Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1382-ci ildə Toxtamışın Moskvaya yürüşü - Qızıl Orda xanı Toxtamışın Böyük Vladimir Knyazlığı torpaqlarına etdiyi yürüşdür. Bu yürüş, 1380-ci ildə Kulikovo döyüşü ardından Moskva knyazı Dmitri Donskoyun Qızıl Ordadan həqiqi asılılığını bərpa edilməsinə yönəldilmişdi.
| Toxtamışın Moskvaya yürüşü | |
|---|---|
 | |
| Tarix | 1382 |
| Yeri | |
Qəfil hücumun təsiri sayəsində Toxtamış böyük knyazlığın mərkəzi bölgələrin birləşmiş qüvvələrini toqquşmasız dağıtmağa və sonra Qızıl Ordadan asılılığının bərpa olunmasına nail oldu .
İlkin hadisələr
1377-ci ildə Bəyaz Orda hökmdarı Toxtamış Xan Ordanın şərq hissəsində paytaxtı Sığnaqı Timurun (Teymurləng) köməyi ilə tutdu və 1379-cu ildə Saray Bərkə və aşağı Don sonra torpaqları ələ keçirdi.
Qızıl Ordadalı hökmdar Mamay Kulikovo döyüşündə məğlub olduqdan sonra Krımdakı qalan qüvvələrini Moskva şahzadəsinə qarşı yeni bir hücum üçün topladı (lakin artıq o "sürgün edilmişdi"), lakin bunun əvəzinə Kalke çayı sahilindəki döyüşdə Toktamışla qarşılaşmalı oldu. Döyüşdən əvvəl Mamayın sərkərdələri və mirzələri atlarından düşdülər və Toxtamışa təslim olduqlarını bildirdilər . Mamai bütün topladığı sərvət ilə Krıma qaçdı və burada keçmiş müttəfiqləri genuyalılar tərəfindən soyuldu və öldürdüyünü .
Toxtamış, rəqibini və düşmənlərini məğlub etməsi, habelə Qızıl Orda birləşməsi barədə xəbərdarlığı ilə Moskva və digər rus knyazlarına elçilər göndərdi. Səfirlər Toxtamışın Moskva Böyük knyazı Dmitriyə Kulikovo sahəsində Mamai məğlub etdiyi üçün minnətdar olduğunu bildirib. Lakin Toxtamış bildirdi ki, Dmitri hakimiyyəti zorla ələ keçirmiş saxta xanı məğlub edib və indi Qızıl Ordanın başında Çingiz xanın birbaşa sələfi olduğu üçün, qədim dövrlərdə olduğu kimi rus knyazları Qızıl Ordaya xərac verməlidir, bunun əvəzində isə Toxtamış Moskva knyazına mərhəmət və düşmənlərdən qorunmanı vəd etmişdi. Səfirlər böyük hörmətlə qarşıladılar və bahalı hədiyyələr aldılar, amma Dmitri xərac və itaət göstərməkdən imtina etdi .
1381 -ci ilin yayında Toxtamış səfir Ak-Xozu 700 nəfərlik bir dəstə ilə Böyük knyaz və digər knyazlara göndərdi, lakin Nijni Novqoroda çatdıqdan sonra Ak-Xoza Ordaya qayıtdı və ehtimal olunur ki, Moskvaya bir elçi göndərdi, o isə hər hansı səbəbdən Moskvaya yetişmədi.
Moskvaya yürüş
1382-ci ildə, Kazanda, Toxtamışın planları ilə əlaqədar Moskvaya xəbər çatmaması üçün, şəhərdəki bütün rus tacirləri və qonaqları öldürüldü və ya həbs edildi. Malları və mülkləri ələ keçirildi və gəmilər Volqa ərazisindən keçmək üçün Toktamışa təhvil verildi. Qoşunlarını sağ sahilə daşıdıqdan sonra Toxtamış onları gizli şəkildə hərəkət etdirirdi.
Nijni Novqorod-Suzdal knyazı Dmitri Konstantinoviç vaxtında Toxtamışın fəaliyyəti barədə vaxtında məlumat alaraq, öz oğulları Vasili Kirdyapu və Semyonu onun üzərinə göndərdi, lakin Toxtamışın qoşunları sürətlə hərəkət etdiyindən, onu yalnız bir neçə gün sonra Ryazan knyazlığı sərhədləri yaxınlığında haqlaya bildilər. Oleq Ryazansky knyazlığının məhv olmaması üçün Toxtamışla öz torpaqlarından kənarda görüşdü və Oka çayı üzərindəki mövcud keçidləri göstərərək ona köməklik etdi . Toxtamış Ryazan knyazlığını şərqdən keçərək ordusunu apardı.
Toxtamışın yürüşü haqqında xəbər knyaz Dmitri üçün sürpriz oldu. Moskvada çaxnaşma başladı. Böyük Knyaz Ordanı qarşılamağa çıxdı, lakin şahzadələrdən kömək almadığı, onlarla fikir ayrılığı və güc çatışmazlığı səbəbindən ordu toplamaq üçün şimali Pereyaslavldan Kostromaya getdi . Toktamış Oka çayını keçir, Serpuxovu tutur və Moskvaya yollanır.
Bir çox kənar məskənlərdən, insanlar öz əmlakı ilə birlikdə Kremlin divarları arxasında gizlənmək üçün Moskvaya qaçırlar. Moskvada feodallara qarşı üsyan başlandı. Bəziləri şəhərin bağlanmasını və müdafiəni davam etdirmək istəyirdilər, bəziləri isə şəhəri tərk etməyə çalışırdılar. Onların aralarında mübahisə düşdü. Şəhər hakimiyyəti heç kimin şəhərdən kənara buraxılmaması qərara alındı. Darvazalarda əlləri silahlı insanlar dayanırdı, şəhərdən getməyə heç kimə icazə vermirdilər. Yalnız knyaz ailəsinə və mitropolitə getməyə icazə verildi. Şahzadə Evdokiya və uşaqları ilə birlikdə Dmitri Kostromaya getdi, mitropolit isə Tverə yollandı.
Ruslarla müttəfiq olan gənc Litva şahzadəsi, Olgerd Osteyin nəvəsi Moskvaya gəldi (Olgerdoviçlərin oğlunun Osteyin kim olması məsələsi müzakirə mövzusu olaraq qalır). O müəyyən dərəcədə hər şeyi qaydasına salmağı və müdafiəyə rəhbərlik etməyi bacardı. Şəhərin ətrafındakı moskvalılar Ordalıları mühasirə və sığınacaq üçün materialdan məhrum etmək üçün bütün hər yeri yandırdılar. Qala divarları möhkəmləndirilmiş və tar, qaynar qatran, qaynar su və daşlar hazırlanmışdı.
Moskvanın müdafiəsi
Avqustun 23-də Toxtamış ordusu ilə Moskvaya yaxınlaşdı. Qala divarlarına yaxınlaşan Ordalılar şəhər sakinlərindən soruşdu: "Şəhərdə Böyük Knyaz Dmitri varmı?" Onlara cavab verildi: "Xeyr". Ordalılar divarlardan uzaqlaşaraq, şəhərin ətrafında gəzdi, yüksəklikləri, dəlikləri, darvazanı və oxatanları araşdırdılar. Bu vaxt şəhərdəki insanlar kilsələrdə dua edir, digərləri isə əvvəllər şəhəri tərk etmiş zadəganların və varlı insanların zirzəmilərini açaraq bal və şərab aparırdılar . Şəhərdə əyyaşlıq və intizamsızlıq yayılmağa başladı. İçkinin təsiri altında onlar qala divarlarına dırmaşaraq ordalılara lağ edirdilər.
Ordalılar onlara oxatanlarla cavab verirdilər. Axşam tatar ön dəstəsi geri çəkildi .
Avqustun 24-nə keçən gecə Toxtamışın rəhbərlik etdiyi əsas qüvvələr şəhərə yaxınlaşdı. Ordalılar şəhər divarlarına yaxınlaşdıqda, Muskovitlər onları oxlarla vurmağa başladılar. Ordalılar buna daha güclü ox atışı ilə cavab verdilər, şəhərin bir çox müdafiəçisini vurdular və pilləkənləri qoyaraq, qalaya hücuma keçdilər etdilər. Şəhərin müdafiəçiləri hücum edənlərin üzərinə qaynar su tökdülər, daş atdılar, qundaqlı yay-oxdan atəş açdılar. Moskvalılar həmçinin1376-cı ildə bulqarlara qarşı hücumda ələ keçirdiklər odlu silahlardan da istifadə etdilər. Bütün hücumlar dəf edildi, hücum edənlər çox böyük itki verdi.
Ertəsi gün 25 avqustda Ordalılar ardıcıl şəkildə şəhərə hücum etdi, lakin bunların da nəticəsi olmadı. Ağır itkilər verərək geri çəkilən Toxtamış hiyləgər üsula müraciət etmək qərarına gəlir .
Avqustun 26 -da Orda knyazlarından və zadəganlarından ibarət bir heyət danışıqlar üçün şəhər divarlarına yaxınlaşdı. Onların arasında Moskva şahzadəsinin arvadı, Böyük Şahzadə Evdokiyanın bacısı olan Suzdal şahzadəsinin oğulları Vasili və Semyon da vardı . Zadəganlar Moskva sakinlərinə dedi:
«(Ey insanlar!) sizə xan öz xalqı kimi mərhəmət göstərmək istəyir. Ona görə ki, siz günahsızsınız, çünki o sizə qarşı müharibə etməyə gəlmədi, yalnız Dmitri ilə düşmənçilik edir, lakin siz özünüzə zülm etdiniz. Siz isə əfv olunmağa layiqsiniz. Xan başqa heç bir şey tələb etmir, yalnız o şəhəri görmək istəyir, onu hədiyyələrlə qarşılamaq üçün onun yanına gedin və bu ziyarətdə o sülh və sevgi gətirir, siz isə ona şəhər qapıları açın».
Onların sözləri Nijni Novqorod knyazları Vasili Kirdyapa və Semyon tərəfindən təsdiqləndi:
«Bizə inanın, biz sizin xristian qardaşlarınızıq, sizə and içirik».
Şəhər sakinləri buna inandılar və qapını açdılar. Şahzadə Ostey, ruhanilər, zadəganlar və sadə insanlar təntənəli şəkildə şəhərdən onların qarşısına çıxdılar. Ordalılar onlara hücum etdi və hamını öldürməyə başladı. Müdafiəsiz qala divarlarına qalxaraq tatarlar hər şeyi soymağa və yandırmağa başladılar. İnsanlar sürü şəklində xilas axtararaq küçələrə axışdılar. Tatarlar kilsələrin qapılarını bağladılar və orada gizlənən hər yaşdakı şəhər sakinlərini, körpələrdən tutmuş qocalara qədər hər kəsi çıxarıb qarət etdilər və soyundurdular. Qiymətli daşları və paltarları alaraq tatarlar müqəddəslərin ikonalarını tapdaladılar və bütün kilsə əşyalarını apardılar. Yanğında bütün kənar yerlərdən saxlanmaq üçün Moskvaya gətirilmiş çox sayda kitab məhv oldu. Bütün knyazlıq xəzinəsi aparıldı. Bütün insanlar öldürülmüş, yandırılmış, boğulmuş və ya kölə vəziyyətinə gətirilmişdir .
Toxtamışın gedişi
Moskvanı dağıtdıqdan sonra Toxtamışın qoşunları kiçik dəstələrə bölünərək Vladimir, Zveniqorod, Mojaysk, Yuriev, Lopasnya şəhərlərini də qarət etdilər Pereyaslavl sakinləri qayıqlarda qaçaraq Pleşeeva gölünün ortasına üz tutdular. Volok Lamskiyə yaxınlaşan Orda ordusunun bir hissəsi təcili şəkildə yığılmış Vladimir Andreeviç Serpuxovun ordusu tərəfindən hücuma məruz qaldı və tamamilə məğlub edildi. Bir çox tatar əsir alındı. Qalanları döyüşdən qaçdı və baş verənlər barədə Toxtamışa məlumat verdi. Moskva Knyazı Dmitri qoşunlarının Kostroma tərəfdən yaxınlaşmasından ehtiyat edən Toxtamış, dərhal qoşunlarını toplamağa başladı və geri dönərkən Kolomnanı da talan edərək Moskvadan ayrıldı. Oka çayıyını keçərkən Toxtamış Ryazan Knyazı Oleq ilə razılaşmaya zidd olaraq onun da torpaqlarını qarət etdi. Oleq qaçaraq canını qurtardı. Ryazan sərhədlərini tərk edən Toxtamış elçisini Dmitrinin oğlu Semyon ilə birlikdə Suzdal Knyazı Dmitriyə göndərdi. Vasilini xan özündə saxladı.
Toxtamışın ordusu qul kimi tutduğu çoxlu sayda insan da daxil olmaqla böyük qənimətlə Ordaya geri döndü.
Təsiri
Moskvaya qayıdan Dmitri gördüklərindən heyrətə gəldi. Salnaməçilər meyitləri xəzinə hesabına dəfn etməyi əmr edən Dmitrinin ölülərə görə dərin kədərini təsvir edir. Nə qədər pul ödənildiyi və yürüşdə nə qədər insanın öldüyü barədə məlumatlar dəyişir. Diriliş salnaməsində 80 cəsədin təmizlənməsi üçün bir rubl ödənildiyini, ümumilikdə 300 rubl xərcləndiyini bildirir. Beləliklə, ölənlərin sayı 24 min olur. Bunun əksinə olaraq Rogoj salnaməsi yazır ki, 70 cəsədin təmizlənməsi üçün bir rubl ödənildi, ümumilikdə 150 rubl verildi, bu da 10 min ölü deməkdir. Tarixçi M.N.Tixomirov Rogoj salnaməçisinin məlumatlarını daha etibarlı hesab edirdi. Moskva əhalisi hücum ərəfəsində 20 min nəfərə yaxın idi. Xalq şəhərləri və kəndləri yenidən qurmağa başladı.
Bir neçə gündən sonra Dmitri toplanmış ordunu xəyanətinə görə cəzalandırmaq üçün Ryazan Knyazı Oleqin üzərinə göndərdi. Kiçik bir ordusu olan Oleq yoxa çıxdı. Oktyabrın 7-də mitrolopolit Liprion Tverdən Moskvaya qayıtdı, lakin Dmitri ilə münaqişə səbəbindən qısa müddət sonra Kiyevə getdi. Elə həmin payızda Toxtamışın Qaraç adlı bir səfiri sülh təklifi ilə Moskvaya gəldi. 23 aprel 1383-cü ildə Dmitri böyük oğlu Vasilini Ordaya göndərdi. 1382 -ci ilin payızında Tver Knyazı Mixail və oğlu Aleksandr və Suzdal KnyazıDmitrinin qardaşı Boris Gorodetski Vladimirin böyük knyazı adı üçün Ordaya getdilər. Lakin Dmitri Mamayı məğlub etdiyindən bəri iki il üçün Toxtamışa xərac verdi. Buna görə Toxtamış Tver knyazlığını Moskvanın nəzarətindən çıxardı.
1388-ci ildə Toxtamış keçmiş himayəçisi Əmir Teymura qarşı çıxdı. Fars tarixçisi Şərəfəddin Əli Yəzdinin fikrincə, bu kampaniyada Qızıl Orda ordusu qismən ruslardan ibarət idi .
Həmçinin bax
İstinadlar
- Вернадский, 1997
- Григорьев А. П. Золотоордынские ханы 60—70-х годов XIV в.: хронология правлений // Историография и источниковедение стран Азии и Африки (сборник) (7). Л. 1983. 2012-05-18 tarixində .
- Каргалов, 2008
- «Летописец» 2015-04-04 at the Wayback Machine М., 1853, «В Синодальной Типографии», С. 120.
- Соловьёв, 1851—1879
- Шефов, 2004
- Тихомиров, 1992
- БРЭ, том «Россия», с. 280
- Шереф-ад-Дин Йезди , Книга побед (Зафар-намэ) 2018-06-22 at the Wayback Machine, С. 461
Ədəbiyyat
- Тохтамыш и Тамерлан // История России // Кн. 3: Монголы и Русь. Тверь—М.: Леан—Аграф. Пер. с англ. Е. П. Беренштейна, Б. Л. Губмана, О. В. Строгановой. 1997. ISBN .
- Каргалов В. В. Русь и кочевники / Гл. ред. С. Н. Дмитриев, ред. М. К. Залесская. — М.: Вече, 2008. — 480 с. — (Тайны Земли Русской). — ISBN 978-5-9533-2921-7.
- Соловьёв, С. М. История России с древнейших времён / С. М. Соловьёв. — 2-е изд. — СПб. : Товарищ. «Общественная польза», 1851—1879.
- Древняя Москва XII - XV вв.; Средневековая Россия на международных путях. М.: Московский рабочий. Сост. Л.И. Шохин; Под ред. С.О. Шмидта. 1992. ISBN .
- Шефов Н. А. Все войны мира. Древняя Русь. Московское царство. Российская империя. — М.: Вече, 2004. — 464 с. — ISBN 5-9533-0170-7.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
1382 ci ilde Toxtamisin Moskvaya yurusu Qizil Orda xani Toxtamisin Boyuk Vladimir Knyazligi torpaqlarina etdiyi yurusdur Bu yurus 1380 ci ilde Kulikovo doyusu ardindan Moskva knyazi Dmitri Donskoyun Qizil Ordadan heqiqi asililigini berpa edilmesine yoneldilmisdi Toxtamisin Moskvaya yurusuTarix 1382Yeri Moskva Qefil hucumun tesiri sayesinde Toxtamis boyuk knyazligin merkezi bolgelerin birlesmis quvvelerini toqqusmasiz dagitmaga ve sonra Qizil Ordadan asililiginin berpa olunmasina nail oldu Ilkin hadiseler1377 ci ilde Beyaz Orda hokmdari Toxtamis Xan Ordanin serq hissesinde paytaxti Signaqi Timurun Teymurleng komeyi ile tutdu ve 1379 cu ilde Saray Berke ve asagi Don sonra torpaqlari ele kecirdi Qizil Ordadali hokmdar Mamay Kulikovo doyusunde meglub olduqdan sonra Krimdaki qalan quvvelerini Moskva sahzadesine qarsi yeni bir hucum ucun topladi lakin artiq o surgun edilmisdi lakin bunun evezine Kalke cayi sahilindeki doyusde Toktamisla qarsilasmali oldu Doyusden evvel Mamayin serkerdeleri ve mirzeleri atlarindan dusduler ve Toxtamisa teslim olduqlarini bildirdiler Mamai butun topladigi servet ile Krima qacdi ve burada kecmis muttefiqleri genuyalilar terefinden soyuldu ve oldurduyunu Toxtamis reqibini ve dusmenlerini meglub etmesi habele Qizil Orda birlesmesi barede xeberdarligi ile Moskva ve diger rus knyazlarina elciler gonderdi Sefirler Toxtamisin Moskva Boyuk knyazi Dmitriye Kulikovo sahesinde Mamai meglub etdiyi ucun minnetdar oldugunu bildirib Lakin Toxtamis bildirdi ki Dmitri hakimiyyeti zorla ele kecirmis saxta xani meglub edib ve indi Qizil Ordanin basinda Cingiz xanin birbasa selefi oldugu ucun qedim dovrlerde oldugu kimi rus knyazlari Qizil Ordaya xerac vermelidir bunun evezinde ise Toxtamis Moskva knyazina merhemet ve dusmenlerden qorunmani ved etmisdi Sefirler boyuk hormetle qarsiladilar ve bahali hediyyeler aldilar amma Dmitri xerac ve itaet gostermekden imtina etdi 1381 ci ilin yayinda Toxtamis sefir Ak Xozu 700 neferlik bir deste ile Boyuk knyaz ve diger knyazlara gonderdi lakin Nijni Novqoroda catdiqdan sonra Ak Xoza Ordaya qayitdi ve ehtimal olunur ki Moskvaya bir elci gonderdi o ise her hansi sebebden Moskvaya yetismedi Moskvaya yurus1382 ci ilde Kazanda Toxtamisin planlari ile elaqedar Moskvaya xeber catmamasi ucun seherdeki butun rus tacirleri ve qonaqlari olduruldu ve ya hebs edildi Mallari ve mulkleri ele kecirildi ve gemiler Volqa erazisinden kecmek ucun Toktamisa tehvil verildi Qosunlarini sag sahile dasidiqdan sonra Toxtamis onlari gizli sekilde hereket etdirirdi Nijni Novqorod Suzdal knyazi Dmitri Konstantinovic vaxtinda Toxtamisin fealiyyeti barede vaxtinda melumat alaraq oz ogullari Vasili Kirdyapu ve Semyonu onun uzerine gonderdi lakin Toxtamisin qosunlari suretle hereket etdiyinden onu yalniz bir nece gun sonra Ryazan knyazligi serhedleri yaxinliginda haqlaya bildiler Oleq Ryazansky knyazliginin mehv olmamasi ucun Toxtamisla oz torpaqlarindan kenarda gorusdu ve Oka cayi uzerindeki movcud kecidleri gostererek ona komeklik etdi Toxtamis Ryazan knyazligini serqden kecerek ordusunu apardi Toxtamisin yurusu haqqinda xeber knyaz Dmitri ucun surpriz oldu Moskvada caxnasma basladi Boyuk Knyaz Ordani qarsilamaga cixdi lakin sahzadelerden komek almadigi onlarla fikir ayriligi ve guc catismazligi sebebinden ordu toplamaq ucun simali Pereyaslavldan Kostromaya getdi Toktamis Oka cayini kecir Serpuxovu tutur ve Moskvaya yollanir Xalq desteleri Mudafie hazirligi Bir cox kenar meskenlerden insanlar oz emlaki ile birlikde Kremlin divarlari arxasinda gizlenmek ucun Moskvaya qacirlar Moskvada feodallara qarsi usyan baslandi Bezileri seherin baglanmasini ve mudafieni davam etdirmek isteyirdiler bezileri ise seheri terk etmeye calisirdilar Onlarin aralarinda mubahise dusdu Seher hakimiyyeti hec kimin seherden kenara buraxilmamasi qerara alindi Darvazalarda elleri silahli insanlar dayanirdi seherden getmeye hec kime icaze vermirdiler Yalniz knyaz ailesine ve mitropolite getmeye icaze verildi Sahzade Evdokiya ve usaqlari ile birlikde Dmitri Kostromaya getdi mitropolit ise Tvere yollandi Ruslarla muttefiq olan genc Litva sahzadesi Olgerd Osteyin nevesi Moskvaya geldi Olgerdoviclerin oglunun Osteyin kim olmasi meselesi muzakire movzusu olaraq qalir O mueyyen derecede her seyi qaydasina salmagi ve mudafieye rehberlik etmeyi bacardi Seherin etrafindaki moskvalilar Ordalilari muhasire ve siginacaq ucun materialdan mehrum etmek ucun butun her yeri yandirdilar Qala divarlari mohkemlendirilmis ve tar qaynar qatran qaynar su ve daslar hazirlanmisdi Moskvanin mudafiesiAvqustun 23 de Toxtamis ordusu ile Moskvaya yaxinlasdi Qala divarlarina yaxinlasan Ordalilar seher sakinlerinden sorusdu Seherde Boyuk Knyaz Dmitri varmi Onlara cavab verildi Xeyr Ordalilar divarlardan uzaqlasaraq seherin etrafinda gezdi yukseklikleri delikleri darvazani ve oxatanlari arasdirdilar Bu vaxt seherdeki insanlar kilselerde dua edir digerleri ise evveller seheri terk etmis zadeganlarin ve varli insanlarin zirzemilerini acaraq bal ve serab aparirdilar Seherde eyyasliq ve intizamsizliq yayilmaga basladi Ickinin tesiri altinda onlar qala divarlarina dirmasaraq ordalilara lag edirdiler Moskvanin mudafiesi Ordalilar onlara oxatanlarla cavab verirdiler Axsam tatar on destesi geri cekildi Avqustun 24 ne kecen gece Toxtamisin rehberlik etdiyi esas quvveler sehere yaxinlasdi Ordalilar seher divarlarina yaxinlasdiqda Muskovitler onlari oxlarla vurmaga basladilar Ordalilar buna daha guclu ox atisi ile cavab verdiler seherin bir cox mudafiecisini vurdular ve pillekenleri qoyaraq qalaya hucuma kecdiler etdiler Seherin mudafiecileri hucum edenlerin uzerine qaynar su tokduler das atdilar qundaqli yay oxdan ates acdilar Moskvalilar hemcinin1376 ci ilde bulqarlara qarsi hucumda ele kecirdikler odlu silahlardan da istifade etdiler Butun hucumlar def edildi hucum edenler cox boyuk itki verdi Ertesi gun 25 avqustda Ordalilar ardicil sekilde sehere hucum etdi lakin bunlarin da neticesi olmadi Agir itkiler vererek geri cekilen Toxtamis hiyleger usula muraciet etmek qerarina gelir Avqustun 26 da Orda knyazlarindan ve zadeganlarindan ibaret bir heyet danisiqlar ucun seher divarlarina yaxinlasdi Onlarin arasinda Moskva sahzadesinin arvadi Boyuk Sahzade Evdokiyanin bacisi olan Suzdal sahzadesinin ogullari Vasili ve Semyon da vardi Zadeganlar Moskva sakinlerine dedi Moskvanin Toktamis ordusu terefinden dagidilmasi Ey insanlar size xan oz xalqi kimi merhemet gostermek isteyir Ona gore ki siz gunahsizsiniz cunki o size qarsi muharibe etmeye gelmedi yalniz Dmitri ile dusmencilik edir lakin siz ozunuze zulm etdiniz Siz ise efv olunmaga layiqsiniz Xan basqa hec bir sey teleb etmir yalniz o seheri gormek isteyir onu hediyyelerle qarsilamaq ucun onun yanina gedin ve bu ziyaretde o sulh ve sevgi getirir siz ise ona seher qapilari acin Onlarin sozleri Nijni Novqorod knyazlari Vasili Kirdyapa ve Semyon terefinden tesdiqlendi Bize inanin biz sizin xristian qardaslariniziq size and icirik Seher sakinleri buna inandilar ve qapini acdilar Sahzade Ostey ruhaniler zadeganlar ve sade insanlar tenteneli sekilde seherden onlarin qarsisina cixdilar Ordalilar onlara hucum etdi ve hamini oldurmeye basladi Mudafiesiz qala divarlarina qalxaraq tatarlar her seyi soymaga ve yandirmaga basladilar Insanlar suru seklinde xilas axtararaq kucelere axisdilar Tatarlar kilselerin qapilarini bagladilar ve orada gizlenen her yasdaki seher sakinlerini korpelerden tutmus qocalara qeder her kesi cixarib qaret etdiler ve soyundurdular Qiymetli daslari ve paltarlari alaraq tatarlar muqeddeslerin ikonalarini tapdaladilar ve butun kilse esyalarini apardilar Yanginda butun kenar yerlerden saxlanmaq ucun Moskvaya getirilmis cox sayda kitab mehv oldu Butun knyazliq xezinesi aparildi Butun insanlar oldurulmus yandirilmis bogulmus ve ya kole veziyyetine getirilmisdir Toxtamisin gedisiMoskvani dagitdiqdan sonra Toxtamisin qosunlari kicik destelere bolunerek Vladimir Zveniqorod Mojaysk Yuriev Lopasnya seherlerini de qaret etdiler Pereyaslavl sakinleri qayiqlarda qacaraq Pleseeva golunun ortasina uz tutdular Volok Lamskiye yaxinlasan Orda ordusunun bir hissesi tecili sekilde yigilmis Vladimir Andreevic Serpuxovun ordusu terefinden hucuma meruz qaldi ve tamamile meglub edildi Bir cox tatar esir alindi Qalanlari doyusden qacdi ve bas verenler barede Toxtamisa melumat verdi Moskva Knyazi Dmitri qosunlarinin Kostroma terefden yaxinlasmasindan ehtiyat eden Toxtamis derhal qosunlarini toplamaga basladi ve geri donerken Kolomnani da talan ederek Moskvadan ayrildi Oka cayiyini kecerken Toxtamis Ryazan Knyazi Oleq ile razilasmaya zidd olaraq onun da torpaqlarini qaret etdi Oleq qacaraq canini qurtardi Ryazan serhedlerini terk eden Toxtamis elcisini Dmitrinin oglu Semyon ile birlikde Suzdal Knyazi Dmitriye gonderdi Vasilini xan ozunde saxladi Toxtamisin ordusu qul kimi tutdugu coxlu sayda insan da daxil olmaqla boyuk qenimetle Ordaya geri dondu TesiriMoskvaya qayidan Dmitri gorduklerinden heyrete geldi Salnameciler meyitleri xezine hesabina defn etmeyi emr eden Dmitrinin olulere gore derin kederini tesvir edir Ne qeder pul odenildiyi ve yurusde ne qeder insanin olduyu barede melumatlar deyisir Dirilis salnamesinde 80 cesedin temizlenmesi ucun bir rubl odenildiyini umumilikde 300 rubl xerclendiyini bildirir Belelikle olenlerin sayi 24 min olur Bunun eksine olaraq Rogoj salnamesi yazir ki 70 cesedin temizlenmesi ucun bir rubl odenildi umumilikde 150 rubl verildi bu da 10 min olu demekdir Tarixci M N Tixomirov Rogoj salnamecisinin melumatlarini daha etibarli hesab edirdi Moskva ehalisi hucum erefesinde 20 min nefere yaxin idi Xalq seherleri ve kendleri yeniden qurmaga basladi Bir nece gunden sonra Dmitri toplanmis ordunu xeyanetine gore cezalandirmaq ucun Ryazan Knyazi Oleqin uzerine gonderdi Kicik bir ordusu olan Oleq yoxa cixdi Oktyabrin 7 de mitrolopolit Liprion Tverden Moskvaya qayitdi lakin Dmitri ile munaqise sebebinden qisa muddet sonra Kiyeve getdi Ele hemin payizda Toxtamisin Qarac adli bir sefiri sulh teklifi ile Moskvaya geldi 23 aprel 1383 cu ilde Dmitri boyuk oglu Vasilini Ordaya gonderdi 1382 ci ilin payizinda Tver Knyazi Mixail ve oglu Aleksandr ve Suzdal KnyaziDmitrinin qardasi Boris Gorodetski Vladimirin boyuk knyazi adi ucun Ordaya getdiler Lakin Dmitri Mamayi meglub etdiyinden beri iki il ucun Toxtamisa xerac verdi Buna gore Toxtamis Tver knyazligini Moskvanin nezaretinden cixardi 1388 ci ilde Toxtamis kecmis himayecisi Emir Teymura qarsi cixdi Fars tarixcisi Serefeddin Eli Yezdinin fikrince bu kampaniyada Qizil Orda ordusu qismen ruslardan ibaret idi Hemcinin baxKulikovo doyusu Uqra gorusuIstinadlarVernadskij 1997 Grigorev A P Zolotoordynskie hany 60 70 h godov XIV v hronologiya pravlenij Istoriografiya i istochnikovedenie stran Azii i Afriki sbornik 7 L 1983 2012 05 18 tarixinde Kargalov 2008 Letopisec 2015 04 04 at the Wayback Machine M 1853 V Sinodalnoj Tipografii S 120 Solovyov 1851 1879 Shefov 2004 Tihomirov 1992 BRE tom Rossiya s 280 Sheref ad Din Jezdi Kniga pobed Zafar name 2018 06 22 at the Wayback Machine S 461EdebiyyatTohtamysh i Tamerlan Istoriya Rossii Kn 3 Mongoly i Rus Tver M Lean Agraf Per s angl E P Berenshtejna B L Gubmana O V Stroganovoj 1997 ISBN 5 85929 004 6 Kargalov V V Rus i kochevniki Gl red S N Dmitriev red M K Zalesskaya M Veche 2008 480 s Tajny Zemli Russkoj ISBN 978 5 9533 2921 7 Solovyov S M Istoriya Rossii s drevnejshih vremyon S M Solovyov 2 e izd SPb Tovarish Obshestvennaya polza 1851 1879 Drevnyaya Moskva XII XV vv Srednevekovaya Rossiya na mezhdunarodnyh putyah M Moskovskij rabochij Sost L I Shohin Pod red S O Shmidta 1992 ISBN 5 239 00769 1 Shefov N A Vse vojny mira Drevnyaya Rus Moskovskoe carstvo Rossijskaya imperiya M Veche 2004 464 s ISBN 5 9533 0170 7