Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xərrəqan türbələri – Güney Azərbaycanda, Qəzvin və Həmədan şəhərləri arasında yerləşən Xərrəqan yaşayış məskənində, bir-birindən 29 metr aralı yerləşən Böyük Səlcuq İmperiyası dövrünə aid iki türbə. Xərrəqan türbələri Azərbaycan memarlığının ən dəyərli nümunələrindən olmaqla, divar və üzlük materialı kərpic olan tikililərin ən yaxşı örnəklərindən sayılır.
| Xərrəqan türbələri | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  İran |
| Yerləşir | Qəzvin |
| Aidiyyatı | Böyük Səlcuq imperiyası |
| Memar | Məhəmməd Məkər oğlu Zəncani Əbül Məali Məkər oğlu Zəncani |
| Tikilmə tarixi | birinci türbə 1067 ikinci türbə 1093 |
| Material | kərpic |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Türbələr "Qoşa imam hasarı" adlı yaşayış yerindən iki kilometr aralıdadır. Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, Səfəvilər dövründə bu türbələr imamzdələrə çevrildiyindən "Qoşa imam" adı yaranmış və yaxınlıqdakı kənd də belə adlandırılmışdır. Türbələr isə indi də yerli əhali (Azərbaycan türkləri) tərəfindən Qoşa İmam Türbələri adlandırılırlar.
Türbələrdən Şərqdə olan ən qədimi Sultan Alp Arslanın (1063–1072) hakimiyyəti zamanı hicri 450-ci ildə (miladi 1067) Əbu Səid Bicar Səəd adlı bir türkmən bəyinin xatirəsinə inşa edilmişdir. Türbənin kitabələrindən birində tikilmə tarixindən sonra "Məhəmməd Məkər oğlu Zəncaninin əməli" məlumatı yazılmışdır.
Memarlıqları
Birinci Xərrəqan türbəsi
Bayır diametri 11 metr olan birinci Xərrəqan türbəsinin planı səkkizbucaqlı biçimdədir. Bucaqların hər birinə silindrik qülləciklər birləşir. Qülləciklərdən ikisinin içərisində dolama pilləkən quraşdırılmışdır. Abidənin iç planı da səkkizbucaqlı olub bir tərəfində qapı gözü açılmışdır. Türbə gövdəsinin həm iç, həm də bayır üzlərinin hər birində dayaz sivri tağçalar vardır. İçəridə səkkizüzlü gövdə tromplarla alçaq onaltıüzlüyə keçir. Bu zəruri konstruksiya səkkizüzlü gövdə ilə iç günbəz sferasına plastik keçid yaradır.
Türbənin gəclə suvanmış iç səthlərində – tağçaların içərisində səkkizüzlünün tağçalararası künc səthlərində, iç günbəzin aşağı hissəsində nadir divar rəsmləri qalmışdır. İnteryerdəki sivri tağçalar iki yerə bölünmüşdür. Hər tağçanın aşağı hissəsində yerliyi abı rəngdə olan tağ çəkilmiş, tağların ucundan isə naxışlı üç səlcuq zəncirindən çıraq təsvirləri "asılmışdır". Əski türk ellərində günəşin, işığın rəmzi təsvirləri sıx-sıx işlədilirdi. Belə təsvirlər guya qaranlıq axirət dünyasını işıqlandırmaqla ruhların yaşaması üçün rahat mühit yaratmalıydı. Birinci Xərrəqan türbəsi içərisindəki çıraq təsvirləri də bu əski türk inamı ilə bağlı çəkilmişdir. Tağçaların qabarıq haşiyəli yuxarı bölümündə dairəvi medalyonlar içərisində çəkilmiş rəsmlərin simvolikliyi daha güclüdür. Əgər çıraq təsviri süni işığın rəmzidirsə, medalyonlar günəşi təmsil edir. Bunu təkcə medalyonları dövrələyən və onları günəşə bənzədən şüalar göstərmir. Belə ki, medalyonların içərisini dolduran təsvirlər müxtəlif olsalar da, bir mövzuya xidmət edir, onlar günəşin, yaxud ulduzların rəmzidir.
Əski türk inamında tovuz quşu günəşi təmsil edirdi. Birinci Xərrəqan türbəsinin medalyonlarından birinin içərisində yelpik şəkilli erkək tovuz quşu, başqa birində üz-üzə dayanmış iki tovuz quşu, üçüncüsündə isə boyunları bir-birinə sarınmış və iki əjdaha tərəfindən qorunan qoşa tovuz quşu çəkilmişdir. O biri medalyonların içərisində isə altıbucaqlı və səkkizbucaqlı ulduzlar var. Beləliklə, sənətkar rəmzi təsvirlərlə qaranlıq türbə içərisinə günəş və işıq gətirmişdir. "Günəş işıqlı" tağçalar arasındakı səthlərdə həyat ağacı çəkilmişdir. Simmetrik ağac təsviri Cənnət simvolu olan nar ilə tamamlanır. Ağacın ucu göyü təmsil edən xəttlərə söykənmişdir. Əski inamlarda göy ilə yeri bir-birinə bağlayır. Ağacın hər tərəfində isə iki quş çəkilmişdir.
Türkiyə araşdırmaçısı G. Öneyin fikrincə, "türbə, qəbir daşlarında çəkilən həyat ağacı, quş kompozisiyaları ölü ruhların o biri dünyaya keçişini canlandırır." Əski türk inamında isə kainat həyat ağacı, yer, göy və planetlərlə təmsil edilirdi. Birinci Xərrəqan türbəsinin interyerində bu kainat elementlərinin hamısı çəkilmişdir. Memar, çeşidli təsvirlərlə türbə içərisində bir kainat modeli, o biri dünyanı "yaratmağa" çalışmışdır. Türk ellərinin əski gələnəkləri, inamları və mifologiyası ilə bağlı olan bu divar rəsmləri göstərir ki, səlcuq memarlığınn ilk çağlarında islam dini ilə ilişgiləri olmayan, sırf türk süjet və simvolları işlədilmişdir. Maraqlıdır ki, ikinci Xərrəqan türbəsinin interyerində divar rəsmləri artıq yoxdur. Onların hamısını cənub üzdəki mehrab tağçası əvəz etmişdir. Bu da, getdikcə islam təsirinin müəyyən ölçüdə artmasını əks etdirir.
İkinci Xərrəqan türbəsi
İkinci Xərrəqan türbəsinin bayırı iç quruluşu ilə uyğundur. Dayaqlar arası üzlər dayaz sivri tağçalar şəklində işlənmişdir. Hər üzdə tağçanın sivri kəmərini saxlayan dairəvi ncə sütuncuqlar var. Üzlərdən ikisində tağın sivri kəməri naxışlı, qalanlarında isə saya kərpic düzümü şəklindədir. Tağçaların üstündə bütün üzlərdə dövrələmə yazı zolağı gedir. İçəridə səkkizüzlü gövdə ilə günbəz arasında konstruktiv zərurətdən doğan onaltıüzlü keçid biçimi bayıra çıxarılmışdır. Həmin hissə bayır tərəfdə aydın oxunan naxış qurşağı şəklində səkkizüzlü gövdənin davamı kimi həll edilmişdir. Bu yolla memar artıq bölgülərdən, kompozisiyanı xırdalamaqdan qaçaraq üç iri tutumun – səkkizüzlü gövdə, silindrk künc qülləcikləri və bayır günbəzin məntiqi birləşməsindən ifadəli və yığcam abidə yaratmışdır. Qülləciklər – künc dayaqları, görünür üst naxış qurşağı ilə bir səviyyəd tamamlanmışdır. Sütunların başları dağıldığından onların necə tamamlanması bəlli deyil. Türbənin ən çox dağıntıya məruz qalan bölümü örtüyün ikinci qatı – bayır günbəzidir. Abidənin gövdəsi və künc dayaqlarının bütün səthi müxtəlif çeşidli həndəsi naxış örtüyünə tutulmuşdur. Üzlərdən birində giriş qapısının düzbucaqlı gözü yerləşir. Memar bu üzün bədii həllini o birilərdən ayırmış, ona baştağ biçimi vermişdir. Uçuq və dağıntılara baxmayaraq, hündürlüyü 13 metr olan türbələr əzəmətli görünür. İkinci Xərrəqan türbəsini, üstündəki kitabələrdən birinin bildirdiyinə görə memar Əbül Məali Məkər oğlu Zəncani hicri 486-cı ildə (miladi 1096) türkmən bəyi Atsız Təkin oğlunun xatirəsinə ucaltmışdır. Türbələrin plan quruluşu, konstruktiv sistemi, bədii memarlıq həllində heç bir prinsipial fərq yoxdur. Bunlar əslində birtipli tikilinin müxtəlif variantlarıdır. Görünür memar ikinci türbəni tikərkən türbələrin yerləşmə yaxınlığını nəzərə alaraq məsələyə bütöv halda yanaşmış, kəskin fərqlənmədən çəkinərək bir-birinə bənzəmə – qoşalıq yolunu tutmuşdur. Bununla belə türbələr ekiz deyil. Memar Əbül Məali dayaqlar içində pilləkənlərdən birini ixtisara salmaqla və bir neç əlavələrlə ikinci türbəyə özümlük vermişdir. Əlavələrin bir qismi türbə kompozisiyasının ucalığını artırmaq məqsədi güdmüşdür. Sonrakı türbənin hündürlüyü 55 sm ucaldılmış, üzlərdəki tağçaların dikinə yönü gücləndirilmişdir. Giriş qapısı olan üzdə tağçanı dövrələyən haşiyəni daraltmaqla memar baştağ kompozisiyasının da hündürlüyünü çoxaltmşdır. Bundan başqa, Əbül Məali türbənin bayır tağçalarının hər birinin ortasına üçləçəkli tağcıqlar sırası artırmışdır. Bu fənd bir tağça içərisində bəzək çeşnilərinin sayını çoxaltmağa imkan vermiş, səthləri daha oynaq və dekorativ etmişdir. Bu tağcıqlar ikinci türbənin özümlü görkəm almasına duyulacaq təsir göstərmişdir. Bir materialdan ucaldılan bütün tikililər kimi Xərrəqan türbələrinin də bədii gücü memarlıq quruluşunun zənginliyinə, tutumların ahəngdarlığına, işıq-kölgə bolluğuna hesablanmışdır. Qırmızımtıl rəngli yığcam tutumları ilə bu iki birtipli türbə çayırlı çöl, çılpaq dağlar, göy səma fonunda çox təsirli görünür.
Ümumi xüsusiyyətləri
Xərrəqan türbələrinin güclü bədii görünüşü vardır. Birbaşa yerdən çıxan yoğun künc dayaqları yükdaşıyıcı dayaq – qalın sütun təsiri oyadır. Belə təsəvvür yaranır ki, bayır günbəzin bütün yükünü bu güclü dayaqlar daşıyır. Dayaqlararası üzlərin sivri tağçalarla bir az da batıqlaşdırılması, incə və dürlü naxış üzlüyünə tutulması gövdənin yübgüllüyünü bir az da artırır. Enli naxış zolağı isə gövdə ilə günbəz arasında bir şəbəkə yüngüllüyü yaradır. Dayaqların plastik, axıcı biçimləri günbəz yuvarlaqlığına uyuşur. Tutumun üfüqi və şaquli ölçülərinin bir-birinə çox yaxın (birnci türbədə uyğun olaraq 11 və 13) olmasına baxmayaraq, dayaqlar prizmatik gövdəyə ayrı-ayrılıqda birləşdiyindən, eləcə də ensiz qabırğalar şəklində günbəzin təpəsinə doğru davam etdiyindən türbənin ümumi kompozisiyası qülləvari türbələrə xas olan vizual ucalıq almışdır.
Piramidal günbəzlə örtülən başqa çoxüzlü səlcuq türbələrindən seçilərək Xərrəqan abidələrində üst örtük yalnız altı salamat qalan sferonik günbəzdir. XI–XII yüzillərdə geniş yayılmış bu konstruksiyaların başlıca örnəkləri türkmən abidələrində qalmışdır. Bu tip ikiqatlı günbəz konstruksiyalarında yuxarıy qalxdıqca günbəzlərarası məsafə çoxalır və bayır günbəz daha sivri profil alır. Bu da ümumi kompozisiyanın vertikallığını gücləndirib abidyə daha monumental görünüş verir. Ağır ikiqat günbəz həm konstruktiv, həm də görünüş cəhətdən yoğun künc dayaqlarının olmasını tələb edir. Memarlıq xüsusiyyətlərinin yerli-yerində, bədiilik və mühəndislik baxımından yüksək ustalıqla işlədilməsi nəticəsində Xərrəqan türbələrinin hər birində ümumi tarazlıq, mütənasiblik əldə edilmişdir. Memar bişmiş kərpicin işlənmə texnikasını bütün dərinliyi ilə bilmiş, bu gözəl tikinti materialının zəngin dekor imkanlarını bir abidəyə verməyə çalışmışdır. Kvadrat, düzbucaqlı, üçbucaqlı, elliptik, , dairəvi və başqa biçimli kərpiclərin düzümündən yaranmış naxış üzlük bayırdan türbələrin bütün panellərini, künc dayaqlarını örtmüşdür. Ancaq çeşni müxtəlifliyi təkcə kərpic formalarının müxtəlifliyi ilə əldə edilməmişdir. Eyni düzümlü kərpicin düzüm şəkli fərqlərindən, adi üfüqi hörgüdə kərpiclərarası yarıqlarr əmələ gətirməklə əhəng məhlulu fonunda rəng və işıq-kölgə ilə müxtəlif naxışlı səthlər yaratmaq yollarından da istifadə edilmişdir.
Türbələrin kitabələri bu dövr üçün xarakterik olan kufi xətti ilə olub, kərpicdən yığılmşdır. Xərrəqan türbələrində heyrətləndirici naxış kompozisiyası rəngarəngliyi vardır. Tədqiqatçılar hər iki türbədə yetmişəcən ornament kompozisiyası qeydə almışlar. İşlənmə yerinə uyğun biçim və ölçüləri, səthin formasına yatımlı çeşniləri olduğundan naxışlar ümumi quruluşun təbii bölümü kimi üzə çıxmış, yüksək estetik keyfiyyətləri ilə abidələrə ifadəli görkəm vermişdir. Divar və üzlük materialı kərpic olan tikililərin ən yaxşı örnəklərindən sayılan Xərrəqan türbələrinin, özündən əvvəl və sonra ucaldılmış bir sıra ümumi, oxşar cəhətləri vardır. Bununla belə Azərbaycan memarlığının ən dəyərli abidələrindən olan bu türbələr bir çox xüsusiyyətlərinə görə digər abidələrdən fərqlənirlər.
XXI əsr
Hər iki türbə 2002-ci ildə baş vermiş Buyinzəhra zəlzələsindən ciddi ziyan görüblər. Zəlzələ bölgədə son 900 ildə baş vermiş ən güclü zəlzələ olduğu üçün türbələrin üzərində olan naxışlar eləcə də türbələrin özülləri ciddi zərər görüb.
İstinadlar
- Hillenbrand, Robert. "The Development of Saljuq Tombs in Iran". The Art of Iran and Anatolia, from the 11th to the 13th Century A.D. 1974: 40–59.
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, səh 85
- C. Qiyasi – Xərrəqan türbələri və Azərbaycanın Səlcuq dövrü memarlığı, Azərb. SSR Xəbərləri. Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası. 1977, N 4.
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, səh 86
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, səh 87
- Savalan Fərəcov. . medeniyyet.az. 25 may 2012. 25 February 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Walker, R. T.; Bergman, E; Jackson, J; Ghorashi, M; Talebain, M. "The 2002 June 22 Changureh (Avaj) earthquake in Qazvin province, northwest Iran: epicentral relocation, source parameters, surface deformation and geomorphology". . 160 (2). 2005: 707–720. Bibcode:2005GeoJI.160..707W. doi:10.1111/j.1365-246X.2005.02516.x.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xerreqan turbeleri Guney Azerbaycanda Qezvin ve Hemedan seherleri arasinda yerlesen Xerreqan yasayis meskeninde bir birinden 29 metr arali yerlesen Boyuk Selcuq Imperiyasi dovrune aid iki turbe Xerreqan turbeleri Azerbaycan memarliginin en deyerli numunelerinden olmaqla divar ve uzluk materiali kerpic olan tikililerin en yaxsi orneklerinden sayilir Xerreqan turbeleri35 50 24 sm e 49 00 32 s u Olke IranYerlesir QezvinAidiyyati Boyuk Selcuq imperiyasiMemar Mehemmed Meker oglu Zencani Ebul Meali Meker oglu ZencaniTikilme tarixi birinci turbe 1067 ikinci turbe 1093Material kerpicXerreqan turbeleri Vikianbarda elaqeli mediafayllar Turbeler Qosa imam hasari adli yasayis yerinden iki kilometr aralidadir Mutexessisler qeyd edirler ki Sefeviler dovrunde bu turbeler imamzdelere cevrildiyinden Qosa imam adi yaranmis ve yaxinliqdaki kend de bele adlandirilmisdir Turbeler ise indi de yerli ehali Azerbaycan turkleri terefinden Qosa Imam Turbeleri adlandirilirlar Turbelerden Serqde olan en qedimi Sultan Alp Arslanin 1063 1072 hakimiyyeti zamani hicri 450 ci ilde miladi 1067 Ebu Seid Bicar Seed adli bir turkmen beyinin xatiresine insa edilmisdir Turbenin kitabelerinden birinde tikilme tarixinden sonra Mehemmed Meker oglu Zencaninin emeli melumati yazilmisdir MemarliqlariBirinci Xerreqan turbesi Bayir diametri 11 metr olan birinci Xerreqan turbesinin plani sekkizbucaqli bicimdedir Bucaqlarin her birine silindrik qullecikler birlesir Qulleciklerden ikisinin icerisinde dolama pilleken qurasdirilmisdir Abidenin ic plani da sekkizbucaqli olub bir terefinde qapi gozu acilmisdir Turbe govdesinin hem ic hem de bayir uzlerinin her birinde dayaz sivri tagcalar vardir Iceride sekkizuzlu govde tromplarla alcaq onaltiuzluye kecir Bu zeruri konstruksiya sekkizuzlu govde ile ic gunbez sferasina plastik kecid yaradir Turbenin gecle suvanmis ic sethlerinde tagcalarin icerisinde sekkizuzlunun tagcalararasi kunc sethlerinde ic gunbezin asagi hissesinde nadir divar resmleri qalmisdir Interyerdeki sivri tagcalar iki yere bolunmusdur Her tagcanin asagi hissesinde yerliyi abi rengde olan tag cekilmis taglarin ucundan ise naxisli uc selcuq zencirinden ciraq tesvirleri asilmisdir Eski turk ellerinde gunesin isigin remzi tesvirleri six six isledilirdi Bele tesvirler guya qaranliq axiret dunyasini isiqlandirmaqla ruhlarin yasamasi ucun rahat muhit yaratmaliydi Birinci Xerreqan turbesi icerisindeki ciraq tesvirleri de bu eski turk inami ile bagli cekilmisdir Tagcalarin qabariq hasiyeli yuxari bolumunde dairevi medalyonlar icerisinde cekilmis resmlerin simvolikliyi daha gucludur Eger ciraq tesviri suni isigin remzidirse medalyonlar gunesi temsil edir Bunu tekce medalyonlari dovreleyen ve onlari gunese benzeden sualar gostermir Bele ki medalyonlarin icerisini dolduran tesvirler muxtelif olsalar da bir movzuya xidmet edir onlar gunesin yaxud ulduzlarin remzidir Eski turk inaminda tovuz qusu gunesi temsil edirdi Birinci Xerreqan turbesinin medalyonlarindan birinin icerisinde yelpik sekilli erkek tovuz qusu basqa birinde uz uze dayanmis iki tovuz qusu ucuncusunde ise boyunlari bir birine sarinmis ve iki ejdaha terefinden qorunan qosa tovuz qusu cekilmisdir O biri medalyonlarin icerisinde ise altibucaqli ve sekkizbucaqli ulduzlar var Belelikle senetkar remzi tesvirlerle qaranliq turbe icerisine gunes ve isiq getirmisdir Gunes isiqli tagcalar arasindaki sethlerde heyat agaci cekilmisdir Simmetrik agac tesviri Cennet simvolu olan nar ile tamamlanir Agacin ucu goyu temsil eden xettlere soykenmisdir Eski inamlarda goy ile yeri bir birine baglayir Agacin her terefinde ise iki qus cekilmisdir Turkiye arasdirmacisi G Oneyin fikrince turbe qebir daslarinda cekilen heyat agaci qus kompozisiyalari olu ruhlarin o biri dunyaya kecisini canlandirir Eski turk inaminda ise kainat heyat agaci yer goy ve planetlerle temsil edilirdi Birinci Xerreqan turbesinin interyerinde bu kainat elementlerinin hamisi cekilmisdir Memar cesidli tesvirlerle turbe icerisinde bir kainat modeli o biri dunyani yaratmaga calismisdir Turk ellerinin eski gelenekleri inamlari ve mifologiyasi ile bagli olan bu divar resmleri gosterir ki selcuq memarliginn ilk caglarinda islam dini ile ilisgileri olmayan sirf turk sujet ve simvollari isledilmisdir Maraqlidir ki ikinci Xerreqan turbesinin interyerinde divar resmleri artiq yoxdur Onlarin hamisini cenub uzdeki mehrab tagcasi evez etmisdir Bu da getdikce islam tesirinin mueyyen olcude artmasini eks etdirir Ikinci Xerreqan turbesi Ikinci Xerreqan turbesinin bayiri ic qurulusu ile uygundur Dayaqlar arasi uzler dayaz sivri tagcalar seklinde islenmisdir Her uzde tagcanin sivri kemerini saxlayan dairevi nce sutuncuqlar var Uzlerden ikisinde tagin sivri kemeri naxisli qalanlarinda ise saya kerpic duzumu seklindedir Tagcalarin ustunde butun uzlerde dovreleme yazi zolagi gedir Iceride sekkizuzlu govde ile gunbez arasinda konstruktiv zeruretden dogan onaltiuzlu kecid bicimi bayira cixarilmisdir Hemin hisse bayir terefde aydin oxunan naxis qursagi seklinde sekkizuzlu govdenin davami kimi hell edilmisdir Bu yolla memar artiq bolgulerden kompozisiyani xirdalamaqdan qacaraq uc iri tutumun sekkizuzlu govde silindrk kunc qullecikleri ve bayir gunbezin mentiqi birlesmesinden ifadeli ve yigcam abide yaratmisdir Qullecikler kunc dayaqlari gorunur ust naxis qursagi ile bir seviyyed tamamlanmisdir Sutunlarin baslari dagildigindan onlarin nece tamamlanmasi belli deyil Turbenin en cox dagintiya meruz qalan bolumu ortuyun ikinci qati bayir gunbezidir Abidenin govdesi ve kunc dayaqlarinin butun sethi muxtelif cesidli hendesi naxis ortuyune tutulmusdur Uzlerden birinde giris qapisinin duzbucaqli gozu yerlesir Memar bu uzun bedii hellini o birilerden ayirmis ona bastag bicimi vermisdir Ucuq ve dagintilara baxmayaraq hundurluyu 13 metr olan turbeler ezemetli gorunur Ikinci Xerreqan turbesini ustundeki kitabelerden birinin bildirdiyine gore memar Ebul Meali Meker oglu Zencani hicri 486 ci ilde miladi 1096 turkmen beyi Atsiz Tekin oglunun xatiresine ucaltmisdir Turbelerin plan qurulusu konstruktiv sistemi bedii memarliq hellinde hec bir prinsipial ferq yoxdur Bunlar eslinde birtipli tikilinin muxtelif variantlaridir Gorunur memar ikinci turbeni tikerken turbelerin yerlesme yaxinligini nezere alaraq meseleye butov halda yanasmis keskin ferqlenmeden cekinerek bir birine benzeme qosaliq yolunu tutmusdur Bununla bele turbeler ekiz deyil Memar Ebul Meali dayaqlar icinde pillekenlerden birini ixtisara salmaqla ve bir nec elavelerle ikinci turbeye ozumluk vermisdir Elavelerin bir qismi turbe kompozisiyasinin ucaligini artirmaq meqsedi gudmusdur Sonraki turbenin hundurluyu 55 sm ucaldilmis uzlerdeki tagcalarin dikine yonu guclendirilmisdir Giris qapisi olan uzde tagcani dovreleyen hasiyeni daraltmaqla memar bastag kompozisiyasinin da hundurluyunu coxaltmsdir Bundan basqa Ebul Meali turbenin bayir tagcalarinin her birinin ortasina uclecekli tagciqlar sirasi artirmisdir Bu fend bir tagca icerisinde bezek cesnilerinin sayini coxaltmaga imkan vermis sethleri daha oynaq ve dekorativ etmisdir Bu tagciqlar ikinci turbenin ozumlu gorkem almasina duyulacaq tesir gostermisdir Bir materialdan ucaldilan butun tikililer kimi Xerreqan turbelerinin de bedii gucu memarliq qurulusunun zenginliyine tutumlarin ahengdarligina isiq kolge bolluguna hesablanmisdir Qirmizimtil rengli yigcam tutumlari ile bu iki birtipli turbe cayirli col cilpaq daglar goy sema fonunda cox tesirli gorunur Umumi xususiyyetleriXerreqan turbelerinin 2017 ci ilde olan veziyyeti Xerreqan turbelerinin guclu bedii gorunusu vardir Birbasa yerden cixan yogun kunc dayaqlari yukdasiyici dayaq qalin sutun tesiri oyadir Bele tesevvur yaranir ki bayir gunbezin butun yukunu bu guclu dayaqlar dasiyir Dayaqlararasi uzlerin sivri tagcalarla bir az da batiqlasdirilmasi ince ve durlu naxis uzluyune tutulmasi govdenin yubgulluyunu bir az da artirir Enli naxis zolagi ise govde ile gunbez arasinda bir sebeke yungulluyu yaradir Dayaqlarin plastik axici bicimleri gunbez yuvarlaqligina uyusur Tutumun ufuqi ve saquli olculerinin bir birine cox yaxin birnci turbede uygun olaraq 11 ve 13 olmasina baxmayaraq dayaqlar prizmatik govdeye ayri ayriliqda birlesdiyinden elece de ensiz qabirgalar seklinde gunbezin tepesine dogru davam etdiyinden turbenin umumi kompozisiyasi qullevari turbelere xas olan vizual ucaliq almisdir Piramidal gunbezle ortulen basqa coxuzlu selcuq turbelerinden secilerek Xerreqan abidelerinde ust ortuk yalniz alti salamat qalan sferonik gunbezdir XI XII yuzillerde genis yayilmis bu konstruksiyalarin baslica ornekleri turkmen abidelerinde qalmisdir Bu tip ikiqatli gunbez konstruksiyalarinda yuxariy qalxdiqca gunbezlerarasi mesafe coxalir ve bayir gunbez daha sivri profil alir Bu da umumi kompozisiyanin vertikalligini guclendirib abidye daha monumental gorunus verir Agir ikiqat gunbez hem konstruktiv hem de gorunus cehetden yogun kunc dayaqlarinin olmasini teleb edir Memarliq xususiyyetlerinin yerli yerinde bediilik ve muhendislik baximindan yuksek ustaliqla isledilmesi neticesinde Xerreqan turbelerinin her birinde umumi tarazliq mutenasiblik elde edilmisdir Memar bismis kerpicin islenme texnikasini butun derinliyi ile bilmis bu gozel tikinti materialinin zengin dekor imkanlarini bir abideye vermeye calismisdir Kvadrat duzbucaqli ucbucaqli elliptik dairevi ve basqa bicimli kerpiclerin duzumunden yaranmis naxis uzluk bayirdan turbelerin butun panellerini kunc dayaqlarini ortmusdur Ancaq cesni muxtelifliyi tekce kerpic formalarinin muxtelifliyi ile elde edilmemisdir Eyni duzumlu kerpicin duzum sekli ferqlerinden adi ufuqi horgude kerpiclerarasi yariqlarr emele getirmekle eheng mehlulu fonunda reng ve isiq kolge ile muxtelif naxisli sethler yaratmaq yollarindan da istifade edilmisdir Turbelerin kitabeleri bu dovr ucun xarakterik olan kufi xetti ile olub kerpicden yigilmsdir Xerreqan turbelerinde heyretlendirici naxis kompozisiyasi rengarengliyi vardir Tedqiqatcilar her iki turbede yetmisecen ornament kompozisiyasi qeyde almislar Islenme yerine uygun bicim ve olculeri sethin formasina yatimli cesnileri oldugundan naxislar umumi qurulusun tebii bolumu kimi uze cixmis yuksek estetik keyfiyyetleri ile abidelere ifadeli gorkem vermisdir Divar ve uzluk materiali kerpic olan tikililerin en yaxsi orneklerinden sayilan Xerreqan turbelerinin ozunden evvel ve sonra ucaldilmis bir sira umumi oxsar cehetleri vardir Bununla bele Azerbaycan memarliginin en deyerli abidelerinden olan bu turbeler bir cox xususiyyetlerine gore diger abidelerden ferqlenirler XXI esrHer iki turbe 2002 ci ilde bas vermis Buyinzehra zelzelesinden ciddi ziyan gorubler Zelzele bolgede son 900 ilde bas vermis en guclu zelzele oldugu ucun turbelerin uzerinde olan naxislar elece de turbelerin ozulleri ciddi zerer gorub IstinadlarHillenbrand Robert The Development of Saljuq Tombs in Iran The Art of Iran and Anatolia from the 11th to the 13th Century A D 1974 40 59 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati seh 85 C Qiyasi Xerreqan turbeleri ve Azerbaycanin Selcuq dovru memarligi Azerb SSR Xeberleri Edebiyyat dil ve incesenet seriyasi 1977 N 4 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati seh 86 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati seh 87 Savalan Ferecov medeniyyet az 25 may 2012 25 February 2019 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Walker R T Bergman E Jackson J Ghorashi M Talebain M The 2002 June 22 Changureh Avaj earthquake in Qazvin province northwest Iran epicentral relocation source parameters surface deformation and geomorphology 160 2 2005 707 720 Bibcode 2005GeoJI 160 707W doi 10 1111 j 1365 246X 2005 02516 x Hemcinin baxAzerbaycan memarligi Turbe