Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hemfri Devi (ing. Humphry Davy) (17 dekabr 1778[…] – 29 may 1829[…], Cenevrə) — ingilis kimyaçısı və fiziki.
| Hemfri Devi | |
|---|---|
| ing. Humphrey Davy | |
 | |
| Doğum tarixi | 17 dekabr 1778[…] |
| Vəfat tarixi | 29 may 1829[…](50 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | kimya, fizika, geologiya |
| İş yeri | |
| Tanınmış yetirməsi | Maykl Faradey |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İngilis kimyaçısı Hemfri Devi özünün qeydiyyat kitabçalarından birində qeyd edirdi: "Mən öz xarakteristikam üçün nə var-dövlətimə, nə hakimiyyətimə, nə də tanınmış nəslimə instinad edə bilmərəm. Amma əminəm ki, mən sadalanan bu üstünlükləri ayırıb versəm belə, bəşəriyyət və mənim dostlarım üçün faydam azalmaz".
Devi kasıblıq ucbatından ali təhsil almamışdır. O yalnız orta məktəbi (1795-i ildə) bitirmişdir. O, kimyadan bilikləri yenicə ingiliscədən tərcümə olunmuş A. L. Lavuazyenin "Kimyanın başlanğıc kursun"dan almışdır. Onu dahi fransızın işığın maddi təbiəti haqqındakı ideyası cəlb etdi. Devinin ilk "elmi fərziyyəsi" oksigenin – işığın bəzi naməlum elementlə əmələ gətirdiyi birləşmə olduğunu qəbul edirdi. Buna uyğun məqalə çap olunmuşdur, amma sonralar alim bundan çox təəsüflənirdi. Buna baxmayaraq, onu 1798-ci ildə Bristoldakı Pnevmatik institutuna kimyaçı kimi dəvət etmişlər. Burada müxtəlif qazların fizioloji təsirlərinin öyrənilməsi üzrə işlər aparılırdı. Elə burada Devi özünün ilk əsl kəşfini etdi: azot oksidlərindən birinin insana məst edici təsir etməsini (şənləndirici qazı N2O) kəşf etdi. Gənc tədqiqatçının mükafatı onun geniş şöhrətə malik olması, hətta Londondakı Kral institutunda mühazirə oxumaq və kimya laboratoriyasına rəhbərlik etmək təklif olunması oldu.
Həmin vaxtdan Devinin tədqiqatlarında əsas istiqamət elektrik cərəyanı oldu. Daha dəqiq desək, elektrik cərəyanının müxtəlif maddələrə təsiri oldu. Beləliklə Devi elektrokimyanın baniləri sırasına daxil oldu. Devi belə bir fikir irəli sürdü: elektrikin məhlullara təsiri nəticəsində məhluldakı müsbət və ya mənfi yüklənmiş hissəciklər eyni adlı qütblərdən itələnir və əks işarəli yükə malik qütblərlə cəzb olunur. O, 1807-ci ildə elektrik yüklərinin enerjisi ilə cisimlərin kimyəvi hərisliyini izah etdi: "elektrik enerjisi və kimyəvi hərislik arasındakı əlaqə aydındır. Ola bilər ki, bunlar maddənin əsas xassələridirlər və təbiətcə eynidirlər. Bir maddənin eyni zamanda elektrik verməsi və digərinin qəbul etməsi olmadan kimyəvi hərislik mənasızdır".
Həqiqət toxumu olan bu ideyalar hələ ilkin xarakter daşıyırdı. Devi kimyəvi reaksiyalar zamanı cərəyanın əmələ gəlməsini heç gözləmirdi. O, faktları toplamağı qərara almışdı: "Bir və ya iki fakta əsasən yaradılmış çoxsaylı nəzəriyyələri nəzərdən keçirərkən mən əmin oldum ki, həqiqi tədqiqatçının əsas məsələsi bunlardan vaz keçməkdir". Faktları toplamaq onlar haqqında fikir söyləməkdən daha çətindir; yaxşı eksperiment hətta Nyüton kimi dahinin dərin düşüncəsindən daha qiymətlidir. Çox yaxşı deyilmişdir, elə deyilmi?!. Lakin eksperimentator Devinin əldə etdiyi nailiyyətlər belə mühakimə yürütməyə haqq verirdi.
O, ilk dəfə olaraq duz və qələvilərin ərintilərinin elektrolitik parçalanması ilə sərbəst halda qələvi və qələvi – torpaq metallarını almışdır: 1807-ci il kalium və natrium; 1808-ci il barium, kalsium, maqnezium və stronsium. Bu kimyəvi elementlərin kəşf tarixində əlamətdar bir hadisə oldu. 1808-ci ildə Devi fransız alimləri Jozef Gey Lüssak və Lui Tenardan xəbərsiz olaraq kalium metalı ilə borat turşusunu reduksiya edərək boru almışdır. O, 10-cu illərin sonunda xlorun elementar təbiətini tam olaraq sübut etmişdir. Daha bir faktı xatırlamağa dəyər. 1815-ci ildə Qemfri Devi şaxtaçılar üçün təhlükəsizlik lampasını ixtira etdi. Lampanın alovu kiçik məsaməli torla əhatə olunmuşdu. Əgər şaxtada partlayıcı qaz qarışığı olarsa partlayış yalnız torun içərisində baş verir. Lampa ani olaraq sönür və təhlükənin olduğunu qabaqcadan bildirir. Devinin ixtirası şaxtalarda elektrik lampaları kəşf edilənə qədər uzun müddət tətbiq olunurdu.
İstinadlar
- Яковлев В. А. Деви, Хэмфри (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1893. Т. X. С. 242–243.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Hunt R. Davy, Humphry (DNB00) (ing.). // Dictionary of National Biography / L. Stephen, S. Lee London: Smith, Elder & Co., 1885.
- Дэви Гемфри // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hemfri Devi ing Humphry Davy 17 dekabr 1778 29 may 1829 Cenevre ingilis kimyacisi ve fiziki Hemfri Deviing Humphrey DavyDogum tarixi 17 dekabr 1778 1778 12 17 Vefat tarixi 29 may 1829 1829 05 29 50 yasinda Vefat yeri Cenevre Cenevre kantonu IsvecreElm saheleri kimya fizika geologiyaIs yeri London Kral CemiyyetiTaninmis yetirmesi Maykl FaradeyUzvluyu Isvec Kral Elmler Akademiyasi Peterburq Elmler Akademiyasi 1826 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi London Kral Cemiyyeti 1803 Prussiya Elmler Akademiyasi d Bavariya Elmler Akademiyasi d Fransa Elmler AkademiyasiMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIngilis kimyacisi Hemfri Devi ozunun qeydiyyat kitabcalarindan birinde qeyd edirdi Men oz xarakteristikam ucun ne var dovletime ne hakimiyyetime ne de taninmis neslime instinad ede bilmerem Amma eminem ki men sadalanan bu ustunlukleri ayirib versem bele beseriyyet ve menim dostlarim ucun faydam azalmaz Devi kasibliq ucbatindan ali tehsil almamisdir O yalniz orta mektebi 1795 i ilde bitirmisdir O kimyadan bilikleri yenice ingilisceden tercume olunmus A L Lavuazyenin Kimyanin baslangic kursun dan almisdir Onu dahi fransizin isigin maddi tebieti haqqindaki ideyasi celb etdi Devinin ilk elmi ferziyyesi oksigenin isigin bezi namelum elementle emele getirdiyi birlesme oldugunu qebul edirdi Buna uygun meqale cap olunmusdur amma sonralar alim bundan cox teesuflenirdi Buna baxmayaraq onu 1798 ci ilde Bristoldaki Pnevmatik institutuna kimyaci kimi devet etmisler Burada muxtelif qazlarin fizioloji tesirlerinin oyrenilmesi uzre isler aparilirdi Ele burada Devi ozunun ilk esl kesfini etdi azot oksidlerinden birinin insana mest edici tesir etmesini senlendirici qazi N2O kesf etdi Genc tedqiqatcinin mukafati onun genis sohrete malik olmasi hetta Londondaki Kral institutunda muhazire oxumaq ve kimya laboratoriyasina rehberlik etmek teklif olunmasi oldu Hemin vaxtdan Devinin tedqiqatlarinda esas istiqamet elektrik cereyani oldu Daha deqiq desek elektrik cereyaninin muxtelif maddelere tesiri oldu Belelikle Devi elektrokimyanin banileri sirasina daxil oldu Devi bele bir fikir ireli surdu elektrikin mehlullara tesiri neticesinde mehluldaki musbet ve ya menfi yuklenmis hissecikler eyni adli qutblerden itelenir ve eks isareli yuke malik qutblerle cezb olunur O 1807 ci ilde elektrik yuklerinin enerjisi ile cisimlerin kimyevi herisliyini izah etdi elektrik enerjisi ve kimyevi herislik arasindaki elaqe aydindir Ola biler ki bunlar maddenin esas xasseleridirler ve tebietce eynidirler Bir maddenin eyni zamanda elektrik vermesi ve digerinin qebul etmesi olmadan kimyevi herislik menasizdir Heqiqet toxumu olan bu ideyalar hele ilkin xarakter dasiyirdi Devi kimyevi reaksiyalar zamani cereyanin emele gelmesini hec gozlemirdi O faktlari toplamagi qerara almisdi Bir ve ya iki fakta esasen yaradilmis coxsayli nezeriyyeleri nezerden kecirerken men emin oldum ki heqiqi tedqiqatcinin esas meselesi bunlardan vaz kecmekdir Faktlari toplamaq onlar haqqinda fikir soylemekden daha cetindir yaxsi eksperiment hetta Nyuton kimi dahinin derin dusuncesinden daha qiymetlidir Cox yaxsi deyilmisdir ele deyilmi Lakin eksperimentator Devinin elde etdiyi nailiyyetler bele muhakime yurutmeye haqq verirdi O ilk defe olaraq duz ve qelevilerin erintilerinin elektrolitik parcalanmasi ile serbest halda qelevi ve qelevi torpaq metallarini almisdir 1807 ci il kalium ve natrium 1808 ci il barium kalsium maqnezium ve stronsium Bu kimyevi elementlerin kesf tarixinde elametdar bir hadise oldu 1808 ci ilde Devi fransiz alimleri Jozef Gey Lussak ve Lui Tenardan xebersiz olaraq kalium metali ile borat tursusunu reduksiya ederek boru almisdir O 10 cu illerin sonunda xlorun elementar tebietini tam olaraq subut etmisdir Daha bir fakti xatirlamaga deyer 1815 ci ilde Qemfri Devi saxtacilar ucun tehlukesizlik lampasini ixtira etdi Lampanin alovu kicik mesameli torla ehate olunmusdu Eger saxtada partlayici qaz qarisigi olarsa partlayis yalniz torun icerisinde bas verir Lampa ani olaraq sonur ve tehlukenin oldugunu qabaqcadan bildirir Devinin ixtirasi saxtalarda elektrik lampalari kesf edilene qeder uzun muddet tetbiq olunurdu IstinadlarYakovlev V A Devi Hemfri rus Enciklopedicheskij slovarSPb Brokgauz Efron 1893 T X S 242 243 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Hunt R Davy Humphry DNB00 ing Dictionary of National Biography L Stephen S Lee London Smith Elder amp Co 1885 Devi Gemfri Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Xarici kecidler