Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İranda diplomatik nümayəndəliyi — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini İran dövlətində təmsil edən elçilik.
Əlaqələrin yaradılması
Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra İranla normal qonşuluq və dostluq münasibətləri yaratmağa başladı.Azərbaycan hökuməti 1918-ci il Sentyabrın 12-də İrana nümayəndə-işlər vəkili təyin etməyi qərara aldı. Lakin İran tərəfi ilk vaxtlar AXC-ni tanımaq və onunla diplomatik əlaqələr qurmaqdan imtina etdi. 1918-ci il, sentyabrın 6-da Azərbaycanın İstanbuldakı nümayəndə heyətinin başçısı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycan Xarici İşlər nazirinə məlumat verdi ki, Şimali Azərbaycanda müstəqil dövlətin yaradılması barədə İstiqlal bəyannaməsinin surətini buradakı İran konsulluğuna təqdim etmiş, İran konsulu isə bu sənədu zərfə qoyub geri qaytarmış, ona əlavə olunmuş vərəqdə bildirmişdi ki, o, Azərbaycan adında dövlətin müstəqilliyini tanımır. 1918-ci ilin yazında Osmanlı qoşunlarının Cənubi Azərbaycana daxil olmasından sonra Şimali Azərbaycan vətəndaşlarınınn hüquqlarını qorumaq məqsədi ilə Təbrizdə Azərbaycan konsulluğu fəaliyyətə başladı. Konsulluğa ilk dövrdə , sonra Yusif Ziya və Rauf bəy Səfərəlibəyli başçılıq etmişdilər. Rauf bəy Təbrizdə ermənilər tərəfindən güllələnərək öldürülüb. İrəvandan (İrəvan) əslisi olan Raufbəy daşnakların Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin üzvləri üçün ovunun qurbanı olub. Türk qoşunlarının 1918-ci ilin noyabrında Cənubi Azərbaycanı tərk etməsindən sonra İran hökuməti bu konsulluğu bağladı.
Səfirliyin açılması
İranla ilk diplomatik münasibətlər 1919-cu ilin martında AXC-nin Tehrana fövqəladə missiya göndərməsi ilə quruldu. İsmayıl xan Ziyadxanovun başçılıq etdiyi bu missiya şah hökuməti ilə İranın Bakıda və Gəncədə, Azərbaycanın isə Tehran, Təbriz, Rəşt və Məşhəddə diplomatik nümayəndəliklər açmaq təklifini müzakirə etdi. 1919-cu ilin iyulun 16-da AXC hökuməti İranda diplomatik nümayəndəlik açmaq barədə qərar qəbul etdi. Azərbaycan hökumətinin 1 avqust 1919-cu il tarixli qərarına əsasən Azərbaycanın Tehranda diplomatik nümayəndəliyi təsis edilmiş və xarici işlər nazirinin müavini Adil xan Ziyadxanov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İrandakı diplomatik nümayəndəsi vəzifəsinə edildi.Azərbaycanın diplomatik nümayəndəsi Tehranda şah və hökumət üzvləri tərəfindən hörmətlə qəbul edildi.Şah Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Təbrizdə və digər şəhərlərdə daimi rəsmi nümayəndəliklərinin açılmasına razılıq verdi. 1920-ci il, fevralın 4-də Ənzəlidə Azərbaycanın vitse-konsulluğu yaradıldı. 1920-ci ilin aprelin 1-dən isə Azərbaycan dövlətinin Təbrizdə baş konsulluğu, Rəştdə konsulluğu, Məşhəddə vitse-konsulluğu, Əhər və Xoy şəhərlərində isə konsul agentlikləri təsis edildi.Adil xan Ziyadxanov öz Qələmin uçuşu əsərində bu hadisəni belə qeyd edir:
 | İran Şahənşahlığı yanında ilk Səfarətin iftixarı bu sətirlərin müəllifinə nəsib oldu. 15 yanvar 1920-ci il tarixində Tehrana daxil oldum. Ali dövlət rəhbərləri tərəfindən rəsmən qəbul edilərək öz etimadnaməmi təqdim edib, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Kiyan paytaxtında ilk səfarətxanəsini təsis etdim və bununla da Tehranda yerləşən bütün səfirliklər, nazirliklər və siyasi nümayəndəliklərin sırasına daxil oldum. |  |
Səfirlik və nümayəndəliklərin şəxsi heyəti
- Ziyadxanlı Adil xan — 1918-ci il. Xarici işlər nazirinin müavini. 1919-cu ilin noyabrından Tehran şəhərində diplomatik nümayəndə.
- — 1 aprel 1920-ci il. İrandakı diplomatik nümayəndəliyin birinci katibi.
- — 1920-ci il. İrandakı nümayəndəliyin işçisi.
- Mirzə Ələkbər xan — 1920-ci il. İrandakı diplomatik nümayəndəliyin ikinci katibi.
- Mirzə İbrahim xan — 1920-ci il. İrandakı nümayəndəliyin katibi.
- Babayev Qulam Rza oğlu — 21 noyabr 1919-cu il. İran hökuməti yanında diplomatik nümayəndəliyin kuryeri.
- Sadıqov Ələkbər — 7 noyabr 1919-cu il. İrandakı diplomatik nümayəndəliyin müavini.
- Rudzinski Myaaçeslav Stanislavrviç — 6 noyabr 1919-cu il. İrandakı diplomatik nümayəndəliyində katib. Ümumi şöbənin rəisi.
- Yusif xan — 1920-ci il. İrandakı diplomatik nümayəndəliyin təsərrüfat müdiri.
- Racavan Cabbar bəy — 20 noyabr 1919-cu il. İrandakı diplomatik nümayəndəliyin kargüzarı.
- Şükürov Ehtiyac — 17 dekabr 1919-cu il. İrandakı diplomatik nümayəndəliyin kargüzarı.
- Nerbalyo İvan — İrandakı diplomatik nümayəndəliyin kargüzarı, sürücüsü.
İranın Azərbaycandakı diplomatik nümayəndəliyi:
- İran hökumətinin nümayəndəsi — Məhəmmədxan Said ül-Vüzəra.
- İranın Lənkərandakı konsulu — Sadıqxan Sadü-dövlə
Nümayəndəliklərin ictimai fəaliyyəti
Azərbaycanın diplomatik nümayəndəliyi iki ölkə arasında ticarət əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi, iqtisadiyyat, nəqliyyat və digər sahələrdə müqavilələr bağlanması üçün danışıqlara başladı. Adil xan Ziyadxanov İranda yaşayan azərbaycanlıların mədəni-maarif işlərinə xüsusi diqqət ayırırdı. O, 1920-ci ilin əvvəllərində Xarici İşlər Nazirliyinə ünvanladığı məktubda diplomatik nümayəndəliyin xeyriyyə cəmiyyəti və Azərbaycan türkcəsini öyrədən cəmiyyət yaratdığını, dul qadınlara və yetimlərə yardım göstərmək, türk dilində məktəb açmaq, türkcə qəzet nəşr etmək və sair işlər görə bilmək üçün maddi vəsaitə ehtiyacı olduğunu bildirdişdi. Adil xan Ziyadxanov Naxçıvandan didərgin düşənlərə yardım göstərilməsi, İran ermənilərinin Naxçıvana hücumunun qarşısının alınması istiqamətində də fəal iş aparırdı.
Nümayəndəliklərin siyasi fəaliyyəti
İrandakı Azərbaycan nümayəndəliyi ölkədə baş verən ictimai-siyasi proseslər, İrandakı azərbaycanlıların vəziyyəti, onların Azərbaycan Cümhuriyyətinə münasibətləri haqqında Bakıya müntəzəm məlumat göndərirdi. Adil xan Ziyadxanov 1920-ci ilin martında xarici işlər nazrinə məktubunda yazırdı:
| | İran Azərbaycanında İrandan ayrılmaq və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə birləşmək istiqamətində təbliğat gedir... Azərbaycan bu hadisələrdən öz xeyrinə istifadə etməlidir. | |
Aprelin 11-də göndərilən məktubda isə bildirilirdi:
| | İran sürünür...keçmiş əzəmətdən əsər-əlamət qalmayıb...Farsların bizim respublikaya münasibəti o qədər də yaxşı deyil, türklərin münasibəti isə əksinə, bizə qardaşcasına və dostcasına münasibət bəsləyirlər. İran Azərbaycanı müstəqilliyə və ayrılmağa can atır. | |
Aprelin 12-də göndərilən məktubda isə Cənubi Azərbaycanda inqilabı əhval-ruhiyyənin gücləndiyi daha aydın qeyd olunurdu:
| | İran azərbaycanlıları açıq deyirlər ki, Azərbaycan türklər üçündür,...nə vaxta qədər Tehrandan göndərilən fars hakimlərini dolandıracağıq. | |
Nümayəndəliklərin bağlanması
Məhəmməd Xiyabani hərəkatı səfirliyin bu məruzələrinin həqiqətə nə qədər yaxın olduğunu sübut etdi. Lakin AXC-nin bolşeviklər tərəfindən işğal edilməsi normal münasibətlərin inkişafına mane oldu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bolşeviklər tərəfindən işğal edildikdən sonra səfirlik və nümayəndəliklər fəaliyyətlərini dayandırdılar. Bolşevik işğalına görə vətəninə qayıda bilməyən Adil xan Ziyadxanov bir müddət ana vətəni olan Təbrizdə və Tehranda yaşayır. Belə ki, onun anası Azər Numayun Təbrizdə doğulmuşdu, şahzadə Abbas Mirzə naibü-əs-səltənənin nəvəsi və şahzadə Bəhmən Mirzənin qızı idi.İran II Dünya müharibəsi dövründə sovetlər tərəfindən işğal edildikdən sonra Türkiyəyə keçərək, öz mədəni fəaliyyətinə davam etmişdir.
Mənbə
Ədəbiyyat
- Азербайджанская Демократическая Республика: 1918–1920: законодательные акты. Azərbaycan Nəşriyyatı. 1998. 560.
İstinadlar
- "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti". 2018-05-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-04.
- Qanunverici aktlar, 1998. səh. 618
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin diplomatları
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920) Parlament (stenoqrafik hesabatlar), 2 cilddə, Baki, 1998
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Iranda diplomatik numayendeliyi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetini Iran dovletinde temsil eden elcilik Numayendeliyin acilisiElaqelerin yaradilmasiAzerbaycan musteqillik qazandiqdan sonra Iranla normal qonsuluq ve dostluq munasibetleri yaratmaga basladi Azerbaycan hokumeti 1918 ci il Sentyabrin 12 de Irana numayende isler vekili teyin etmeyi qerara aldi Lakin Iran terefi ilk vaxtlar AXC ni tanimaq ve onunla diplomatik elaqeler qurmaqdan imtina etdi 1918 ci il sentyabrin 6 da Azerbaycanin Istanbuldaki numayende heyetinin bascisi Mehemmed Emin Resulzade Azerbaycan Xarici Isler nazirine melumat verdi ki Simali Azerbaycanda musteqil dovletin yaradilmasi barede Istiqlal beyannamesinin suretini buradaki Iran konsulluguna teqdim etmis Iran konsulu ise bu senedu zerfe qoyub geri qaytarmis ona elave olunmus vereqde bildirmisdi ki o Azerbaycan adinda dovletin musteqilliyini tanimir 1918 ci ilin yazinda Osmanli qosunlarinin Cenubi Azerbaycana daxil olmasindan sonra Simali Azerbaycan vetendaslarininn huquqlarini qorumaq meqsedi ile Tebrizde Azerbaycan konsullugu fealiyyete basladi Konsulluga ilk dovrde sonra Yusif Ziya ve Rauf bey Seferelibeyli basciliq etmisdiler Rauf bey Tebrizde ermeniler terefinden gullelenerek oldurulub Irevandan Irevan eslisi olan Raufbey dasnaklarin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumetinin uzvleri ucun ovunun qurbani olub Turk qosunlarinin 1918 ci ilin noyabrinda Cenubi Azerbaycani terk etmesinden sonra Iran hokumeti bu konsullugu bagladi Sefirliyin acilmasiIranla ilk diplomatik munasibetler 1919 cu ilin martinda AXC nin Tehrana fovqelade missiya gondermesi ile quruldu Ismayil xan Ziyadxanovun basciliq etdiyi bu missiya sah hokumeti ile Iranin Bakida ve Gencede Azerbaycanin ise Tehran Tebriz Rest ve Meshedde diplomatik numayendelikler acmaq teklifini muzakire etdi 1919 cu ilin iyulun 16 da AXC hokumeti Iranda diplomatik numayendelik acmaq barede qerar qebul etdi Azerbaycan hokumetinin 1 avqust 1919 cu il tarixli qerarina esasen Azerbaycanin Tehranda diplomatik numayendeliyi tesis edilmis ve xarici isler nazirinin muavini Adil xan Ziyadxanov Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Irandaki diplomatik numayendesi vezifesine edildi Azerbaycanin diplomatik numayendesi Tehranda sah ve hokumet uzvleri terefinden hormetle qebul edildi Sah Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Tebrizde ve diger seherlerde daimi resmi numayendeliklerinin acilmasina raziliq verdi 1920 ci il fevralin 4 de Enzelide Azerbaycanin vitse konsullugu yaradildi 1920 ci ilin aprelin 1 den ise Azerbaycan dovletinin Tebrizde bas konsullugu Restde konsullugu Meshedde vitse konsullugu Eher ve Xoy seherlerinde ise konsul agentlikleri tesis edildi Adil xan Ziyadxanov oz Qelemin ucusu eserinde bu hadiseni bele qeyd edir Iran Sahensahligi yaninda ilk Sefaretin iftixari bu setirlerin muellifine nesib oldu 15 yanvar 1920 ci il tarixinde Tehrana daxil oldum Ali dovlet rehberleri terefinden resmen qebul edilerek oz etimadnamemi teqdim edib Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Kiyan paytaxtinda ilk sefaretxanesini tesis etdim ve bununla da Tehranda yerlesen butun sefirlikler nazirlikler ve siyasi numayendeliklerin sirasina daxil oldum Sefirlik ve numayendeliklerin sexsi heyeti Ziyadxanli Adil xan 1918 ci il Xarici isler nazirinin muavini 1919 cu ilin noyabrindan Tehran seherinde diplomatik numayende 1 aprel 1920 ci il Irandaki diplomatik numayendeliyin birinci katibi 1920 ci il Irandaki numayendeliyin iscisi Mirze Elekber xan 1920 ci il Irandaki diplomatik numayendeliyin ikinci katibi Mirze Ibrahim xan 1920 ci il Irandaki numayendeliyin katibi Babayev Qulam Rza oglu 21 noyabr 1919 cu il Iran hokumeti yaninda diplomatik numayendeliyin kuryeri Sadiqov Elekber 7 noyabr 1919 cu il Irandaki diplomatik numayendeliyin muavini Rudzinski Myaaceslav Stanislavrvic 6 noyabr 1919 cu il Irandaki diplomatik numayendeliyinde katib Umumi sobenin reisi Yusif xan 1920 ci il Irandaki diplomatik numayendeliyin teserrufat mudiri Racavan Cabbar bey 20 noyabr 1919 cu il Irandaki diplomatik numayendeliyin karguzari Sukurov Ehtiyac 17 dekabr 1919 cu il Irandaki diplomatik numayendeliyin karguzari Nerbalyo Ivan Irandaki diplomatik numayendeliyin karguzari surucusu Iranin Azerbaycandaki diplomatik numayendeliyi Iran hokumetinin numayendesi Mehemmedxan Said ul Vuzera Iranin Lenkerandaki konsulu Sadiqxan Sadu dovleNumayendeliklerin ictimai fealiyyetiAzerbaycanin diplomatik numayendeliyi iki olke arasinda ticaret elaqelerinin inkisaf etdirilmesi iqtisadiyyat neqliyyat ve diger sahelerde muqavileler baglanmasi ucun danisiqlara basladi Adil xan Ziyadxanov Iranda yasayan azerbaycanlilarin medeni maarif islerine xususi diqqet ayirirdi O 1920 ci ilin evvellerinde Xarici Isler Nazirliyine unvanladigi mektubda diplomatik numayendeliyin xeyriyye cemiyyeti ve Azerbaycan turkcesini oyreden cemiyyet yaratdigini dul qadinlara ve yetimlere yardim gostermek turk dilinde mekteb acmaq turkce qezet nesr etmek ve sair isler gore bilmek ucun maddi vesaite ehtiyaci oldugunu bildirdisdi Adil xan Ziyadxanov Naxcivandan didergin dusenlere yardim gosterilmesi Iran ermenilerinin Naxcivana hucumunun qarsisinin alinmasi istiqametinde de feal is aparirdi Numayendeliklerin siyasi fealiyyetiIrandaki Azerbaycan numayendeliyi olkede bas veren ictimai siyasi prosesler Irandaki azerbaycanlilarin veziyyeti onlarin Azerbaycan Cumhuriyyetine munasibetleri haqqinda Bakiya muntezem melumat gonderirdi Adil xan Ziyadxanov 1920 ci ilin martinda xarici isler nazrine mektubunda yazirdi Iran Azerbaycaninda Irandan ayrilmaq ve Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetine birlesmek istiqametinde tebligat gedir Azerbaycan bu hadiselerden oz xeyrine istifade etmelidir Aprelin 11 de gonderilen mektubda ise bildirilirdi Iran surunur kecmis ezemetden eser elamet qalmayib Farslarin bizim respublikaya munasibeti o qeder de yaxsi deyil turklerin munasibeti ise eksine bize qardascasina ve dostcasina munasibet besleyirler Iran Azerbaycani musteqilliye ve ayrilmaga can atir Aprelin 12 de gonderilen mektubda ise Cenubi Azerbaycanda inqilabi ehval ruhiyyenin guclendiyi daha aydin qeyd olunurdu Iran azerbaycanlilari aciq deyirler ki Azerbaycan turkler ucundur ne vaxta qeder Tehrandan gonderilen fars hakimlerini dolandiracagiq Numayendeliklerin baglanmasiMehemmed Xiyabani herekati sefirliyin bu meruzelerinin heqiqete ne qeder yaxin oldugunu subut etdi Lakin AXC nin bolsevikler terefinden isgal edilmesi normal munasibetlerin inkisafina mane oldu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti bolsevikler terefinden isgal edildikden sonra sefirlik ve numayendelikler fealiyyetlerini dayandirdilar Bolsevik isgalina gore vetenine qayida bilmeyen Adil xan Ziyadxanov bir muddet ana veteni olan Tebrizde ve Tehranda yasayir Bele ki onun anasi Azer Numayun Tebrizde dogulmusdu sahzade Abbas Mirze naibu es seltenenin nevesi ve sahzade Behmen Mirzenin qizi idi Iran II Dunya muharibesi dovrunde sovetler terefinden isgal edildikden sonra Turkiyeye kecerek oz medeni fealiyyetine davam etmisdir MenbeEdebiyyat Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 zakonodatelnye akty Azerbaycan Nesriyyati 1998 560 Istinadlar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 2018 05 27 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 04 Qanunverici aktlar 1998 seh 618 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin diplomatlari Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament stenoqrafik hesabatlar 2 cildde Baki 1998Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xaricdeki numayendelikleri Azerbaycan Iran Muqavileleri 1918 1920