Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Yəhudi çarlığı (ivr. מַלְכוּת יְהוּדָה — Malxut Yaxuda) və ya İudeya (ivr. יְהוּדָה) — paytaxtı Qüds olan iki iudaist dövlətindən biri (digəri Cənub çarlığı). Eramızdan əvvəl X əsrdə, Davud və Süleyman İsrail padşahlığının süqutundan sonra meydana gəlmişdir. Buraya Yəhuda qəbiləsinin torpaqları, Şimon qəbiləsi və Binyamin qəbiləsinin yarısı daxil idi.
| Tarixi dövlət | |
| Yəhudi çarlığı | |
|---|---|
 | |
| | |
| Paytaxt | Qüds |
| Dövlət dini | Mesopotamiya dini, İudaizm |
| İdarəetmə forması | monarxiya |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Cənub çarlığı dövrü
Hökmdar Süleymanın (Solomon) ölümündən sonra (e.ə. 932–928) çarlıq bölündü. On qəbilə (tayfa) əvvəl Tirzdə, sonra Samariyada paytaxtı ilə İsrail adını alan Şimal çarlığını qurdu. İlk padşahı Süleymanın rejiminə qarşı çıxan I Yarovam idi.
Miladdan əvvəl 730-cu illərdə. e. Şimali İsrail padşahlığının çarı Pekah, Yəhuda padşahlığına hücum etdi, çoxlu əsir götürdü, lakin Oded peyğəmbərin hökmü ilə azadlıqlarını qaytardı. Suriya padşahı Pekah və Rezin (Rezon), bir-birləri ilə ittifaq bağlayaraq, Yəhudi çarı Ahazı taxta salmağa və Davudun taxtına Taveilin müəyyən bir oğlunu qurmağa qərar verdilər, lakin niyyətlərini yerinə yetirə bilmədilər və Qüdsdən geri çəkilmək məcburiyyətində qaldılar. Özünü gərgin vəziyyətdə tapan Ahaz, düşmənlərinə qarşı kömək istəyi ilə Assuriya çarı Tiqlatpalasara müraciət etdi. III Tiqlatpalasar Şamı fəth etdi, İsrail çarlığının bir neçə şimal şəhərini, Gilead, Galilee və bütün Naftali torpağını fəth etdi və sakinlərini Assuriyada əsir götürdü.
Şimal çarlığı 200 ildən çox davam etdi və eramızdan əvvəl 721-ci ildə Assuriya tərəfindən məhv edildi. e. Cənubi padşahlıq — ilk padşahı Süleyman Rehobamın oğlu (Rehabam) olan Yəhuda, paytaxtı Qüdsdə olmaqla 300 ildən çox var idi və eramızdan əvvəl 586-cı ildə Babil tərəfindən məhv edildi.
Babil əsarəti (e.ə.586–537)
Babil əsirliyi bütpərəst xalqlar arasında xalis təkallahlığın yayılmasına ilk addım kimi xidmət edirdi, çünki məhz bu dövrdən bəri bütpərəst dünyanın Xristianlığa hazırlanması üçün vacib olan Yəhudi dağılma prosesi başladı. 70 il sonra, Babilin hakimiyyətini qıran Əhəməni çarı II Kirin fərmanı ilə Yəhudilər öz torpaqlarına qayıda və Qüdsdə yeni bir Məbəd inşa edə bildilər.
Əhəməni fars ağalığı (e.ə.537–332)
Yeni Babil çarlığının süqutu (539) və qədim dünyanın bütün ən vacib mərkəzlərini — Mesopotamiya, Kiçik Asiya və Misirdə olan Əhəməni imperiyasının meydana gəlməsi ilə Yəhudilərin bir hissəsi İudeyaya qayıtdılar, burada Məbədi bərpa etdilər və Qüdsdəki dini mərkəzi canlandırdılar. Yəhudilərin dövlət və etnik konsolidasiyasını bərpa edən. Əhəməni çarları Yəhudilərin Tövratda təcəssüm etdirilmiş atalar qanunlarına əsasən yaşamaq hüququnu rəsmən tanıyırdılar.
O zamandan etibarən İsrailin simvolik və mədəni mərkəzi və geniş bir diaspor daxil olmaqla yəhudi etnik inkişafının dominant modeli formalaşmağa başladı. Əvvəlcə Mesopotamiya və Misirdə, eramızdan əvvəl 1-ci minilliyin sonlarından. e. diaspor Şimali Afrika, Kiçik Asiya, Suriya, İran, Qafqaz, Krım və Qərbi Aralıq dənizini əhatə edir.
Yunan ağalığı (e.ə.332–167)
Əhəməni monarxiyasını Makedoniyalı İskəndər məhv etdikdən sonra İsrail diyarı (Fələstin) əvvəl Misirdə Ptolemeylərə (e.ə. 320–201), daha sonra Suriyada tabe edildi. Bu dövrdə Yunan mədəniyyəti Yəhudi mühitinə nüfuz edir. Üst siniflər, Yunan adətlərini və adətlərini mənimsəyirlər, və Arami ilə yanaşı, qədim yunan dili (Koine) də yayılır. Eyni zamanda Yəhudilər arasında üç fəlsəfi və dini cərəyan yayıldı. Ən populyar olan Qanunun qeyrətli müəllimləri olan Fəriseylərin təlimidir. Təfsirlər yolu ilə Mozaika qanunvericiliyinin əsaslarını yeni həyat şərtlərinə uyğunlaşdırmağa, həmçinin Yəhudi təliminin və ritualının saflığını bütpərəstlərdən və xüsusən Yunan təsirindən qorumağa çalışırlar. Digər istiqamət kahinlik və kübar təbəqələrin nümayəndələri olan saddukilər tərəfindən aparılırdı. Qanunun hər hansı bir təfsirinə icazə vermədən, xalqdan kor-koranə ayinlər etmələrini tələb etdilər. Üçüncü istiqamət, dünyanın küyündən uzaqlaşmaq, sadə və sərt bir həyatda qurtuluş axtarmaqdan ibarət idi. Bu cərəyanın nümayəndələri xristian zahidliyinin qurucuları Essenlər idi.
Yəhudilərin bütün Şərq və Qərb ölkələrinə səpələnməsi eramızdan əvvəl üç əsrdə başladı. Mesopotamiya və Fars, Baktriya və geniş yəhudi koloniyalarına əlavə olaraq, Babil əsarətindən bəri, Fələstində Ptolemey hakimiyyəti dövründə, Qüdslə rəqabət edən Heliopolis şəhərində Onias məbədinin ucaldıldığı Misirdə (İskəndəriyyə və s.) Yəhudilərin çox böyük bir koloniyası meydana gəldi. Miladdan əvvəl II əsrdə yəhudilərin Romada və qərbi Aralıq dənizinin bəzi sahil şəhərlərində meydana gəldi.
Roma imperiyasının hakimiyyəti altında
Böyük İrodun ölümündən sonra çarlığın əraziləri oğulları arasında bölündü. Qalileya və Trans-İordaniya İrod Antipaya verildi; onların şimalındakı torpaqlar İrod Filipə; Yəhuda və Samariya isə çar titulunu almalı olan Arxelaya verilməli idi. Bununla belə, İrod Arxelay həm yəhudilərdə, həm də romalılarda narazılıq yaradırdı və imperator Avqust eramızın altıncı ilində onu taxtdan saldı və Yəhuda üzərində səlahiyyətləri Roma verdi. Siyasi baxımdan Qalileya və Yəhuda Romaya tabe olsalar da, tamamilə ayrı dövlətlər idi.
İsa Məsihin dövründə Qalileyanı İrod Antipa (e. ə. 4 — e. 39), İudeyanı isə Ponti Pilat (e. 26–36) idarə edirdi. İncilə görə, erkən xristianlığın yayılması buradan başlamışdır. I İrod Aqrippanın dövründə İudeya yenidən birləşdi və o, əvvəlki ölçüsünü bərpa etdi.
İstinadlar
- Finkelstein I., Silberman N. A. The Bible Unearthed (ing.). 2001. P. 240–243.
Ədəbiyyat
- Иудейское царство // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969–1978.
- Иудейское царство // Советская историческая энциклопедия. — М: Советская энциклопедия, 1965. — Т. 6. — С. 704–705.
- Иудейское царство // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004–2017.
- Земля Израиля (Эрец-Исраэль). Исторический очерк. Иудея и Ассирия — статья из Электронной еврейской энциклопедии
- Земля Израиля (Эрец-Исраэль). Исторический очерк. Вавилонское владычество и разрушение Первого храма — статья из Электронной еврейской энциклопедии Иосиф Флавий. Иудейская война. Иосиф Флавий. Иудейские древности. А. А. Немировский. Гл. 4 Восточное Средиземноморье и Аравия. Ч. Восточное Средиземноморье в первой половине I тысячелетия до н. э. // Древний Восток / под ред. В. П. Будановой. — М: АСТ, 2008. — С. 380–408. — (Учебное пособие для вузов). — .
- И. Р. Тантлевский. Гл. 6 История Израиля и Иудеи в эпоху Первого Храма. Ч. III Эпоха двух царств: Иудея и Израиль // История древнего Востока. От ранних государственных образований до древних империй / Под ред. А. В. Седова. — М: "Восточная литература" РАН, 2004. — С. 452–483. — . Ю.
- Б. Циркин. Гл. 5 Еврейские царства Ч.2 Разделенные царства // История библейских стран. — Астрель, 2003. — С. 174–213. — (Классическая мысль).
- Грант М. История древнего Израиля. М., 1998.
- Эфаль И. Сирия-Палестина под властью Ахеменидов // Кембриджская история древнего мира. Т. IV: Персия, Греция и Западное Средиземноморье ок. 525–479 гг. до н. э., — М., 2011. C. 177–205.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Israil kralligi birlesmis monarxiya ile sehv salmayin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Yehudi carligi ivr מ ל כו ת י הו ד ה Malxut Yaxuda ve ya Iudeya ivr י הו ד ה paytaxti Quds olan iki iudaist dovletinden biri digeri Cenub carligi Eramizdan evvel X esrde Davud ve Suleyman Israil padsahliginin suqutundan sonra meydana gelmisdir Buraya Yehuda qebilesinin torpaqlari Simon qebilesi ve Binyamin qebilesinin yarisi daxil idi Tarixi dovletYehudi carligiteq e e 930 teq e e 586Paytaxt QudsDovlet dini Mesopotamiya dini IudaizmIdareetme formasi monarxiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarCenub carligi dovruHokmdar Suleymanin Solomon olumunden sonra e e 932 928 carliq bolundu On qebile tayfa evvel Tirzde sonra Samariyada paytaxti ile Israil adini alan Simal carligini qurdu Ilk padsahi Suleymanin rejimine qarsi cixan I Yarovam idi Miladdan evvel 730 cu illerde e Simali Israil padsahliginin cari Pekah Yehuda padsahligina hucum etdi coxlu esir goturdu lakin Oded peygemberin hokmu ile azadliqlarini qaytardi Suriya padsahi Pekah ve Rezin Rezon bir birleri ile ittifaq baglayaraq Yehudi cari Ahazi taxta salmaga ve Davudun taxtina Taveilin mueyyen bir oglunu qurmaga qerar verdiler lakin niyyetlerini yerine yetire bilmediler ve Qudsden geri cekilmek mecburiyyetinde qaldilar Ozunu gergin veziyyetde tapan Ahaz dusmenlerine qarsi komek isteyi ile Assuriya cari Tiqlatpalasara muraciet etdi III Tiqlatpalasar Sami feth etdi Israil carliginin bir nece simal seherini Gilead Galilee ve butun Naftali torpagini feth etdi ve sakinlerini Assuriyada esir goturdu Simal carligi 200 ilden cox davam etdi ve eramizdan evvel 721 ci ilde Assuriya terefinden mehv edildi e Cenubi padsahliq ilk padsahi Suleyman Rehobamin oglu Rehabam olan Yehuda paytaxti Qudsde olmaqla 300 ilden cox var idi ve eramizdan evvel 586 ci ilde Babil terefinden mehv edildi Babil esareti e e 586 537 Babil esirliyi butperest xalqlar arasinda xalis tekallahligin yayilmasina ilk addim kimi xidmet edirdi cunki mehz bu dovrden beri butperest dunyanin Xristianliga hazirlanmasi ucun vacib olan Yehudi dagilma prosesi basladi 70 il sonra Babilin hakimiyyetini qiran Ehemeni cari II Kirin fermani ile Yehudiler oz torpaqlarina qayida ve Qudsde yeni bir Mebed insa ede bildiler Ehemeni fars agaligi e e 537 332 Yeni Babil carliginin suqutu 539 ve qedim dunyanin butun en vacib merkezlerini Mesopotamiya Kicik Asiya ve Misirde olan Ehemeni imperiyasinin meydana gelmesi ile Yehudilerin bir hissesi Iudeyaya qayitdilar burada Mebedi berpa etdiler ve Qudsdeki dini merkezi canlandirdilar Yehudilerin dovlet ve etnik konsolidasiyasini berpa eden Ehemeni carlari Yehudilerin Tovratda tecessum etdirilmis atalar qanunlarina esasen yasamaq huququnu resmen taniyirdilar O zamandan etibaren Israilin simvolik ve medeni merkezi ve genis bir diaspor daxil olmaqla yehudi etnik inkisafinin dominant modeli formalasmaga basladi Evvelce Mesopotamiya ve Misirde eramizdan evvel 1 ci minilliyin sonlarindan e diaspor Simali Afrika Kicik Asiya Suriya Iran Qafqaz Krim ve Qerbi Araliq denizini ehate edir Yunan agaligi e e 332 167 Ehemeni monarxiyasini Makedoniyali Iskender mehv etdikden sonra Israil diyari Felestin evvel Misirde Ptolemeylere e e 320 201 daha sonra Suriyada tabe edildi Bu dovrde Yunan medeniyyeti Yehudi muhitine nufuz edir Ust sinifler Yunan adetlerini ve adetlerini menimseyirler ve Arami ile yanasi qedim yunan dili Koine de yayilir Eyni zamanda Yehudiler arasinda uc felsefi ve dini cereyan yayildi En populyar olan Qanunun qeyretli muellimleri olan Feriseylerin telimidir Tefsirler yolu ile Mozaika qanunvericiliyinin esaslarini yeni heyat sertlerine uygunlasdirmaga hemcinin Yehudi teliminin ve ritualinin safligini butperestlerden ve xususen Yunan tesirinden qorumaga calisirlar Diger istiqamet kahinlik ve kubar tebeqelerin numayendeleri olan saddukiler terefinden aparilirdi Qanunun her hansi bir tefsirine icaze vermeden xalqdan kor korane ayinler etmelerini teleb etdiler Ucuncu istiqamet dunyanin kuyunden uzaqlasmaq sade ve sert bir heyatda qurtulus axtarmaqdan ibaret idi Bu cereyanin numayendeleri xristian zahidliyinin quruculari Essenler idi Yehudilerin butun Serq ve Qerb olkelerine sepelenmesi eramizdan evvel uc esrde basladi Mesopotamiya ve Fars Baktriya ve genis yehudi koloniyalarina elave olaraq Babil esaretinden beri Felestinde Ptolemey hakimiyyeti dovrunde Qudsle reqabet eden Heliopolis seherinde Onias mebedinin ucaldildigi Misirde Iskenderiyye ve s Yehudilerin cox boyuk bir koloniyasi meydana geldi Miladdan evvel II esrde yehudilerin Romada ve qerbi Araliq denizinin bezi sahil seherlerinde meydana geldi Roma imperiyasinin hakimiyyeti altindaBoyuk Irodun olumunden sonra carligin erazileri ogullari arasinda bolundu Qalileya ve Trans Iordaniya Irod Antipaya verildi onlarin simalindaki torpaqlar Irod Filipe Yehuda ve Samariya ise car titulunu almali olan Arxelaya verilmeli idi Bununla bele Irod Arxelay hem yehudilerde hem de romalilarda naraziliq yaradirdi ve imperator Avqust eramizin altinci ilinde onu taxtdan saldi ve Yehuda uzerinde selahiyyetleri Roma verdi Siyasi baximdan Qalileya ve Yehuda Romaya tabe olsalar da tamamile ayri dovletler idi Isa Mesihin dovrunde Qalileyani Irod Antipa e e 4 e 39 Iudeyani ise Ponti Pilat e 26 36 idare edirdi Incile gore erken xristianligin yayilmasi buradan baslamisdir I Irod Aqrippanin dovrunde Iudeya yeniden birlesdi ve o evvelki olcusunu berpa etdi IstinadlarFinkelstein I Silberman N A The Bible Unearthed ing 2001 P 240 243 EdebiyyatIudejskoe carstvo Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 Iudejskoe carstvo Sovetskaya istoricheskaya enciklopediya M Sovetskaya enciklopediya 1965 T 6 S 704 705 Iudejskoe carstvo Bolshaya rossijskaya enciklopediya v 35 t gl red Yu S Osipov M Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 2017 Zemlya Izrailya Erec Israel Istoricheskij ocherk Iudeya i Assiriya statya iz Elektronnoj evrejskoj enciklopedii Zemlya Izrailya Erec Israel Istoricheskij ocherk Vavilonskoe vladychestvo i razrushenie Pervogo hrama statya iz Elektronnoj evrejskoj enciklopedii Iosif Flavij Iudejskaya vojna Iosif Flavij Iudejskie drevnosti A A Nemirovskij Gl 4 Vostochnoe Sredizemnomore i Araviya Ch Vostochnoe Sredizemnomore v pervoj polovine I tysyacheletiya do n e Drevnij Vostok pod red V P Budanovoj M AST 2008 S 380 408 Uchebnoe posobie dlya vuzov ISBN 978 5 17 045827 1 I R Tantlevskij Gl 6 Istoriya Izrailya i Iudei v epohu Pervogo Hrama Ch III Epoha dvuh carstv Iudeya i Izrail Istoriya drevnego Vostoka Ot rannih gosudarstvennyh obrazovanij do drevnih imperij Pod red A V Sedova M Vostochnaya literatura RAN 2004 S 452 483 ISBN 5 02 018388 1 Yu B Cirkin Gl 5 Evrejskie carstva Ch 2 Razdelennye carstva Istoriya biblejskih stran Astrel 2003 S 174 213 Klassicheskaya mysl Grant M Istoriya drevnego Izrailya M 1998 Efal I Siriya Palestina pod vlastyu Ahemenidov Kembridzhskaya istoriya drevnego mira T IV Persiya Greciya i Zapadnoe Sredizemnomore ok 525 479 gg do n e M 2011 C 177 205 ISBN 978 5 86218 496 9