Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səngi Muğan ada döyüşü — 1669-cu ilin iyul ayında Xəzər dənizində Stepan Razinin kazakları ilə Səfəvi donanması arasında baş vermişdir. Bu döyüş rusların XVII əsrdəki dəniz döyüşlərində ən böyük qələbəsidir.
| Səngi Muğan ada döyüşü | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | iyul 1669 | ||
| Yeri | Bakı yaxınlığındakı Səngi Muğan və ya Lənkəran yaxınlığında Sarı yarmadası qərbi və ya cənub-qərbi Xəzər dənizi sahili | ||
| Nəticəsi | kazakların qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Döyüşün baş verdiyi yer haqqında qeyri-müəyyənlik
Rusların Svinoy adlandırdığı ada hazırda Bakı arxipelaqına daxil olan Səngi Muğan adasıdır. Ada Bakıdan bir qədər aralıda cənubda yerləşir. Ancaq mənbələrdə adanın yeri olaraq Lənkəran olaraq göstərilir. Ola bilsin ki, kazaklar "Svimın" adlandırdıqları ada çağdaş Sarı yarımadasıdır.
Döyüşdən öncəki vəziyyət
1668-ci ildən Xəzər dənizində Stepan Razinin başçılığı ilə böyük bir (1000–1200 nəf.) "quldur" kazak dəstəsi fəaliyyət göstərirdi. Dənizdə hakim mövge tutaraq Səfəvi imperiyasının Xəzər dənizi sahil zonalarına hücumlar təşkil edərək talançılıqla məşgul olurdular. Yazda onlar Türkmənistan sahillərinə istiqamətlənmişdilər. Sonradan isə Səfəvilərin mülkiyyəti olan Səngi Muğan adasına yerləşirlər.
Razinin adaya yerləşməsindən 10 həftə sonra 1669 iyununda Səfəvi donanması və piyada qüvvələri sahilə yaxın yerləşdirilir. İsveçin İranda olan diplomat , Səfəvi donanmasının 7 000 əsgərdən ibarət olmasını və donanmaya Astrabadlı Məmməd Xanın başçılıq etməsini bildirmişdir. Onun sözlərinə görə Səfəvi əsgərləri dayaz boğazı keçərək adada kazakların əks istiqamətində mövqe tutmuşlar. Rus mənbələrində isə Məmməd Xanın 3700 hərbçi (qızılbaş) və Qumuq və Kabardinlərdən ibarət muzdlu dəstə Səfəvilər tərəfindən vuruşması qeyd olunur.
Ümumu yığıncaqda kazaklar geri çəkilmənin tərəfdarı olsalarda (Kempferin məlumatında Razinin özünün də geri çəkilmək tərəfdarlarından olması qeyd edilir. Ancaq say baxımından çoxluq təşkil edən Qolutven kazakları döyüşə girmədən getməyin utandırıcı olmasını bildirərək qərara təsir göstərmişlər.
Döyüş
Kempferin məlumatına görə kazakların 29 və ya 30 alcaq göyərtəli çay kolazı mövcud olmuşdur. Hər kolaz 2–3 topa sahib idi. Rusların məlumatına görə kazaklar 23 gəmiyə sahib olmuş, bu donanmanın 15 nəqliyyat vastəsi nisbətən böyük kolazlardan ibarət olmuşdur. Artilleriya arsenalı 20 kiçik və 20 böyük topdan ibarət olmuşdur.
Səfəvilərdə isə bir mənbəyə əsasən 50, digərinə görə isə 70 gəmi olmuşdur. Qərbi Avropa mənbələrində onları bus, rus mənbələrində isə sandal adlandırırdılar. Bu gəmilər müxtəlif ölçülərə malik olmuşdur. "Səfəvi gəmiləri bir-birinə dəmir zəncirlərlə bağlanmışdı. Onların hədəfi kazakları dövrəyə alaraq heç birinin qaçmasına imkan verməmək olmuşdur. Ancaq döyüşdə azca bir yalnışlıq döyüşün taleyini kazakların lehinə həll edə bilərdi. Belə də oldu. Bütün donanma tam olaraq məhv olmuşdur.
Razin donanmanı açıq dənizə çıxarmaq istəyirdi. Səbəb isə burada kazak kolazlarının daha çevik olması ilə bağlı olmuşdur. Kazaklar aldadıcı manevr edərək sahildən açıq dənizə istiqamətlənirlər. Özlərini sanki qorxub qaçan kimi nümayiş etdirirlər. Buna aldanan Səfəvi donanması açıq dənizə çıxaraq kazakları təqib edir. Sahildən xeyli uzaqlaşdıqdan sonra kazaklar gəmilərini geri çevirərək güçlü artilleriya atəşinə başlayırlar. Onlar əsas güçü Məməd Xanın iri bayraqlı gəmisinə yönəldirlər. Razinin olduğu gəminin təcrübəli topçusu şilahı pambıq və neftlə dolturaraq yandırıcı atəş açır. Nəticədə Məmməd Xanın olduğu bus ehtiyat barıtın yanaraq partlaması nəticəsində böyük zərər görür. Məmməd Xan digər gəmiyə keçməli olur.
Bir-birinin ardınca buslar kazaklar tərəfindən ələ keçirilərək batırılırdı. Üstəlik gəmilərin bir-birinə bağlanması manevr imkanlarını daraldırdı. Qənimət kimi 33 top ələ keçirilir. Səfəvi donanmasından yalnız 3 bus qurtula bilmişdir. Onlardan birində isə Məmməd Xan xilas olmuşdur. Ancaq onun oğlu Şabın və qızı əsr götürülür. Dənizçilərin böyük qismi kazakların əlinə keçməmək məqsədi ilə suya atılaraq, buradaca boğulub ölürdülər.
Kempfler kazakların itkilərinin 50 yaralı olmasını yazırdı. Kazakların özləri isə 500 nəfər itki verdiklərini bildirirdilər. Bu rəqəm kazakların ümumi yürüşü ərzində həlak olmuşların sayıdır. İtkilər arasında xəstəlikdən ölənlər də ola bilər. Digər mənbələrdə isə onların Volqa və açıq dənizdə ümumi itkilərinin 200 nəfər olması göstərilir.
Son olaylar
Səfəvilər Məmməd Xanın məğlubiyyətini "Səfəvilərin açıq dəniz döyüşlərindən anlayışın olmaması və düşmənin isə bu baxımdan təcrübəli olması ilə izah edirlər". Şah sarayında bununla əlaqədar xüsusi qərar qəbul edilir. Hədəf daha güclü donanmanın yaradılması idi. Bu donanma da təcrübəli Bəhreynli dənizçilərdən təşkil olunmalı olur. Ancaq 1669-cu ilin yayının axırlarında kazaklar Həştərxana qayıdırlar. Onlar Don çayına keçmək məqsədi ilə əsirləri, dəniz kolazlarını və böyük topları rus dövlətinə verməli olurlar. Məmməd Xanın qızı və oğlu əsir götürülənlər arasında olmuşdur. Xan qızının Stepan Razin tərəfindən gəmidən açıq dənizə atması qeyd olunur.
İstinadlar
- "Kempfer E. Записки о персидском походе Степана Разина". 2021-08-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-09-15.
- Крестьянская война под предводительством С. Разина. Сб. документов. Т. 1. М. 1954. Документ № 106
- Шефов, Николай Александрович — книга "Битвы России", стр. 501.
Ədəbiyyat
- Крестьянская война под предводительством Степана Разина. Сборник документов. Т. 1. М., 1954. С. 144, 147, 273.
- Çistyakova Е. V., Solovev V. М. Stepan Razin və onu tərəfdarları. М., 1988.
- Kempfer E. Stepan Razinin Xəzər yürüşü haqqında qeydlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sengi Mugan ada doyusu 1669 cu ilin iyul ayinda Xezer denizinde Stepan Razinin kazaklari ile Sefevi donanmasi arasinda bas vermisdir Bu doyus ruslarin XVII esrdeki deniz doyuslerinde en boyuk qelebesidir Sengi Mugan ada doyusuTarix iyul 1669Yeri Baki yaxinligindaki Sengi Mugan ve ya Lenkeran yaxinliginda Sari yarmadasi qerbi ve ya cenub qerbi Xezer denizi sahiliNeticesi kazaklarin qelebesiMunaqise terefleriDon kazaklari SefevilerKomandan lar Stepan Razin Memmed Xan AstrabadliTereflerin quvvesitexmini 1200 nef 23 30 Kolaz 3700 nef 50 70 gemiItkilertexmini 200 nef 3 u istisna butun gemiler batirilmis Sefevilerin boyuk qismi oldurulmusdur Doyusun bas verdiyi yer haqqinda qeyri mueyyenlikRuslarin Svinoy adlandirdigi ada hazirda Baki arxipelaqina daxil olan Sengi Mugan adasidir Ada Bakidan bir qeder aralida cenubda yerlesir Ancaq menbelerde adanin yeri olaraq Lenkeran olaraq gosterilir Ola bilsin ki kazaklar Svimin adlandirdiqlari ada cagdas Sari yarimadasidir Doyusden onceki veziyyet1668 ci ilden Xezer denizinde Stepan Razinin basciligi ile boyuk bir 1000 1200 nef quldur kazak destesi fealiyyet gosterirdi Denizde hakim movge tutaraq Sefevi imperiyasinin Xezer denizi sahil zonalarina hucumlar teskil ederek talanciliqla mesgul olurdular Yazda onlar Turkmenistan sahillerine istiqametlenmisdiler Sonradan ise Sefevilerin mulkiyyeti olan Sengi Mugan adasina yerlesirler Razinin adaya yerlesmesinden 10 hefte sonra 1669 iyununda Sefevi donanmasi ve piyada quvveleri sahile yaxin yerlesdirilir Isvecin Iranda olan diplomat Sefevi donanmasinin 7 000 esgerden ibaret olmasini ve donanmaya Astrabadli Memmed Xanin basciliq etmesini bildirmisdir Onun sozlerine gore Sefevi esgerleri dayaz bogazi kecerek adada kazaklarin eks istiqametinde movqe tutmuslar Rus menbelerinde ise Memmed Xanin 3700 herbci qizilbas ve Qumuq ve Kabardinlerden ibaret muzdlu deste Sefeviler terefinden vurusmasi qeyd olunur Umumu yigincaqda kazaklar geri cekilmenin terefdari olsalarda Kempferin melumatinda Razinin ozunun de geri cekilmek terefdarlarindan olmasi qeyd edilir Ancaq say baximindan coxluq teskil eden Qolutven kazaklari doyuse girmeden getmeyin utandirici olmasini bildirerek qerara tesir gostermisler DoyusKempferin melumatina gore kazaklarin 29 ve ya 30 alcaq goyerteli cay kolazi movcud olmusdur Her kolaz 2 3 topa sahib idi Ruslarin melumatina gore kazaklar 23 gemiye sahib olmus bu donanmanin 15 neqliyyat vastesi nisbeten boyuk kolazlardan ibaret olmusdur Artilleriya arsenali 20 kicik ve 20 boyuk topdan ibaret olmusdur Sefevilerde ise bir menbeye esasen 50 digerine gore ise 70 gemi olmusdur Qerbi Avropa menbelerinde onlari bus rus menbelerinde ise sandal adlandirirdilar Bu gemiler muxtelif olculere malik olmusdur Sefevi gemileri bir birine demir zencirlerle baglanmisdi Onlarin hedefi kazaklari dovreye alaraq hec birinin qacmasina imkan vermemek olmusdur Ancaq doyusde azca bir yalnisliq doyusun taleyini kazaklarin lehine hell ede bilerdi Bele de oldu Butun donanma tam olaraq mehv olmusdur Razin donanmani aciq denize cixarmaq isteyirdi Sebeb ise burada kazak kolazlarinin daha cevik olmasi ile bagli olmusdur Kazaklar aldadici manevr ederek sahilden aciq denize istiqametlenirler Ozlerini sanki qorxub qacan kimi numayis etdirirler Buna aldanan Sefevi donanmasi aciq denize cixaraq kazaklari teqib edir Sahilden xeyli uzaqlasdiqdan sonra kazaklar gemilerini geri cevirerek guclu artilleriya atesine baslayirlar Onlar esas gucu Memed Xanin iri bayraqli gemisine yoneldirler Razinin oldugu geminin tecrubeli topcusu silahi pambiq ve neftle dolturaraq yandirici ates acir Neticede Memmed Xanin oldugu bus ehtiyat baritin yanaraq partlamasi neticesinde boyuk zerer gorur Memmed Xan diger gemiye kecmeli olur Bir birinin ardinca buslar kazaklar terefinden ele kecirilerek batirilirdi Ustelik gemilerin bir birine baglanmasi manevr imkanlarini daraldirdi Qenimet kimi 33 top ele kecirilir Sefevi donanmasindan yalniz 3 bus qurtula bilmisdir Onlardan birinde ise Memmed Xan xilas olmusdur Ancaq onun oglu Sabin ve qizi esr goturulur Denizcilerin boyuk qismi kazaklarin eline kecmemek meqsedi ile suya atilaraq buradaca bogulub olurduler Kempfler kazaklarin itkilerinin 50 yarali olmasini yazirdi Kazaklarin ozleri ise 500 nefer itki verdiklerini bildirirdiler Bu reqem kazaklarin umumi yurusu erzinde helak olmuslarin sayidir Itkiler arasinda xestelikden olenler de ola biler Diger menbelerde ise onlarin Volqa ve aciq denizde umumi itkilerinin 200 nefer olmasi gosterilir Son olaylarSefeviler Memmed Xanin meglubiyyetini Sefevilerin aciq deniz doyuslerinden anlayisin olmamasi ve dusmenin ise bu baximdan tecrubeli olmasi ile izah edirler Sah sarayinda bununla elaqedar xususi qerar qebul edilir Hedef daha guclu donanmanin yaradilmasi idi Bu donanma da tecrubeli Behreynli denizcilerden teskil olunmali olur Ancaq 1669 cu ilin yayinin axirlarinda kazaklar Hesterxana qayidirlar Onlar Don cayina kecmek meqsedi ile esirleri deniz kolazlarini ve boyuk toplari rus dovletine vermeli olurlar Memmed Xanin qizi ve oglu esir goturulenler arasinda olmusdur Xan qizinin Stepan Razin terefinden gemiden aciq denize atmasi qeyd olunur Istinadlar Kempfer E Zapiski o persidskom pohode Stepana Razina 2021 08 13 tarixinde Istifade tarixi 2016 09 15 Krestyanskaya vojna pod predvoditelstvom S Razina Sb dokumentov T 1 M 1954 Dokument 106 Shefov Nikolaj Aleksandrovich kniga Bitvy Rossii str 501 EdebiyyatKrestyanskaya vojna pod predvoditelstvom Stepana Razina Sbornik dokumentov T 1 M 1954 S 144 147 273 Cistyakova E V Solovev V M Stepan Razin ve onu terefdarlari M 1988 Kempfer E Stepan Razinin Xezer yurusu haqqinda qeydler