Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Triggerlər — Trigger iki dayanıqlı müvazinət vəziyyətinə malik olan qurğudur və bir vəziyyətdən digərinə xarici impulsun təsiri ilə sıçrayışla keçir. Ona görə də bəzən triggerə işə salma qurğusu deyilir (ingilis sözü olan trigger, odlu silahın işə salma dəstəyi mənasını verir).
Ümumi məlumat
Trigger iki girişə – işəsalma və ilkin vəziyyətə qaytarma girişlərinə və iki çıxışa – düz və invers çıxışlara malikdir. Bir çox triggerlərdə üçüncü - sinxronlaşdırıcı giriş də olur. Trigger iki üsulla – ümumi və ayrı-ayrı işəsalma üsulları ilə işə salına bilər. Ümumi işəsalma üsulunda bir ümumi girişdən istifadə edilir və sayğac qurğularında tətbiq edilən triggerlər üçün nəzərdə tutulur. Ayrı-ayrı işə salma zamanı isə iki girişdən ayrı-ayrılıqda istifadə olunur. Bu üsulda iki işəsalma variantı mövcuddur. Birinci variantda girişlərə növbə ilə eyni polyarlı işəsalma impulsları verilir. İkinci variantda isə bir girişə növbə ilə müxtəlif polyarlı işə salma impulsları verilir. Giriş impulslarının təsir müddətinin minimum qiyməti triggerdə regenerativ çevrilmə prosesinin başlanması anı ilə müəyyən edilir. Regenerativ prosesin başlanması ilə impulsun təsiri aradan götürülə bilər. İnformasiya girişlərində təsir edən aktiv məntiq siqnalının növünə görə triggerlər statik (potensial) və dinamiki triggerlərə ayrılırlar. Statik triggerlər siqnalın səviyyəsi (zirvəsi) ilə, dinamiki triggerlər isə giriş siqnalının cəbhələri ilə idarə olunurlar.
Triggerin növləri
Triggerin ən çox istifadə edilən növləri simmetrik və emitter əlaqəli triggerlərdir.
Simmetrik trigger
Simmetrik trigger, birinin çıxışı (kollektoru) digərinin girişinə (bazaya) birbaşa və yaxud rezistor vastəsilə qoşulmuş, iki rezistiv (açar sxemi) kaskaddan təşkil edilir. Rezistiv kaskadlar eyni növ və bərabər qiymətli elementlərdən təşkil edilir (şəkil 1). Kaskad elementlərinin simmetrik olmasına baxmayaraq sxemdə cərəyan və gərginliyin paylanması simmetrik olmur. Məsələn, hər iki tranzistor eyni zamanda doyma rejimində ola bilməz. Bundan başqa, tranzistorlardakı fluktuasiya rəqslərinin müxtəlifliyi tarazlığı pozur. Fərz edək ki, ilk anda VT1 tranzistorundan axan Ik1 cərəyanı fluktuasiya rəqsləri hesabına bir qədər artır. Bu artım VT1 tranzistorunun kollektorunda mənfi ∆Uk1 gərginlik artımını yaradır. Mənfi ∆Uk1 gərginliyi VT2 tranzistorunun bazasına verildiyindən o, bir qədər bağlanmış olur və onun kollektorunda müsbət ∆Uk2 gərginlik artımı yaranır. Bu artım VT1 tranzistorunun bazasına təsir edərək onu bir qədər açır və Ik1 cərəyanı daha da artmış olur. Sxemdə VT1 tranzistorunun kollektoru – Rc2- VT2 tranzistorunun baza-kollektor keçidi –Rc1- VT1 tranzistorunun baza-kollektor keçidi dövrəsi üzrə müsbət əks rabitə ilgəyi yaranır. Bunun nəticəsində sxemdə Ik1 cərəyanının artması selə oxşar formada inkişaf edərək VT1 tranzistorunun açılmasını və VT2 tranzistorunun bağlanmasını sürətləndirir. Bu proses əks rabitə dövrəsinin güclənmə əmsalı vahiddən kiçik olana qədər davam edir. VT1 tranzistoru doyma rejiminə keçdikdə proses sona yetir. Bu zaman VT2 tranzistoru kəsmə rejiminə keçir. Bu isə triggerin dayanıqlı vəziyyətlərindən birinə uyğun gəlir. Belə ki, baxdığımız halda Uçıx1=U0=0; Uçıx2=U1=1 olur. Bu vəziyyət triggerin ilkin vəziyyəti adlanır və trigger bu vəziyyətdə istənilən müddət qala bilər. Trigger digər vəziyyətə giriş impulsunun təsiri ilə keçir. R girişinə müsbət qütblü impuls təsir etdikdə VT2 tranzistoru açılır, yaranan Ik2 hesabına kollektorda mənfi Uk2 gərginlik artımı əmələ gəlir. Mənfi Uk2 gərginliyi VT1 tranzistorunun bazasına təsir edib onu bir qədər bağlayır. VT1 tranzistorunun kollektorunda müsbət gərginlik artımı yaranır ki, bu da VT2 tranzistorunun bazasına təsir edərək onu bır qədər də açmış olur. Sxemdə müsbət əks əlaqə ilgəyi yaranır və bunun təsiri ilə Ik2 cərəyanının artması seləoxşar formada inkişaf edərək özünün doyma rejimindəki Ikd qiymətini alır. Beləliklə, VT2 tranzistoru doyma, VT1 tranzistoru isə kəsmə rejimlərinə keçirlər, yəni trigger digər dayanıqlı vəziyyətə keçir: Uçıx2=U0=0; Uçıx1=U1=1 olur. Sürüşmə gərginliyi yaratmaq üçün sxemdə xarici Es sürüşmə gərginliyi mənbəyindən istifadə edilir. Bazalara sürüşmə gərginlikləri Rb1, Rc1, Rb2, Rc2 gərginlik bölücüləri vasitəsilə verilir. Sxemdə Rc1 və Rc2 müqavimətləri C1 və C2 kondensatorları vasitəsilə suntlanıblar. Bu kondensatorlar triggerin statik vəziyyətinə təsir göstərmir, ancaq triggerin çevrilmə prosesini sürətləndirir. Triggeri işə salma prosesinin başlanğıcında, məsələn, VT1 tranzistorunun kollektorundan VT2 tranzistorunun bazasına yönəlmiş cərəyan boş C1 kondensatorundan axdığından Rc1 müqavimətində gərginlik düşküsü yaranmır və bütün Uk1 gərginliyi VT2 tranzistorunun baza-emitter aralığına verilmiş olur. Bu isə VT2 tranzistorunun daha tez bağlanmasını (açılmasını) təmin edir.
Emitter əlaqəli trigger
İmpuls texnikasında sinusoidal (və ya təsadüfi formalı) gərginliyi düzbucaqlı gərginlik impulslarına çevirən qurğu və hədd müqayisə qurğusu kimi qeyri-simmetrik triggerlərdən istifadə olunur. Belə triggerlərə emitter əlaqəli triggeri (Şmitt tiggeri), əlavə simmetriyalı triggeri aid etmək olar. Emitter əlaqəli trigger böyük giriş müqavimətinə və yüksək yüklənmə qabiliyyətinə malikdir. Trigger iki dayanıqlı tarazlıq vəziyyətinə malikdir. Şək 2, a - da göstərilən triggerin xarakterik cəhəti ondadır ki, VT2 tranzistorunun kollektorunun sxemin əks rabitə dövrəsinin elementləri ilə birbaşa əlaqəsi olmadığından, yükün triggerin işinə olan təsiri aradan götürülmüş olur. Sxemin iş prinsipi aşağıdakı kimidir. Fərz edək ki, ilkin vəziyyətdə egir=0 olduqda VT1 tranzistoru bağlı, VT2 tranzistoru açıqdır və doyma rejimindədir. Buna səbəb VT2 tranzistorunun bazasının R1, Rk1 müqavimətləri vasitəsilə – Uq gərginliyinə qoşulmasıdır. Bu halda
Uçıx=Uq Re/ (Rk2+Re) (1)
olur. Mənfi egir gərginliyi artaraq egir=U1 qiymətini aldıqda VT1 tranzistoru açılır, onun kollektor potensialı artır, bu da VT2 tranzistorunun baza cərəyanını azaldır (şək.2,b). egir=U2 olduqda VT2 tranzistoru doyma rejimindən çıxır, sxemdə selvari proses baş verir və sxem ikinci dayanıqlı vəziyyətə keçir. Bu halda VT1 tranzistoru açıq və doyma rejimindədir, VT2 tranzistoru isə bağlıdır. Bu halda
Uçıx=Uq-IkoRk2 (2)
olur. egir gərginliyinin sonrakı artması çıxış gərginliyini artırmır. U1 gərginliyi triggerin işə düşmə gərginliyi adlanır. egir gərginliyinin azalması zamanı triggerin əks vəziyyətə çevrilməsi egir=U2 gərginliyində yox, bir qədər böyük qiymətində egir=U3 baş verir. U3 gərginliyi buraxma gərginliyi adlanır. Əks çevrilmə nəticəsində trigger ilkin vəziyyətə qayıdır. Uçıx=f(egir) asılılığı histerezis ilgəyi şəklində olur. ∆U=U1-U3 ilgəyin eni adlanır. Triggerdə histerezisi aşağıdakı kimi aydınlaşdırmaq olar. egir gərginliyinin U2 qiymətinə qədər azalması zamanı VT1 doyma rejimində qalır, Uk1 potensialı VT2 tranzistorunun emitter potensialına bərabər olur (Uk1=Ue2). VT2 tranzistorunun baza potensialı Ub2=Ue2R2/(R1+R2) emitter potensialından yüksəkdir və VT2 tranzistoru dərin kəsmə rejimində qalır. Triggerin işə düşməsi üçün VT1 və VT2 tranzistorları açıq və aktiv rejimdə olmalıdır. VT2 tranzistorunun açılması VT1 tranzistoru doyma rejimindən çıxdıqdan sonra və onun kollektor potensialının VT2 tranzistorunun baza potensialının emitter potensialına bərabər olana qədər azalması ilə baş verir. Bu proses egir=U3 gərginliyində baş verir. Histerezisin olması sxemin düzgün işlənməsinin lazım olan şərtidir. Əks halda sxem iki dayanıqlı vəziyyətə malik olmur və iki kaskadlı əks rabitəli gücləndiriciyə çevrilir. Triggerin başlanğıc vəziyyətini almaq üçün bəzən VT1 tranzistorunun bazasına bölücü rezistorlar vastəsilə sürüşmə gərginliyi verilir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Triggerler Trigger iki dayaniqli muvazinet veziyyetine malik olan qurgudur ve bir veziyyetden digerine xarici impulsun tesiri ile sicrayisla kecir Ona gore de bezen triggere ise salma qurgusu deyilir ingilis sozu olan trigger odlu silahin ise salma desteyi menasini verir Umumi melumatTrigger iki girise isesalma ve ilkin veziyyete qaytarma girislerine ve iki cixisa duz ve invers cixislara malikdir Bir cox triggerlerde ucuncu sinxronlasdirici giris de olur Trigger iki usulla umumi ve ayri ayri isesalma usullari ile ise salina biler Umumi isesalma usulunda bir umumi girisden istifade edilir ve saygac qurgularinda tetbiq edilen triggerler ucun nezerde tutulur Ayri ayri ise salma zamani ise iki girisden ayri ayriliqda istifade olunur Bu usulda iki isesalma varianti movcuddur Birinci variantda girislere novbe ile eyni polyarli isesalma impulslari verilir Ikinci variantda ise bir girise novbe ile muxtelif polyarli ise salma impulslari verilir Giris impulslarinin tesir muddetinin minimum qiymeti triggerde regenerativ cevrilme prosesinin baslanmasi ani ile mueyyen edilir Regenerativ prosesin baslanmasi ile impulsun tesiri aradan goturule biler Informasiya girislerinde tesir eden aktiv mentiq siqnalinin novune gore triggerler statik potensial ve dinamiki triggerlere ayrilirlar Statik triggerler siqnalin seviyyesi zirvesi ile dinamiki triggerler ise giris siqnalinin cebheleri ile idare olunurlar Triggerin novleriTriggerin en cox istifade edilen novleri simmetrik ve emitter elaqeli triggerlerdir Simmetrik trigger Simmetrik trigger birinin cixisi kollektoru digerinin girisine bazaya birbasa ve yaxud rezistor vastesile qosulmus iki rezistiv acar sxemi kaskaddan teskil edilir Rezistiv kaskadlar eyni nov ve beraber qiymetli elementlerden teskil edilir sekil 1 Kaskad elementlerinin simmetrik olmasina baxmayaraq sxemde cereyan ve gerginliyin paylanmasi simmetrik olmur Meselen her iki tranzistor eyni zamanda doyma rejiminde ola bilmez Bundan basqa tranzistorlardaki fluktuasiya reqslerinin muxtelifliyi tarazligi pozur Ferz edek ki ilk anda VT1 tranzistorundan axan Ik1 cereyani fluktuasiya reqsleri hesabina bir qeder artir Bu artim VT1 tranzistorunun kollektorunda menfi Uk1 gerginlik artimini yaradir Menfi Uk1 gerginliyi VT2 tranzistorunun bazasina verildiyinden o bir qeder baglanmis olur ve onun kollektorunda musbet Uk2 gerginlik artimi yaranir Bu artim VT1 tranzistorunun bazasina tesir ederek onu bir qeder acir ve Ik1 cereyani daha da artmis olur Sxemde VT1 tranzistorunun kollektoru Rc2 VT2 tranzistorunun baza kollektor kecidi Rc1 VT1 tranzistorunun baza kollektor kecidi dovresi uzre musbet eks rabite ilgeyi yaranir Bunun neticesinde sxemde Ik1 cereyaninin artmasi sele oxsar formada inkisaf ederek VT1 tranzistorunun acilmasini ve VT2 tranzistorunun baglanmasini suretlendirir Bu proses eks rabite dovresinin guclenme emsali vahidden kicik olana qeder davam edir VT1 tranzistoru doyma rejimine kecdikde proses sona yetir Bu zaman VT2 tranzistoru kesme rejimine kecir Bu ise triggerin dayaniqli veziyyetlerinden birine uygun gelir Bele ki baxdigimiz halda Ucix1 U0 0 Ucix2 U1 1 olur Bu veziyyet triggerin ilkin veziyyeti adlanir ve trigger bu veziyyetde istenilen muddet qala biler Trigger diger veziyyete giris impulsunun tesiri ile kecir R girisine musbet qutblu impuls tesir etdikde VT2 tranzistoru acilir yaranan Ik2 hesabina kollektorda menfi Uk2 gerginlik artimi emele gelir Menfi Uk2 gerginliyi VT1 tranzistorunun bazasina tesir edib onu bir qeder baglayir VT1 tranzistorunun kollektorunda musbet gerginlik artimi yaranir ki bu da VT2 tranzistorunun bazasina tesir ederek onu bir qeder de acmis olur Sxemde musbet eks elaqe ilgeyi yaranir ve bunun tesiri ile Ik2 cereyaninin artmasi seleoxsar formada inkisaf ederek ozunun doyma rejimindeki Ikd qiymetini alir Belelikle VT2 tranzistoru doyma VT1 tranzistoru ise kesme rejimlerine kecirler yeni trigger diger dayaniqli veziyyete kecir Ucix2 U0 0 Ucix1 U1 1 olur Surusme gerginliyi yaratmaq ucun sxemde xarici Es surusme gerginliyi menbeyinden istifade edilir Bazalara surusme gerginlikleri Rb1 Rc1 Rb2 Rc2 gerginlik boluculeri vasitesile verilir Sxemde Rc1 ve Rc2 muqavimetleri C1 ve C2 kondensatorlari vasitesile suntlaniblar Bu kondensatorlar triggerin statik veziyyetine tesir gostermir ancaq triggerin cevrilme prosesini suretlendirir Triggeri ise salma prosesinin baslangicinda meselen VT1 tranzistorunun kollektorundan VT2 tranzistorunun bazasina yonelmis cereyan bos C1 kondensatorundan axdigindan Rc1 muqavimetinde gerginlik duskusu yaranmir ve butun Uk1 gerginliyi VT2 tranzistorunun baza emitter araligina verilmis olur Bu ise VT2 tranzistorunun daha tez baglanmasini acilmasini temin edir Emitter elaqeli trigger Impuls texnikasinda sinusoidal ve ya tesadufi formali gerginliyi duzbucaqli gerginlik impulslarina ceviren qurgu ve hedd muqayise qurgusu kimi qeyri simmetrik triggerlerden istifade olunur Bele triggerlere emitter elaqeli triggeri Smitt tiggeri elave simmetriyali triggeri aid etmek olar Emitter elaqeli trigger boyuk giris muqavimetine ve yuksek yuklenme qabiliyyetine malikdir Trigger iki dayaniqli tarazliq veziyyetine malikdir Sek 2 a da gosterilen triggerin xarakterik ceheti ondadir ki VT2 tranzistorunun kollektorunun sxemin eks rabite dovresinin elementleri ile birbasa elaqesi olmadigindan yukun triggerin isine olan tesiri aradan goturulmus olur Sxemin is prinsipi asagidaki kimidir Ferz edek ki ilkin veziyyetde egir 0 olduqda VT1 tranzistoru bagli VT2 tranzistoru aciqdir ve doyma rejimindedir Buna sebeb VT2 tranzistorunun bazasinin R1 Rk1 muqavimetleri vasitesile Uq gerginliyine qosulmasidir Bu halda Ucix Uq Re Rk2 Re 1 olur Menfi egir gerginliyi artaraq egir U1 qiymetini aldiqda VT1 tranzistoru acilir onun kollektor potensiali artir bu da VT2 tranzistorunun baza cereyanini azaldir sek 2 b egir U2 olduqda VT2 tranzistoru doyma rejiminden cixir sxemde selvari proses bas verir ve sxem ikinci dayaniqli veziyyete kecir Bu halda VT1 tranzistoru aciq ve doyma rejimindedir VT2 tranzistoru ise baglidir Bu halda Ucix Uq IkoRk2 2 olur egir gerginliyinin sonraki artmasi cixis gerginliyini artirmir U1 gerginliyi triggerin ise dusme gerginliyi adlanir egir gerginliyinin azalmasi zamani triggerin eks veziyyete cevrilmesi egir U2 gerginliyinde yox bir qeder boyuk qiymetinde egir U3 bas verir U3 gerginliyi buraxma gerginliyi adlanir Eks cevrilme neticesinde trigger ilkin veziyyete qayidir Ucix f egir asililigi histerezis ilgeyi seklinde olur U U1 U3 ilgeyin eni adlanir Triggerde histerezisi asagidaki kimi aydinlasdirmaq olar egir gerginliyinin U2 qiymetine qeder azalmasi zamani VT1 doyma rejiminde qalir Uk1 potensiali VT2 tranzistorunun emitter potensialina beraber olur Uk1 Ue2 VT2 tranzistorunun baza potensiali Ub2 Ue2R2 R1 R2 emitter potensialindan yuksekdir ve VT2 tranzistoru derin kesme rejiminde qalir Triggerin ise dusmesi ucun VT1 ve VT2 tranzistorlari aciq ve aktiv rejimde olmalidir VT2 tranzistorunun acilmasi VT1 tranzistoru doyma rejiminden cixdiqdan sonra ve onun kollektor potensialinin VT2 tranzistorunun baza potensialinin emitter potensialina beraber olana qeder azalmasi ile bas verir Bu proses egir U3 gerginliyinde bas verir Histerezisin olmasi sxemin duzgun islenmesinin lazim olan sertidir Eks halda sxem iki dayaniqli veziyyete malik olmur ve iki kaskadli eks rabiteli guclendiriciye cevrilir Triggerin baslangic veziyyetini almaq ucun bezen VT1 tranzistorunun bazasina bolucu rezistorlar vastesile surusme gerginliyi verilir