Uzlar və ya Quzlar — İlk dəfə əsərində Şərqi Avropada, Xəzər sahillərində, Volqa boyunda yaşayan qədim türk tayfaları.
Yaşadığı ərazilər | |||
---|---|---|---|
| |||
Dili | |||
Daxildir | |||
Türk xalqları qrupu | |||
Mənşəyi | |||
Türk | |||
Qohum xalqlar | |||
Adının mənşəyi
Bəzi tədqiqatçılara görə uz etnonimi əslində oğuz etnoniminin yunanca yazılış formasıdır. XI–XII əsrlərə aid rus salnamələrində uzlar tork (rus dilində "ü" səsi olmadığına görə o, "o" səsi ilə verilmişdir) şərq mənbələrində isə quz adlanırlar.
Tarixi
Mənbələrdən aydın olur ki, uzlar Volqa boyunda dövlət qurumuna malik idilər. Lakin qurumun qurucuları barədə məlumat yoxdur.
XI əsrdə şimaldan ruslarla birlikdə şərqdən uzlar Volqa boyunda yaşayan peçeneqləri qərbə tərəf sıxışdırmağa başladılar. Nəticədə Bizans ərazisinə gələn peçeneqlərin bir hissəsi Turak adlı elbəyin rəhbərliyi ilə Bizansla müharibələr aparsalar da sonradan Bizans dövlətinə tabe olaraq indiki Bolqarıstan və Makedoniya və Kiçik Asiya : Mərmərə, Qərbi Qara dəniz, Orta Qara dəniz, İç Anadolu, Trakya ərazilərinə yerləşdirildilər.
Uzların ruslarla ilk münasibətləri 1036-cı ildə peçeneqləri məğlub etdikdən sonra başlasa da, bəzi rus mənbələrinə görə bu ittifaqın kökü hələ 985-ci ilə söykənir. Rus knyazı Vladimir 985-ci ildə İdil Bulqarları üzərinə yürüş edərkən onun dəstəsində uz əsgərləri də varidi.
Uzun müddət Qıpçaq tayfaları tərəfindən təqiblərə məruz qalan uzlar Dunay boyu hərəkət edirdilər. 1064–1065-ci illərdə onlar Dunay çayını keçdikdən sonra bir çox qola bölünərək Balkanlarda geniş istila hərəkatına başladılar. İlk əvvəl Trakya, Makedoniya və Selanik bölgələrini ələ keçirən uzlar uzun müddət bu əraziləri yağmaladılar. 1068-ci ildə Macarıstanda məğlub olduqdan sonra geri dönərək Kiyev knyazlığının cənub ərazilərini işğal etdilər. Lakin uzun çəkən qış, yoluxucu xəstəliklər onsuz da dağınıq halda olan Uz tayfalarını qüvvətdən saldı və nəticə də peçeneq və yerli əhalinin hücumlarına tab gətirə bilməyən uzlar xeyli zəiflədilər. İqtidardan düşərək əhəmiyyətini itirən uzlar Bizans tərəfindən Kiçik Asiya və Balkanların müxtəlif hissələrinə yerləşdirildi. Daha sonra mənbələrdə onlara Malazgird döyüşündə Səlcuqlu qoşunlarının tərkibində rast gəlirik.
Mənbələrdə Qara Qalpaq adı ilə tanınan türk tayfaları əslində kiçik peçeneq və uz qruplarından ibarət idi. Rus knyazları onları ucqar əyalətlərə köçürərək sərhədlərin müdafiəsini onlara tapşırmışdı. Beləliklə köçəri həyatdan oturaq həyata keçən uzlar zaman keçdikcə ruslara qarışaraq assimilə olundular.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Ahmet Taşagil. "UZLAR" (PDF). ahmettasagil.files.wordpress.com. 2022-03-22 tarixində (PDF).
- Əsməd Muxtarova Türk xalqlarının tarixi (qədim dövrlərdən günümüzə qədər). Türk xalqlarının tarixi (qədim dövrlərdən günümüzə qədər). Bakı: Adiloğlu. 2012.
- "Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler (XI.-XII. Yüzyıllar)", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25, 2009, s. 53–69.
- "Batı Anadolu’daki Türk Yayılışına Karşı Bizans İmparatorluğu’nun Kuman-Alan Topluluklarını Balkanlardan Anadolu’ya Nakletmesi"
- "IV. Haçlı Seferi’nin Ardından Batı Anadolu’da Mücadele Eden İki Rakip: İstanbul Latin Krallığı ve İznik İmparatorluğu", Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S.1., Temmuz, 2015, s. 9–25.
- The Late Byzantine Army Arms and Society 1204–1453, University of Pennsylvania Press, Philedelphia, 1992
- BASKICI, M. Murat, Bizans Döneminde Anadolu İktisadi ve Sosyal Yapı (900–1261), 2. Baskı, Phoneix Yayınevi, Ankara, 2009.
- BELDİCEANU-STEİNHERR, Irene, "Bitinya’da Gayrimüslim Nüfus (14. Yüzyılın ikinci yarısı- 15. Yüzyılın ilk yarısı)", Osmanlı Beyliği 1300–1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou, çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yergun, Tülin Altınova, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997, s. 8–22.
- GOLUBOVSKİY, P. V., Peçenegi, Torki i Polovtsı Rus i Step Do Naşestviya Tatar, Veçe, Moskva, 2011.
- Bizans’ın Son Yüzyılları 1261–1453, çev. Bilge Umar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
- ÖZTÜRK, Meriç T., The Provıncıal Arıstocracy In Byzantine Asia Minor (1081–1261), Boğaziçi Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013.
- VASARY, Istvan, Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185–1365), 2. Baskı, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015
- WOLF, Robert Lee, "The Latın Empire Of Constantinople 1204–1261", A History Of The Crusaders, Volume II Later Crusades (1189–1311), General ed. Kenneth M. Setton, ed. By. Robert Lee Wolf and Harry W. Hazard, The Unıversıty Of Wısconsın Press, Madıson, Milwaukee and London, 1969, s. 187–233.
- "A Broken Miror: The Kıpçak World In The Thırteenth Century", The Other Europe ın the Middle Ages, Avars, Bulgars, Khazars and Cumans, ed. By. Florin Curta, Roman Kovalev, Brill, Leiden-Boston, 2008, s. 379–412.
- KEÇİŞ, Murat, "XIII.-XIV. Yüzyıl Bizans ve İslam Kaynaklarına Göre Kuzeybatı Anadolu Yol Ağları", Belleten, C. LXXVII, S. 280, 2013, Ankara, s. 849–874.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uzlar ve ya Quzlar Ilk defe eserinde Serqi Avropada Xezer sahillerinde Volqa boyunda yasayan qedim turk tayfalari Uzlar ve ya Quzlar Yasadigi erazilerSerqi Avropa Xezer sahili Volqa boyu ve s DiliTurk diliDaxildirTurk xalqlari qrupuMenseyiTurkQohum xalqlarOguzlar peceneqler qipcaqlarAdinin menseyiBezi tedqiqatcilara gore uz etnonimi eslinde oguz etnoniminin yunanca yazilis formasidir XI XII esrlere aid rus salnamelerinde uzlar tork rus dilinde u sesi olmadigina gore o o sesi ile verilmisdir serq menbelerinde ise quz adlanirlar TarixiMenbelerden aydin olur ki uzlar Volqa boyunda dovlet qurumuna malik idiler Lakin qurumun quruculari barede melumat yoxdur XI esrde simaldan ruslarla birlikde serqden uzlar Volqa boyunda yasayan peceneqleri qerbe teref sixisdirmaga basladilar Neticede Bizans erazisine gelen peceneqlerin bir hissesi Turak adli elbeyin rehberliyi ile Bizansla muharibeler aparsalar da sonradan Bizans dovletine tabe olaraq indiki Bolqaristan ve Makedoniya ve Kicik Asiya Mermere Qerbi Qara deniz Orta Qara deniz Ic Anadolu Trakya erazilerine yerlesdirildiler Uzlarin ruslarla ilk munasibetleri 1036 ci ilde peceneqleri meglub etdikden sonra baslasa da bezi rus menbelerine gore bu ittifaqin koku hele 985 ci ile soykenir Rus knyazi Vladimir 985 ci ilde Idil Bulqarlari uzerine yurus ederken onun destesinde uz esgerleri de varidi Uzun muddet Qipcaq tayfalari terefinden teqiblere meruz qalan uzlar Dunay boyu hereket edirdiler 1064 1065 ci illerde onlar Dunay cayini kecdikden sonra bir cox qola bolunerek Balkanlarda genis istila herekatina basladilar Ilk evvel Trakya Makedoniya ve Selanik bolgelerini ele keciren uzlar uzun muddet bu erazileri yagmaladilar 1068 ci ilde Macaristanda meglub olduqdan sonra geri donerek Kiyev knyazliginin cenub erazilerini isgal etdiler Lakin uzun ceken qis yoluxucu xestelikler onsuz da daginiq halda olan Uz tayfalarini quvvetden saldi ve netice de peceneq ve yerli ehalinin hucumlarina tab getire bilmeyen uzlar xeyli zeiflediler Iqtidardan duserek ehemiyyetini itiren uzlar Bizans terefinden Kicik Asiya ve Balkanlarin muxtelif hisselerine yerlesdirildi Daha sonra menbelerde onlara Malazgird doyusunde Selcuqlu qosunlarinin terkibinde rast gelirik Menbelerde Qara Qalpaq adi ile taninan turk tayfalari eslinde kicik peceneq ve uz qruplarindan ibaret idi Rus knyazlari onlari ucqar eyaletlere kocurerek serhedlerin mudafiesini onlara tapsirmisdi Belelikle koceri heyatdan oturaq heyata kecen uzlar zaman kecdikce ruslara qarisaraq assimile olundular Hemcinin baxOguzlar BerendeylerIstinadlarAhmet Tasagil UZLAR PDF ahmettasagil files wordpress com 2022 03 22 tarixinde PDF Esmed Muxtarova Turk xalqlarinin tarixi qedim dovrlerden gunumuze qeder Turk xalqlarinin tarixi qedim dovrlerden gunumuze qeder Baki Adiloglu 2012 Bizans Ordusunda Ucretli Turk Askerler XI XII Yuzyillar Selcuk Universitesi Turkiyat Arastirmalari Dergisi S 25 2009 s 53 69 Bati Anadolu daki Turk Yayilisina Karsi Bizans Imparatorlugu nun Kuman Alan Topluluklarini Balkanlardan Anadolu ya Nakletmesi IV Hacli Seferi nin Ardindan Bati Anadolu da Mucadele Eden Iki Rakip Istanbul Latin Kralligi ve Iznik Imparatorlugu Cihannuma Tarih ve Cografya Arastirmalari Dergisi S 1 Temmuz 2015 s 9 25 The Late Byzantine Army Arms and Society 1204 1453 University of Pennsylvania Press Philedelphia 1992 BASKICI M Murat Bizans Doneminde Anadolu Iktisadi ve Sosyal Yapi 900 1261 2 Baski Phoneix Yayinevi Ankara 2009 BELDICEANU STEINHERR Irene Bitinya da Gayrimuslim Nufus 14 Yuzyilin ikinci yarisi 15 Yuzyilin ilk yarisi Osmanli Beyligi 1300 1389 ed Elizabeth A Zachariadou cev Gul Cagali Guven Ismail Yergun Tulin Altinova 2 Baski Tarih Vakfi Yurt Yayinlari Istanbul 1997 s 8 22 GOLUBOVSKIY P V Pecenegi Torki i Polovtsi Rus i Step Do Nasestviya Tatar Vece Moskva 2011 Bizans in Son Yuzyillari 1261 1453 cev Bilge Umar Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Istanbul 2016 OZTURK Meric T The Provincial Aristocracy In Byzantine Asia Minor 1081 1261 Bogazici Universitesi Yayinlanmamis Yuksek Lisans Tezi Istanbul 2013 VASARY Istvan Kumanlar ve Tatarlar Osmanli Oncesi Balkanlar da Dogulu Askerler 1185 1365 2 Baski cev Ali Cevat Akkoyunlu Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 2015 WOLF Robert Lee The Latin Empire Of Constantinople 1204 1261 A History Of The Crusaders Volume II Later Crusades 1189 1311 General ed Kenneth M Setton ed By Robert Lee Wolf and Harry W Hazard The University Of Wisconsin Press Madison Milwaukee and London 1969 s 187 233 A Broken Miror The Kipcak World In The Thirteenth Century The Other Europe in the Middle Ages Avars Bulgars Khazars and Cumans ed By Florin Curta Roman Kovalev Brill Leiden Boston 2008 s 379 412 KECIS Murat XIII XIV Yuzyil Bizans ve Islam Kaynaklarina Gore Kuzeybati Anadolu Yol Aglari Belleten C LXXVII S 280 2013 Ankara s 849 874