Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Təkərləmələr — türk folklor janrı.
Nəzəriyyəsi
Bizim nağıllarımızın başlanğıcında söylənilən «pişrov» və ya «müqəddimə» adlanan məzəli ifadələrə, yanıllmaclara və uşaq folklorundakı sanamalara, düzgülərə Türkiyənin xalq ədəbiyyatında «təkərləmə» deyilir. Təkərləmələr təkcə lirik şifahi xalq ədəbiyyatının deyil, eyni zamanda, epik növün də bir şəklidir. Nağıllarda, xalq teatrlarının tamaşalarında çox işlənir. Saz şairləri-aşıqların da çoxlu təkərləmələri vardır. Aşıqlar bəzən bir-birləri ilə təkərləmələrlə deyişirlər. İpə-sapa yatmayan, mənalı-mənasız söz yığınından ibarət olan təkərləmələr dinləyiciləri əyləndirmək, onların diqqətini cəlb etmək məqsədi daşıyır. Təkərləmələri söyləyənlər yerinə görə əl-qol hərəkətləri, mimikaları ilə danışdıqlarını daha təsirli çatdırmağa çalışırlar.Təkərləmələrə Güney Anadoluda «sayıştırma», Şərqi Anadoluda «döşeme» deyənler də vardır. Xalqın şifahi biçimdə meydana gətirib yaşatdığı bu folklor örnəkləri uşaqların tərbiyə olunmasında da, şübhəsiz, əhəmiyyətli rol oynamışdır. Uşaqların nitq inkişafı, söz ehtiyatının artırılması üçün bu folklor janrının mühüm önəmi onların belə söz və ifadələri layiqincə tələffüz etməyi bacarmaları, qüsursuz danışmaq vərdişlərinə yiyələnmələri ilə bağlıdır. Uşaqlar təkərləmələri söyləməklə, hətta, çətin, dilə yatmayan sözləri mənimsəyir, düzgün danışıq vərdişlərinə yiyələnirlər. Uşaqlar həm də gözlənilməz söz oyunları, qəribə düşüncə və əcaib görüş tərzi, qeyri-məntiqi və qeyri-real olaylarla qarşılaşırlar. Bütün bünlar onlar üçün maraqlı olduğu qədər də əyləndirici və düşündürücüdür.İstər mənzum, istərsə də mənsur biçimdə olmasından asılı olmayaraq, təkərləmələrin demək olar ki, hamısı qafiyəli şəkildə qurulur. Misal: «Az gittim, uz gittim; dərə təpə düz gittim, altı ay, bir güz gittim. Dönüp arkama baktım ki, bir arpa boyu yol gitmişim».Təkərləmələr, əslində uşaq folkloru növüdür. Bünları müəyyən mərasimlərdə, bayramlarda, əyləncələrdə söyləyirdilər. Əyləndirmək, nəşəni artırmaq məqsədilə söylənən təkərləmələr dil dolaşa-dolaşa deyilən zarafatyana ifadələrdən düzəlir. Belə ifadələri fasiləsiz olaraq ucadan söyləyəndə, adətən, gülüşə səbəb olur.Bir berber bir berbere, gel beraber bir beıber dükkanı açalım demiş.Bu yoğurdu sarımsaklasakta mı saklasak, sarımsakla-masakda mı saklasak.
Nümunə
İynə battı, canımı yaktı,
Tombul kuş, arabaya koş,
Arabanın təkəri,
İstanbulun şəkəri,
Hap hup altın top,
Kimsədə yok, bizdə çok.
Yazılı ədəbiyyatın, aşıq poeziyasının nümayəndələri də təkərləmələr yazmışlar. Ziya Göyalpın «Ala geyik» poeması buna misal ola bilər.
Top oynadım acıktım.
Buldum yerdə bir ərik,
Kaptı bir ala geyik.
Geyik kaçtdı ormana,
Bindim bir ak doğana
Doğan yolu şaşırdı,
Kaf dağından aşırdı...
Təkərləmələr masallarda daha çox işlənir. Masallardan söhbət açdığımız zaman bunu görəcəyik.
İstinadlar
- AYDIN ABİ AYDIN “Türkiyə ədəbiyyatı tarixi”(müqayisəli) I cild. Bakı: “Təknur”, 2010. S. 51-53.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Tekerlemeler turk folklor janri NezeriyyesiBizim nagillarimizin baslangicinda soylenilen pisrov ve ya muqeddime adlanan mezeli ifadelere yanillmaclara ve usaq folklorundaki sanamalara duzgulere Turkiyenin xalq edebiyyatinda tekerleme deyilir Tekerlemeler tekce lirik sifahi xalq edebiyyatinin deyil eyni zamanda epik novun de bir seklidir Nagillarda xalq teatrlarinin tamasalarinda cox islenir Saz sairleri asiqlarin da coxlu tekerlemeleri vardir Asiqlar bezen bir birleri ile tekerlemelerle deyisirler Ipe sapa yatmayan menali menasiz soz yiginindan ibaret olan tekerlemeler dinleyicileri eylendirmek onlarin diqqetini celb etmek meqsedi dasiyir Tekerlemeleri soyleyenler yerine gore el qol hereketleri mimikalari ile danisdiqlarini daha tesirli catdirmaga calisirlar Tekerlemelere Guney Anadoluda sayistirma Serqi Anadoluda doseme deyenler de vardir Xalqin sifahi bicimde meydana getirib yasatdigi bu folklor ornekleri usaqlarin terbiye olunmasinda da subhesiz ehemiyyetli rol oynamisdir Usaqlarin nitq inkisafi soz ehtiyatinin artirilmasi ucun bu folklor janrinin muhum onemi onlarin bele soz ve ifadeleri layiqince teleffuz etmeyi bacarmalari qusursuz danismaq verdislerine yiyelenmeleri ile baglidir Usaqlar tekerlemeleri soylemekle hetta cetin dile yatmayan sozleri menimseyir duzgun danisiq verdislerine yiyelenirler Usaqlar hem de gozlenilmez soz oyunlari qeribe dusunce ve ecaib gorus terzi qeyri mentiqi ve qeyri real olaylarla qarsilasirlar Butun bunlar onlar ucun maraqli oldugu qeder de eylendirici ve dusundurucudur Ister menzum isterse de mensur bicimde olmasindan asili olmayaraq tekerlemelerin demek olar ki hamisi qafiyeli sekilde qurulur Misal Az gittim uz gittim dere tepe duz gittim alti ay bir guz gittim Donup arkama baktim ki bir arpa boyu yol gitmisim Tekerlemeler eslinde usaq folkloru novudur Bunlari mueyyen merasimlerde bayramlarda eylencelerde soyleyirdiler Eylendirmek neseni artirmaq meqsedile soylenen tekerlemeler dil dolasa dolasa deyilen zarafatyana ifadelerden duzelir Bele ifadeleri fasilesiz olaraq ucadan soyleyende adeten guluse sebeb olur Bir berber bir berbere gel beraber bir beiber dukkani acalim demis Bu yogurdu sarimsaklasakta mi saklasak sarimsakla masakda mi saklasak NumuneIyne batti canimi yakti Tombul kus arabaya kos Arabanin tekeri Istanbulun sekeri Hap hup altin top Kimsede yok bizde cok Yazili edebiyyatin asiq poeziyasinin numayendeleri de tekerlemeler yazmislar Ziya Goyalpin Ala geyik poemasi buna misal ola biler Cocuktum ufaciktim Top oynadim aciktim Buldum yerde bir erik Kapti bir ala geyik Geyik kactdi ormana Bindim bir ak dogana Dogan yolu sasirdi Kaf dagindan asirdi Tekerlemeler masallarda daha cox islenir Masallardan sohbet acdigimiz zaman bunu goreceyik IstinadlarAYDIN ABI AYDIN Turkiye edebiyyati tarixi muqayiseli I cild Baki Teknur 2010 S 51 53