Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
On iki — say sistemində ədədlərdən biridir. On birdən sonra, on üçdən əvvəl gəlir.
| 12 | |
|---|---|
| on iki | |
| ← 10 · 11 · 12 · 13 · 14 → | |
| Faktorizasiya | 22· 3 |
| Rum rəqəmi | XII |
| İkili | 1100 |
| Səkkizlik | 14 |
| Onaltılıq | C |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ümumi məlumat
Əski türk təqviminə və elmin sübut etdiyinə görə, Günəşin zahiri yerdəyişməsi hər on iki ildən bir eyni nöqtəyə düşür. Odur ki, bu on iki ilin hər ilini tanımaq üçün on iki heyvan adına müraciət etmək münasib sayılıb. Bir mif nümunəsində bildirilir ki, insanlar illəri müəyyənləşdirməkdə, bir-birindən ayırmaqda çətinlik çəkirmişlər. Deyilənə görə, bir Novruz bayramında bilicilər toplaşaraq qərara gəliblər ki, gəzintiyə çıxsınlar və qarşılaşdıqları canlıların adlarını illərə versinlər. Onlar üzən, gəzən, sürünən on iki canlıya - siçan, öküz, pələng, dovşan, balıq, əjdaha, ilan, at, qoyun, toyuq, it, donuza rast gəlirlər. Bunların adlarını illərə verirlər. Beləliklə, bu on iki canlının adının illərdə yaşaması elə on iki sayının da geniş dairədə yayılmasına səbəb olmuşdur. Bundan savayı, on iki sayının simvolik səciyyəli olmasında bürclər adlanan on iki tale ulduzunun rolu da olubdur. Bu on iki bürc ulduz üç və dörd saylarını özündə ehtiva edir. Belə ki, Qoç (əski adları: Quzu, Həməl), Buğa (əski adları: Ud, Sur), Əkizlər (əski adları: Ərəntir//Ərəntiz, Cövza), Xərçəng (əski adları: Quçuq, Sərətan), Şir (əski adları: Aslan, Əsəd), Qız (əski adları: Buğdabaşı - Başaq, Sünbül), Tərəzi (əski adları: Ülgü, Mizan), Əqrəb (əski ad: Çayan), Yay - Qövs-Kaman (əski adları: Göy, Qövs), Oğlaq (əski adı: Cədid), Dolça (əski adları: Köpək, Delv), Balıq (əski adı: Hut) adları daşıyan bu bürclərdən üçü yaz, üçü yay, üçü payız, üçü qış ulduzu adlanır. Məsələnin doğrudan da belə olmasını on birinci yüzilliyin möhtəşəm türk abidəsində - Yusif Balasaquninin "Kutadku biliq" ("Xoşbəxtlik bəxş edən elm") əsərində də görürük. Burada ilin fəsilləri (4), hər fəslin ayları (3) və on iki bürcün bu fəsillərə, aylara aidliyi belə verilib:
Quzu - yaz ulduzu, sonra Ud gəlir,
Ərəntir Quçuqla bir-birini itələyərək gəlirlər.
Bax, Aslanın qonşusu Buğdabaşıdır,
Sonra Ülgü, Çayan və yoldaşı Yay gəlir.
Ondan sonra Oğlaq, Köpək və Balıq gəlir.
Onlar doğanda göy üzü aydınlaşır.
Üçü yaz ulduzudur, üçü yay ulduzu,
Üçü payız ulduzu, üçü qış ulduzudur.
Bunlardan üçü od, üçü su, üçü yel,
Üçü torpaqdır, bunlardan dünya yaranıb.
Həm də burada bütün varlığın mövcudluğuna şərt sayılan dörd nəsnə - od, su, yel, torpaq da bilavasitə həmin on iki bürclə əlaqədə verilibdir. On iki sayı bir vaxtlar, ümumiyyətlə, sonuncu say olmaqla çoxluq bildirmiş və xoşbəxtlik simvolu hesab edilmişdir. On iki sayının bəzi islami məkanlarda məşhurlaşmasına on iki imam həqiqəti də az təsir göstərməyib. Hələ onu demirik ki, bu on iki imamın şərəfinə Şah İsmayıl Xətai döyüşçüləri öz papaqlarına qırmızı rəngli on iki zolaq tikərmişlər və bu səbəbdən də "Qızılbaşlar" adlanırmışlar.
Riyaziyyatda
- On iki ədədi — mürəkkəb ədəd olmaqla yanaşı həm də cüt ədəddir.
Fəlsəfədə
On iki qədim insanların əqidəsində tamlaşmanı, bütövləşməni bildirirdi. Oğuz türklərinin adətincə, oğlanlar ömürlərinin ilk on iki ilini adlamaqla ova çıxmaq, yarışlarda iştirak etmək, evlənmək, dövlət işlərində iştirak etmək hüququ qazanırdılar və bu həddi aşmamış onlara ad qoyulmurdu. Azərbaycan xalqı on iki rəqəminin magik gücünü həmişə xeyirliliyə (uğurlara qapı açır) yozmuşdur.
Qurani-Kərimdə
- Allah İsrail oğullarından əhd almışdı. Biz onlardan (özlərinə) on iki nəzarətçi (vəkil) göndərmişdik. Allah buyurmuşdu: "Mən sizinləyəm. Əgər namaz qılsanız, zəkat versəniz, peyğəmbərlərimə iman gətirib onlara kömək etsəniz, Allaha (Allah yolunda) gözəl bir borc (sədəqə) versəniz, əlbəttə, günahlarınızın üstünü örtər və sizi (ağacları) altından çaylar axan cənnətlərə daxil edərəm. Lakin bundan sonra sizdən hər kəs (əhdi pozaraq) küfr edərsə, o artıq doğru yoldan azmış olar!"
- Yadınıza salın ki, Musa öz qövmü üçün su istədikdə, Biz ona: "Əsanı daşa vur!" -dedik. (O, əsanı daşa vuran kimi) ondan (daşdan) on iki çeşmə fışqırdı, hər kəs öz çeşməsini tanıdı. (Sonra onlara: ) "Allahın verdiyi ruzidən yeyin-için, fəqət yer üzündə öz həddinizi aşaraq fəsad törətməyin!" (söylədik).
- Biz onları (İsrail oğullarını) on iki qəbiləyə - ümmətə böldük. Camaatı (Tih səhrasında) ondan (Musadan içməyə) su istədiyi zaman ona: "Əsanı daşa vur!" - deyə vəhy etdik. (Əsanı daşa vuran kimi) ondan on iki çeşmə qaynayıb axmağa başladı. Hər qəbilə özünün su içəcəyi yeri bildi. Biz buludları onların üstündə kölgəlik etdik, onlara qüdrət halvası və bildirçin endirdik. Onlara: "Sizə ruzi olaraq verdiyimiz pak ne’mətlərdən yeyin!" dedik. Onlar (naşükür olmaqla, əmrlərimizi yerinə yetirməməklə) Bizə deyil, ancaq özlərinə zülm edirdilər!
İstinadlar
- (PDF). 2011-10-14 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-14.
- Maidə surəsi, 12
- Bəqərə surəsi, 60
- Əraf surəsi, 160
 | Riyaziyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax 12 deqiqlesdirme On iki say sisteminde ededlerden biridir On birden sonra on ucden evvel gelir 12on iki 10 11 12 13 14 Faktorizasiya 22 3Rum reqemi XIIIkili 1100Sekkizlik 14Onaltiliq C Vikianbarda elaqeli mediafayllarUmumi melumatEski turk teqvimine ve elmin subut etdiyine gore Gunesin zahiri yerdeyismesi her on iki ilden bir eyni noqteye dusur Odur ki bu on iki ilin her ilini tanimaq ucun on iki heyvan adina muraciet etmek munasib sayilib Bir mif numunesinde bildirilir ki insanlar illeri mueyyenlesdirmekde bir birinden ayirmaqda cetinlik cekirmisler Deyilene gore bir Novruz bayraminda biliciler toplasaraq qerara gelibler ki gezintiye cixsinlar ve qarsilasdiqlari canlilarin adlarini illere versinler Onlar uzen gezen surunen on iki canliya sican okuz peleng dovsan baliq ejdaha ilan at qoyun toyuq it donuza rast gelirler Bunlarin adlarini illere verirler Belelikle bu on iki canlinin adinin illerde yasamasi ele on iki sayinin da genis dairede yayilmasina sebeb olmusdur Bundan savayi on iki sayinin simvolik seciyyeli olmasinda burcler adlanan on iki tale ulduzunun rolu da olubdur Bu on iki burc ulduz uc ve dord saylarini ozunde ehtiva edir Bele ki Qoc eski adlari Quzu Hemel Buga eski adlari Ud Sur Ekizler eski adlari Erentir Erentiz Covza Xerceng eski adlari Qucuq Seretan Sir eski adlari Aslan Esed Qiz eski adlari Bugdabasi Basaq Sunbul Terezi eski adlari Ulgu Mizan Eqreb eski ad Cayan Yay Qovs Kaman eski adlari Goy Qovs Oglaq eski adi Cedid Dolca eski adlari Kopek Delv Baliq eski adi Hut adlari dasiyan bu burclerden ucu yaz ucu yay ucu payiz ucu qis ulduzu adlanir Meselenin dogrudan da bele olmasini on birinci yuzilliyin mohtesem turk abidesinde Yusif Balasaquninin Kutadku biliq Xosbextlik bexs eden elm eserinde de goruruk Burada ilin fesilleri 4 her feslin aylari 3 ve on iki burcun bu fesillere aylara aidliyi bele verilib Quzu yaz ulduzu sonra Ud gelir Erentir Qucuqla bir birini iteleyerek gelirler Bax Aslanin qonsusu Bugdabasidir Sonra Ulgu Cayan ve yoldasi Yay gelir Ondan sonra Oglaq Kopek ve Baliq gelir Onlar doganda goy uzu aydinlasir Ucu yaz ulduzudur ucu yay ulduzu Ucu payiz ulduzu ucu qis ulduzudur Bunlardan ucu od ucu su ucu yel Ucu torpaqdir bunlardan dunya yaranib Hem de burada butun varligin movcudluguna sert sayilan dord nesne od su yel torpaq da bilavasite hemin on iki burcle elaqede verilibdir On iki sayi bir vaxtlar umumiyyetle sonuncu say olmaqla coxluq bildirmis ve xosbextlik simvolu hesab edilmisdir On iki sayinin bezi islami mekanlarda meshurlasmasina on iki imam heqiqeti de az tesir gostermeyib Hele onu demirik ki bu on iki imamin serefine Sah Ismayil Xetai doyusculeri oz papaqlarina qirmizi rengli on iki zolaq tikermisler ve bu sebebden de Qizilbaslar adlanirmislar RiyaziyyatdaOn iki ededi murekkeb eded olmaqla yanasi hem de cut ededdir FelsefedeOn iki qedim insanlarin eqidesinde tamlasmani butovlesmeni bildirirdi Oguz turklerinin adetince oglanlar omurlerinin ilk on iki ilini adlamaqla ova cixmaq yarislarda istirak etmek evlenmek dovlet islerinde istirak etmek huququ qazanirdilar ve bu heddi asmamis onlara ad qoyulmurdu Azerbaycan xalqi on iki reqeminin magik gucunu hemise xeyirliliye ugurlara qapi acir yozmusdur Qurani KerimdeAllah Israil ogullarindan ehd almisdi Biz onlardan ozlerine on iki nezaretci vekil gondermisdik Allah buyurmusdu Men sizinleyem Eger namaz qilsaniz zekat verseniz peygemberlerime iman getirib onlara komek etseniz Allaha Allah yolunda gozel bir borc sedeqe verseniz elbette gunahlarinizin ustunu orter ve sizi agaclari altindan caylar axan cennetlere daxil ederem Lakin bundan sonra sizden her kes ehdi pozaraq kufr ederse o artiq dogru yoldan azmis olar Yadiniza salin ki Musa oz qovmu ucun su istedikde Biz ona Esani dasa vur dedik O esani dasa vuran kimi ondan dasdan on iki cesme fisqirdi her kes oz cesmesini tanidi Sonra onlara Allahin verdiyi ruziden yeyin icin feqet yer uzunde oz heddinizi asaraq fesad toretmeyin soyledik Biz onlari Israil ogullarini on iki qebileye ummete bolduk Camaati Tih sehrasinda ondan Musadan icmeye su istediyi zaman ona Esani dasa vur deye vehy etdik Esani dasa vuran kimi ondan on iki cesme qaynayib axmaga basladi Her qebile ozunun su iceceyi yeri bildi Biz buludlari onlarin ustunde kolgelik etdik onlara qudret halvasi ve bildircin endirdik Onlara Size ruzi olaraq verdiyimiz pak ne metlerden yeyin dedik Onlar nasukur olmaqla emrlerimizi yerine yetirmemekle Bize deyil ancaq ozlerine zulm edirdiler Istinadlar PDF 2011 10 14 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 10 14 Maide suresi 12 Beqere suresi 60 Eraf suresi 160 Riyaziyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin