Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Filippin-Amerika müharibəsi (1899–1902) — Filippinli inqilabçıların ABŞ işğalından ölkəni azad etmək üçün apardığı müharibə.
| Filippin-Amerika müharibəsi | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Müharibə 1899-cu ildə başladı və Filippinin Amerika hakimiyyətini qəbul etdiyi 1902-ci ilə kimi davam etdi. Hökumət qüvvələri ilə filippinli partizanlar arasında kiçik qarşıdurmalar 1913-cü ilə kimi davam etdi. Bəziləri müharibənin 1899-cu ildən 1902-ci ilə kimi davam etməsi fikrindədir, 1913-cü il isə müharibənin qeyri-rəsmi başa çatdığı il hesab olunur. Müharibə 1896–1898-ci illərdə baş vermiş Filippin antimüstəmləkə inqilabının davamı və ABŞ-nin Filippinin daxili işlərinə qarışmasının nəticəsi idi.
Müharibənin səbəbləri
1896-cı ildə Filippin adalarında ispan müstəmləkəçiliyinə qarşı kütləvi üsyan baş verdi, lakin filippinli vətənpərvərlərə güclü ölkənin dəstəyi çatışmırdı. Belə bir güclü ölkə qismində ABŞ iştirak etdi. Amerika hökuməti filippinli üsyançılara Filippini müstəqil ölkə kimi tanıyacağına söz verdi. 1898-ci ildə İspaniyaya qarşı qalxan Kuba, Filippin və Puerto-Riko üsyançılarına dəstək bəhanəsi ilə Amerika İspaniyaya müharibə elan edərək İspan-ABŞ müharibəsini başlatdı. XVI əsrdən bəri bu ölkələri öz hakimiyyəti altında saxlayan İspaniya müharibədə məğlub oldu. ABŞ ispan əsgərlərini həmin ölkələrdən qovmaqla və öldürməklə bu ölkələrə çox köməklik etdi, lakin müharibədən sonra həmin ölkələrə vəd olunan müstəqillik verilmədi. Filippin İspaniyadan müstəqilliyini ABŞ-İspaniya müharibəsinin bitməsnə 2 ay qalmış, 12 iyun 1898-ci ildə elan etdi, lakin ABŞ Filippinin müstəqilliyini tanımadı. 10 dekabr 1898-ci ildə ABŞ-İspaniya müharibəsinin nəticələrinə uyğun imzalanan Paris müqaviləsinə əsasən ABŞ Filippini İspaniyadan 20 milyon dollara satın aldı. Artıq Filippin ABŞ müstəmləkəsi altında idi, lakin belə vəziyyət Filippinin müstəqillik tərəfdarlarını tamamilə narazı salırdı. Müharibənin başlanmasına dolayı səbəb 4 fevral 1899-cu ildə paytaxt Manila yaxınlığındakı San-Xuan körpüsündə baş verən hadisə oldu. ABŞ əsgəri ABŞ hərbi bazasına girməyə çalışan filippinli mülki vətəndaşını güllələyərək öldürdü. Əsgər bazaya girən vətəndaşı dayandırmağa çalışdı, lakin o ingilis dilini bilmədiyindən əsgərin dediklərini başa düşmürdü. Buna görə də ABŞ əsgəri filippinlini öldürməli oldu.
Döyüş əməliyyatları
Artıq iki saat keçdikdən sonra əsl döyüşlər başladı. ABŞ ordusu başçılıq etdiyi, pis silahlanmış və hazırlıqsız Filippin respublikaçıları ordusuna tez bir zamanda üstün gəldi. Döyüş 4–5 fevralda paytaxt Manila yaxınlığında baş verdi. Bu döyüşdə 12.000 nəfərlik ABŞ ordusu Aginaldonun 15.000 nəfərlik ordusunu cəmi 50–60 nəfər əsgər ölü və 225 nəfər yaralı əsgər itirməklə məğlub etdi. Bu döyüşdə filippinlilərin ölü və yaralı itkiləri 2.000 nəfər oldu. Belə təəssürat yaranmışdı ki, Aginaldonun məğlubiyyəti qaçılmazdır, lakin Aginaldo yerdə qalan döyüşçüləri ilə birlikdə ölkənin şimalındakı əlçatmaz ərazilərdə gözlənməyi bacardı.
11 avqust 1899-cu ildə ABŞ respublikaçılar ordusunun qarşısını almaq üçün 11.000 nəfərlik ordu göndərdi, lakin partizan müharibəsi tam sürətilə davam edirdi, buna görə müharibənin ilkin mərhələsində Amerika ordusu böyük itkilər verdi. Müharibənin əvvəlində ABŞ Filippində 40.000 nəfərlik ordu kontingenti saxlayırdı, lakin müharibənin növbəti ABŞ öz ordusunun sayını 3 dəfə artırmalı oldu. Müharibənin başlanması ilə bərabər Filippin hökumətində ölkənin gələcək taleyi ilə bağlı fikir ayrılıqları yarandı. Respublika prezidenti Emilio Aginaldi 7 may 1899-cu ildə hökumət başçısı olan demokrat A. Mabinini istefaya göndərdi. 5 iyul 1899-cu ildə işğalçılara qarşı kompromissiz mövqedə dayanan ölkənin ordusunun baş komandanı, general A. Luna təşkil olunmuş sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. Nizami respublikaçılar ordusu 1900-cü ilin əvvəlində partizan müharibəsi aparan kiçik dəstələrə bölündü. Müstəqil Filippin Respublikası faktiki olaraq öz mövcudluğunu dayandırdı.
23 mart 1901-ci ildə amerikalılar Aginaldonu əsir aldılar. 1 apreldə Aginaldo Manilada Amerikanın Filippin üzərindəki ağalığını tanıdığını və ABŞ hakimiyyətinə sadiq olacağını bildirdi. Üç həftə sonra o ictimaiyyətə çıxışında öz silahdaşlarına mübarizəni dayandırmaq çağırışını etdi, lakin ABŞ-nin gözlədiyinin əksinə olaraq, Aginaldonun əsir alınması üsyançılara heç bir təəssürat göstərmədi. Yeni partizan dəstələri formalaşdırıldı, onların başında general dayanırdı. Müharibə yenidən qızışdı. 1902-ci ildə mənəvi cəhətdən əzilmiş Malvar özünün xəstəlikdən əziyyət çəkn arvadı və uşaqları ilə birlikdə amerikalılara təslim olur. Onunla birlikdə onun 3.000 döyüşçüsü də eyni vaxtda təslim olur. Malvar faktiki olaraq Filippində döyüş qabiliyyəti olan sonuncu general idi. Yerdə qalan bütün filippinli liderlər hamısı ABŞ-nin qələbəsini etiraf etdilər. Filippinin bəzi rayonlarında partizan dəstələri müharibəni 1913-cü ilə kimi davam etdirdilər.
Nəticəsi
Müharibə Amerikaya o zamankı məzənnə ilə 600 milyon ABŞ dollarına başa gəldi. Filippin ABŞ-nin asılı ərazisinə çevrildi və yalnız 1935-ci ildə ABŞ daxilində muxtariyyət əldə edə bildi. Filippin nəhayət 1946-cı ildə müstəqil dövlətə çevrildi.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Filippin Amerika muharibesi 1899 1902 Filippinli inqilabcilarin ABS isgalindan olkeni azad etmek ucun apardigi muharibe Filippin Amerika muharibesi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Muharibe 1899 cu ilde basladi ve Filippinin Amerika hakimiyyetini qebul etdiyi 1902 ci ile kimi davam etdi Hokumet quvveleri ile filippinli partizanlar arasinda kicik qarsidurmalar 1913 cu ile kimi davam etdi Bezileri muharibenin 1899 cu ilden 1902 ci ile kimi davam etmesi fikrindedir 1913 cu il ise muharibenin qeyri resmi basa catdigi il hesab olunur Muharibe 1896 1898 ci illerde bas vermis Filippin antimustemleke inqilabinin davami ve ABS nin Filippinin daxili islerine qarismasinin neticesi idi Muharibenin sebebleri1896 ci ilde Filippin adalarinda ispan mustemlekeciliyine qarsi kutlevi usyan bas verdi lakin filippinli vetenperverlere guclu olkenin desteyi catismirdi Bele bir guclu olke qisminde ABS istirak etdi Amerika hokumeti filippinli usyancilara Filippini musteqil olke kimi taniyacagina soz verdi 1898 ci ilde Ispaniyaya qarsi qalxan Kuba Filippin ve Puerto Riko usyancilarina destek behanesi ile Amerika Ispaniyaya muharibe elan ederek Ispan ABS muharibesini baslatdi XVI esrden beri bu olkeleri oz hakimiyyeti altinda saxlayan Ispaniya muharibede meglub oldu ABS ispan esgerlerini hemin olkelerden qovmaqla ve oldurmekle bu olkelere cox komeklik etdi lakin muharibeden sonra hemin olkelere ved olunan musteqillik verilmedi Filippin Ispaniyadan musteqilliyini ABS Ispaniya muharibesinin bitmesne 2 ay qalmis 12 iyun 1898 ci ilde elan etdi lakin ABS Filippinin musteqilliyini tanimadi 10 dekabr 1898 ci ilde ABS Ispaniya muharibesinin neticelerine uygun imzalanan Paris muqavilesine esasen ABS Filippini Ispaniyadan 20 milyon dollara satin aldi Artiq Filippin ABS mustemlekesi altinda idi lakin bele veziyyet Filippinin musteqillik terefdarlarini tamamile narazi salirdi Muharibenin baslanmasina dolayi sebeb 4 fevral 1899 cu ilde paytaxt Manila yaxinligindaki San Xuan korpusunde bas veren hadise oldu ABS esgeri ABS herbi bazasina girmeye calisan filippinli mulki vetendasini gulleleyerek oldurdu Esger bazaya giren vetendasi dayandirmaga calisdi lakin o ingilis dilini bilmediyinden esgerin dediklerini basa dusmurdu Buna gore de ABS esgeri filippinlini oldurmeli oldu Doyus emeliyyatlariArtiq iki saat kecdikden sonra esl doyusler basladi ABS ordusu basciliq etdiyi pis silahlanmis ve hazirliqsiz Filippin respublikacilari ordusuna tez bir zamanda ustun geldi Doyus 4 5 fevralda paytaxt Manila yaxinliginda bas verdi Bu doyusde 12 000 neferlik ABS ordusu Aginaldonun 15 000 neferlik ordusunu cemi 50 60 nefer esger olu ve 225 nefer yarali esger itirmekle meglub etdi Bu doyusde filippinlilerin olu ve yarali itkileri 2 000 nefer oldu Bele teessurat yaranmisdi ki Aginaldonun meglubiyyeti qacilmazdir lakin Aginaldo yerde qalan doyusculeri ile birlikde olkenin simalindaki elcatmaz erazilerde gozlenmeyi bacardi 11 avqust 1899 cu ilde ABS respublikacilar ordusunun qarsisini almaq ucun 11 000 neferlik ordu gonderdi lakin partizan muharibesi tam suretile davam edirdi buna gore muharibenin ilkin merhelesinde Amerika ordusu boyuk itkiler verdi Muharibenin evvelinde ABS Filippinde 40 000 neferlik ordu kontingenti saxlayirdi lakin muharibenin novbeti ABS oz ordusunun sayini 3 defe artirmali oldu Muharibenin baslanmasi ile beraber Filippin hokumetinde olkenin gelecek taleyi ile bagli fikir ayriliqlari yarandi Respublika prezidenti Emilio Aginaldi 7 may 1899 cu ilde hokumet bascisi olan demokrat A Mabinini istefaya gonderdi 5 iyul 1899 cu ilde isgalcilara qarsi kompromissiz movqede dayanan olkenin ordusunun bas komandani general A Luna teskil olunmus sui qesd neticesinde olduruldu Nizami respublikacilar ordusu 1900 cu ilin evvelinde partizan muharibesi aparan kicik destelere bolundu Musteqil Filippin Respublikasi faktiki olaraq oz movcudlugunu dayandirdi 23 mart 1901 ci ilde amerikalilar Aginaldonu esir aldilar 1 aprelde Aginaldo Manilada Amerikanin Filippin uzerindeki agaligini tanidigini ve ABS hakimiyyetine sadiq olacagini bildirdi Uc hefte sonra o ictimaiyyete cixisinda oz silahdaslarina mubarizeni dayandirmaq cagirisini etdi lakin ABS nin gozlediyinin eksine olaraq Aginaldonun esir alinmasi usyancilara hec bir teessurat gostermedi Yeni partizan desteleri formalasdirildi onlarin basinda general dayanirdi Muharibe yeniden qizisdi 1902 ci ilde menevi cehetden ezilmis Malvar ozunun xestelikden eziyyet cekn arvadi ve usaqlari ile birlikde amerikalilara teslim olur Onunla birlikde onun 3 000 doyuscusu de eyni vaxtda teslim olur Malvar faktiki olaraq Filippinde doyus qabiliyyeti olan sonuncu general idi Yerde qalan butun filippinli liderler hamisi ABS nin qelebesini etiraf etdiler Filippinin bezi rayonlarinda partizan desteleri muharibeni 1913 cu ile kimi davam etdirdiler NeticesiMuharibe Amerikaya o zamanki mezenne ile 600 milyon ABS dollarina basa geldi Filippin ABS nin asili erazisine cevrildi ve yalniz 1935 ci ilde ABS daxilinde muxtariyyet elde ede bildi Filippin nehayet 1946 ci ilde musteqil dovlete cevrildi Hemcinin baxIspan ABS muharibesi