Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dördbucaqlı Kiran türbəsi — Kiran şəhəri ərazisində yerləşən arxeoloji abidə. Türbə Kiranın dördüncü məhəlləsi yerləşən təpənin enişində, Səkkizbucaqlı Kiran türbəsindən şimal-qərbdə yerləşir. Türbə qismən yonulmuş yerli daşla üzlənmiş kürsü üzərində ucaldılmış kubu xatırladır.
| Dördbucaqlı Kiran türbəsi | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Ordubad |
| Yerləşir | Kiran yaşayış yeri |
| Tikilmə tarixi | XII əsrin sonu-XIII əsrin əvvəlləri |
| Üslubu | Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | xarabalıqları qalıb |
| İstinad nöm. | 52 |
| Kateqoriya | arxeoloji abidə |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
B.İbrahimov qeyd edir ki, abidənin memarlıq xüsusiyyətləri və arxeoloji qazıntılar zamanı aşkarlanmış maddi-mədəniyyət nümunələrinə əsasən, Dördbucaqlı Kiran türbəsinin XII əsrin sonları-XIII əsrin əvvəllərində inşa edildiyini ehtimal etmək olar.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Yerüstü hissə
Dördbucaqlı Kiran türbəsinin divarları xaricdən yerli daşdan, daxildən isə kvadrat formalı (20x20x5 sm) bişmiş kərpiclərdən inşa edilmişdir. Türbənin oxvari tağ formasında həll edilmiş giriş qapısı şərq divarındakı portalda yerləşdirilmişdir. Qapı, şahmat sırası ilə düzlmüş üç kərpic hörgüsündən yaradılmış ¾ sütunlarla əhatələnmişdir.
Portalın üz tərəfində relyefli hörgü ilə qeyd edilmiş qoşa dekorativ panno keçir. Divar səthindən bir qədər dərinə batırılmış pannolar yuxarıdan sadə stalaktitlə vurulmuş oxvari tağla tamamlanır. Hər iki portal pannosu həndəsi naxışlardan yaradılmış eyni motivə malikdir. Həmin ornament müəyyən fiqurların güzgü əksi ilə yaradılmışdır. Xüsusilə simmetrik formada yerləşdirilmiş beşbucaqlı və romblar fərqlənirlər. Analoji ornamentlər Marağadakı Göy Günbəz türbəsi (1196-1197), Termezdəki Hökmdar sarayı (XII əsr) və Buxaradakı Bayan Qulu xan türbəsində (XIV əsr) də təkrarlanır.
B. İbrahimov qeyd edir ki, türbənin saxlanılmış hissələrinə əsasən, böyük portalın içində daha kiçik olan ikinci portalın yerləşdirildiyini ehtimal etmək olar. Karnizdə iki tipli relyefli kufi yazısı yerləşdirilmişdi. Yazılardan biri bişirilmiş dekorativ kərpiclərdən, ikincisi isə tökmə əhəng detallarından yığılmışdır.
Türbənin daxili hissəsi, bir-birinin üstündə yerləşdirilmiş və kvadrat formalı oyuq vasitəsiylə əlaqələndirilmiş iki otaqdan ibarətdir. Yuxarıda yerləşən hissə ziyarətgah, yarımyeraltı olan aşağı hissə isə sərdabədir. Dördbucaqlı Kiran türbəsini həmdövr olduğu digər türbələrdən fərqləndirən əsas xüsusiyyət, onun yuxarı hissəsinin ziyarətgah xarakteri daşımasıdır. Buna görə də, türbənin yuxarı hissəsinin interyeri zəngin bəzədilmişdir. İnteryerin qərb yarısı stalaktitlərlə tamamlanmışdır. 1980-ci ildə həyata keçirilmiş arxeoloji qazıntılar zamanı interyerlərin bəzədilməsində istifadə edilmiş üzəri yazılı əhəng altıbucaqlılar hazırlanmışdır.
Sərdabəsi
Yeraltı sərdabənin girişi türbə binasından 2 metr aralıda inşa edilmişdir. Girişin konstruksiyası memarlıq xüsusiyyətləri baxımından diqqət cəlb edir.
Sərdabənin girişi qarşısında keçid-dəhliz hər iki tərəfdən 10 sm genişləndirilmişdir. Dəhlizin bu hissəsi böyük daş plitələrindən inşa edilmiş nazik (10-15 sm) tavana malik olsa da, digər yerlərdə çatmatağla örtülmüşdür.
Dördbucaqlı Kiran türbəsinin girişi portalın qarşısında yerləşən otağın daş üzləməsi arxasında qalır. Lakin, düşəmənin üzləmə daşları elə düzülmüşdür ki, onların istiqaməti ilə girişi tapmaq mümkündür. Yeraltı sərdabənin girişinin oxşar şəkildə həll edilməsinə Qarabağlar, Marağa və Urmiya ərazisindəki türbələrdə, o cümlədən, Xarabagilan ərazisindəki türbələrdə də rast gəlinir.
Çox da hündür olmayan (1.86 metr) yarımyeraltı sərdabə kamerasının ortasında nazik düz daşlardan (10-15 sm qalınlıqda) inşa edilmiş böyük dayaq sütunu durur. Həmin daşlardan inşa edilmiş tağ-nervürlər sütunu nazik tavan örtüyü və sərdabənin divarları ilə birləşdirir. Sərdabənin düz tavanı Naxçıvandakı Yusif Küseyir oğlu türbəsinin sərdabəsinin tavanını xatırladır. Sərdabənin qərb divarında yerləşdirilmiş dördbucaqlı taxçanın mərkəzində şam üçün nəzərdə tutulmuş yer vardır.
Sərdabənin döşəməsi yaxşı yonulmuş böyük daş lövhələrlə döşənmişdir. Ümumilikdə, türbənin sadə həll edilmiş interyerində heç bir dekor elementi yoxdur. Sərdabənin dayaq sütunu ilə əlaqləndirilmiş tağlı konstruksiyasına Marağadakı Qırmızı türbədə (1148) və Naxçıvandakı Mömünə Xatun türbəsində (1186-1187) də rast gəlinir. Dördbucaqlı Kiran türbəsinin sərdabəsinin tavanı hər iki türbənin sərdabə hissəsində istifadə edilmiş konstruksiyanın növbəti inkişaf mərhələsini təmsil edir. Həmin konstruksiyanın quruluşu və yayılma analizi L. S. Bretanitskiy tərəfindən ətraflı tədqiq edilmişdir.
İstinadlar
- Ибрагимов, 2000. səh. 47
- Ибрагимов, 2000. səh. 45
- История архитектуры Азербайджана. Баку: Азернешр. 1973. 94–95.
- Ремпель, Л.И. Архитектурный орнамент Узбекистана. 1961. Ташкент. 224.
- Ибрагимов, 2000. səh. 46
- Бретаницкий, Л.С. Зодчество Азербайджана XII-XV вв. и его место в архитектуре Переднего Востока. М. 1966. 300–302.
Ədəbiyyat
- Ибрагимов, Б.И. Средневековый город Киран (Ответственный редактор доктор исторических наук, профессор С.А.Плетнева). 2000: Московская типография № 12. Баку-Москва.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Gilan turbesi Dordbucaqli Kiran turbesi Kiran seheri erazisinde yerlesen arxeoloji abide Turbe Kiranin dorduncu mehellesi yerlesen tepenin enisinde Sekkizbucaqli Kiran turbesinden simal qerbde yerlesir Turbe qismen yonulmus yerli dasla uzlenmis kursu uzerinde ucaldilmis kubu xatirladir Dordbucaqli Kiran turbesiOlke AzerbaycanSeher OrdubadYerlesir Kiran yasayis yeriTikilme tarixi XII esrin sonu XIII esrin evvelleriUslubu Naxcivan Maraga memarliq mektebiVeziyyeti xarabaliqlari qalibAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 52Kateqoriyaarxeoloji abideEhemiyyetiDunya ehemiyyetli B Ibrahimov qeyd edir ki abidenin memarliq xususiyyetleri ve arxeoloji qazintilar zamani askarlanmis maddi medeniyyet numunelerine esasen Dordbucaqli Kiran turbesinin XII esrin sonlari XIII esrin evvellerinde insa edildiyini ehtimal etmek olar Memarliq xususiyyetleriYerustu hisse Dordbucaqli Kiran turbesinin divarlari xaricden yerli dasdan daxilden ise kvadrat formali 20x20x5 sm bismis kerpiclerden insa edilmisdir Turbenin oxvari tag formasinda hell edilmis giris qapisi serq divarindaki portalda yerlesdirilmisdir Qapi sahmat sirasi ile duzlmus uc kerpic horgusunden yaradilmis sutunlarla ehatelenmisdir Portalin uz terefinde relyefli horgu ile qeyd edilmis qosa dekorativ panno kecir Divar sethinden bir qeder derine batirilmis pannolar yuxaridan sade stalaktitle vurulmus oxvari tagla tamamlanir Her iki portal pannosu hendesi naxislardan yaradilmis eyni motive malikdir Hemin ornament mueyyen fiqurlarin guzgu eksi ile yaradilmisdir Xususile simmetrik formada yerlesdirilmis besbucaqli ve romblar ferqlenirler Analoji ornamentler Maragadaki Goy Gunbez turbesi 1196 1197 Termezdeki Hokmdar sarayi XII esr ve Buxaradaki Bayan Qulu xan turbesinde XIV esr de tekrarlanir B Ibrahimov qeyd edir ki turbenin saxlanilmis hisselerine esasen boyuk portalin icinde daha kicik olan ikinci portalin yerlesdirildiyini ehtimal etmek olar Karnizde iki tipli relyefli kufi yazisi yerlesdirilmisdi Yazilardan biri bisirilmis dekorativ kerpiclerden ikincisi ise tokme eheng detallarindan yigilmisdir Turbenin daxili hissesi bir birinin ustunde yerlesdirilmis ve kvadrat formali oyuq vasitesiyle elaqelendirilmis iki otaqdan ibaretdir Yuxarida yerlesen hisse ziyaretgah yarimyeralti olan asagi hisse ise serdabedir Dordbucaqli Kiran turbesini hemdovr oldugu diger turbelerden ferqlendiren esas xususiyyet onun yuxari hissesinin ziyaretgah xarakteri dasimasidir Buna gore de turbenin yuxari hissesinin interyeri zengin bezedilmisdir Interyerin qerb yarisi stalaktitlerle tamamlanmisdir 1980 ci ilde heyata kecirilmis arxeoloji qazintilar zamani interyerlerin bezedilmesinde istifade edilmis uzeri yazili eheng altibucaqlilar hazirlanmisdir Serdabesi Yeralti serdabenin girisi turbe binasindan 2 metr aralida insa edilmisdir Girisin konstruksiyasi memarliq xususiyyetleri baximindan diqqet celb edir Serdabenin girisi qarsisinda kecid dehliz her iki terefden 10 sm genislendirilmisdir Dehlizin bu hissesi boyuk das plitelerinden insa edilmis nazik 10 15 sm tavana malik olsa da diger yerlerde catmatagla ortulmusdur Dordbucaqli Kiran turbesinin girisi portalin qarsisinda yerlesen otagin das uzlemesi arxasinda qalir Lakin dusemenin uzleme daslari ele duzulmusdur ki onlarin istiqameti ile girisi tapmaq mumkundur Yeralti serdabenin girisinin oxsar sekilde hell edilmesine Qarabaglar Maraga ve Urmiya erazisindeki turbelerde o cumleden Xarabagilan erazisindeki turbelerde de rast gelinir Cox da hundur olmayan 1 86 metr yarimyeralti serdabe kamerasinin ortasinda nazik duz daslardan 10 15 sm qalinliqda insa edilmis boyuk dayaq sutunu durur Hemin daslardan insa edilmis tag nervurler sutunu nazik tavan ortuyu ve serdabenin divarlari ile birlesdirir Serdabenin duz tavani Naxcivandaki Yusif Kuseyir oglu turbesinin serdabesinin tavanini xatirladir Serdabenin qerb divarinda yerlesdirilmis dordbucaqli taxcanin merkezinde sam ucun nezerde tutulmus yer vardir Serdabenin dosemesi yaxsi yonulmus boyuk das lovhelerle dosenmisdir Umumilikde turbenin sade hell edilmis interyerinde hec bir dekor elementi yoxdur Serdabenin dayaq sutunu ile elaqlendirilmis tagli konstruksiyasina Maragadaki Qirmizi turbede 1148 ve Naxcivandaki Momune Xatun turbesinde 1186 1187 de rast gelinir Dordbucaqli Kiran turbesinin serdabesinin tavani her iki turbenin serdabe hissesinde istifade edilmis konstruksiyanin novbeti inkisaf merhelesini temsil edir Hemin konstruksiyanin qurulusu ve yayilma analizi L S Bretanitskiy terefinden etrafli tedqiq edilmisdir IstinadlarIbragimov 2000 seh 47 Ibragimov 2000 seh 45 Istoriya arhitektury Azerbajdzhana Baku Azerneshr 1973 94 95 Rempel L I Arhitekturnyj ornament Uzbekistana 1961 Tashkent 224 Ibragimov 2000 seh 46 Bretanickij L S Zodchestvo Azerbajdzhana XII XV vv i ego mesto v arhitekture Perednego Vostoka M 1966 300 302 EdebiyyatIbragimov B I Srednevekovyj gorod Kiran Otvetstvennyj redaktor doktor istoricheskih nauk professor S A Pletneva 2000 Moskovskaya tipografiya 12 Baku Moskva Hemcinin bax