Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yeddi qapı monastırı – Xocavənd rayonunun Susanlıq kəndi ərazisində yerləşən erkən orta əsrlərə aid alban monastırıdır. Monastır kompleksi üç böyük və bir neçə kiçik tikilidən ibarət olmuşdur ki, onlardan da dövrümüzə əsas kilsə binası qismən yaxşı vəziyyətdə çatmışdır. Elmi ədəbiyyatda həm də Möhrənis kilsəsi (Susanlıq kəndinin keçmiş adına uyğun olaraq) kimi tanınan bu kilsə qeyri-adi memarlıq quruluşu ilə digər mərkəzi günbəzli alban məbədlərindən fərqlənir.
| Yeddi qapı monastırı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Xocavənd |
| Yerləşir | Susanlıq kəndi |
| Aidiyyatı | Alban Həvari Kilsəsi |
| Tikilmə tarixi | IV-VI əsrlər |
| İstinad nöm. | 231 |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kompleksin əsas kilsə binasının quruluşuna görə Cənubi Qafqaz ölkələrinin memarlığında anoloqu yoxdur. Plana görə kilsə tetrakonx olsa da, mərkəzi günbəzaltı kvadrat və ona hər tərəfdən birləşən konxalı apsidaya malik sadə tetrakonxlardan fərqli olaraq, Möhrənis kilsəsi kvadratın künclərində birləşən əlavə dörd kiçik apsidaya malikdir.
Əfsanəyə görə monastır kilsəsi ölkələrinin azadlığı uğrunda döyüşərək vəfat etmiş yeddi qardaşın tək bacısı tərəfindən inşa edilmişdir. Monastırın adının etimologiyası yeddi qardaşın adı və kilsənin yeddi apsidası (qapı yerləşən apsida nəzərə alınmamaqla) ilə əlaqəlidir.
Tarixi
Yerli əfsanəyə görə monastır kilsəsi ölkələrinin azadlığı uğrunda döyüşərək vəfat etmiş yeddi qardaşın tək bacısı tərəfindən inşa edilmişdir. Onun məzarı monastır həyətindəki bulağın yaxınlığında yerləşir və “Bacı məzarı” ziyarətgahı kimi tanınır. Vəfat etmiş yeddi qardaşın şərəfinə ziyarətgaha gələnlər burada yeddi şam yanıdırırlar. Monastırın adının etimologiyası yeddi qardaşın adı və kilsənin yeddi apsidası (qapı yerləşən apsida nəzərə alınmamaqla) ilə əlaqəlidir.
İki xaçdaş üzərindəki kitabələr nəzərə alınmazsa, monastırda demək olar ki, heç bir litoqrafiya nümunəsi saxlanmamışdır. Kitabəli xaçdaşlardan biri altarın dərinliyində, pəncərənin altında yerləşir, ikinci xaçdaş isə monastır həyətindədir. Arxaik stilə malik birinci xaçdaş X-XII əsrlərə aiddir. Daşın yuxarı hissəsində üzüm yarpaqları təsvir edilmiş və yazılmışdır: “İlahi, İsa Məsih. Aşotu bağışla və xilas et.” İkinci xaçdaş isə konkret tarixə malikdir. Həmin daş üzərində yazılır: “Erməni təqviminin 493-cü ili (miladi 1044). Ey müqəddəs xaç! Məsih qarşısında qardaş Kandaliyanı müdafiə et.”
G.Məmmədova Kaxetiyadakı Dzveli Qavazi kilsəsi və ilə analogiyalar apararaq, kompleksə daxil olan əsas kilsənin inşa tarixini VI əsrə aid edir. Tədqiqatçının fikrincə bu tarixləndirməni həm də arka və konxların forması, konxlarda bemin olmaması, apsidaların xarici yarımdairəvi (çoxtərəfli olmayan) forması və dekor xarakteri də təsdiq edir. Şagen Mkrtçyan isə qeyd edir ki, “tikilinin konkret inşa tarixi naməlumdur, lakin, memarlıq formaları, həcm-məkan həlli və ornamentlərinin tədqiqi sayəsində abidəni erkən orta əsrlər dövrünə aid etmək olar.” Memar Murad Asratyan kilsəni VI-VI əsrlərə aid edərək yazır: “Abidənin təxmini inşa tarixini 570-ci illər hesab etmək olar.”
Təsviri
Yeddi qapı monastırı Ktişvəng monastırı yaxınlığında, Susanlıq kəndinin 3.5 km-də yerləşən Yuxusən dağının ətəyində, meşəlik ərazinin ortasında yerləşir.
Kilsənin günbəzaltı hissəsi dörd nalvari apsida və dörd niş əhatə edir. Apsidalar hər biri 2 metr enə və təxminən elə o qədər də dərinliyə malikdirlər. Diaqonal nişlər isə 3/1 m ölçüyə malik olmaqla hər biri zalın mərkəzinə yönəlir. Nişlər sırf dekorativ xüsusiyyət daşımaqla kiçik otaqlara keçid və ya dəhliz funksiyasına malik deyildir.
Ştepsel quruluşlu plana malik olan kilsə, dörd böyük və eyni formalı dörd kiçik yarımdairəvi ləçək formalı hissədən ibarətdir. Apsida və nişlər bu tipli başqa abidələrdə rast gəlinməyən dairəvi pilyastrlarla bir-biri ilə əlaqələndirilir. Günbəzsaxlayan tağlardan yuxarıda saxlanmış hörgü qalıqlarına əsasən barabanın səkkizguşəli (səkkiz böyük, səkkiz kiçik guşə) formaya malik olması ehtimal edilir. Künc apsidalarının və üçdə-dörd ölçülü nişlərin kənar tağları səkkiz ədəd pilyastrın kapitellərinin üzərində dayanır. İki şərq pilyastrı özünəməxsus və heç yerdə təkrarı olmayan ornamental kəmərlə bəzədilmişdir.
Kilsə hamarlanmamış, kobud yonulmuş daşlardan inşa edilmişdir. Bu baxımdan yalnız kapitellər istisna təşkil edir. Belə ki, onlar yaxşı yonulmuş və diş formalı çox arxaik naxışlara malikdirlər. Divar hörgüsü zamanı bir sıra iri daşlardan sonra bir sıra kiçik daşlar istifadə edilmiş və bu ardıcıllıq gözlənmişdir. Divarlar kifayət qədər böyük ölçüyə malikdir, onlarln qalınlığı 1.05 – 1.35 m-ə bərabərdir ki, bu da bir çox erkən orta əsrlər dövrü xristian abidələri üçün xarakterik xüsusiyyətdir. Pilyastrların tərtibatı da maraqlı xüsusiyyətə malik olmaqla, apsidaların divar hörgüsündən tamamilə fərlənmir və xüsusi bir axıcılıqla divar hörgüsünə qarışır.
Kilsənin yeganə girişi 1.06 m enə malik olmaqla qərb apsidasında yerləşir. Giriş şərq-qərb oxu üzrə 30 dərəcə cənub istiqamətində yerləşir. Həmçinin girişin timpanı da saxlanmışdır. Bu hissədən kilsə ciddi dağıntıya məruz qaldığından girişdən yuxarı hissədən heç nə qalmamışdır. Cənub və şimal divarları qismən daha yaxşı saxlanmışdır, şimal apsidasının hörgüsü hətta barabana qədər dövrümüzə çatmışdır. Yeganə saxlanılmış pəncərə şimal apsidasında yerləşir. Pəncərə və qapı çərçivələri naxışsız yonulmuş daşdan hazırlanmışdır. Kilsə divarları daxildən əhəng məhlu ilə suvanmışdır ki, bunu da saxlanmış hissələrdəki qalıqlar əsasında müəyyən etmişlər.
Kilsənin ikinci yarusunu günbəz təşkil edir. Günbəzin ağırlığı oxvari nal formalı tağlar və dioqonal təzyiq nişləri arasında bölünmüşdür. Günbəz tamamilə dağılmış və dövrümüzə çatmamışdır.
Memarlıq forması və mənşəyi
Kompleksin əsas kilsə binasının quruluşuna görə Cənubi Qafqaz ölkələrinin memarlığında anoloqu yoxdur. G. Məmmədova Möhrənis kilsəsinə forma baxımından yaxın abidə kimi dairəvi dolama hissənin tetrakonx ilə birləşdirildiyi Ləkit kilsəsini göstərir.Qafqaz Albaniyasının memarlığında tetrakoxun iki fərqli formada dairəvi məbəd şəklində tətbiqi, dörd yarpaqlı planın artıq sadə formalarda sınaqdan keçirilməsini təsdiq edir. Möhrənis kilsəsi isə bu inkişaf yolu nəticəsində əldə edilmiş uğurların növbəti mərhələsini təşkil edir.
Forma baxımından qismən Möhrənis kilsəsini xatırladan tarixi-memarlıq abidəsi kimi eyni zamanda Gürcüstanın Kaxetiya regionundakı VI əsrə aid Dzveli Qavazi tetrakonxunu göstərmək mümkündür. Bu abidə aid olduğu memarlıq tipinin erkən inkişaf mərhələsini gözəl əks etdirir. Konx və tağların nalvari forması, xaçın qollarının dairəvi xarici xəttləri, künclərin dairəvi forması, masştab və proporsiyaları Kaxetiyadakı bu kilsəni Qarabağdakı kilsə ilə yaxınlaşdırır. Onlar arasındakı əsas fərq isə Möhrənis kilsəsinin künc nişlərinə malik olmasıdır. G. Məmmədovanın fikrincə, bu memarlıq tipinin növbəti inkişaf mərhələsini Kaxetiya ərazisində yerləşən VI əsrə aid Ninoçminda kafedralı təmsil edir. Bu məbəddə künc nişləri daha da genişləndirilərək məkan həcminin müstəqil hissələrinə çevrilmiş və plan ümumilikdə ulduz forması almışdır.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Yerli əhali tərəfindən müqəddəs yer kimi ziyarət edilən monastır kompleksi üç tikilidən ibarətdir. İnkişaf etmiş orta əsrlər dövründə inşa edilməsi güman edilən narteks binası tamamilə dağılmışdır. Xidməti bina kimi istifadə olunmuş ikinci tikilinin isə divarlarının aşağı hörgü qatı dövrümüzə çatmışdır. Üçüncü bina isə monastırın əsas kilsə binasıdır. Kilsə binası digər iki tikili ilə müqayisədə yaxşı formada dövrümüzə çatmışdır. Narteks və digər tikililərin qalıqları əsas kilsə binasına şimal-qərb tərəfdən birləşir. Ş. Mkrtçyan qeyd edir ki, həmin tikililərin vəziyyəti onların memarlıq xüsusiyyəti haqqında fərziyyə formasında olsa belə fikir səsləndirməyə imkan vermir.
Plana görə kilsə tetrakonx olsa da, mərkəzi günbəzaltı kvadrat və ona hər tərəfdən birləşən konxalı apsidaya malik sadə tetrakonxlardan fərqli olaraq, Möhrənis kilsəsi kvadratın künclərində birləşən əlavə dörd kiçik apsidaya malikdir. Buna görə də monastırın əsas kilsəsi dörd künc nişinə malik tetrakonxdur.
Kilsənin apsidaları bir qədər qeyri-adi – nalvari formaya malikdir. Əsas dörd apsidanın hər biri nal formasında qatlanaraq bir qədər tikilinin içinə daxil olur və latın əlifbasının omeqa hərfinin formasını alır. Nazik və kobud yonulmuş daşların qübbə qabırğalarına yatırdılmış konx tağları da eyni formaya malikdirlər. Beş tağ yuxarısında qatlanmış çubuq forması olan sadə impost üzərində dayanır. Altar tağının impostu bir qədər daha çox haçalanmışdır. Belə dekor Qafqaz Albaniyası memarlığının erkən orta əsrlər dövrünə aid məbəd nümunələrinin bir çoxu üçün xarakterikdir.
Kilsənin inşaat texnikası əksər alban kilsələrinin inşaat texnikasına uyğun olaraq kobud daş və əhəng məhlulu hörgüsünə əsaslanır. Kilsə qərb tərəfdə yerləşən bir girişə malik olmuşdur. İşıqlandırma isə apsidalar və barabanda yerləşdirilmiş pəncərələr vasitəsiylə həyata keçirilmişdir.
Möhrənis kilsəsinin inşa edildiyi yeni memarlıq forması üçün əsas rolunu adi tetrakonx forması oynamışdır. G. Məmmədova ehtimalla qeyd edir ki, “...günbəzaltı sahənin və günbəzin diametrinin genişləndirilməsi istəyi xaçın tərəflərinin aralanması və tərəflər arasına kiçik apsidaların – nişlərin əlavə edilməsinə səbəb ola bilərdi.” Künc nişləri öz növbəsində kilsənin mərkəzlik ideyasına tabe olan daxili həcmini vizual olaraq xeyli genişləndirir. Həmçinin konxlardan nişlərə axıcı keçidin təmin edilməsi də diqqət çəkir. Belə ki, Konxlar və nişlərin birləşdiyi yerlərdə künclər və ya qapalı məkanlar formalaşdırılmır. Kilsəyə daxil olan şəxslər bütün daxili məkanı müşahidə edə bilir və axıcılıqla bir-birinə keçən dairəvi məkanları müşahidə edirlər.
Kilsənin xarici plan cizgiləri daxili haçalanma ilə tamamilə uyğunluq təşkil edərək dörd böyük və dörd kiçik qövsvari hissədən təşkil olunur. İnteryerin təşkili baxımından verdiyi üstünlüklərin əksinə olaraq, eksteryer formasının bu cür qarışıq və qeyri-müəyyənliyi, fasadların memarlıq ifadəliyi baxımından əlverişli deyildir. Məbədin, üzərində baraban və günbəz yüksələn zəif bükülmüş, demək olar ki, silindrik formaya malik olan aşağı həcmi kilsəyə əzəmətli, lakin dünyəvi görünüş verir.
İstinadlar
- Мкртчян, 1989. səh. 75
- Мамедова, 2004. səh. 76
- Мамедова, 2004. səh. 77
- Мкртчян, 1989. səh. 72
- Асратян, М. Очерк армянской архитектуры. Москва. 1985. səh. 49.
- Мкртчян, 1989. səh. 73
- Мкртчян, 1989. səh. 74
- Мамедова, 2004. səh. 75
- Чубинашвили, Г. Архитектура Кахетии. Тбилиси: Изд-во Академии наук Груз. ССР. 1959. səh. 216.
- Чубинашвили, Г. Архитектура Кахетии. Тбилиси: Изд-во Академии наук Груз. ССР. 1959. səh. 232.
- Мкртчян Ш., Абгарян Р., Карапетян С. "Монастыр Охты дрни". Эчмиадзин. № 11-12. 1982: 46-50.
Ədəbiyyat
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Мамедова, Гюльчохра, Христианское култовое зодчество Кавказской Албании эпохи раннего средневековья, Баку: Элм, 1985
- Мкртчян, Ш.М, Историко-Архитектурные Памятники Нагорного Карабаха, Ереван, 1989
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yeddi qapi monastiri Xocavend rayonunun Susanliq kendi erazisinde yerlesen erken orta esrlere aid alban monastiridir Monastir kompleksi uc boyuk ve bir nece kicik tikiliden ibaret olmusdur ki onlardan da dovrumuze esas kilse binasi qismen yaxsi veziyyetde catmisdir Elmi edebiyyatda hem de Mohrenis kilsesi Susanliq kendinin kecmis adina uygun olaraq kimi taninan bu kilse qeyri adi memarliq qurulusu ile diger merkezi gunbezli alban mebedlerinden ferqlenir Yeddi qapi monastiriMonastirin esas kilse binasinin Gulcohre Memmedova terefinden berpasi39 33 38 sm e 46 54 11 s u Olke AzerbaycanSeher XocavendYerlesir Susanliq kendiAidiyyati Alban Hevari KilsesiTikilme tarixi IV VI esrlerAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 231EhemiyyetiOlke ehemiyyetliYeddi qapi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Kompleksin esas kilse binasinin qurulusuna gore Cenubi Qafqaz olkelerinin memarliginda anoloqu yoxdur Plana gore kilse tetrakonx olsa da merkezi gunbezalti kvadrat ve ona her terefden birlesen konxali apsidaya malik sade tetrakonxlardan ferqli olaraq Mohrenis kilsesi kvadratin kunclerinde birlesen elave dord kicik apsidaya malikdir Efsaneye gore monastir kilsesi olkelerinin azadligi ugrunda doyuserek vefat etmis yeddi qardasin tek bacisi terefinden insa edilmisdir Monastirin adinin etimologiyasi yeddi qardasin adi ve kilsenin yeddi apsidasi qapi yerlesen apsida nezere alinmamaqla ile elaqelidir TarixiYerli efsaneye gore monastir kilsesi olkelerinin azadligi ugrunda doyuserek vefat etmis yeddi qardasin tek bacisi terefinden insa edilmisdir Onun mezari monastir heyetindeki bulagin yaxinliginda yerlesir ve Baci mezari ziyaretgahi kimi taninir Vefat etmis yeddi qardasin serefine ziyaretgaha gelenler burada yeddi sam yanidirirlar Monastirin adinin etimologiyasi yeddi qardasin adi ve kilsenin yeddi apsidasi qapi yerlesen apsida nezere alinmamaqla ile elaqelidir Iki xacdas uzerindeki kitabeler nezere alinmazsa monastirda demek olar ki hec bir litoqrafiya numunesi saxlanmamisdir Kitabeli xacdaslardan biri altarin derinliyinde pencerenin altinda yerlesir ikinci xacdas ise monastir heyetindedir Arxaik stile malik birinci xacdas X XII esrlere aiddir Dasin yuxari hissesinde uzum yarpaqlari tesvir edilmis ve yazilmisdir Ilahi Isa Mesih Asotu bagisla ve xilas et Ikinci xacdas ise konkret tarixe malikdir Hemin das uzerinde yazilir Ermeni teqviminin 493 cu ili miladi 1044 Ey muqeddes xac Mesih qarsisinda qardas Kandaliyani mudafie et G Memmedova Kaxetiyadaki Dzveli Qavazi kilsesi ve ile analogiyalar apararaq komplekse daxil olan esas kilsenin insa tarixini VI esre aid edir Tedqiqatcinin fikrince bu tarixlendirmeni hem de arka ve konxlarin formasi konxlarda bemin olmamasi apsidalarin xarici yarimdairevi coxterefli olmayan formasi ve dekor xarakteri de tesdiq edir Sagen Mkrtcyan ise qeyd edir ki tikilinin konkret insa tarixi namelumdur lakin memarliq formalari hecm mekan helli ve ornamentlerinin tedqiqi sayesinde abideni erken orta esrler dovrune aid etmek olar Memar Murad Asratyan kilseni VI VI esrlere aid ederek yazir Abidenin texmini insa tarixini 570 ci iller hesab etmek olar TesviriKilsenin dovrumuze catmis xarabaliqlari Yeddi qapi monastiri Ktisveng monastiri yaxinliginda Susanliq kendinin 3 5 km de yerlesen Yuxusen daginin eteyinde meselik erazinin ortasinda yerlesir Kilsenin gunbezalti hissesi dord nalvari apsida ve dord nis ehate edir Apsidalar her biri 2 metr ene ve texminen ele o qeder de derinliye malikdirler Diaqonal nisler ise 3 1 m olcuye malik olmaqla her biri zalin merkezine yonelir Nisler sirf dekorativ xususiyyet dasimaqla kicik otaqlara kecid ve ya dehliz funksiyasina malik deyildir Stepsel quruluslu plana malik olan kilse dord boyuk ve eyni formali dord kicik yarimdairevi lecek formali hisseden ibaretdir Apsida ve nisler bu tipli basqa abidelerde rast gelinmeyen dairevi pilyastrlarla bir biri ile elaqelendirilir Gunbezsaxlayan taglardan yuxarida saxlanmis horgu qaliqlarina esasen barabanin sekkizguseli sekkiz boyuk sekkiz kicik guse formaya malik olmasi ehtimal edilir Kunc apsidalarinin ve ucde dord olculu nislerin kenar taglari sekkiz eded pilyastrin kapitellerinin uzerinde dayanir Iki serq pilyastri ozunemexsus ve hec yerde tekrari olmayan ornamental kemerle bezedilmisdir Kilse hamarlanmamis kobud yonulmus daslardan insa edilmisdir Bu baximdan yalniz kapiteller istisna teskil edir Bele ki onlar yaxsi yonulmus ve dis formali cox arxaik naxislara malikdirler Divar horgusu zamani bir sira iri daslardan sonra bir sira kicik daslar istifade edilmis ve bu ardicilliq gozlenmisdir Divarlar kifayet qeder boyuk olcuye malikdir onlarln qalinligi 1 05 1 35 m e beraberdir ki bu da bir cox erken orta esrler dovru xristian abideleri ucun xarakterik xususiyyetdir Pilyastrlarin tertibati da maraqli xususiyyete malik olmaqla apsidalarin divar horgusunden tamamile ferlenmir ve xususi bir axiciliqla divar horgusune qarisir Kilsenin yegane girisi 1 06 m ene malik olmaqla qerb apsidasinda yerlesir Giris serq qerb oxu uzre 30 derece cenub istiqametinde yerlesir Hemcinin girisin timpani da saxlanmisdir Bu hisseden kilse ciddi dagintiya meruz qaldigindan girisden yuxari hisseden hec ne qalmamisdir Cenub ve simal divarlari qismen daha yaxsi saxlanmisdir simal apsidasinin horgusu hetta barabana qeder dovrumuze catmisdir Yegane saxlanilmis pencere simal apsidasinda yerlesir Pencere ve qapi cerciveleri naxissiz yonulmus dasdan hazirlanmisdir Kilse divarlari daxilden eheng mehlu ile suvanmisdir ki bunu da saxlanmis hisselerdeki qaliqlar esasinda mueyyen etmisler Kilsenin ikinci yarusunu gunbez teskil edir Gunbezin agirligi oxvari nal formali taglar ve dioqonal tezyiq nisleri arasinda bolunmusdur Gunbez tamamile dagilmis ve dovrumuze catmamisdir Memarliq formasi ve menseyixarabaliqlari Kompleksin esas kilse binasinin qurulusuna gore Cenubi Qafqaz olkelerinin memarliginda anoloqu yoxdur G Memmedova Mohrenis kilsesine forma baximindan yaxin abide kimi dairevi dolama hissenin tetrakonx ile birlesdirildiyi Lekit kilsesini gosterir Qafqaz Albaniyasinin memarliginda tetrakoxun iki ferqli formada dairevi mebed seklinde tetbiqi dord yarpaqli planin artiq sade formalarda sinaqdan kecirilmesini tesdiq edir Mohrenis kilsesi ise bu inkisaf yolu neticesinde elde edilmis ugurlarin novbeti merhelesini teskil edir Forma baximindan qismen Mohrenis kilsesini xatirladan tarixi memarliq abidesi kimi eyni zamanda Gurcustanin Kaxetiya regionundaki VI esre aid Dzveli Qavazi tetrakonxunu gostermek mumkundur Bu abide aid oldugu memarliq tipinin erken inkisaf merhelesini gozel eks etdirir Konx ve taglarin nalvari formasi xacin qollarinin dairevi xarici xettleri kunclerin dairevi formasi masstab ve proporsiyalari Kaxetiyadaki bu kilseni Qarabagdaki kilse ile yaxinlasdirir Onlar arasindaki esas ferq ise Mohrenis kilsesinin kunc nislerine malik olmasidir G Memmedovanin fikrince bu memarliq tipinin novbeti inkisaf merhelesini Kaxetiya erazisinde yerlesen VI esre aid Ninocminda kafedrali temsil edir Bu mebedde kunc nisleri daha da genislendirilerek mekan hecminin musteqil hisselerine cevrilmis ve plan umumilikde ulduz formasi almisdir Memarliq xususiyyetleriEsas kilse binasinin plani Yerli ehali terefinden muqeddes yer kimi ziyaret edilen monastir kompleksi uc tikiliden ibaretdir Inkisaf etmis orta esrler dovrunde insa edilmesi guman edilen narteks binasi tamamile dagilmisdir Xidmeti bina kimi istifade olunmus ikinci tikilinin ise divarlarinin asagi horgu qati dovrumuze catmisdir Ucuncu bina ise monastirin esas kilse binasidir Kilse binasi diger iki tikili ile muqayisede yaxsi formada dovrumuze catmisdir Narteks ve diger tikililerin qaliqlari esas kilse binasina simal qerb terefden birlesir S Mkrtcyan qeyd edir ki hemin tikililerin veziyyeti onlarin memarliq xususiyyeti haqqinda ferziyye formasinda olsa bele fikir seslendirmeye imkan vermir Plana gore kilse tetrakonx olsa da merkezi gunbezalti kvadrat ve ona her terefden birlesen konxali apsidaya malik sade tetrakonxlardan ferqli olaraq Mohrenis kilsesi kvadratin kunclerinde birlesen elave dord kicik apsidaya malikdir Buna gore de monastirin esas kilsesi dord kunc nisine malik tetrakonxdur Kilsenin apsidalari bir qeder qeyri adi nalvari formaya malikdir Esas dord apsidanin her biri nal formasinda qatlanaraq bir qeder tikilinin icine daxil olur ve latin elifbasinin omeqa herfinin formasini alir Nazik ve kobud yonulmus daslarin qubbe qabirgalarina yatirdilmis konx taglari da eyni formaya malikdirler Bes tag yuxarisinda qatlanmis cubuq formasi olan sade impost uzerinde dayanir Altar taginin impostu bir qeder daha cox hacalanmisdir Bele dekor Qafqaz Albaniyasi memarliginin erken orta esrler dovrune aid mebed numunelerinin bir coxu ucun xarakterikdir Kilsenin insaat texnikasi ekser alban kilselerinin insaat texnikasina uygun olaraq kobud das ve eheng mehlulu horgusune esaslanir Kilse qerb terefde yerlesen bir girise malik olmusdur Isiqlandirma ise apsidalar ve barabanda yerlesdirilmis pencereler vasitesiyle heyata kecirilmisdir Mohrenis kilsesinin insa edildiyi yeni memarliq formasi ucun esas rolunu adi tetrakonx formasi oynamisdir G Memmedova ehtimalla qeyd edir ki gunbezalti sahenin ve gunbezin diametrinin genislendirilmesi isteyi xacin tereflerinin aralanmasi ve terefler arasina kicik apsidalarin nislerin elave edilmesine sebeb ola bilerdi Kunc nisleri oz novbesinde kilsenin merkezlik ideyasina tabe olan daxili hecmini vizual olaraq xeyli genislendirir Hemcinin konxlardan nislere axici kecidin temin edilmesi de diqqet cekir Bele ki Konxlar ve nislerin birlesdiyi yerlerde kuncler ve ya qapali mekanlar formalasdirilmir Kilseye daxil olan sexsler butun daxili mekani musahide ede bilir ve axiciliqla bir birine kecen dairevi mekanlari musahide edirler Kilsenin xarici plan cizgileri daxili hacalanma ile tamamile uygunluq teskil ederek dord boyuk ve dord kicik qovsvari hisseden teskil olunur Interyerin teskili baximindan verdiyi ustunluklerin eksine olaraq eksteryer formasinin bu cur qarisiq ve qeyri mueyyenliyi fasadlarin memarliq ifadeliyi baximindan elverisli deyildir Mebedin uzerinde baraban ve gunbez yukselen zeif bukulmus demek olar ki silindrik formaya malik olan asagi hecmi kilseye ezemetli lakin dunyevi gorunus verir IstinadlarMkrtchyan 1989 seh 75 Mamedova 2004 seh 76 Mamedova 2004 seh 77 Mkrtchyan 1989 seh 72 Asratyan M Ocherk armyanskoj arhitektury Moskva 1985 seh 49 Mkrtchyan 1989 seh 73 Mkrtchyan 1989 seh 74 Mamedova 2004 seh 75 Chubinashvili G Arhitektura Kahetii Tbilisi Izd vo Akademii nauk Gruz SSR 1959 seh 216 Chubinashvili G Arhitektura Kahetii Tbilisi Izd vo Akademii nauk Gruz SSR 1959 seh 232 Mkrtchyan Sh Abgaryan R Karapetyan S Monastyr Ohty drni Echmiadzin 11 12 1982 46 50 EdebiyyatMamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Mamedova Gyulchohra Hristianskoe kultovoe zodchestvo Kavkazskoj Albanii epohi rannego srednevekovya Baku Elm 1985 Mkrtchyan Sh M Istoriko Arhitekturnye Pamyatniki Nagornogo Karabaha Erevan 1989