Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pambıq kolu (lat. Gossypium) — əməköməcikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Pambıq | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Pambıq | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Pambıq çoxillik bitkidir. Bu sahədə tanınmış alim F. M. Mauyerin təsnifatına görə pambığın Asiya, Amerika, Afrika və Avstraliyanın tropik və subtropik rayonlarında bitən 35 növü var.
Pambıq Azərbaycanda "ağ qızıl" adlanır.
Pambıq isti və işıq sevən bitkidir. Vegetasiya müddətində (110–145 gündür) pambığın yetişməsi üçün orta faydalı temperaturun cəmi 2500–3000 selsidən az olmamalıdır. Becərilən pambıq əsas texniki bitkidir. Dünya toxuculuq sənayəsi üçün lazım olan lifin təxminən 50%-i pambıqdan alınır. 100 kq xam pambıqdan orta hesabla 30–35% lif alınır. Lifdən müxtəlif parçaların toxunmasında işlədilən iplik hazırlanır, həmçinin avtomobil təkəri, torlar və kəmərlər üçün kordlar və sair istehsalında istifadə edilir.
Pambığın çiyidindən alınan yağ yemək məhsullarında işlədilir, ondan marqarin, qliserin, sabun, stearin, sürtkü yağları hazırlanır, tullantısı sellüloz, spirt, lak, linoleum, karton, kino lenti, izolyasiya materialları istehsalında istifadə olunur.
Pambığın vətəni Hindistandır. Hələ eramızdan 3 min il əvvəl burada pambıq əkilirdi. Pambığın Misirdə becərilməsi haqqında ilk məlumat e.ə. 1 əsrə aiddir. Çində yabanı pambığın lifi e.ə. 2 əsrdə istifadə edilmiş, 7–9 əsrlərdə isə mədəniləşdirilmişdir.
Orta Asiyada e.ə. 6–5, Zaqafqaziyada isə e.ə. 7–4 əsrdən becərilir. Pambıq lifi sənayedə ilk dəfə 17 əsrdə Avropada və Amerikada istifadə edilmişdir.
Qafqazda, xüsusilə Azərbaycanda pambıq Qədim Şərq ölkələri, əsasən İran vasitəsilə yayılmışdır. Mingəçevirdə arxeoloji qazıntılar zamanı 5–6 əsrlərə aid yanmış pambıq kələfləri və çiyidi tapılmışdır. Bərdə, Naxçıvan, Beyləqan, Gəncə, Şəmkir və sair kimi şəhərlərdə pambıqdan parça hazırlanıb xaricə ixrac edilməsi, 15 əsrdə Şamaxıdan Rusiyaya pambıq mallar da aparıldığı göstərilir.
XVII əsrdən Azərbaycandan Rusiyaya pambıq ixracı genişlənmişdir. 18 əsrdə Mil-Muğan və Şirvan düzlərində geniş pambıq sahələri olmuşdur. 19 əsrin əvvəllərində Quba və Bakı ayələtlərində də pambıqçılıq inkişaf etdirilirdi. 19 əsrin 30-cu illərindən Azərbaycanda Misir və Amerika, həmçinin yerli Mazandaran və İravan pambıq sortları becərilirdi.
Şimali Azərbaycanın Rusiyaya birləşdirilməsindən sonra, xüsusən 19 əsrin axırlarından Azərbaycanda pambıqçılıq daha da inkişaf etdi və əmtəə xarakteri daşıdı.
20 əsrin əvvəllərində Rusiyanın toxuculuq sənayesinin mahlıca ehtiyacı ilə əlaqədar Azərbaycanda pambıq əkini sahəsi genişləndirildi. 1913-cü ildə pambıq əkini sahəsi 100 min hektardan çox, pambıq istehsalı 65 min ton olmuşdur.
Hazırda Azərbaycanda pambıqçılıq yüksək səviyyədə inkişaf etdirilməkdədir.
Pambıq xəstəlikləri
Pambıq xəstəlikləri arasında ən ziyan vericisi viltdir (göbələk). Məhz bunu nəzərə alaraq bir sıra pambıqçılıq müəssisələri əsasən də Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutu viltədavamlı pambıq sortları yetışdirməyə başladı. Buna misal olaraq 1979-cu ildə Hüseynov Əmir Musa oğlu tərəfindən yetişdirilən viltədavamlı, tezyetişən, iriqozalı, yüksək məhsuldar 3312 ("Yubiley") sortunu görsətmək olar.
Növləri
Azərbaycanda pambığın əsasən 5 növü mövcuddur:
- Adi pambıq kolu (Gossypium hirsutum L.) (dərman bitkisi)
- Qossipium Barbadenze ()
- Qossipium Triquspitatum
- Qossipium Arboreum ()
- Qossipium Herboseum()
Digər növləri
- (Gossypium hirsutum)
- ()
- ()
Şəkillər
-
![image]()
Gossypium arboreum -
![image]()
Gossypium hirsutum
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 309. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 693.
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
 | İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Pambiq deqiqlesdirme Pambiq kolu lat Gossypium emekomecikimiler fesilesine aid bitki cinsi PambiqElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste EmekomeciciceklilerFesile EmekomecikimilerYarimfesile Triba Cins PambiqBeynelxalq elmi adiGossypium L 1753Sekil axtarisiITIS 21709NCBI 3633EOL 61160 Pambiq coxillik bitkidir Bu sahede taninmis alim F M Mauyerin tesnifatina gore pambigin Asiya Amerika Afrika ve Avstraliyanin tropik ve subtropik rayonlarinda biten 35 novu var Pambiq Azerbaycanda ag qizil adlanir Pambiq isti ve isiq seven bitkidir Vegetasiya muddetinde 110 145 gundur pambigin yetismesi ucun orta faydali temperaturun cemi 2500 3000 selsiden az olmamalidir Becerilen pambiq esas texniki bitkidir Dunya toxuculuq senayesi ucun lazim olan lifin texminen 50 i pambiqdan alinir 100 kq xam pambiqdan orta hesabla 30 35 lif alinir Lifden muxtelif parcalarin toxunmasinda isledilen iplik hazirlanir hemcinin avtomobil tekeri torlar ve kemerler ucun kordlar ve sair istehsalinda istifade edilir Pambigin ciyidinden alinan yag yemek mehsullarinda isledilir ondan marqarin qliserin sabun stearin surtku yaglari hazirlanir tullantisi selluloz spirt lak linoleum karton kino lenti izolyasiya materiallari istehsalinda istifade olunur Pambigin veteni Hindistandir Hele eramizdan 3 min il evvel burada pambiq ekilirdi Pambigin Misirde becerilmesi haqqinda ilk melumat e e 1 esre aiddir Cinde yabani pambigin lifi e e 2 esrde istifade edilmis 7 9 esrlerde ise medenilesdirilmisdir Orta Asiyada e e 6 5 Zaqafqaziyada ise e e 7 4 esrden becerilir Pambiq lifi senayede ilk defe 17 esrde Avropada ve Amerikada istifade edilmisdir Qafqazda xususile Azerbaycanda pambiq Qedim Serq olkeleri esasen Iran vasitesile yayilmisdir Mingecevirde arxeoloji qazintilar zamani 5 6 esrlere aid yanmis pambiq kelefleri ve ciyidi tapilmisdir Berde Naxcivan Beyleqan Gence Semkir ve sair kimi seherlerde pambiqdan parca hazirlanib xarice ixrac edilmesi 15 esrde Samaxidan Rusiyaya pambiq mallar da aparildigi gosterilir XVII esrden Azerbaycandan Rusiyaya pambiq ixraci genislenmisdir 18 esrde Mil Mugan ve Sirvan duzlerinde genis pambiq saheleri olmusdur 19 esrin evvellerinde Quba ve Baki ayeletlerinde de pambiqciliq inkisaf etdirilirdi 19 esrin 30 cu illerinden Azerbaycanda Misir ve Amerika hemcinin yerli Mazandaran ve Iravan pambiq sortlari becerilirdi Simali Azerbaycanin Rusiyaya birlesdirilmesinden sonra xususen 19 esrin axirlarindan Azerbaycanda pambiqciliq daha da inkisaf etdi ve emtee xarakteri dasidi 20 esrin evvellerinde Rusiyanin toxuculuq senayesinin mahlica ehtiyaci ile elaqedar Azerbaycanda pambiq ekini sahesi genislendirildi 1913 cu ilde pambiq ekini sahesi 100 min hektardan cox pambiq istehsali 65 min ton olmusdur Hazirda Azerbaycanda pambiqciliq yuksek seviyyede inkisaf etdirilmekdedir Pambiq xestelikleriPambiq xestelikleri arasinda en ziyan vericisi viltdir gobelek Mehz bunu nezere alaraq bir sira pambiqciliq muessiseleri esasen de Azerbaycan Elmi Tedqiqat Pambiqciliq Institutu viltedavamli pambiq sortlari yetisdirmeye basladi Buna misal olaraq 1979 cu ilde Huseynov Emir Musa oglu terefinden yetisdirilen viltedavamli tezyetisen iriqozali yuksek mehsuldar 3312 Yubiley sortunu gorsetmek olar NovleriAzerbaycanda pambigin esasen 5 novu movcuddur Adi pambiq kolu Gossypium hirsutum L derman bitkisi Qossipium Barbadenze Qossipium Triquspitatum Qossipium Arboreum Qossipium Herboseum Diger novleri Gossypium hirsutum SekillerGossypium arboreum Gossypium hirsutumIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 309 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 693 Nureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 Ikilepeliler ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin