Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kleptomaniya və ya Oğurluq xəstəliyi — ehtiyacı olmadığı halda balaca, dəyərsiz əşyaları oğurlamaq istəyinə qarşı qoya bilməmək. Bir .
| Kleptomaniya | |
|---|---|
 | |
| XBT-10-KM | F63.2 |
| XBT-9-KM | 312.32 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəxsin əslində o malı satın ala biləcək maddi imkana sahib olduğu, ancaq buna baxmayaraq bu davranışı reallaşdırdığı müşahidə edilmişdir. Bu davranış daha əvvəldən düşünülməmiş və planlaşdırılmamış olub, birdən həyata keçirilir. Davranış birindən intiqam alma məqsədiylə edilmir. Fərd bu davranışın səhv və əlverişsiz olduğunun fərqindədir. Kleptomaniklər bu davranışı reallaşdırmaq üçün başqalarından kömək istəmirlər. Tarixdə Fransa kralı IV Henrix və Sardiniya kralı Viktorun bu xüsusiyyətlərə sahib olduğu bilinməkdədir. Narahatlığın uşaqlıq yaşlarında başladığı müşahidə edilir. Fərd bu davranışı reallaşdırmadan əvvəl sıx bir gərginlik hissi keçirir. Bu davranışdan dərhal sonra xoşbəxtlik, rahatlama və böyüklük hissi yaşayır. Kleptomaniya haqqında aparılan tədqiqatların azlığı, bu vəziyyətlərin insanlar tərəfindən gizlədilməsi və bu vəziyyəti reallaşdıran kəslərin sağlamlıq xidmətlərindən çox məhkəmələrə sövq edilmələri səbəbiylə gerçək sıxlığı tam olaraq bilinməsə də min adamdan altısında rast gəlindiyi müəyyən olunmuşdur.
Xəstələrin ümumi xüsusiyyətləri
Qadınlarda kişilərə görə təxminən dörd qat daha sıx görülməkdədir.Gender arasındakı nisbətin bu qədər yüksək olmasının bir səbəbi də, kişilərin belə bir vəziyyətdə əksəriyyətlə xəstəxanalar yerinə həbsxanalara göndərilmələri ola bilər. Qadınlarda ortalama olaraq 30-35 yaşda; kişilərdə 50-55 yaşda daha sıx görülməkdədir. Narahatlıq sosial-iqtisadi səviyyə ilə birbaşa bağlı olmayıb, bu vəziyyətdəki adamın hətta sosiomədəni səviyyəsi yüksək də ola bilər. Şəxslər bu davranışlarına maneə ola bilmək üçün ictimai həyatlarını məhdudlaşdıra və ətraflarından uzaqlaşa, alış-veriş etməməyə çalışa bilərlər.
Kleptomaniya ilə həqiqi oğurluğun fərqləri
Kleptomaniyadan fərqli olaraq həqiqi oğurluqda:
- Heç bir impulsdan söz gedə bilməz
- Oğurluq planlı olur və başqa şəxslərlə da əlbir oluna bilir
- Oğurlanan əşyalar dəyərlərinə görə oğurlanır, maddi qazanc əldə olunur
Oğurlanan əşyanı nə etdikləri də önəmlidir, kiməsə hədiyyə verilib və ya kənara atılıbsa həqiqi kleptomaniya ehtimalı daha yüksəkdir (Popkin 1989). Bəzən oğurular cəzadan qaça bilmək üçün kleptomaniyaya sığına bilirlər bu hal malingering, temaruz (mənfəət əldə etmək üçün xəstəlik uydurmaq) sayılır (Burt 1995).
Səbəblər
Bioloji yanaşma
Serotonin hormonu
Serotonin hormonu əhval ruhiyə, emosiyalarda rol oynayır, impulsiv hərəkətlərə meyilli insanlarda aşağı səviyyəli serotonin görülür
Asılılıq
Oğurluq dopamin ifrazına səbəb olur bu isə həzz hissi yaradır, bəzi insanlar mükafatlandığını yeniden hiss etmək üçün bu yoldan istifadə edir.
Beynin Opioid sistemi
İmpulsları (dürtüləri) tənzimləyir, Opioid sistemindəki balanssızlıq impulslara qarşı qoymağa icazə vermir.
Psixoanalitik model
Uşaqlıq dövründə yaşanan mənfi şərtlərin nəticəsində inkişaf edən problemlər əhəmiyyətli faktorlar arasındadır.Kleptomanik davranışlar da bunların təsirini aradan qaldırmağa istiqamətlidir. Şüuraltındakı bu xatirələrin şəxsi məcbur etməsi ilə meydana gəldiyi düşünülməkdədir. Bu insanların uşaqlıqlarındakı ailə həyatlarının olduqca travmatik və problemli olduğu müəyyən olunmuşdur. Bu fərdlərdə (özünə olan sevgi, maraq) qırılmaların, özünə inam yaralanmalarının nəticəsi olaraq ortaya çıxdığı da düşünülməkdədir. Bu insanlarda cinsəlliklə əlaqədar problemlərə də rast gəlinir. Müxtəlif psixiatrlara görə uşaqda 3-5 yaş arasında müşahidə edilən və Freud tərəfindən “” olaraq adlandırılan dövrdə qarşılaşılan problemlərlə bağlı olduğu düşünülməkdədir. Eqo psixologiyasına görə qadınlarda görülən kleptomaniya penis qısqanclığına qarşı olan bir savaşdır, yəni onlar oğurladıqları əşyalarla bu boşluğu doldurmağa çalışırlar (Ginsberg 1985, Winer ve Pollock 1980). Fenichel (1945) kleptomaniyanın birbaşa cinsi bir məna daşıdığını, qadağan olunan bir şeyi gizlicə etmək mənasına gəldiyini qeyd etmişdir. Onlar oğurladıqları əşyaların fetişi ola bilərlər. Fetişizmin kökündə ana- uşaq münasibətindəki pozuntular durur bunun isə psixoseksual dövrdəki fallik dönəmdəki problemlərə qarşı yarandığı bildirilir (Blanck ve Blanck 1994).
Diaqnoz
Aşağıda sadalanan diaqnostik kriteriyalar qarşılanmalıdır:
- Ehtiyacın olmadığı əşyaları oğurlamaq hissinə qarşı gələ bilməmək.
- Oğurluqla nəticələnən artan gərginlik, narahatlıq və oyanış hissi.
- Oğurlayarkən zövq, rahatlıq və ləzzət hissi.
- Oğurluqdan sonra günah, peşmanlıq, özünə qarşı nifrət, utanc və ya həbs olma qorxusu.
- İmpulsların geri qayıtması və döngünün təkrarlanması
Oğurluq qisas almaq məqsədi ilə, hər hansı əsəb hissi ilə və ya psixozlar zamanı baş verməməlidir. Oğurluq , bipolyar pozuntunun manaakal fazası, şizofreniya və ilə əlaqəli olmamalıdır.
İmpuls kontrol xəstəliyi olduğu üçün həkim bu tipli suallar ünvanlaya bilər:
- İmpulslar və onların sizi necə hiss etdirdiyi haqda
- Kleptomaniya epizodlarını qıcıqlandıran situasiyaların siyahısı
- Psixoloji dəyərləndirmə, ölçmə testlərini keçib keçmədiyinizi
Komorbid xəstəliklər
Kişilərdə daha çox (impulsiv olaraq atəş yandırıb, yanğın törətmə) və xəstəlik dərəcəsində qumar oynama, qadınlarda (impulsiv olaraq saç və bədən tüklərini tutma xəstəliyi) ilə birlikdə görülə bilməkdədir. 56 xəstənin 56%də , 36%da isə və ya bipolyar pozuntuya rast gəlinir (McElroy ve ark. 1991a) McElroy ve yoldaşları (1991b) 20 xəstənin 60%da , 40%də isə böyük depressiv pozuntuya rast gəlmişdir Goldman (1991) etdiyi araşdırmada xəstələrdə qədər geniş xəstəliklərə rast gəinə biləcəyini qeyd edir
Digər xəstəliklərdən ayırıcı xüsusiyyətləri
Şizofreniyalı biri eşitdiyi nəticəsində oğurluq edə bilər. Tibbi bir vəziyyətlə bağlı olaraq yaranan , demanslar, yaddaş problemləri ilə əlaqədar olaraq xəstə aldığı malın qiymətini ödəməyi unuda bilər. Anoreksiyalı xəstələr xəstəlikləri ilə əlaqədar olaraq yemək oğurlaya bilər (Gelder ve ark. 1996, Ginsberg 1985). Kleptomanik xəstələr oğurluqdan başqa göstərməzlər. Tutulduqda əsəb, qisas almaq hislərindən daha çox utanc, üzüntü, günahkarlıq hiss edirlər (DSÖ 1992).
Risk faktorları
Kleptomaniya riskini artırır:
- Ailə keçmişi- ailə üzvlərindən kimdəsə obsessiv- kompulsiv pozuntu, asılılıq və ya kleptomaniya olması
- Qadın olmaq- daha meyillidirlər
- Başqa bir əqli xəstəliyi olanlar- , təşviş, - ən çox riskli
- Kəllə- beyin zədələnməsi- nəticəsində yarana bilər
Müalicəsi
Günahkarlıq, utanc hislərinə baxmayaraq bir mütəxəssisdən yardım almaq vacibdir, əks halda kleptomaniya uzunmüddətli, dəvam edici bir problemə çevirilə bilər. Müalicədə əsasən dərman, psixoterapiya bəzən isə ikisi paralel aparılır. Oğurladıqları əşyanın dəyəri qədər pulu magazaya geri ödəmək və ya peşmanlıq hissi üçün oğurluqdan sonra mağazaya ziyarət etmək də kimi istifadə edilmişdir.
Terapiya|Terapiyalar
Konsultasiya əsasən kleptomaniyaya səbəb ola biləcək altda yatan psixoloji problemləri anlamağa yönəlir
Kleptomaniya üçün Koqnitiv Davranış Terapiyası texnikaları
Koqnitiv davranış terapiyası zərərli, sağlam olmayan inanc və davranışları tapıb onları sağlamları ilə əvəz etməyə kömək edir. Kleptomaniya üçün aşağıdakı KDT texnikalarında istifadə edilir:
- (covert sensitization) Oğurluqdan sonra qarşılaşa biləcəyi çətin vəziyyətlərlə (həbs edilmə kimi) üzləşmək.
- () Oğurlama istəyinə qarşı çıxa bildiyini xəyal edərək, relaksasiya texnikalarından istifadə.
Dərman terapiyası
Araşdırmalar antidepressantların və əhval- ruhiyyə stabilizatorlarının yararlı olduğunu qeyd edir. Müxtəlif çalışmalarda trazodon, fluoksetin, nortriptilin, imipramin, amitriptilin kimi antidepressant, valproat, lityum kimi əhval- ruhiyyə stabilizatorların istifadəsindən sonra düzəlmələr görülmüşdür
Elektrokonvulsiv terapiya
Ramelli ve Mapelli (1979) elektrokonvulsif terapiyaya cavab verən 3 Kleptomaniya çalışması olduğunu qeyd edirlər.
Mənbə
- Kleptomaniya
- Kileptomani- gözdən geçirme
İstinadlar
- Disease Ontology (ing.). 2016.
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- (PDF) (Turkish). Archived from the original on 2021-05-08.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kleptomaniya ve ya Ogurluq xesteliyi ehtiyaci olmadigi halda balaca deyersiz esyalari ogurlamaq isteyine qarsi qoya bilmemek Bir KleptomaniyaXBT 10 KM F63 2XBT 9 KM 312 32 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Sexsin eslinde o mali satin ala bilecek maddi imkana sahib oldugu ancaq buna baxmayaraq bu davranisi reallasdirdigi musahide edilmisdir Bu davranis daha evvelden dusunulmemis ve planlasdirilmamis olub birden heyata kecirilir Davranis birinden intiqam alma meqsediyle edilmir Ferd bu davranisin sehv ve elverissiz oldugunun ferqindedir Kleptomanikler bu davranisi reallasdirmaq ucun basqalarindan komek istemirler Tarixde Fransa krali IV Henrix ve Sardiniya krali Viktorun bu xususiyyetlere sahib oldugu bilinmekdedir Narahatligin usaqliq yaslarinda basladigi musahide edilir Ferd bu davranisi reallasdirmadan evvel six bir gerginlik hissi kecirir Bu davranisdan derhal sonra xosbextlik rahatlama ve boyukluk hissi yasayir Kleptomaniya haqqinda aparilan tedqiqatlarin azligi bu veziyyetlerin insanlar terefinden gizledilmesi ve bu veziyyeti reallasdiran keslerin saglamliq xidmetlerinden cox mehkemelere sovq edilmeleri sebebiyle gercek sixligi tam olaraq bilinmese de min adamdan altisinda rast gelindiyi mueyyen olunmusdur Xestelerin umumi xususiyyetleriQadinlarda kisilere gore texminen dord qat daha six gorulmekdedir Gender arasindaki nisbetin bu qeder yuksek olmasinin bir sebebi de kisilerin bele bir veziyyetde ekseriyyetle xestexanalar yerine hebsxanalara gonderilmeleri ola biler Qadinlarda ortalama olaraq 30 35 yasda kisilerde 50 55 yasda daha six gorulmekdedir Narahatliq sosial iqtisadi seviyye ile birbasa bagli olmayib bu veziyyetdeki adamin hetta sosiomedeni seviyyesi yuksek de ola biler Sexsler bu davranislarina manee ola bilmek ucun ictimai heyatlarini mehdudlasdira ve etraflarindan uzaqlasa alis veris etmemeye calisa bilerler Kleptomaniya ile heqiqi ogurlugun ferqleriKleptomaniyadan ferqli olaraq heqiqi ogurluqda Hec bir impulsdan soz gede bilmez Ogurluq planli olur ve basqa sexslerle da elbir oluna bilir Ogurlanan esyalar deyerlerine gore ogurlanir maddi qazanc elde olunur Ogurlanan esyani ne etdikleri de onemlidir kimese hediyye verilib ve ya kenara atilibsa heqiqi kleptomaniya ehtimali daha yuksekdir Popkin 1989 Bezen ogurular cezadan qaca bilmek ucun kleptomaniyaya sigina bilirler bu hal malingering temaruz menfeet elde etmek ucun xestelik uydurmaq sayilir Burt 1995 SebeblerBioloji yanasma Serotonin hormonu Serotonin hormonu ehval ruhiye emosiyalarda rol oynayir impulsiv hereketlere meyilli insanlarda asagi seviyyeli serotonin gorulur Asililiq Ogurluq dopamin ifrazina sebeb olur bu ise hezz hissi yaradir bezi insanlar mukafatlandigini yeniden hiss etmek ucun bu yoldan istifade edir Beynin Opioid sistemi Impulslari durtuleri tenzimleyir Opioid sistemindeki balanssizliq impulslara qarsi qoymaga icaze vermir Psixoanalitik model Usaqliq dovrunde yasanan menfi sertlerin neticesinde inkisaf eden problemler ehemiyyetli faktorlar arasindadir Kleptomanik davranislar da bunlarin tesirini aradan qaldirmaga istiqametlidir Suuraltindaki bu xatirelerin sexsi mecbur etmesi ile meydana geldiyi dusunulmekdedir Bu insanlarin usaqliqlarindaki aile heyatlarinin olduqca travmatik ve problemli oldugu mueyyen olunmusdur Bu ferdlerde ozune olan sevgi maraq qirilmalarin ozune inam yaralanmalarinin neticesi olaraq ortaya cixdigi da dusunulmekdedir Bu insanlarda cinsellikle elaqedar problemlere de rast gelinir Muxtelif psixiatrlara gore usaqda 3 5 yas arasinda musahide edilen ve Freud terefinden olaraq adlandirilan dovrde qarsilasilan problemlerle bagli oldugu dusunulmekdedir Eqo psixologiyasina gore qadinlarda gorulen kleptomaniya penis qisqancligina qarsi olan bir savasdir yeni onlar ogurladiqlari esyalarla bu boslugu doldurmaga calisirlar Ginsberg 1985 Winer ve Pollock 1980 Fenichel 1945 kleptomaniyanin birbasa cinsi bir mena dasidigini qadagan olunan bir seyi gizlice etmek menasina geldiyini qeyd etmisdir Onlar ogurladiqlari esyalarin fetisi ola bilerler Fetisizmin kokunde ana usaq munasibetindeki pozuntular durur bunun ise psixoseksual dovrdeki fallik donemdeki problemlere qarsi yarandigi bildirilir Blanck ve Blanck 1994 DiaqnozAsagida sadalanan diaqnostik kriteriyalar qarsilanmalidir Ehtiyacin olmadigi esyalari ogurlamaq hissine qarsi gele bilmemek Ogurluqla neticelenen artan gerginlik narahatliq ve oyanis hissi Ogurlayarken zovq rahatliq ve lezzet hissi Ogurluqdan sonra gunah pesmanliq ozune qarsi nifret utanc ve ya hebs olma qorxusu Impulslarin geri qayitmasi ve dongunun tekrarlanmasi Ogurluq qisas almaq meqsedi ile her hansi eseb hissi ile ve ya psixozlar zamani bas vermemelidir Ogurluq bipolyar pozuntunun manaakal fazasi sizofreniya ve ile elaqeli olmamalidir Impuls kontrol xesteliyi oldugu ucun hekim bu tipli suallar unvanlaya biler Impulslar ve onlarin sizi nece hiss etdirdiyi haqda Kleptomaniya epizodlarini qiciqlandiran situasiyalarin siyahisi Psixoloji deyerlendirme olcme testlerini kecib kecmediyinizi Komorbid xesteliklerKisilerde daha cox impulsiv olaraq ates yandirib yangin toretme ve xestelik derecesinde qumar oynama qadinlarda impulsiv olaraq sac ve beden tuklerini tutma xesteliyi ile birlikde gorule bilmekdedir 56 xestenin 56 de 36 da ise ve ya bipolyar pozuntuya rast gelinir McElroy ve ark 1991a McElroy ve yoldaslari 1991b 20 xestenin 60 da 40 de ise boyuk depressiv pozuntuya rast gelmisdir Goldman 1991 etdiyi arasdirmada xestelerde qeder genis xesteliklere rast geine bileceyini qeyd edir Diger xesteliklerden ayirici xususiyyetleriSizofreniyali biri esitdiyi neticesinde ogurluq ede biler Tibbi bir veziyyetle bagli olaraq yaranan demanslar yaddas problemleri ile elaqedar olaraq xeste aldigi malin qiymetini odemeyi unuda biler Anoreksiyali xesteler xestelikleri ile elaqedar olaraq yemek ogurlaya biler Gelder ve ark 1996 Ginsberg 1985 Kleptomanik xesteler ogurluqdan basqa gostermezler Tutulduqda eseb qisas almaq hislerinden daha cox utanc uzuntu gunahkarliq hiss edirler DSO 1992 Risk faktorlariKleptomaniya riskini artirir Aile kecmisi aile uzvlerinden kimdese obsessiv kompulsiv pozuntu asililiq ve ya kleptomaniya olmasi Qadin olmaq daha meyillidirler Basqa bir eqli xesteliyi olanlar tesvis en cox riskli Kelle beyin zedelenmesi neticesinde yarana biler MualicesiGunahkarliq utanc hislerine baxmayaraq bir mutexessisden yardim almaq vacibdir eks halda kleptomaniya uzunmuddetli devam edici bir probleme cevirile biler Mualicede esasen derman psixoterapiya bezen ise ikisi paralel aparilir Ogurladiqlari esyanin deyeri qeder pulu magazaya geri odemek ve ya pesmanliq hissi ucun ogurluqdan sonra magazaya ziyaret etmek de kimi istifade edilmisdir Terapiya Terapiyalar Konsultasiya esasen kleptomaniyaya sebeb ola bilecek altda yatan psixoloji problemleri anlamaga yonelir Koqnitiv Davranis TerapiyasiKleptomaniya ucun Koqnitiv Davranis Terapiyasi texnikalari Koqnitiv davranis terapiyasi zererli saglam olmayan inanc ve davranislari tapib onlari saglamlari ile evez etmeye komek edir Kleptomaniya ucun asagidaki KDT texnikalarinda istifade edilir covert sensitization Ogurluqdan sonra qarsilasa bileceyi cetin veziyyetlerle hebs edilme kimi uzlesmek Ogurlama isteyine qarsi cixa bildiyini xeyal ederek relaksasiya texnikalarindan istifade Derman terapiyasi Arasdirmalar antidepressantlarin ve ehval ruhiyye stabilizatorlarinin yararli oldugunu qeyd edir Muxtelif calismalarda trazodon fluoksetin nortriptilin imipramin amitriptilin kimi antidepressant valproat lityum kimi ehval ruhiyye stabilizatorlarin istifadesinden sonra duzelmeler gorulmusdur Elektrokonvulsiv terapiya Ramelli ve Mapelli 1979 elektrokonvulsif terapiyaya cavab veren 3 Kleptomaniya calismasi oldugunu qeyd edirler MenbeKleptomaniya Kileptomani gozden gecirmeIstinadlarDisease Ontology ing 2016 Monarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018 PDF Turkish Archived from the original on 2021 05 08