdirməyə başladı. Buradakı mövzulardan Əmir Kəbirin hansı dünyagörüşünə malik olmasını görmək olar…Onun hakimiyətdə olmasının bir ili ərzində qəzetdə aşağıdakı məqalələr çap olunmuşdur: "Avropa dövlətlərinin məşvərət assambleyaları(parlamentlər) barədə"," Görkəmli italyan xadimi Madzini və italyan inqilabçılarının və azadpərvər xadimlərin dünyagörüşləri və onların Avstriya ilə mübarizəsi", "Suveyş kanalının qazılması planı və onun tarixi","Dəmir yollarının inşası", " Hindistanın içtimai vəziyəti", "Astronomiya sahəsində tətqiqtlar və Saturn planetinin üzükləri barədə","Zəlzələlərin geoloji səbəbləri","Amerikanın əski mədəniyəti","Yeni Qitənin(Amerikanın) qazıntıları","Amerikada qızıl hasilatı və bunun İngiltərədə qızılın qiymətinə təsiri","Mançester fabrikaları", "Nil vadisinin münbitliyi"," Amerikan pambığının İranda əkinləri", "Hava kürəsinin ixtirası", "İngiltərə əhalisinin siyahıyaalınması", "İçməli suyun təmizlənməsi və bunun sanitar əhəmiyyəti", "Borneo adasının kaniballarının vəziyəti"
İstinadlar
- https://www.britannica.com/biography/Mirza-Taqi-Khan.
- Очерки новой истории Ирана, Издательство "Наука" Главная редакция восточной литературы Москва 1978 səh.101–102
- Firudin Adəmiyyət, Əmire-Kəbir və İran, Tehran, 1969.
- Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar və Qacar kəndi, Bakı, "Şuşa", 2008, 334 səh.
- Новая история Ирана. Хрестоматия. Издательство "Наука" Главная редакция восточной литературы Москва 1988 стр.112–113, tərcümə.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mirze Tagi xan Kerbelayi Qurban oglu Emir Kebir teq 1807 ve ya 9 yanvar 1807 9 yanvar 1852 ve ya 10 yanvar 1852 Kasan Isfahan ostani Nesreddin sah Qacarin 1848 1896 dovrunde Iranin bas naziri 1847 1851 dovlet xadimiMirze Tagi xan Emir Kebirazerb میرزا تقی خان امیرنظامSexsi melumatlarDogum tarixi teq 1807 ve ya 9 yanvar 1807 1807 01 09 Vefat tarixi 9 yanvar 1852 1852 01 09 ve ya 10 yanvar 1852 1852 01 10 Vefat yeri Kasan Kasan sehristani Isfahan ostani IranVefat sebebi qanitirme d Fealiyyeti siyasetci diplomatDini sielik Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiO adli sanli nesilden deyildi Atasi Kerbelayi Mahmud Qurban Iraq Ecemin hakimi Mirze Isa xan Ferehaninin ailesinin aspazi Mirze Isa xan Ferehaninin veliehd Abbas mirzenin yaninda qayem meqam vezifesine teyin olunmasi ile elaqedar Tebrize kocur Sonralar Mahmud Qurban Ferehaninin evinde inzibatci olur Mehemmed Taginin dogum tarixi namelumdur Onun 1795 1800 cu iller arasinda doguldugu ehtimal edilir bezi tetqiqatcilar ise meselen A Bagban bir seirin metnini desifre ederek bu tarixi 1807 08 ci il hesab edir Mehemmed Tagi qayemmeqamin usaqlari ile birlikde terbiye alirdi Usaqliqdan Abbas mirzenin ve Ferehani kimi dovletin istenilen meselesini en yuxari seviyede muzakire eden adamlarin evinde boyumesi onun savadina ve siyasi seristesine cox boyuk tesir etmisdir Cox guman ki Mehemmed Tagi Peterburqa Qriboyedovun oldurulmesi uzrhahligi meqsedile gonderilen sefirliyinde de istirak etmisdir 1829 cu ilde Rusiyaya gonderilen diplomatik missiyada istirak etmisdi Mirze Tagi xan Tebrizde herbi siyasi fealiyyeti illerinde 1829 1848 deqiq elmlere aid tercume ve nesre tesebbus gostermisdir Mirze Tagi bas nazir oldugu illerde yeni elmlere aid muxtelif kitablarin cap olunub yayilmasina boyuk regbet gostermis bir cox kitablar onun fermani ile yazilib cap edilmisdi 1848 ci ilde veliehd Nasireddin mirzenin sah taxtina oturmasindan sonra Tebrizden ozu ile getirdiyi vezir Mirze Tagi Xani Emir Kebiri sedr ezem teyin etmesinden sonra da islahatlara cehd oldu Emir Kebir sahin desdeyi ile merkezi hokumetin hakimiyyetini guclendirmek dovlet aparatini ve ordunu yeniden qurmaq istiqametinde islahatlara basladi Bununla yanasi maliyye sisteminin guclendirilmesi sabit vergi normalarinin qoyulmasi ve vergi yigimini qaydaya salmaq senaye ve ticaretin inkisafina yardim etmek ve s sahelerde islahatlar nezerde tutulurdu Mirze Tagi xan Emir Kebir 1849 cu ilden 1851 ci iledek Iranin Xarici Isler veziri olmusdu Iranda ilk resmi qezet Mirze Tagi xanin tesebusu ve Nesreddin sahin Iran xalqinin medeniyyetinin inkisafi daxili ve xarici xeberlerden melumatlandirilmasina gosterdiyi saygi sayesinde 1851 ci ilde isiq uzu gormusdur Cenubi Azerbaycanda teleqrafin tesis olunmasi da hemin ile tesaduf edir Dovlet siyasetini teblig eden bu qezet Ruznameyi Vaqeyi Ittifaqiyye adlanirdi ve oradaki siyasi meqaleleri Mirze Tagi Emir Kebir hazirlayirdi Qezetin redaktoru ise Xoylu Mirze Cabbar Tezkireci idi Mirze Tagi xan Emir Kebir 1851 ci ilde Tehranda Darulfunun tesis etmisdi AilesiMelekzade xanim Qovanli QacarXanimi Melekzade xanim Qovanli Qacar 1830 1905 Iran sahzadesi Melekzade hanim Mehemmed sah qizi 1830 cu ilde Tebriz seherinde anadan olmusdu Anasi Melek Cahan hanim Mehdi Ulyadir Saray telim terbiyesi tehsili almisdi Izzetuddovle leqebini dasiyirdi Melekzade hanim 1905 ci ilin iyun ayinin 4 de vefat edib Melakzade hanim birinci defe Nasireddin sahin sedrezemi bas veziri Mirze Tagi han Emir Kebirle aile qurmusdu Taculmulk hanim Ummulhaqan Hemdemusseltene hanim adli qizlari olmusdu FealiyyetiEsas meqale Emir Kebirin islahatlari Hakimiyyete gelen Nesreddin sah ozuyle Tebrizden yeni turk ve turk terbiyesile yetismis kadrlar getirdi ki bunlardan biri sonralar Emir Kebir adiyla tarixe dusen aspaz oglu Mirze Tagi xan Ferahani idi Emir Kebirin Azerbaycandan gelen dovlet adamlari icinde en secilen ve en bacariqlilarindan biri oldugu gosterilir Nesreddin sah onu Sedarete hokumet bascisi Sedrezem teyin etmek ucun getirmisdi Emir Kebir demek olar ki butun ictimai sahelerde islahatlar aparmaga basladi Mirze Tagi xan Emir Kebir 1851 ci ilde Tehranda Darulfunun tesis etmisdi Divanin xercleri kesildi ve dovlet emlakinin idare edilmesi nizamlandi Dovlet idareleri islah olundu ve merkezi nezaret guclendirildi Iranin daxili islerine xarici mudaxileler azaldi lakin beynelxalq ticaret inkisaf etdi Xezine gelirleri artirildi luzumsuz xercler ixtisar edildi Ingiltere fars bolgelerinde her cur nifaq ve qarisiq salmaq ucun elinden geleni esirgemedi Fars din adamlarindan bir necesi muxtelif zamanlarda Imami Zaman iddiasinda oldular Amma bunlar hakimiyyeti sarsida bilmirdi Lakin Emir Kebirin saglamlasdirma siyaseti Nesreddin sahin qohum eqrebesini berk narahat edirdi Soysuz aspaz oglunun nufuzunun artmasi xezineni ufuren saysiz sah kenizinin arvad usaginin leyaqetini alcaldirdi Sonda islahatci Kasana surgun edildi ve sui qesdcilerin satin aldigi berber terefinden qetle yetirildi Fealiyyeti dovrunde bas vermis muhum hadiseler Babilik Mirze Tagi xan Iran tarixinin son yuzilliklerinin en boyuk xadimi idi Yeni elmleri sovq etmek meqsedile Emir Kebir Dar ul Funun yaradir ve orada tibb farmokoloqiya muhendis isi qeoloqiya hemcin herbi isleri tedris etmek ucun fransiz italyan avrstriyali muellimler devet edir Bu xarici muellimler Emir Kebirin isden cixarilmasindan bir gun sonra Tehrana gelirler 1850 51 illerde Emir Kebir Vaqiye Ittifaqiye qezetini nesr etdirmeye basladi Buradaki movzulardan Emir Kebirin hansi dunyagorusune malik olmasini gormek olar Onun hakimiyetde olmasinin bir ili erzinde qezetde asagidaki meqaleler cap olunmusdur Avropa dovletlerinin mesveret assambleyalari parlamentler barede Gorkemli italyan xadimi Madzini ve italyan inqilabcilarinin ve azadperver xadimlerin dunyagorusleri ve onlarin Avstriya ile mubarizesi Suveys kanalinin qazilmasi plani ve onun tarixi Demir yollarinin insasi Hindistanin ictimai veziyeti Astronomiya sahesinde tetqiqtlar ve Saturn planetinin uzukleri barede Zelzelelerin geoloji sebebleri Amerikanin eski medeniyeti Yeni Qitenin Amerikanin qazintilari Amerikada qizil hasilati ve bunun Ingilterede qizilin qiymetine tesiri Mancester fabrikalari Nil vadisinin munbitliyi Amerikan pambiginin Iranda ekinleri Hava kuresinin ixtirasi Ingiltere ehalisinin siyahiyaalinmasi Icmeli suyun temizlenmesi ve bunun sanitar ehemiyyeti Borneo adasinin kaniballarinin veziyeti Istinadlarhttps www britannica com biography Mirza Taqi Khan Ocherki novoj istorii Irana Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Moskva 1978 seh 101 102 Firudin Ademiyyet Emire Kebir ve Iran Tehran 1969 Enver Cingizoglu Qacarlar ve Qacar kendi Baki Susa 2008 334 seh Novaya istoriya Irana Hrestomatiya Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Moskva 1988 str 112 113 tercume Hemcinin baxIranin bas nazirleriXarici kecidler