Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sosial-demokratiya — reformist və tədrici metodları ilə birlikdə demokratik toplumçuluğu qurmağı hədəfləyən siyasi ideologiyadır. Digər bir təsvir olaraq sosial-demokratiya bəşəri dəyərlərlə əlaqəli olaraq vətəndaşların fərqi və ictimai ehtiyaclarını təmin etməyi hədəfləyən dövlət və ya bu yöndəki siyasi cərəyan və kapitalist iqtisadiyyat içində ortaqlaşaraq uyğunlaşma şəraiti olaraq da təsvir edilməkdədir. Qərbi və Şimali Avropada XX əsrin ikinci yarısından sonra nəzərə çarpan formada görülməyə başlayan ictimai modellər və iqtisadi siyasətlərin nəzərdə tutulduğu model daha çox bu formadadır. Bur başqa təsvir formasına görə sosial-demokratiya kapitalizmin səbəb olduğu bərabərsizlik və ədalətsizlikləri demokratik sistem içində qəbul edilə bilən səviyyəyə salmağı məqsəd kimi qəbul edən siyasi ideologiyadır.
II İnternasionalda ortaya çıxan yenidən formalaşdırmaçılar və inqilabçı sosialistlər arasındakı bölünmənin ardından sosial-demokratlar kapitalizmin irəliləmə müddəti içində sosialist iqtisadiyyata dönüşdürülməsini müdafiə etdilər.
Sosial-demokratiya düşüncəsi tək qabul edilə bilən hökumət formasının hüququn üstünlüyü altındakı nümayəndəli demokratiya olduğunu irəli sürməkdədir. Demokratik qərar alma mexanizmasını genişlədərək siyasi demokratiyanın fövqünə istidadi demokratiyaya qədər, iş gücü ilə işçilərin və digər iqtisadi pay sahiblərinin yetərli miqdarda birlikdə qərar alma haqqlarını irəlilətməyi məqsəd kimi qəbul edər. Kapitalizmin səbəb olduğu sosial bərabərsizlik, yoxsulluq və müxtəlif qruplrın haqsız davranışlarına qarşı çıxarkən digər yandan tamamilə planlı bazar iqtisadiyyatına ya da tamamilə nəzarətsiz bazar iqtisadiyyatına qarşı çıxır.
Sosial-demokratiya sentikalist işçi hərəkatı ilə yaxın bir əlaqədədir və iş gücü ilə işləyən işçilər və sahibkar arasında toplu görüşmə üsulunu dəstəkləyir. Sosial-demokratik partiyaların böyük çoxluğu Sosialist İnternasionalı ilə yaxın əlaqədədir. Sosialit İnternasionalın qavramına görə sosial-demokratiyanın təməlləri budur:
- Bərabərlik
- Azadlıq
- Həmrəylik
Sosial-demokratiya anlayışı XIX əsrin II yarısınan bu yana işçi siniflərin irəli sürdüyü sosial və siyasi mübarizələr ilə hakim siniflərin getdikləri güzəştlər sonunda gəlinən uzlaşmanın bəhrəsidir. Bu müddətdə klassik liberal demokratiyanın təməllərini yaradan dəyərlər sistemi (kapitalizm, siyasi demokratiya, çoxulçuluq və s.) qorunmuş, amma sosial ədalət, sosial dövlət, sosial haqqlar kimi yeni dəyərlərlə zənginləşmişdir.
Sosial-demokratiya hərəkatı əvvəllər Vladimir Lenin kimi inqilabçı sosialistləri də əhatə edirdi. Daha sonra inqilabçı münasibət daga güclü çıxdı və sosial-demokratiya proletar inqilaba qarşı bir ideologiya halına gəldi. Sosial-demokratiyanın bu inqilabçı münasibətinin ən mühüm təmsilçisi Eduard Bernşteyndir.
Sosial-demokratiya anlayışının dövlətə sosial mükəlləfiyyətlər yükləyib, yaşayışa xalq kütlələri xeyrinə müxadilə etmə imkanları təmin etməsi siniflər arası fərqlilik və gərginliklərə yumşaldıcı rol oynamış, həmçinin kapitalizmi və qərb tipli demokratiyaları aşmağı məqsəd kimi qəbul edən inqilabçı axımlara da qarşı olmuşdur. Bu yöndən qavram və anlayış olaraq sosial-demokratiya sosial-demokratik axım və hərəkatların XX əsrdəki fəlsəfə və programları ilə eynilik təşkil edər.
Sosial-demokratiya həm beynəlxalq inqilabçı sosializmdən və Marks-Engels doktrinindən, həm də Ferdinand Lasallenin reformist sosializmlərindən təsirlənərək XIX əsrdə ortaya çıxmışdır.
Tədrici bəşəri və reformist münasibəti müdafiə edən Frank Podmore tərəfindən 1884-cü ildə qurulan Fabian dərnəyi sosial-demokratiyada Marksdan kənar təməl bir təsirlənmə oldu. Fabiançı münasibətin Eduard Bernşteynin revizyonist fikirlərindən ciddi bir şəkildə təsirləndiyi bildirilməlidir.
Bernşteyn, Marks və Engels tərəfindən inkişaf etdirilən təməl doktrinlərin çoxunu xətalı və vaxtı keçmiş olaraq dəyərləndirərək, rədd etdi. Bernşteyn klassik Marksizm və ortodoks Marksizmin "sosialist inqilabın lazımlılığı" və "sinfi mübarizə" tezislərinə qarşı çıxaraq sosializmə təmsili demokratiya ilə və sinfə baxılmadan bəşəri bir müddət ərzində çatıla bilinəcəyini bildirdi. İctimai investisiya, kooperativli şəriklik və özəl cəhdlərin birlikdə varlığından yaranan qarışıq iqtisadiyyat modelinin özəl girişimlərin kooperativ ortaq işə dönüşməsindən əvvəl uzun bir prosesin keçməsi lazım olacağını irəli sürdü.
1930-cu illərdə, xüsusilə də Karlo Rosellinin təsiri ilə liberal sosializmə yönələrək Marksizmdən ayrıldı. Bu eyni zamanda faşizmə qarşı liberal və sosial demokratlardan ibarət ittifaqı yaratdı. Bu baxışların qarışıqlığında Bernşteynin, Marksin liberal düşmənliyini bütünü ilə rədd edərək sosializmi ortaq qəbul etmiş liberalizm olaraq tanımlaması təsirli oldu.
II Dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə Avropada sosial-demokratların çoxu Marksizm ilə olan ideologiyalarını tərk etdi və bunun yerinə tərəflərini kapitalizmi sosializmə dönüşdürəcək toplumsal siyasi reformu vurğulamağa doğru dəyişdirdilər.
Sosial-demokratlara görə liberalizm olaraq tərif edilən və sosial-demokratiya forması olmadığı müəyyən edilən Üçüncü Yol 1990-cı illərdə ortaya çıxdı
Sosial-demokratiyadan ayrılma olaraq qəbul edilən digər bir axım Bazar Sosializmi adlandırıldı.
İstinadlar
- Busky, Donald F. (2000), Democratic Socialism: A Global Survey, Westport, Connecticut, USA: Greenwood Publishing Group, Inc.,, ss. 8, "The Frankfurt Declaration of the Socialist International, which almost all social democratic parties are members of, declares the goal of the development of democratic socialism"
- Sejersted and Adams and Daly, Francis and Madeleine and Richard (2011). The Age of Social Democracy: Norway and Sweden in the Twentieth Century. Princeton University Press.
- Foundations of social democracy, 2004. Friedrich-Ebert-Stiftung, p. 8, November 2009.
- social democracy. Encyclopædia Britannica. Retrieved: 25 November 2012.
- Michael Newman. Socialism: A Very Short Introduction. Cornwall, England, UK: Oxford University Press, 2005
- Thomas Meyer. The Theory of Social Democracy. Cambridge, England, UK: Polity Press, 2007. p. 91.
- Front Cover Ira C. Colby, Catherine N. Dulmus, Karen M. Sowers. Connecting Social Welfare Policy to Fields of Practice. John Wiley & Sons, 2012. p. 29.
- Martin Upchurch, Graham John Taylor, Andy Mathers. The crisis of social democratic trade unionism in Western Europe: the search for alternatives. Surrey, England, UK; Burlington, Vermont, USA: Ashgate Publishing, 2009. p. 51.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sosial demokratiya reformist ve tedrici metodlari ile birlikde demokratik toplumculugu qurmagi hedefleyen siyasi ideologiyadir Diger bir tesvir olaraq sosial demokratiya beseri deyerlerle elaqeli olaraq vetendaslarin ferqi ve ictimai ehtiyaclarini temin etmeyi hedefleyen dovlet ve ya bu yondeki siyasi cereyan ve kapitalist iqtisadiyyat icinde ortaqlasaraq uygunlasma seraiti olaraq da tesvir edilmekdedir Qerbi ve Simali Avropada XX esrin ikinci yarisindan sonra nezere carpan formada gorulmeye baslayan ictimai modeller ve iqtisadi siyasetlerin nezerde tutuldugu model daha cox bu formadadir Bur basqa tesvir formasina gore sosial demokratiya kapitalizmin sebeb oldugu berabersizlik ve edaletsizlikleri demokratik sistem icinde qebul edile bilen seviyyeye salmagi meqsed kimi qebul eden siyasi ideologiyadir II Internasionalda ortaya cixan yeniden formalasdirmacilar ve inqilabci sosialistler arasindaki bolunmenin ardindan sosial demokratlar kapitalizmin irelileme muddeti icinde sosialist iqtisadiyyata donusdurulmesini mudafie etdiler Sosial demokratiya dusuncesi tek qabul edile bilen hokumet formasinin huququn ustunluyu altindaki numayendeli demokratiya oldugunu ireli surmekdedir Demokratik qerar alma mexanizmasini genislederek siyasi demokratiyanin fovqune istidadi demokratiyaya qeder is gucu ile iscilerin ve diger iqtisadi pay sahiblerinin yeterli miqdarda birlikde qerar alma haqqlarini ireliletmeyi meqsed kimi qebul eder Kapitalizmin sebeb oldugu sosial berabersizlik yoxsulluq ve muxtelif qruplrin haqsiz davranislarina qarsi cixarken diger yandan tamamile planli bazar iqtisadiyyatina ya da tamamile nezaretsiz bazar iqtisadiyyatina qarsi cixir Sosial demokratiya sentikalist isci herekati ile yaxin bir elaqededir ve is gucu ile isleyen isciler ve sahibkar arasinda toplu gorusme usulunu destekleyir Sosial demokratik partiyalarin boyuk coxlugu Sosialist Internasionali ile yaxin elaqededir Sosialit Internasionalin qavramina gore sosial demokratiyanin temelleri budur Beraberlik Azadliq Hemreylik Sosial demokratiya anlayisi XIX esrin II yarisinan bu yana isci siniflerin ireli surduyu sosial ve siyasi mubarizeler ile hakim siniflerin getdikleri guzestler sonunda gelinen uzlasmanin behresidir Bu muddetde klassik liberal demokratiyanin temellerini yaradan deyerler sistemi kapitalizm siyasi demokratiya coxulculuq ve s qorunmus amma sosial edalet sosial dovlet sosial haqqlar kimi yeni deyerlerle zenginlesmisdir Sosial demokratiya herekati evveller Vladimir Lenin kimi inqilabci sosialistleri de ehate edirdi Daha sonra inqilabci munasibet daga guclu cixdi ve sosial demokratiya proletar inqilaba qarsi bir ideologiya halina geldi Sosial demokratiyanin bu inqilabci munasibetinin en muhum temsilcisi Eduard Bernsteyndir Sosial demokratiya anlayisinin dovlete sosial mukellefiyyetler yukleyib yasayisa xalq kutleleri xeyrine muxadile etme imkanlari temin etmesi sinifler arasi ferqlilik ve gerginliklere yumsaldici rol oynamis hemcinin kapitalizmi ve qerb tipli demokratiyalari asmagi meqsed kimi qebul eden inqilabci aximlara da qarsi olmusdur Bu yonden qavram ve anlayis olaraq sosial demokratiya sosial demokratik axim ve herekatlarin XX esrdeki felsefe ve programlari ile eynilik teskil eder Sosial demokratiya hem beynelxalq inqilabci sosializmden ve Marks Engels doktrininden hem de Ferdinand Lasallenin reformist sosializmlerinden tesirlenerek XIX esrde ortaya cixmisdir Tedrici beseri ve reformist munasibeti mudafie eden Frank Podmore terefinden 1884 cu ilde qurulan Fabian derneyi sosial demokratiyada Marksdan kenar temel bir tesirlenme oldu Fabianci munasibetin Eduard Bernsteynin revizyonist fikirlerinden ciddi bir sekilde tesirlendiyi bildirilmelidir Bernsteyn Marks ve Engels terefinden inkisaf etdirilen temel doktrinlerin coxunu xetali ve vaxti kecmis olaraq deyerlendirerek redd etdi Bernsteyn klassik Marksizm ve ortodoks Marksizmin sosialist inqilabin lazimliligi ve sinfi mubarize tezislerine qarsi cixaraq sosializme temsili demokratiya ile ve sinfe baxilmadan beseri bir muddet erzinde catila bilineceyini bildirdi Ictimai investisiya kooperativli seriklik ve ozel cehdlerin birlikde varligindan yaranan qarisiq iqtisadiyyat modelinin ozel girisimlerin kooperativ ortaq ise donusmesinden evvel uzun bir prosesin kecmesi lazim olacagini ireli surdu 1930 cu illerde xususile de Karlo Rosellinin tesiri ile liberal sosializme yonelerek Marksizmden ayrildi Bu eyni zamanda fasizme qarsi liberal ve sosial demokratlardan ibaret ittifaqi yaratdi Bu baxislarin qarisiqliginda Bernsteynin Marksin liberal dusmenliyini butunu ile redd ederek sosializmi ortaq qebul etmis liberalizm olaraq tanimlamasi tesirli oldu II Dunya muharibesinden sonraki dovrde Avropada sosial demokratlarin coxu Marksizm ile olan ideologiyalarini terk etdi ve bunun yerine tereflerini kapitalizmi sosializme donusdurecek toplumsal siyasi reformu vurgulamaga dogru deyisdirdiler Sosial demokratlara gore liberalizm olaraq terif edilen ve sosial demokratiya formasi olmadigi mueyyen edilen Ucuncu Yol 1990 ci illerde ortaya cixdi Sosial demokratiyadan ayrilma olaraq qebul edilen diger bir axim Bazar Sosializmi adlandirildi IstinadlarBusky Donald F 2000 Democratic Socialism A Global Survey Westport Connecticut USA Greenwood Publishing Group Inc ss 8 The Frankfurt Declaration of the Socialist International which almost all social democratic parties are members of declares the goal of the development of democratic socialism Sejersted and Adams and Daly Francis and Madeleine and Richard 2011 The Age of Social Democracy Norway and Sweden in the Twentieth Century Princeton University Press Foundations of social democracy 2004 Friedrich Ebert Stiftung p 8 November 2009 social democracy Encyclopaedia Britannica Retrieved 25 November 2012 Michael Newman Socialism A Very Short Introduction Cornwall England UK Oxford University Press 2005 Thomas Meyer The Theory of Social Democracy Cambridge England UK Polity Press 2007 p 91 Front Cover Ira C Colby Catherine N Dulmus Karen M Sowers Connecting Social Welfare Policy to Fields of Practice John Wiley amp Sons 2012 p 29 Martin Upchurch Graham John Taylor Andy Mathers The crisis of social democratic trade unionism in Western Europe the search for alternatives Surrey England UK Burlington Vermont USA Ashgate Publishing 2009 p 51