Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Udi dili — udilərin dili. Qafqazın qədim sakinlərindəndir, dilləri Qafqaz dilləri ailəsinin ləzgi yarımqrupuna məxsus olub, çoxlu qədim ünsürləri özündə qoruyub saxlaya bilmişdir.
| Udi dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | удин муз, udin muz |
| Ölkələr | Azərbaycan, Gürcüstan, Rusiya |
| Danışanların ümumi sayı | 8 min |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
|
| |
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | udi |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | udi |
| 1063, 2192 | |
| udi | |
| ELCat | 3011 |
| IETF | udi |
| Glottolog | udii1243 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dialektlər
Udin dili iki dialektə — Nic və Vartaşen dialektinə bölünür. Nic dialekti də öz növbəsində 3 hissəyə bölünür: aşağı, aralıq və yuxarı. Vartaşen dialekti də öz növbəsində 2 hissəyə bölünür: vartaşen və oktomberi (zinobiani). Oktomberi danışıq tərzi çoxda Vartaşen dialektindən fərqlənmir,Belə ki Udinlər Vartaşendən Oktomberiyə 1922 ildə köçüblər Udi dilində 10.000 çox insan danışır. Amma Udi dili yazısız dil kimi tanınır, lakin son zamanlar yazılış formasını yaratmaq üçün işlər görünür. Udi dili yalnız məişətdə istifadə olunur. 13-22 aprel 2009-cu il rəsmi əhali siyahıyaalınmasına əsasən ana dili udin dili olan Azərbaycan vətəndaşlarının sayı 3.795 nəfərdir.
Udi əlifbası
Latın əlifbası əsasında yaradılmış Udi əlifbası 1934-cü ildə Fyodor Ceyrani və Mixail Ceyrani tərəfindən Suxumidə yayımlanmış "Samçi dəs" (Birinci dərs) kitabında tərtib olunmuşdur.
Kiril əlifbası əsasında yaradılmış Udin dilinin əlifbası (1974-cü il):
| A | Аъ | Аь | Б | В | Г | Гъ | Гь | Д | Дж |
| ДжӀ | Дз | Е | Ж | ЖӀ | З | И | Й | К | Ҝ |
| КӀ | Къ | Л | М | Н | О | Оь | П | ПӀ | Р |
| С | Т | ТӀ | У | Уь | Ф | Х | Хъ | Ц | Ц' |
| ЦӀ | Ч | Ч' | ЧӀ | Чъ | Ш | ШӀ | Ы |
Udi dili uzun müddət yalnız danışıq dili olaraq qalırdı. Müxtəlif dövrlərdə bu dilin kiril hərflərinin köməyi ilə yazılmasına cəhdlər göstərilib. Hətta Nic məktəbində ibtidai sinifdə tədris udi dilində aparılıb. 1990-cı illərin sonunda Azərbaycanda latın əlifbası əsasında udi əlifbası yaradılıb:
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | Ə ə | F f |
| G g | Ğ ğ | H h | X x | I ı | İ i | Ĝ ĝ | J j |
| K k | Q q | L l | M m | N n | O o | Ö ö | P p |
| R r | S s | Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | Y y |
| Z z | Ţ ţ | Ţı ţı | E' e' | Tı tı | Ə' ə' | K' k' | Pı pı |
| X' x' | Şı şı | Ö' ö' | Çı çı | Ç' ç' | Ć ć | Jı jı | Zı zı |
| U' u' | O' o' | İ' i' | Dz dz |
Yayılma ərazisi
Azərbaycanda udi dilində danışanlar əsasən Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsində və Gürcüstanın Kvarel rayonunun Zinobiani kəndində kompakt şəkildə yaşayırlar. Oğuzda rayon mərkəzində yaşayan bir qrup udili də bu dildə danışır.
İstinadlar
- The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. (ingilis). United Nations Statistics Division. Archived from the original on 2022-09-21. İstifadə tarixi: 2015-12-26.
- "Ceyrani Fyodor, Ceyrani Mixail - Samçi dəs" (PDF). 2022-07-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-01-24.
- Gukasjan, V. 1974. Udincä-azärbaycança-rusça lüğät. Bakı: Elm.
- "Aydınov Y.A., Keçaari J.A. Tıetır. Bəkü, 1996" (PDF). 2014-03-24 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2010-04-10.
Xarici keçidlər
- Ethnologue, Languages of the World: Udi
- Udi dili (Deutsch)
- Агванский (Кавказско-Албанский) язык 2011-08-15 at the Wayback Machine
- Udi dili (Deutsch
Həmçinin bax
 | Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Udi dili udilerin dili Qafqazin qedim sakinlerindendir dilleri Qafqaz dilleri ailesinin lezgi yarimqrupuna mexsus olub coxlu qedim unsurleri ozunde qoruyub saxlaya bilmisdir Udi diliOrijinal adi udin muz udin muzOlkeler Azerbaycan Gurcustan RusiyaDanisanlarin umumi sayi 8 minTesnifatiKateqoriya Avrasiya dilleriNax Dagistan dilleriLezgi dilleri dd Yazi latin elifbasiDil kodlariISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 udiDilin strukturlarinin dunya atlasi udi1063 2192udiELCat 3011IETF udiGlottolog udii1243 Vikianbarda elaqeli mediafayllarDialektlerUdin dili iki dialekte Nic ve Vartasen dialektine bolunur Nic dialekti de oz novbesinde 3 hisseye bolunur asagi araliq ve yuxari Vartasen dialekti de oz novbesinde 2 hisseye bolunur vartasen ve oktomberi zinobiani Oktomberi danisiq terzi coxda Vartasen dialektinden ferqlenmir Bele ki Udinler Vartasenden Oktomberiye 1922 ilde kocubler Udi dilinde 10 000 cox insan danisir Amma Udi dili yazisiz dil kimi taninir lakin son zamanlar yazilis formasini yaratmaq ucun isler gorunur Udi dili yalniz meisetde istifade olunur 13 22 aprel 2009 cu il resmi ehali siyahiyaalinmasina esasen ana dili udin dili olan Azerbaycan vetendaslarinin sayi 3 795 neferdir Udi elifbasiLatin elifbasi esasinda yaradilmis Udi elifbasi 1934 cu ilde Fyodor Ceyrani ve Mixail Ceyrani terefinden Suxumide yayimlanmis Samci des Birinci ders kitabinda tertib olunmusdur Kiril elifbasi esasinda yaradilmis Udin dilinin elifbasi 1974 cu il A A A B V G G G D DzhDzhӀ Dz E Zh ZhӀ Z I J K ҜKӀ K L M N O O P PӀ RS T TӀ U U F H H C C CӀ Ch Ch ChӀ Ch Sh ShӀ Y Udi dili uzun muddet yalniz danisiq dili olaraq qalirdi Muxtelif dovrlerde bu dilin kiril herflerinin komeyi ile yazilmasina cehdler gosterilib Hetta Nic mektebinde ibtidai sinifde tedris udi dilinde aparilib 1990 ci illerin sonunda Azerbaycanda latin elifbasi esasinda udi elifbasi yaradilib A a B b C c C c D d E e E e F fG g G g H h X x I i I i Ĝ ĝ J jK k Q q L l M m N n O o O o P pR r S s S s T t U u U u V v Y yZ z Ţ ţ Ţi ţi E e Ti ti E e K k Pi piX x Si si O o Ci ci C c C c Ji ji Zi ziU u O o I i Dz dzYayilma erazisiAzerbaycanda udi dilinde danisanlar esasen Qebele rayonunun Nic qesebesinde ve Gurcustanin Kvarel rayonunun Zinobiani kendinde kompakt sekilde yasayirlar Oguzda rayon merkezinde yasayan bir qrup udili de bu dilde danisir IstinadlarThe State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan ingilis United Nations Statistics Division Archived from the original on 2022 09 21 Istifade tarixi 2015 12 26 Ceyrani Fyodor Ceyrani Mixail Samci des PDF 2022 07 05 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 01 24 Gukasjan V 1974 Udinca azarbaycanca rusca lugat Baki Elm Aydinov Y A Kecaari J A Tietir Beku 1996 PDF 2014 03 24 tarixinde PDF Istifade tarixi 2010 04 10 Xarici kecidlerEthnologue Languages of the World Udi Udi dili Deutsch Agvanskij Kavkazsko Albanskij yazyk 2011 08 15 at the Wayback Machine Udi dili DeutschHemcinin baxAlban elifbasi Dil ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin