Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Kokand xanlığı (özb. Qo'qon xonligi) — 1709–1876-cı illərdə mövcud olmuş və indiki Özbəkistanın əsasən Şərq hissəsində yaranmışdır.
| xanlıq | |||
| Kokand xanlığı | |||
|---|---|---|---|
| خانات خوقند Qo‘qon Xonligi | |||
| |||
 Kokand xanlığı 1850-ci ildə | |||
| | |||
| Paytaxt | Kokand | ||
| Dilləri | fars dili | ||
| Rəsmi dilləri | Özbək dili, Fars dili | ||
| Dövlət dini | İslam (sünni) | ||
| Ərazisi |
| ||
| Əhalisi |
| ||
| İdarəetmə forması | Monarxiya | ||
| Xan | |||
| • 1709—1722 | Şahrux bəy (ilk) | ||
| • 1875–1883 | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Orta Asiya xanlıqlarından ən böyüyü Kokand xanlıgı idi. Xanlıgın ərazisi Fərqanə vadisi idi ki, burada özbək, tacik və qırğızlar yaşayırdılar. Daşkənd bu xanlıgın tərkibinə daxil idi və əlverişli cografi mövqed yerləşirdi. Əkinçilik və köçəri rayonları birləşdirən nöqtdə yerləşən Daşkəndin cografi mövqeyi qədimdən onun inkişafına əlverişli təşir göştərirdi.
Orta Aşiya ilə Rusiyanın iqtişadi əlaqlərinin inkişafı Daşkəndin ticarət əhəmiyyətini artırdı. Daşkənd və bir çox şərhədə məntəqələri ugrunda xanlıqlar araşında uzun şürən müharibələr gedirdi. Kokand xanlıgında Kokand və Daşkənddən başqa əhalişi ticarət və şəntkarlıqla məşgul olan Əndican, Nəməngan, Mərğilan, Xücənd, Çimkənd kimi şəhərlər var idi.
Tarixi
1709-cu ildə Şeybani əmirlərindən olan Şahrux xan Minglər Buxara xanlığından ayrılaraq Fərqanə vadisinin qərb hissəsində yerləşən ərazidə öz müstəqilliyini elan etmiş və kiçik Kokand şəhərində öz qəsirini tikdirmişdir. Bununla da xanlığın əsası qoyulmuşdur. Xanlığın ərazisi Şahrux xanın oğlu Əbd əl-Kərim və onun nəvəsi Narbuta bəyin hakimiyyətləri dövründə daha da genişləndirilmişdir. XIX əsrdə Alim Məhəmməd və Məhəmməd Əli xanın zamanında Daşkənd (1800) və Yəs şəhərləri də daxil olmaqla xanlığın ərazisi Balxaş gölünə qədər uzanmışdır. Həmin dövrdə Daşkəndin əhalisi 100.000 nəfər idi və o Mərkəzi Asiyanın ən zəngin şəhəri idi. Xanlıq həmçinin 1826-cı ildə Şərqi Türküstanın ən önəmli şəhəri olan Kaşğarı ələ keçirmişdir. Onu da qeyd edək ki, təkcə Daşkənd şəhəri 1840–1860-cı illərdə yeddi dəfə Kokand və Buxara xanlıqları tərəfindən "işğal edilmişdir". Rus ordusu 1865-ci ilin 16 mayında Daşkəndə döyüşsüz girmiş və Daşkəndin məğlubiyyəti ilə xanlıq əhəmiyyətli dərəcədə sarsılmışdır. İşğaldan sonra şəhər imperator II Aleksandrın himayəsi altında müstəqil xanlıq kimi qalmış, Çernyayev isə Daşkəndin hərbi qubernatoru təyin edilmişdir. 1866-cı ilin sonlarına yaxın Kokand şəhəri də ruslar tərəfindən zəbt edilmişdir, lakin 1868-ci ilin yazında Buxara əmiri ruslara qarşı müqəddəs müharibə, "cihad" elan etmişdir. Ciddi müqavimətə baxmayaraq, rus qoşunları Səmərqəndə daxil olmuş və bu dəfə "Türküstan General Qubernatorluğu" tərkibində, işğal olunmuş torpaqlardan ibarət Zərəşan mahalı yaradılmışdır. 1867-ci ilin 17 iyulunda Rus carı "Türküstan General Qubernatorluğu"nun qurulması ilə bağlı fərman imzaladı. Bu vəzifəyə alman əsili general Konistantin von Koufman gətirildi. İşğaldan azad olmaq üçün 1875-ci ildə mübarizəyə başlayan və özünü xan elan edən Nəsrəddin xana qarşı döyüşən rus ordusu elə həmin il Nəməngana girmiş və üsyan yatırılmışdır. Kokand qısa müddət ərzində rus əsarətindən azad olsa da von Koufmanın təyin etdiyi polkovnik Skobolyev 1876-cı ildə ərazini tam olaraq işğal etmiş və üsyanın rəhbərlərindən olan Polat bəy edam olunmuşdur. Bu tarixdən etibərən xanlıq tamamən Rusiyanın tabeliyinə kemiş və 1876–1885-ci illər arasında ruslar tərəfindən çoxlu edamlar həyata keçirilmişdir. Rusiya əlehinə üsyandan istifadə edən II Aleksandr 1876-cı ildə Kokand xanlığını ləğv etdi. 1915-ci ildə Kokand xanlığını yenidən qura bilmək üçün üsyan başladı və 1916-cı ildə üsyan bütün Fərqanəni bürüdü. 1917-ci ildə Rusiyada baş verən çevrilişdən sonra 9 dekabr 1917-ci il — 20 fevral 1918-ci il ərzində üç ay sürən mövcud olmuşdur. Bu Cümhuriyyətə də ruslar tərəfindən son qoymuşdur. Orta Asiyanın ən strateji bölgələrindən biri olan Fərqanə vadisində qurulmuş olan xanlığın son xanlarından olan Xudayar xanın sarayı hal-hazırda müzey kimi istifadə edilir.
Xanları
- I Şahrux 1709–1722
- Əbdürrəhman 1722–1739
- Əbdülkərim 1739–1746
- Ərdanə bəy Ərdani 1746–1770
- Süleyman 1770
- II Şahrux 1770
- Narbuta bəy 1770–1800
- Alim Məhəmməd 1800–1809
- Məhəmməd Ömər 1809–1822
- Məhəmməd Əli 1822–1842
- Şir Əli 1842–1845
- Murad bəy 1845
- Məhəmməd Xudayar xan 1845–1858 ; 1862–1863 ; 1866–1875
- Molla Maqsud bəy 1858–1862
- Şah Murad 1862
- Məhəmməd sultan 1863–1866
- Nasirəddin 1875–1876
- Polad xan 1876
- Nəsruddin xan (1875–1883)
İstinadlar
- Olivier Roy. "The New Central Asia: Geopolitics and the Birth of Nations". . 2007. 3-4–10. 30 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 23 July 2017.
.... the court language was Persian at Bukhara and Kokand, in other words the language of the Tajiks, which at the time was seen as the main cultured language. The idea of associating a territory with an ethnic group defined by language was alien to the political ideas of the Muslims of Central Asia. These populations were, and still are widely intermingled, so that infra-ethnic identitics (tribal, clan, locality, family, etc) were more important in determining loyalties than strictly ethnic origin... Persian was the language of civilisation par excellence from Delhi to Samarkand, passing via Lahore and Kabul, and this remained the case until the early twentieth century. The emirates of Kokand and Bukhara had Persian as their official language right up to their dissolution (in 1876 and 1920 respectively)
- Chahryar Adle, Irfan Habib (2003), History of Civilizations of Central Asia: Development in contrast , p.81
Mənbə
- Сычёв Н.В. Книга династий. — М.: "АСТ", "Восток-Запад", 2005 — (Серия Историческая библиотека). — 959 стр. (ООО "Издательство АСТ"), (ООО "Восток-Запад")
- История Средней Азии. Сборник исторических произведений / Составители А.И.Булдаков, С.А.Шумов, А.Р.Андреев. — М.: "Евролинц", "Русская панорама", 2003 — (Серия "История стран и народов"). — 504 стр., 237 библ.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Kokand xanligi ozb Qo qon xonligi 1709 1876 ci illerde movcud olmus ve indiki Ozbekistanin esasen Serq hissesinde yaranmisdir xanliqKokand xanligiخانات خوقند Qo qon XonligiBayraqKokand xanligi 1850 ci ilde 1709 1876Paytaxt KokandDilleri fars diliResmi dilleri Ozbek dili Fars diliDovlet dini Islam sunni Erazisi 220 000 km Ehalisi 2 000 000 nef Idareetme formasi MonarxiyaXan 1709 1722 Sahrux bey ilk 1875 1883 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Orta Asiya xanliqlarindan en boyuyu Kokand xanligi idi Xanligin erazisi Ferqane vadisi idi ki burada ozbek tacik ve qirgizlar yasayirdilar Daskend bu xanligin terkibine daxil idi ve elverisli cografi movqed yerlesirdi Ekincilik ve koceri rayonlari birlesdiren noqtde yerlesen Daskendin cografi movqeyi qedimden onun inkisafina elverisli tesir gosterirdi Orta Asiya ile Rusiyanin iqtisadi elaqlerinin inkisafi Daskendin ticaret ehemiyyetini artirdi Daskend ve bir cox serhede menteqeleri ugrunda xanliqlar arasinda uzun suren muharibeler gedirdi Kokand xanliginda Kokand ve Daskendden basqa ehalisi ticaret ve sentkarliqla mesgul olan Endican Nemengan Mergilan Xucend Cimkend kimi seherler var idi Tarixi1709 cu ilde Seybani emirlerinden olan Sahrux xan Mingler Buxara xanligindan ayrilaraq Ferqane vadisinin qerb hissesinde yerlesen erazide oz musteqilliyini elan etmis ve kicik Kokand seherinde oz qesirini tikdirmisdir Bununla da xanligin esasi qoyulmusdur Xanligin erazisi Sahrux xanin oglu Ebd el Kerim ve onun nevesi Narbuta beyin hakimiyyetleri dovrunde daha da genislendirilmisdir XIX esrde Alim Mehemmed ve Mehemmed Eli xanin zamaninda Daskend 1800 ve Yes seherleri de daxil olmaqla xanligin erazisi Balxas golune qeder uzanmisdir Hemin dovrde Daskendin ehalisi 100 000 nefer idi ve o Merkezi Asiyanin en zengin seheri idi Xanliq hemcinin 1826 ci ilde Serqi Turkustanin en onemli seheri olan Kasgari ele kecirmisdir Onu da qeyd edek ki tekce Daskend seheri 1840 1860 ci illerde yeddi defe Kokand ve Buxara xanliqlari terefinden isgal edilmisdir Rus ordusu 1865 ci ilin 16 mayinda Daskende doyussuz girmis ve Daskendin meglubiyyeti ile xanliq ehemiyyetli derecede sarsilmisdir Isgaldan sonra seher imperator II Aleksandrin himayesi altinda musteqil xanliq kimi qalmis Cernyayev ise Daskendin herbi qubernatoru teyin edilmisdir 1866 ci ilin sonlarina yaxin Kokand seheri de ruslar terefinden zebt edilmisdir lakin 1868 ci ilin yazinda Buxara emiri ruslara qarsi muqeddes muharibe cihad elan etmisdir Ciddi muqavimete baxmayaraq rus qosunlari Semerqende daxil olmus ve bu defe Turkustan General Qubernatorlugu terkibinde isgal olunmus torpaqlardan ibaret Zeresan mahali yaradilmisdir 1867 ci ilin 17 iyulunda Rus cari Turkustan General Qubernatorlugu nun qurulmasi ile bagli ferman imzaladi Bu vezifeye alman esili general Konistantin von Koufman getirildi Isgaldan azad olmaq ucun 1875 ci ilde mubarizeye baslayan ve ozunu xan elan eden Nesreddin xana qarsi doyusen rus ordusu ele hemin il Nemengana girmis ve usyan yatirilmisdir Kokand qisa muddet erzinde rus esaretinden azad olsa da von Koufmanin teyin etdiyi polkovnik Skobolyev 1876 ci ilde erazini tam olaraq isgal etmis ve usyanin rehberlerinden olan Polat bey edam olunmusdur Bu tarixden etiberen xanliq tamamen Rusiyanin tabeliyine kemis ve 1876 1885 ci iller arasinda ruslar terefinden coxlu edamlar heyata kecirilmisdir Rusiya elehine usyandan istifade eden II Aleksandr 1876 ci ilde Kokand xanligini legv etdi 1915 ci ilde Kokand xanligini yeniden qura bilmek ucun usyan basladi ve 1916 ci ilde usyan butun Ferqaneni burudu 1917 ci ilde Rusiyada bas veren cevrilisden sonra 9 dekabr 1917 ci il 20 fevral 1918 ci il erzinde uc ay suren movcud olmusdur Bu Cumhuriyyete de ruslar terefinden son qoymusdur Orta Asiyanin en strateji bolgelerinden biri olan Ferqane vadisinde qurulmus olan xanligin son xanlarindan olan Xudayar xanin sarayi hal hazirda muzey kimi istifade edilir XanlariI Sahrux 1709 1722 Ebdurrehman 1722 1739 Ebdulkerim 1739 1746 Erdane bey Erdani 1746 1770 Suleyman 1770 II Sahrux 1770 Narbuta bey 1770 1800 Alim Mehemmed 1800 1809 Mehemmed Omer 1809 1822 Mehemmed Eli 1822 1842 Sir Eli 1842 1845 Murad bey 1845 Mehemmed Xudayar xan 1845 1858 1862 1863 1866 1875 Molla Maqsud bey 1858 1862 Sah Murad 1862 Mehemmed sultan 1863 1866 Nasireddin 1875 1876 Polad xan 1876 Nesruddin xan 1875 1883 IstinadlarOlivier Roy The New Central Asia Geopolitics and the Birth of Nations 2007 3 4 10 30 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 23 July 2017 the court language was Persian at Bukhara and Kokand in other words the language of the Tajiks which at the time was seen as the main cultured language The idea of associating a territory with an ethnic group defined by language was alien to the political ideas of the Muslims of Central Asia These populations were and still are widely intermingled so that infra ethnic identitics tribal clan locality family etc were more important in determining loyalties than strictly ethnic origin Persian was the language of civilisation par excellence from Delhi to Samarkand passing via Lahore and Kabul and this remained the case until the early twentieth century The emirates of Kokand and Bukhara had Persian as their official language right up to their dissolution in 1876 and 1920 respectively Chahryar Adle Irfan Habib 2003 History of Civilizations of Central Asia Development in contrast p 81MenbeSychyov N V Kniga dinastij M AST Vostok Zapad 2005 Seriya Istoricheskaya biblioteka 959 str ISBN 5 17 032495 2 OOO Izdatelstvo AST ISBN 5 478 00092 2 OOO Vostok Zapad Istoriya Srednej Azii Sbornik istoricheskih proizvedenij Sostaviteli A I Buldakov S A Shumov A R Andreev M Evrolinc Russkaya panorama 2003 Seriya Istoriya stran i narodov 504 str 237 bibl ISBN 5 93165 072 5Hemcinin baxKokand