Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zaqatala quberniyası — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcud olmuş inzibati–ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Zaqatala şəhəri idi.
| Zaqatala quberniyası | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Ölkə | Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti | ||
| İnzibati mərkəz | Zaqatala | ||
| Tarixi və coğrafiyası | |||
| Yaradılıb | 26 iyun 1918 | ||
| Ləğv edilib | 28 aprel 1920 | ||
| Sahəsi | 3.992,54 km² | ||
| Əhalisi | |||
| Əhalisi | 92.608 nəfər (1917) | ||
| Etnik tərkib | azərbaycan türkləri, avarlar, saxurlar, ingiloylar | ||
Yaranması
Fevral inqilabından sonra Zaqatala dairəsində də Müvəqqəti Hökumətin orqanları yaradılmağa başlamışdı. 1917-ci il oktyabrın 20-də Zaqatala dairəsi Kazak qoşunlarının, Qafqaz dağlıları və düzəngahlarının azad xalqlarının Cənub-Şərq ittifaqına daxil edilmişdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra Zaqatala dairəsini özünün mübahisəsiz ərazisi elan etmişdi. Zaqatala Milli Komitəsi 28 iyun 1918-ci il tarixində Zaqatala dairəsi əhalisinin Zaqatala dairəsinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə birləşməyi haqaında olan arzusunu teleqramla Azərbaycan hökumətinə bildirmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti 30 iyun 1918-ci ildə qəbul etmiş və Zaqatala dairəsi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə birləşmişdir.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti bu qərarla Gürcüstanın ərazi iddialarına qarşı qanuni yol ilə cavab vermiş, onun həyata keçirilməsinə nail ola bilmişdi. Hökumət 1918-ci il iyulun 30-da Zaqatala dairəsində vəziyyətin öyrənilməsi üçün Maliyyə, Ədliyyə və Daxili İşlər nazirlikləri nümayəndələrindən ibarət komissiya yaratmış, ona yerli əhalinin arzu və istəklərinin öyrənilməsi və b. mühüm vəzifələr tapşırmışdı. Daxili İşlər nazirliyinə Zaqatala dairəsində digər quberniyalarda qəbul edilmiş əsaslarla inzibati hakimiyyət təşkil etmək həvalə olunmuşdu. Zaqatala dairəsi rəsmi sənədlərdə quberniya adlandırılmağa başlamışdı.
Baş verən hadisələr
1919-cu il fevralın 17-də Gəncə dairə məhkəməsinin səlahiyyətlərinin Zaqatala quberniyası və Şimal-Qərbi Azərbaycana aid edilməsi haqqında qərar qəbul edilmişdi. 1919-cu il 26 fevral qərarı ilə Zaqatala quberniyası Muxax sahəsinin yoxsul ailələrinə 1715 pud taxıl ayrılmışdı. Zaqatala qubernatoru general Əliyar bəy Haşımbəyov 1919-cu il martın 16-da Şimal-Qərbi Azərbaycan general qubernatoru təyin edildikdən sonra 16 mart 1919-cu il tarixində həmin vəzifəyə Məhəmməd bəy Şahmalıyev təyin olunmuşdur. 1919-cu il 25 oktyabr — 2 noyabrda Azərbaycan Respublikasının Zaqatala quberniyası və Tiflis quberniyasının Sığnax qəzası arasında müvəqqəti sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi üçün Azərbaycan və Gürcüstan respublikalarının beynəlxalq komissiyası fəaliyyət göstərmişdi. Tərəflər bütün məsələlərin sülh yolu ilə həll edilməsini qərara almışdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Zaqatala şəhərinin sosial-iqtisadi və mədəni həyatının inkişafına da diqqət yetirirdi. Parlament 1919-cu il noyabrın 6-da Zaqatala şəhər təsərrüfat idarəsinə şəhər küçələri, su boruları və digər qurğuların təmiri üçün xəzinə vəsaitindən 70 min manat ayırmaq haqqında qanun qəbul etmişdi. Şəhərin Talaçayın daşqınlarından qorunması məqsədilə 1920-ci il fevralın 26-da 234 min manatdan çox vəsait ayrılması haqqında daha bir qanun qəbul edilmişdi. Hökumət isə ciddi ehtiyac olduğunu nəzərə alaraq 1920-ci il fevralın 2-də Zaqatala şəhərində kişi müəllimlər seminariyası açılması barədə qərar vermişdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Zaqatala quberniyasında həyata keçirdiyi tədbirlər ona böyük nüfuz qazandırmışdı.
Əhalisi
1917-ci il Qafqaz təqviminin məlumatına görə Zaqatala dairəsinin ərazisi 3502,24 kv.verst idi. Dairə inzibati cəhətdən Əliabad, Car-Muxax, Qax sahələri və Almalı, Balakən, Muxax rayonlarına bölünürdü. Həmin məlumata əsasən Zaqatala şəhərində 4505 nəfər (2456 kişi, 2049 qadın) yaşayırdı. Bütövlükdə dairədə 92608 nəfər (48323 kişi, 44285 qadın) əhali yaşayırdı. Onlardan 86128 nəfər (93%) yerli sakin, 6480 (7%) müvəqqəti yaşayanlar idi. Zaqatala dairəsi əhalisinin 85136 nəfərini (92%) müsəlmanlar təşkil edirdi. Zaqatala dairəsində hərbi idarə sistemi mövcud idi. Hərbi, mülki və inzibati hakimiyyət hərbi rəisin əlində cəmləşmişdi. Əhalinin əsas məşğuliyyəti kənd təsərrüfatı, başlıca olaraq tütünçülük idi. Sənətkarlıq və ticarət də inkişaf etmişdi.
Aprel işğalından sonra
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin XI Qırmızı Ordu tərəfindən süqutundan sonra mayda Zaqatala quberniyasında da sovet hökuməti quruldu, qəza inzibati-ərazi vahidi tətbiq olundu. Sovet hökumətinə qarşı müqavimət hərəkatı zamanı Zaqatala anti-sovet üsyanlarının mərkəzlərindən biri oldu. 1920-ci il iyunun 6-da Zaqatalada antisovet üsyanı başladı. XI Qırmızı Ordu hissələri yalnız iyunun 18-də Zaqatala üsyanının yatıra bildi. Zaqatala qəzası 1929-cu ildə həyata keçirilən rayonlaşdırma zamanı ləğv olundu. Onun ərazisində Zaqatala, Balakən və Qax rayonları yaradıldı.
Qubernatorlar
- Əliyar bəy Haşımbəyov 26 iyun 1918 − 16 mart 1919
- Məhəmməd bəy Şahmalıyev 16 mart 1919 − 16 yanvar 1920
- Bahadur xan Mallaçixanov 16 yanvar 1920 − 28 aprel 1920
Mənbə
Ədəbiyyat
- Азербайджанская Демократическая Республика: 1918–1920: законодательные акты. Azərbaycan Nəşriyyatı. 1998. 560.
- Азербаиджанская Демократическая Республика (1918–1920). Внешняя политика (документь и материалы), Б., 1998;
- Respublika elmi-konfransının materialları, B" 2003;
- Летифова Э., Северо-западный Азербаиджан: Илисуйское султанство, Б., 1999;
- Шепетьев А., Доклад о спорных Кавказских территориях, на которые имеют права самоопределившиеся азербаиджанские тюрки// Изв. АН Азерб. ССР (серия истории, философии и право), 1990, № 2.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920). Parlament (stenoqrafık hesabatlar), c.1–2, B" 1998:
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası II cild, Bakı, "Lider Nəşriyyat", 2004, s. 458
- Азербайджанская Демократическая Республика: 1918-1920: законодательные акты (PDF). Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 1998. səh. 232. 2022-07-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-08-29.
- Qanunverici aktlar, 1998, 473
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası II cild, Bakı, "Lider Nəşriyyat", 2004, s. 459
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zaqatala quberniyasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin movcud olmus inzibati erazi vahidi Inzibati merkezi Zaqatala seheri idi Zaqatala quberniyasiBayraqOlke Azerbaycan Xalq CumhuriyyetiInzibati merkez ZaqatalaTarixi ve cografiyasiYaradilib 26 iyun 1918Legv edilib 28 aprel 1920Sahesi 3 992 54 km EhalisiEhalisi 92 608 nefer 1917 Etnik terkib azerbaycan turkleri avarlar saxurlar ingiloylarYaranmasiFevral inqilabindan sonra Zaqatala dairesinde de Muveqqeti Hokumetin orqanlari yaradilmaga baslamisdi 1917 ci il oktyabrin 20 de Zaqatala dairesi Kazak qosunlarinin Qafqaz daglilari ve duzengahlarinin azad xalqlarinin Cenub Serq ittifaqina daxil edilmisdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti qurulduqdan sonra Zaqatala dairesini ozunun mubahisesiz erazisi elan etmisdi Zaqatala Milli Komitesi 28 iyun 1918 ci il tarixinde Zaqatala dairesi ehalisinin Zaqatala dairesinin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetine birlesmeyi haqainda olan arzusunu teleqramla Azerbaycan hokumetine bildirmisdir Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumeti 30 iyun 1918 ci ilde qebul etmis ve Zaqatala dairesi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetine birlesmisdir Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti bu qerarla Gurcustanin erazi iddialarina qarsi qanuni yol ile cavab vermis onun heyata kecirilmesine nail ola bilmisdi Hokumet 1918 ci il iyulun 30 da Zaqatala dairesinde veziyyetin oyrenilmesi ucun Maliyye Edliyye ve Daxili Isler nazirlikleri numayendelerinden ibaret komissiya yaratmis ona yerli ehalinin arzu ve isteklerinin oyrenilmesi ve b muhum vezifeler tapsirmisdi Daxili Isler nazirliyine Zaqatala dairesinde diger quberniyalarda qebul edilmis esaslarla inzibati hakimiyyet teskil etmek hevale olunmusdu Zaqatala dairesi resmi senedlerde quberniya adlandirilmaga baslamisdi Bas veren hadiseler1919 cu il fevralin 17 de Gence daire mehkemesinin selahiyyetlerinin Zaqatala quberniyasi ve Simal Qerbi Azerbaycana aid edilmesi haqqinda qerar qebul edilmisdi 1919 cu il 26 fevral qerari ile Zaqatala quberniyasi Muxax sahesinin yoxsul ailelerine 1715 pud taxil ayrilmisdi Zaqatala qubernatoru general Eliyar bey Hasimbeyov 1919 cu il martin 16 da Simal Qerbi Azerbaycan general qubernatoru teyin edildikden sonra 16 mart 1919 cu il tarixinde hemin vezifeye Mehemmed bey Sahmaliyev teyin olunmusdur 1919 cu il 25 oktyabr 2 noyabrda Azerbaycan Respublikasinin Zaqatala quberniyasi ve Tiflis quberniyasinin Signax qezasi arasinda muveqqeti serhedlerin mueyyenlesdirilmesi ucun Azerbaycan ve Gurcustan respublikalarinin beynelxalq komissiyasi fealiyyet gostermisdi Terefler butun meselelerin sulh yolu ile hell edilmesini qerara almisdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Zaqatala seherinin sosial iqtisadi ve medeni heyatinin inkisafina da diqqet yetirirdi Parlament 1919 cu il noyabrin 6 da Zaqatala seher teserrufat idaresine seher kuceleri su borulari ve diger qurgularin temiri ucun xezine vesaitinden 70 min manat ayirmaq haqqinda qanun qebul etmisdi Seherin Talacayin dasqinlarindan qorunmasi meqsedile 1920 ci il fevralin 26 da 234 min manatdan cox vesait ayrilmasi haqqinda daha bir qanun qebul edilmisdi Hokumet ise ciddi ehtiyac oldugunu nezere alaraq 1920 ci il fevralin 2 de Zaqatala seherinde kisi muellimler seminariyasi acilmasi barede qerar vermisdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Zaqatala quberniyasinda heyata kecirdiyi tedbirler ona boyuk nufuz qazandirmisdi Ehalisi1917 ci il Qafqaz teqviminin melumatina gore Zaqatala dairesinin erazisi 3502 24 kv verst idi Daire inzibati cehetden Eliabad Car Muxax Qax saheleri ve Almali Balaken Muxax rayonlarina bolunurdu Hemin melumata esasen Zaqatala seherinde 4505 nefer 2456 kisi 2049 qadin yasayirdi Butovlukde dairede 92608 nefer 48323 kisi 44285 qadin ehali yasayirdi Onlardan 86128 nefer 93 yerli sakin 6480 7 muveqqeti yasayanlar idi Zaqatala dairesi ehalisinin 85136 neferini 92 muselmanlar teskil edirdi Zaqatala dairesinde herbi idare sistemi movcud idi Herbi mulki ve inzibati hakimiyyet herbi reisin elinde cemlesmisdi Ehalinin esas mesguliyyeti kend teserrufati baslica olaraq tutunculuk idi Senetkarliq ve ticaret de inkisaf etmisdi Aprel isgalindan sonraAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin XI Qirmizi Ordu terefinden suqutundan sonra mayda Zaqatala quberniyasinda da sovet hokumeti quruldu qeza inzibati erazi vahidi tetbiq olundu Sovet hokumetine qarsi muqavimet herekati zamani Zaqatala anti sovet usyanlarinin merkezlerinden biri oldu 1920 ci il iyunun 6 da Zaqatalada antisovet usyani basladi XI Qirmizi Ordu hisseleri yalniz iyunun 18 de Zaqatala usyaninin yatira bildi Zaqatala qezasi 1929 cu ilde heyata kecirilen rayonlasdirma zamani legv olundu Onun erazisinde Zaqatala Balaken ve Qax rayonlari yaradildi QubernatorlarEliyar bey Hasimbeyov 26 iyun 1918 16 mart 1919 Mehemmed bey Sahmaliyev 16 mart 1919 16 yanvar 1920 Bahadur xan Mallacixanov 16 yanvar 1920 28 aprel 1920MenbeEdebiyyat Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 zakonodatelnye akty Azerbaycan Nesriyyati 1998 560 Azerbaidzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Vneshnyaya politika dokument i materialy B 1998 Respublika elmi konfransinin materiallari B 2003 Letifova E Severo zapadnyj Azerbaidzhan Ilisujskoe sultanstvo B 1999 Shepetev A Doklad o spornyh Kavkazskih territoriyah na kotorye imeyut prava samoopredelivshiesya azerbaidzhanskie tyurki Izv AN Azerb SSR seriya istorii filosofii i pravo 1990 2 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament stenoqrafik hesabatlar c 1 2 B 1998 Istinadlar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider Nesriyyat 2004 s 458 Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 zakonodatelnye akty PDF Baki Azerbaycan Nesriyyati 1998 seh 232 2022 07 05 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 08 29 Qanunverici aktlar 1998 473 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider Nesriyyat 2004 s 459