Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Diqqət — psixi fəaliyyətin müəyyən obyekt üzərinə yönəlməsi və mərkəzləşməsi.
Diqqət idrak proseslərindən fərqlidir. Diqqət fəaliyyət zamanı insanın idrak proseslərinə qoşulur, onların daha müvəqqətiyyətli cərəyanı üçün zəmin yaradır. Çünki bütün idrak prosesləri seçici xarakter daşıyır, müəyyən obyektə yönəlmiş olur. Bu mənada diqqət cisim və hadisələrin əksi olmayıb, psixi fəaliyyət obyektinin aydın əks olunmasını təmin edir. Deməli diqqətin əsas vəzifəsi insanın şüurlu fəaliyyətinin seçici xarakter daşımasını təmin etməkdir.
Diqqətin funksiyaları
Diqqət mürəkkəb psixi hadisə kimi xarakterizə olunur.
Seçmək funksiyası
Mövcud fəaliyyətə uyğun gələn təsirlər seçilir, digər ikinci dərəcəli kənar təsirlərə əhəmiyyət verilmir.
Saxlama funksiyası
İdrak fəaliyyəti başa çatana qədər psixi fəaliyyət həmin obyekt üzərində mərkəzləşdirilir.
Nəzarət etmə funksiyası
Fəaliyyətin gedişini tənzimləyib, ona nəzarət edilir.
- Diqqətin gərginliyi müəyyən xarici ifadələrə malik olur. Gərgin diqqət zamanı orqanizm müəyyən uyğunlaşma vəziyyəti alır. Gərgin diqqət zamanı artıq hərəkətlər dayandırılır, tam sakitlik halı yaradılır. Deməli, insanın diqqəti onun fəaliyyəti strukturu ilə təyin edilir, həmin fəaliyyətin gedişini əks etdirir və ona nəzarət mexanizmi kimi xidmət edir.
- Diqqətin fizioloji əsasını başa düşmək — İ. P. Pavlovun kəşf etdiyi sinir proseslərinin induksiyası qanuna görə baş beyin qabığının bir sahəsində yaranan oyanma prosesləri başqa sahələrdə ləngimə yaradır və ya əksinə, qabığın bir sahəsində yaranan ləngimə başqa sahələrdə oyanmanın baş verməsinə səbəb olur. Deməli, müəyyən an ərzində beyin qabığında yüksək oyanma ocağı (optimal oyanma) mövcud olur. Pavlov belə sahəni beyin qabığının yaradıcı şöbəsi adlandırmışdır.
- Diqqətin fizioloji əsasını aydınlaşdırmaq — A. A. Uxotnomskinin irəli sürdüyü dominatlıq prinsipinə görə, beyində həmişə üstün oyanma ocağı (dominant oyanma) olur ki, o, beyinə gələn bütün oyanmaları sanki özünə doğru çəkir və bunun sayəsində həmin oyanmalar üzərində daha çox hakim olur. Üstün oyanma ocağı yüksək oyanma ocağından özünün yüksək davamlılığı ilə fərqlənir.
Diqqətin növləri
Diqqət insan fəaliyyətinin bütün sahələrina xidmət edir.
İxtiyari diqqət
Qarşıya qoyulmuş şüurlu məqsədlə əmələ gələn və müəyyən iradi səy tələb edən diqqətə ixtiyari diqqət deyilir. İxtiyari diqqətin yaranması insanın xüsusi niyyəti və məqsədilə bağlıdır. İxtiyari diqqət fəaliyyət prosesində əmələ gəlir və fəaliyyətin tənzim edilməsinə yönəlmiş olur. İxtiyari diqqət obyekti müəyyən sistem üzrə, həm də ətraflı öyrənməyə imkan verir. İxtiyari diqqətdə cisim və hadisələr insan üzərində deyil, əksinə, insan onların üzərində hakim olur. İnkişaf prosesində ixtiyari diqqət ən əvvəl uşaqların böyüklərlə ünsiyyəti vasitəsilə ifadə olunur. Uşaq inkişaf etdikcə tədricən davranışını öz şəxsi əmrlərinə əsasən müstəqil olaraq qarşıya məqsəd qoymaq yolu ilə qurur. Fəaliyyətin bütün növlərində davamlı ixtiyari diqqətin əmələ gəlməsi bir sıra şərtlərdən asılıdır.
- Borc və məsuliyyəti aydın dərk etmək.
- Məqsədi aydın dərk etmək.
- İş şəraitinin olması.
- Əlavə maraqların yaranması.
Qeyri-ixtiyari diqqət
Heç bir xüsusi məqsədlə, niyyətlə bağlı olmayan və iradi cəhd tələb etməyən diqqətə qeyri—ixtiyari diqqət deyilir. Qeyri—ixtiyari diqqət heyvanlarda da vardır. Çünki qeyri—ixtiyari diqqət bilavasitə cisim və hadisələrin təsiri nəticəsində əmələ gəlir. Qeyri—ixtiyari diqqət cisim və hadisələrin bilavasitə təsirindən asılı olsa da, onu heç də ətrafda baş verən hər bir qıcıqlandırıcı əmələ gətirmir. Qeyri—ixtiyari diqqətin əmələ gəlməsi üçün təsir edən qıcıqlandırıcılar bir sıra xüsusiyyətlərə malik olmalıdır.
Qıcıqlayıcının qüvvəsi və gözlənilmədən təsiri
Qüvvətli səs, güclü işıq, kəskin iy diqqəti qeyri—ixtiyari olaraq cəlb edir. Onların təsiri bilavasitə qıcıqlayıcının mütləq qüvvəsindən deyil, nisbi qüvvəsindən asılıdır. İki qıcıqlayıcıdan hansı daha qüvvətlidirsə, diqqəti o cəlb edəcək. Əgər qıcıqlayıcıların qüvvəsi bərabərdirsə, onda diqqət gah bu, gah da başqa qıcıqlayıcıya yönəlir.
Qıcıqlayıcının yeniliyi
Yeni vəsait, yeni maşın modeli, sinifdə yeni şagirdin olması və s. qeyri—ixtiyari sürətdə diqqəti cəlb edir. Ətraf aləmdə baş verən yeniliklər dərhal bələdləşmə refleksi əmələ gətirir.
Obyektin hərəkətdə olması
Hərəkətsiz cisimlər, adətən diqqəti ya cəlb etmir, ya da xüsusi məqsəd olduqda diqqəti həmin obyekt üzərinə yönəlir. Hərəkətin başlanması və ya kəsilməsi də diqqəti cəlb edir. Qeyri—ixtiyari diqqət həm də insanın emosional vəziyyətindən asılı olaraq əmələ gəlir. Buraya insanın sağlamlıq dərəcəsi, əhvalı, təlabatı, maraqları və s. aiddir.
İxtiyaridən sonrakı diqqət
İxtiyaridən sonrakı diqqət şüurlu məqsədlərlə bağlıdır, yəni niyyətli olaraq baş verdiyinə görə həmin diqqəti qeyri—ixtiyari diqqətlə eyniləşdirmək olmaz. Digər tərəfdən, onu ixtiyari diqqətlə də eyniləşdirmək olmaz, çünki artıq burada diqqəti saxlamaq üçün sonrakı proseslərdə iradi cəhd tələb olunmur. İxtiyaridən sonrakı diqqət ixtiyari olaraq baş verir və qeyri—ixtiyari davam edir.
Diqqətin xüsusiyyətləri
Diqqətin hər bir xüsusiyyəti ayrı-ayrı adamlarda özünəməxsus şəkildə təzahür edir.
Diqqətin mərkəzləşməsi
Yalnız bir obyektə yönəlmiş diqqət mərkəzləşmiş diqqət hesab olunur. Diqqətin mərkəzləşməsi hər hansı bir fəaliyyətə, işə, obyektə dərin və fəal maraqla bağlıdır. Müəyyən bir obyekt, bir fəaliyyət üzərində diqqət nə qədər qüvvətli mərkəzləşsə, onu daha aydın dərk etmək və fəaliyyəti müvəqqətiyyətlə icra etmək olar.
Diqqətin həcmi
Diqqətin həcmi eyni zamanda əhatə olunan, aydın dərk edilən obyektlərin miqdarı ilə müəyyən edilir. Diqqətin həcmi obyektlərin düzülüşündən, formasından, rəngindən və s. asılıdır. Diqqətin həcmi diqqətin gərginlik dərəcəsini xarakterizə etməyə imkan verir.
Diqqətin paylanması
Diqqətin paylanması eyni vaxtda iki müxtəlif və daha artıq işi yerinə yetirmək bacarığı ilə xarakterizə olunur. Diqqətin paylanması icra olunan işlərin bir-birilə nə dərəcədə sıx əlaqədə olmasından da asılıdır. Əgər görülən işlər eyni bir fəaliyyətin tərkibinə daxil olub bir sistem əmələ gətirirsə, diqqətin paylanması asanlaşır. Diqqətin paylanması yaşdan da asılıdır.
Diqqətin davamlılığı
Diqqətin davamlılığı onun ümumi bir məqsədə tabe olan obyektlər üzərində uzun müddət və fasiləsiz olaraq saxlanmasında ifadə olunur. Diqqət müəyyən fəaliyyətin ümumi istiqamətindən kənara çıxmırsa, davamlı diqqət sayılır. Diqqətin davamlılığı təsir edən obyektlərin və icra olunan işlərin rəngarəngliyindən, yeniliyindən, zənginliyindən, dinamikliyindən asılıdır. Diqqətin davamlılığı fəaliyyət prosesində insanın fəallığından asılıdır. Diqqətin davamlılığına insanın marağı, yorğunluq dərəcəsi və s. təsir edir.
Diqqətin tərəddüdü
Diqqətin tərəddüdü insan şüurunun əsas obyektdən kənar obyektə keçməsi və yenə də əsas obyektə qayıtmasında ifadə olunur. Diqqətin tərəddüdü adətən, hər 2–3 saniyədən bir baş verir. Diqqətin nəzərə çarpan tərəddüdü olmadan 20–25 dəqiqə, bəzən daha artıq müddətə gərgin diqqətlə eyni bir iş üzərində çalışmaq olar.
Diqqətin keçirilməsi
Diqqətin keçirilməsi onun şüurlu surətdə bir obyektdən başqa obyektə və ya fəaliyyətdən başqa fəaliyyətə yönəldilməsidir. Bu, fəaliyyətin ümumi istiqamətinin dəyişməsi ilə əlaqədardır.
Diqqətin yayınması
Diqqətin yayınması onun hazırda qarşıda duran məqsədlə əlaqəsi olmayan cisim və hadisə üzərinə yönəlməsində ifadə olunur.
İstinadlar
- Qulam Əzizov. . Bakı: Mütərcim. 2016. səh. 49.
- Qulam Əzizov. . Bakı: Mütərcim. 2016. səh. 53.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Diqqet psixi fealiyyetin mueyyen obyekt uzerine yonelmesi ve merkezlesmesi Diqqet idrak proseslerinden ferqlidir Diqqet fealiyyet zamani insanin idrak proseslerine qosulur onlarin daha muveqqetiyyetli cereyani ucun zemin yaradir Cunki butun idrak prosesleri secici xarakter dasiyir mueyyen obyekte yonelmis olur Bu menada diqqet cisim ve hadiselerin eksi olmayib psixi fealiyyet obyektinin aydin eks olunmasini temin edir Demeli diqqetin esas vezifesi insanin suurlu fealiyyetinin secici xarakter dasimasini temin etmekdir Diqqetin funksiyalariDiqqet murekkeb psixi hadise kimi xarakterize olunur Secmek funksiyasi Movcud fealiyyete uygun gelen tesirler secilir diger ikinci dereceli kenar tesirlere ehemiyyet verilmir Saxlama funksiyasi Idrak fealiyyeti basa catana qeder psixi fealiyyet hemin obyekt uzerinde merkezlesdirilir Nezaret etme funksiyasi Fealiyyetin gedisini tenzimleyib ona nezaret edilir Diqqetin gerginliyi mueyyen xarici ifadelere malik olur Gergin diqqet zamani orqanizm mueyyen uygunlasma veziyyeti alir Gergin diqqet zamani artiq hereketler dayandirilir tam sakitlik hali yaradilir Demeli insanin diqqeti onun fealiyyeti strukturu ile teyin edilir hemin fealiyyetin gedisini eks etdirir ve ona nezaret mexanizmi kimi xidmet edir Diqqetin fizioloji esasini basa dusmek I P Pavlovun kesf etdiyi sinir proseslerinin induksiyasi qanuna gore bas beyin qabiginin bir sahesinde yaranan oyanma prosesleri basqa sahelerde lengime yaradir ve ya eksine qabigin bir sahesinde yaranan lengime basqa sahelerde oyanmanin bas vermesine sebeb olur Demeli mueyyen an erzinde beyin qabiginda yuksek oyanma ocagi optimal oyanma movcud olur Pavlov bele saheni beyin qabiginin yaradici sobesi adlandirmisdir Diqqetin fizioloji esasini aydinlasdirmaq A A Uxotnomskinin ireli surduyu dominatliq prinsipine gore beyinde hemise ustun oyanma ocagi dominant oyanma olur ki o beyine gelen butun oyanmalari sanki ozune dogru cekir ve bunun sayesinde hemin oyanmalar uzerinde daha cox hakim olur Ustun oyanma ocagi yuksek oyanma ocagindan ozunun yuksek davamliligi ile ferqlenir Diqqetin novleriDiqqet insan fealiyyetinin butun sahelerina xidmet edir Ixtiyari diqqet Qarsiya qoyulmus suurlu meqsedle emele gelen ve mueyyen iradi sey teleb eden diqqete ixtiyari diqqet deyilir Ixtiyari diqqetin yaranmasi insanin xususi niyyeti ve meqsedile baglidir Ixtiyari diqqet fealiyyet prosesinde emele gelir ve fealiyyetin tenzim edilmesine yonelmis olur Ixtiyari diqqet obyekti mueyyen sistem uzre hem de etrafli oyrenmeye imkan verir Ixtiyari diqqetde cisim ve hadiseler insan uzerinde deyil eksine insan onlarin uzerinde hakim olur Inkisaf prosesinde ixtiyari diqqet en evvel usaqlarin boyuklerle unsiyyeti vasitesile ifade olunur Usaq inkisaf etdikce tedricen davranisini oz sexsi emrlerine esasen musteqil olaraq qarsiya meqsed qoymaq yolu ile qurur Fealiyyetin butun novlerinde davamli ixtiyari diqqetin emele gelmesi bir sira sertlerden asilidir Borc ve mesuliyyeti aydin derk etmek Meqsedi aydin derk etmek Is seraitinin olmasi Elave maraqlarin yaranmasi Qeyri ixtiyari diqqet Hec bir xususi meqsedle niyyetle bagli olmayan ve iradi cehd teleb etmeyen diqqete qeyri ixtiyari diqqet deyilir Qeyri ixtiyari diqqet heyvanlarda da vardir Cunki qeyri ixtiyari diqqet bilavasite cisim ve hadiselerin tesiri neticesinde emele gelir Qeyri ixtiyari diqqet cisim ve hadiselerin bilavasite tesirinden asili olsa da onu hec de etrafda bas veren her bir qiciqlandirici emele getirmir Qeyri ixtiyari diqqetin emele gelmesi ucun tesir eden qiciqlandiricilar bir sira xususiyyetlere malik olmalidir Qiciqlayicinin quvvesi ve gozlenilmeden tesiri Quvvetli ses guclu isiq keskin iy diqqeti qeyri ixtiyari olaraq celb edir Onlarin tesiri bilavasite qiciqlayicinin mutleq quvvesinden deyil nisbi quvvesinden asilidir Iki qiciqlayicidan hansi daha quvvetlidirse diqqeti o celb edecek Eger qiciqlayicilarin quvvesi beraberdirse onda diqqet gah bu gah da basqa qiciqlayiciya yonelir Qiciqlayicinin yeniliyi Yeni vesait yeni masin modeli sinifde yeni sagirdin olmasi ve s qeyri ixtiyari suretde diqqeti celb edir Etraf alemde bas veren yenilikler derhal beledlesme refleksi emele getirir Obyektin hereketde olmasi Hereketsiz cisimler adeten diqqeti ya celb etmir ya da xususi meqsed olduqda diqqeti hemin obyekt uzerine yonelir Hereketin baslanmasi ve ya kesilmesi de diqqeti celb edir Qeyri ixtiyari diqqet hem de insanin emosional veziyyetinden asili olaraq emele gelir Buraya insanin saglamliq derecesi ehvali telabati maraqlari ve s aiddir Ixtiyariden sonraki diqqet Ixtiyariden sonraki diqqet suurlu meqsedlerle baglidir yeni niyyetli olaraq bas verdiyine gore hemin diqqeti qeyri ixtiyari diqqetle eynilesdirmek olmaz Diger terefden onu ixtiyari diqqetle de eynilesdirmek olmaz cunki artiq burada diqqeti saxlamaq ucun sonraki proseslerde iradi cehd teleb olunmur Ixtiyariden sonraki diqqet ixtiyari olaraq bas verir ve qeyri ixtiyari davam edir Diqqetin xususiyyetleriDiqqetin her bir xususiyyeti ayri ayri adamlarda ozunemexsus sekilde tezahur edir Diqqetin merkezlesmesi Yalniz bir obyekte yonelmis diqqet merkezlesmis diqqet hesab olunur Diqqetin merkezlesmesi her hansi bir fealiyyete ise obyekte derin ve feal maraqla baglidir Mueyyen bir obyekt bir fealiyyet uzerinde diqqet ne qeder quvvetli merkezlesse onu daha aydin derk etmek ve fealiyyeti muveqqetiyyetle icra etmek olar Diqqetin hecmi Diqqetin hecmi eyni zamanda ehate olunan aydin derk edilen obyektlerin miqdari ile mueyyen edilir Diqqetin hecmi obyektlerin duzulusunden formasindan renginden ve s asilidir Diqqetin hecmi diqqetin gerginlik derecesini xarakterize etmeye imkan verir Diqqetin paylanmasi Diqqetin paylanmasi eyni vaxtda iki muxtelif ve daha artiq isi yerine yetirmek bacarigi ile xarakterize olunur Diqqetin paylanmasi icra olunan islerin bir birile ne derecede six elaqede olmasindan da asilidir Eger gorulen isler eyni bir fealiyyetin terkibine daxil olub bir sistem emele getirirse diqqetin paylanmasi asanlasir Diqqetin paylanmasi yasdan da asilidir Diqqetin davamliligi Diqqetin davamliligi onun umumi bir meqsede tabe olan obyektler uzerinde uzun muddet ve fasilesiz olaraq saxlanmasinda ifade olunur Diqqet mueyyen fealiyyetin umumi istiqametinden kenara cixmirsa davamli diqqet sayilir Diqqetin davamliligi tesir eden obyektlerin ve icra olunan islerin rengarengliyinden yeniliyinden zenginliyinden dinamikliyinden asilidir Diqqetin davamliligi fealiyyet prosesinde insanin fealligindan asilidir Diqqetin davamliligina insanin maragi yorgunluq derecesi ve s tesir edir Diqqetin tereddudu Diqqetin tereddudu insan suurunun esas obyektden kenar obyekte kecmesi ve yene de esas obyekte qayitmasinda ifade olunur Diqqetin tereddudu adeten her 2 3 saniyeden bir bas verir Diqqetin nezere carpan tereddudu olmadan 20 25 deqiqe bezen daha artiq muddete gergin diqqetle eyni bir is uzerinde calismaq olar Diqqetin kecirilmesi Diqqetin kecirilmesi onun suurlu suretde bir obyektden basqa obyekte ve ya fealiyyetden basqa fealiyyete yoneldilmesidir Bu fealiyyetin umumi istiqametinin deyismesi ile elaqedardir Diqqetin yayinmasi Diqqetin yayinmasi onun hazirda qarsida duran meqsedle elaqesi olmayan cisim ve hadise uzerine yonelmesinde ifade olunur IstinadlarQulam Ezizov Baki Mutercim 2016 seh 49 Qulam Ezizov Baki Mutercim 2016 seh 53 Xarici kecidler