Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbu Zəkəriyya Yəhya ibn Müəz bin Cəfər ər-Razi (v. 2 aprel 872, Nişapur) — Seyri-süluk məqamlarından bəhs edən ilk sufilərdən.
| Yəhya ibn Müəz ər-Razi | |
|---|---|
| Vəfat tarixi | 2 aprel 872 |
| Vəfat yeri | |
Həyatı
786-cı il civarında Reyde doğuldu. Həyatının çoxunu Nişapurda keçirdi. Bağdad, Şiraz və Bəlx kimi elm və mədəniyyət mərkəzlərinə çeşidli səyahətlər gerçəkləşdirdi. Ondan nəql edilən sözlər yaxşı bir təhsil aldığına işarət etmekdədir. Müəllimləri və şeyxləri arasında Əhmed ibn Hərb və Fudayl ibn İyaz kimi adlar vardır.
Başda Louis Massignon olmaq üzrə bəzi araştırmaçılar, onu məzhəbinin qurucusu Məhəmməd ibn Kərramın şagirdləri arasında göstərmişlərsə də, bu doğru deyildir. Qaynaqlarda Yəhyanın Bayəzid-i Bəstami, Hatim əl-Əsam, Əbu Türab ən-Naxşəbi və Cüneyd-i Bağdadi kimi sufilərlə görüşdüyü qeyd edilməkdədir. Ondan faydalananlar arasında Əbu Osman əl-Hiri, Hakim ət-Tirmizi, Yusif ibn Hüseyn ər-Razi kimi alimlər vardır. Məzhəblər tarixinə dair ən əski kitablardan "ər-Red ala ehlil-bida vel-ehva" adlı əsərin müəllifi Məkhul ibn Fəzl ən-Nəsəfi də Yəhyanın şagirdlərindəndir. Qaynaqlarda "vaiz" sifətiylə anılan Yəhya ibn Müəzın ameli yöndən Hənəfi, etiqadi yöndən Mürciəyə mənsub olduğu bildirilməkdədir. Onun təqibçileriyle birlikde Mürciədə Müəziyyə deyə bir qol meydana gəlmişdir. Öte yandan aynı dönemde Nişaburda ortaya çıkan Melametiyye hareketiyle olan teması sebebiyle bazı araştırmacılar onu bu hareketin mensupları içinde saymıştır. Ancak tasavvufi görüşlerinin Melametiyye ile uyuşmaması ve bu hareketin önde gelen bazı isimleriyle anlaşmazlıkları onun Melameti olamayacağını göstermektedir. Yəhya b. Müəz 16 Cemaziyelevvel 258 (30 mart 872) tarihinde Nişaburda vefat etti (İbn Hallikan, VI, 167–168) ve Mamer Mezarlığında defnedildi.
Yəhya b. Müəzın kaynaklarda zikredilen sözlerinde zühd döneminden tasavvuf dönemine geçişin izleri görülür. Bunlar bir taraftan zühd anlayışını yansıtırken diğer taraftan tasavvuf döneminin unsurlarını ihtiva etmektedir. Onun kalbin manevi seviyeleriyle tasavvufi makamlara yönelik tasnifleri, muhabbetle ilgili yorumları, sema ve raksın yüceltilmesine dair görüşleri, fakr anlayışı yerine gınayı, havf yerine recayı tercih etmesi bunlara örnek olarak gösterilebilir. Seyrüsüluk makamlarından sistemli şekilde bahseden ilk sufilerden olan Yəhya b. Müəzın makamlarla ilgili yaptığı yedili tasnif daha sonraki mutasavvıflar tarafından benimsenmiştir. Müridlerin uyması gereken kurallara dair Kitabül-Müridin adlı eseri de (Sezgin, I, 646) bu alanda yazılmış ilk kitaplardandır. Yəhya, tasavvufi düşüncenin temel meselelerinden olan velayet konusundaki ilk teorik açıklamaları yapan sufilerdendir. Ayrıca işari tefsir hareketinin ortaya çıkıp gelişmesine öncülük etmiş, hadis ilmiyle de meşgul olmuştur. Nefis konusunda çağdaşı Haris el-Muhasibiye benzer şekilde özgün görüşler ortaya koyan Yəhya b. Müəz, nefis terbiyesi için riyazetin gerekliliği ve bu husustaki uygulamaların şekli konusunda çeşitli uyarı ve önerilerde bulunmuştur. Bu çerçevede, riyazetin insanın biyolojik ve psikolojik yapısıyla ve dinin temel esaslarıyla çelişmemesi gereği üzerinde durmuş, nefsi terbiye gayesiyle dinen helal olan şeyleri haram kılmanın yanlışlığını vurgulamıştır. Onun bu görüşleriyle dengeli ve mutedil bir tasavvuf anlayışını geliştirmeye çalıştığı söylenebilir.
Ebu Hayyan et-Tevhidi, Yəhya b. Müəzın sözlerini ve dualarını eserlerinde nakletmiş ve dualarındaki üslubunu aynen benimsemiştir. Yəhya b. Müəza nisbet edilen duaların muhtevası dikkate alındığında bunların ihlas, muhabbet ve reca kavramları üzerine kurulu tasavvuf anlayışını yansıttığı ve zühdden tasavvufa geçiş döneminin özelliklerini içerdiği görülür. Ona göre havf insanı duaya yönelten temel etkendir. Allah her durumda dualara icabet etmektedir; dolayısıyla kişi günahları sebebiyle çekinip dua etmekten geri durmamalıdır. Ayrıca dua hakkında "kazanın bela tuzağını dua kalkanıyla savuşturma" şeklindeki ifadesiyle duanın fonksiyonuna dair kanaatini belirtmektedir. Öte yandan Yəhyanın gerek şiirlerinde gerekse dualarında Allah ile samimi bir üslupla söyleşmesi, kendisinden sonra tasavvuf yolunda daha da belirginleşecek olan bir neşvenin başlangıcına işaret etmektedir. Louis Massignon, Emile Dermenghem, Ebül-Ala el-Afifi ve Annemarie Schimmel gibi araştırmacılar tasavvuf alanında yaptıkları çalışmalarda Yəhya b. Müəzın görüşlerine temas etmişlerdir. Fritz Meier, Ebu Said-i Ebül-Hayra dair çalışmasında Yəhya b. Müəza bir bölüm ayırmış, onunla Ebu Said arasında bazı karşılaştırmalar yapmayı denemiştir. Said Harun Aşur, Yəhya b. Müəzın sözlerini derleyip şerhetmeye yönelik Cevahirüt-taśavvuf adlı çalışmasında (Kahire 2002) daha ziyade onun tasavvufi eserlerde bulunan sözlerine yer vermiştir. Salih Çift, Yəhya b. Müəzın hayatı ve tasavvufi görüşleri hakkında müstakil bir çalışma gerçekleştirmiştir (Tasavvufta Sevgi ve Ümit Yolu: Yəhya b. Müəz er-Razi, Bursa 2008).
İstinadlar
- Məqdisi, V, 144–145
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Fexreddin Razi Ebu Zekeriyya Yehya ibn Muez bin Cefer er Razi v 2 aprel 872 Nisapur Seyri suluk meqamlarindan behs eden ilk sufilerden Yehya ibn Muez er RaziVefat tarixi 2 aprel 872Vefat yeri Nisapur IranHeyati786 ci il civarinda Reyde doguldu Heyatinin coxunu Nisapurda kecirdi Bagdad Siraz ve Belx kimi elm ve medeniyyet merkezlerine cesidli seyahetler gerceklesdirdi Ondan neql edilen sozler yaxsi bir tehsil aldigina isaret etmekdedir Muellimleri ve seyxleri arasinda Ehmed ibn Herb ve Fudayl ibn Iyaz kimi adlar vardir Basda Louis Massignon olmaq uzre bezi arastirmacilar onu mezhebinin qurucusu Mehemmed ibn Kerramin sagirdleri arasinda gostermislerse de bu dogru deyildir Qaynaqlarda Yehyanin Bayezid i Bestami Hatim el Esam Ebu Turab en Naxsebi ve Cuneyd i Bagdadi kimi sufilerle gorusduyu qeyd edilmekdedir Ondan faydalananlar arasinda Ebu Osman el Hiri Hakim et Tirmizi Yusif ibn Huseyn er Razi kimi alimler vardir Mezhebler tarixine dair en eski kitablardan er Red ala ehlil bida vel ehva adli eserin muellifi Mekhul ibn Fezl en Nesefi de Yehyanin sagirdlerindendir Qaynaqlarda vaiz sifetiyle anilan Yehya ibn Muezin ameli yonden Henefi etiqadi yonden Murcieye mensub oldugu bildirilmekdedir Onun teqibcileriyle birlikde Murciede Mueziyye deye bir qol meydana gelmisdir Ote yandan ayni donemde Nisaburda ortaya cikan Melametiyye hareketiyle olan temasi sebebiyle bazi arastirmacilar onu bu hareketin mensuplari icinde saymistir Ancak tasavvufi goruslerinin Melametiyye ile uyusmamasi ve bu hareketin onde gelen bazi isimleriyle anlasmazliklari onun Melameti olamayacagini gostermektedir Yehya b Muez 16 Cemaziyelevvel 258 30 mart 872 tarihinde Nisaburda vefat etti Ibn Hallikan VI 167 168 ve Mamer Mezarliginda defnedildi Yehya b Muezin kaynaklarda zikredilen sozlerinde zuhd doneminden tasavvuf donemine gecisin izleri gorulur Bunlar bir taraftan zuhd anlayisini yansitirken diger taraftan tasavvuf doneminin unsurlarini ihtiva etmektedir Onun kalbin manevi seviyeleriyle tasavvufi makamlara yonelik tasnifleri muhabbetle ilgili yorumlari sema ve raksin yuceltilmesine dair gorusleri fakr anlayisi yerine ginayi havf yerine recayi tercih etmesi bunlara ornek olarak gosterilebilir Seyrusuluk makamlarindan sistemli sekilde bahseden ilk sufilerden olan Yehya b Muezin makamlarla ilgili yaptigi yedili tasnif daha sonraki mutasavviflar tarafindan benimsenmistir Muridlerin uymasi gereken kurallara dair Kitabul Muridin adli eseri de Sezgin I 646 bu alanda yazilmis ilk kitaplardandir Yehya tasavvufi dusuncenin temel meselelerinden olan velayet konusundaki ilk teorik aciklamalari yapan sufilerdendir Ayrica isari tefsir hareketinin ortaya cikip gelismesine onculuk etmis hadis ilmiyle de mesgul olmustur Nefis konusunda cagdasi Haris el Muhasibiye benzer sekilde ozgun gorusler ortaya koyan Yehya b Muez nefis terbiyesi icin riyazetin gerekliligi ve bu husustaki uygulamalarin sekli konusunda cesitli uyari ve onerilerde bulunmustur Bu cercevede riyazetin insanin biyolojik ve psikolojik yapisiyla ve dinin temel esaslariyla celismemesi geregi uzerinde durmus nefsi terbiye gayesiyle dinen helal olan seyleri haram kilmanin yanlisligini vurgulamistir Onun bu gorusleriyle dengeli ve mutedil bir tasavvuf anlayisini gelistirmeye calistigi soylenebilir Ebu Hayyan et Tevhidi Yehya b Muezin sozlerini ve dualarini eserlerinde nakletmis ve dualarindaki uslubunu aynen benimsemistir Yehya b Mueza nisbet edilen dualarin muhtevasi dikkate alindiginda bunlarin ihlas muhabbet ve reca kavramlari uzerine kurulu tasavvuf anlayisini yansittigi ve zuhdden tasavvufa gecis doneminin ozelliklerini icerdigi gorulur Ona gore havf insani duaya yonelten temel etkendir Allah her durumda dualara icabet etmektedir dolayisiyla kisi gunahlari sebebiyle cekinip dua etmekten geri durmamalidir Ayrica dua hakkinda kazanin bela tuzagini dua kalkaniyla savusturma seklindeki ifadesiyle duanin fonksiyonuna dair kanaatini belirtmektedir Ote yandan Yehyanin gerek siirlerinde gerekse dualarinda Allah ile samimi bir uslupla soylesmesi kendisinden sonra tasavvuf yolunda daha da belirginlesecek olan bir nesvenin baslangicina isaret etmektedir Louis Massignon Emile Dermenghem Ebul Ala el Afifi ve Annemarie Schimmel gibi arastirmacilar tasavvuf alaninda yaptiklari calismalarda Yehya b Muezin goruslerine temas etmislerdir Fritz Meier Ebu Said i Ebul Hayra dair calismasinda Yehya b Mueza bir bolum ayirmis onunla Ebu Said arasinda bazi karsilastirmalar yapmayi denemistir Said Harun Asur Yehya b Muezin sozlerini derleyip serhetmeye yonelik Cevahirut tasavvuf adli calismasinda Kahire 2002 daha ziyade onun tasavvufi eserlerde bulunan sozlerine yer vermistir Salih Cift Yehya b Muezin hayati ve tasavvufi gorusleri hakkinda mustakil bir calisma gerceklestirmistir Tasavvufta Sevgi ve Umit Yolu Yehya b Muez er Razi Bursa 2008 IstinadlarMeqdisi V 144 145Xarici kecidler