Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tona, Tana (erm.: e.ə. Դեբեդ, l.ə. Debed, gür.: g.ə. დებედა, l.ə. Debeda) — indiki Ermənistan və Gürcüstan ərazilərindən axan çay. Anaxatır çayının sağ qolu. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərinədək Rus mənbələrində tarixi Borçalı mahalının adı ilə Borçalı çayı adlanırdı.
| Tona | |
|---|---|
| azərb. Tona, erm. Դեբեդ, gürc. დებედა | |
 Ermənistan – Gürcüstan sərhəddində Tona çayı. Sağdakı körpü iki ölkə (Baqrataşen kəndi ilə Sadaxlı dəmiryolu stansiyası) arasında keçid məntəqəsidir. | |
| Ölkələr | |
| Vilayətlər | |
| Mənbəyi | Dsex |
| • Yüksəkliyi | 897.6 m |
| Mənsəbi | Anaxatır |
| • Yüksəkliyi | 299.2 m |
| Uzunluğu | 92 km |
| Su sərfi | 29.7 m³/san |
| Su hövzəsi | Xəzər |
| Hövzəsinin sahəsi | 1 250 km² |
| Axan çay | Anaxatır |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Adın mənşəyi
Coğrafi mövqeyi
Tona hövzəsi Kiçik Qafqazın təqribən orta hissəsində, Ermənistan (yuxarı və orta axımı) və Gürcüstan (aşağı axımı) ərazisində yerləşir. Hövzə 44° və 45°10′ şərq uzunluqları və 40°30′ ilə 41°15′ şimal enlikləri arasında yerləşir.
Tona çayı iki ən böyük qolları olan Cəlaloğlu və Pəmbək çaylarının birləşməsindən yaranır. Pəmbək çayı başlanğıcını , Cəlaloğlu çayı isə götürür. Pəmbək çayı və dağ silsilələri arasındakı vadi ilə axaraq qəbul etdikdən sonra şimal-şərq istiqamətində axaraq ilə arasından keçərək Dsex kəndi yaxınlığında Tona çayının ikinci böyük qolu olan Cəlaloğlu çayı (rus. река Дзорагет, erm.: e. Ձորագետ գետի, l. Dzoraget geti) ilə birləşir. Buradan başlayaraq çay Tona adlanır və Gürcüstan - Ermənistan sərhəddinədək (Loru mərzinin Ləlvar kəndinin şimali-qərbində) 70 km uzunluğa sahibdir. Bu ərazidə çay dar, dərin, əyri dərələrlə axır və məntəqəsini keçdikdən sonra əsasən dağətəyi ilə axaraq Gürcüstanın Sarvan bələdiyyəsinin Böyük Muğanlı kəndi yaxınlığında (kəndin təxminən 400 m cənubunda) Anaxatır çayına tökülür. Gürcüstan - Ermənistan sərhəddindən mənsəbinədək çayın uzunluğu 22 km-dir.
Pəmbək (hövzəsi: 1.370 km²) və Cəlaloğlu (hövzəsi: 1.460 km²) çaylarının hövzələri də daxil olmaqla Tona çayının hövzəsinin ümumi sahəsi 4.080 km²-dir, onun 3.790 km²-i Ermənistanın, 290 km²-i isə Gürcüstanın ərazisində yerləşir. Tona çayının uzunluğu Pəmbək çayı (uzunluğu: 84 km) daxil olmaqla 176 km-dir. Onun 154 km-i Ermənistan, 22 km-i isə Gürcüstanın ərazisinə düşür. Cəlaloğlu və Pəmbək çaylarının birləşdiyi məntəqədə ( ; məntəqənin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 897.6 m) başlayan Tona çayı Anaxatır çayına qovuşduğu məntəqəyədək ( ; məntəqənin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 299.2 m) 92 km məsafədə uzanır və meylliyi 6.5 m/km-dir. 164 km-lik Ermənistan - Gürcüstan dövlət sərhəddinin təxminən 12 km-i Tona çayından keçir.
Qeydlər
- Qeyd: hesablanma əsasında alınmış rəqəmdir —> 897.6 m-299.2 m=598.4 m/92 km≈6.5 m/km
İstinadlar
- İlyas Adıgözəlli. "Elim-obam Sadaxlı". Azərbaycan nəşriyyatı, Bakı, 2000-ci il, səhifə 36, səhifə 98Orijinal mətn (az.)
Sadaxlıdan keçən və Tona çayı ilə qovuşan Bənövşə çayına isə eldə Çaxrax da deyirlər.
Orijinal mətn (az.)Debetin qədim adı Tonadır.
- Энциклопедический словарь 2010-11-13 at the Wayback Machine, под редакцией профессора Ивана Ефимовича Андреевского. Томь IV. Битбург — Босха. Издатели: Фридрих Арнольд Брокгаузь (Лейпцигь), Илья Абрамович Ефронь (Санкт-Петербургь). Санкт-Петербургь, Типо-Литография (И.А. Ефрона), Прачешный переулок № 6, 1891, стр. 451Orijinal mətn (rus.)
Борчала — правый приток р. Храма, вливающейся справа в р. Куру. Б. берет начало в Эриванской губ., к В. от Александрополя, и в верхнем течении носит название Бамбак; после поворота на С. у Караклиса Б. принимает название Дебеды, после же слияния с р. Каменкой, орошающей Лорийскую степь, Дебеда получает название Борчалы. Глубина Б. в верховьях незначительна, ниже ст. Амамлы бродов мало; ширина реки не превосходит 15 саж. Течение Б. довольно быстро; зимой она замерзает, но лед не выдерживает тяжести человека. Выйдя на Борчалинскую равнину, Б. орошает множество расположенных здесь полей и несколько выше Красного моста впадает в р. Храм. Длина течения до 120 верст.
- Географическо-статистический словарь Российской империи. Том I. Санкт-Петербургь, 1863, стр. 209
- Потто Василий Александрович. Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях. Том III. Персидская война 1826-1828 годов. 2021-11-30 at the Wayback Machine Выпуск I. Издание второе. Санкт-Петербург, Колокольная, собственный дом, № 14. 1888. Дозволено цензурой, Санкт-Петербург, 15 апреля 1888 года. Типография Тренке и Фюсно, Максимилиановский переулок, № 15. Оглавление I выпуска: Вторжение Персиян, стр. 30
- Большая Советская Энциклопедия. Первое издание. Том седьмой. Больница - Буковина. Москва, 31 августа 1927 года, стр. 200Orijinal mətn (rus.)
БОРЧАЛА (Бaмбaк), правый приток реки Храма, впадающего в реку Куру. Берет начало в Армянской ССР. В верхнем течении носит название Бамбака, ниже Караклиса—Дебеды, а после слияния с р. Каменкой—Б. Дл. 135 км, шир. не более 30 м; течение быстрое; обладает значительными запасами водной энергии; зимой покрывается тонким льдом.
- Расходы поверхностных вод СССР. Том 9: Закавказье и Дагестан. Вып.1, Л.: Гидрометеоиздат, 1975
- Большая советская энциклопедия: Дебед 2022-07-14 at the Wayback Machine
- Հայաստանի Հանրապետության Ազգային վիճակագրության ծառայություն (ing. Armenian Statistical Service of Republic of Armenia): Հայաստանի Հանրապետության մարզերը և Երևան քաղաքը թվերով,2011 (ing. Marzes of the Republic of Armenia and Yerevan city in figures, 2011):Հայաստանի Հանրապետության աշխարհագրական բնութագիրը (ing. Geographic Characteristic of the Republic of Armenia) 2020-10-01 at the Wayback Machine
- . 2012-10-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-16.
- Հայաստանի Հանրապետության Ազգային վիճակագրության ծառայություն (ing. Armenian Statistical Service of Republic of Armenia): Հայաստանը թվերով, 2011 (ing. Armenia in figures, 2011): Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր բնութագիրը (ing. General characteristik of the Republic of Armenia) 2016-02-16 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
- Kiçik juza daxil olan Tana boyunun şəcərəsi 2012-10-16 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tona Tana erm e e Դեբեդ l e Debed gur g e დებედა l e Debeda indiki Ermenistan ve Gurcustan erazilerinden axan cay Anaxatir cayinin sag qolu XIX esrin sonu XX esrin evvellerinedek Rus menbelerinde tarixi Borcali mahalinin adi ile Borcali cayi adlanirdi Tonaazerb Tona erm Դեբեդ gurc დებედაErmenistan Gurcustan serheddinde Tona cayi Sagdaki korpu iki olke Baqratasen kendi ile Sadaxli demiryolu stansiyasi arasinda kecid menteqesidir Olkeler Ermenistan GurcustanVilayetler LoruAsagi KartliMenbeyi Dsex Yuksekliyi 897 6 mMensebi Anaxatir Yuksekliyi 299 2 mUzunlugu 92 kmSu serfi 29 7 m sanSu hovzesi XezerHovzesinin sahesi 1 250 km Axan cay Anaxatirmenbeyi mensebiTona cayi Qafqazin fiziki xeritesinde 40 57 sm e 44 37 s u 40 57 26 sm e 44 37 58 s u Vikianbarda elaqeli mediafayllarAdin menseyiCografi movqeyiTona hovzesi Kicik Qafqazin teqriben orta hissesinde Ermenistan yuxari ve orta aximi ve Gurcustan asagi aximi erazisinde yerlesir Hovze 44 ve 45 10 serq uzunluqlari ve 40 30 ile 41 15 simal enlikleri arasinda yerlesir Tona cayi iki en boyuk qollari olan Celaloglu ve Pembek caylarinin birlesmesinden yaranir Pembek cayi baslangicini Celaloglu cayi ise goturur Pembek cayi ve dag silsileleri arasindaki vadi ile axaraq qebul etdikden sonra simal serq istiqametinde axaraq ile arasindan kecerek Dsex kendi yaxinliginda Tona cayinin ikinci boyuk qolu olan Celaloglu cayi rus reka Dzoraget erm e Ձորագետ գետի l Dzoraget geti ile birlesir Buradan baslayaraq cay Tona adlanir ve Gurcustan Ermenistan serheddinedek Loru merzinin Lelvar kendinin simali qerbinde 70 km uzunluga sahibdir Bu erazide cay dar derin eyri derelerle axir ve menteqesini kecdikden sonra esasen dageteyi ile axaraq Gurcustanin Sarvan belediyyesinin Boyuk Muganli kendi yaxinliginda kendin texminen 400 m cenubunda Anaxatir cayina tokulur Gurcustan Ermenistan serheddinden mensebinedek cayin uzunlugu 22 km dir Pembek hovzesi 1 370 km ve Celaloglu hovzesi 1 460 km caylarinin hovzeleri de daxil olmaqla Tona cayinin hovzesinin umumi sahesi 4 080 km dir onun 3 790 km i Ermenistanin 290 km i ise Gurcustanin erazisinde yerlesir Tona cayinin uzunlugu Pembek cayi uzunlugu 84 km daxil olmaqla 176 km dir Onun 154 km i Ermenistan 22 km i ise Gurcustanin erazisine dusur Celaloglu ve Pembek caylarinin birlesdiyi menteqede 40 57 26 sm e 44 37 58 s u menteqenin deniz seviyyesinden hundurluyu 897 6 m baslayan Tona cayi Anaxatir cayina qovusdugu menteqeyedek 41 22 36 sm e 44 57 46 s u menteqenin deniz seviyyesinden hundurluyu 299 2 m 92 km mesafede uzanir ve meylliyi 6 5 m km dir 164 km lik Ermenistan Gurcustan dovlet serheddinin texminen 12 km i Tona cayindan kecir QeydlerQeyd hesablanma esasinda alinmis reqemdir gt 897 6 m 299 2 m 598 4 m 92 km 6 5 m kmIstinadlarIlyas Adigozelli Elim obam Sadaxli Azerbaycan nesriyyati Baki 2000 ci il sehife 36Orijinal metn az Sadaxlidan kecen ve Tona cayi ile qovusan Benovse cayina ise elde Caxrax da deyirler sehife 98Orijinal metn az Debetin qedim adi Tonadir Enciklopedicheskij slovar 2010 11 13 at the Wayback Machine pod redakciej professora Ivana Efimovicha Andreevskogo Tom IV Bitburg Bosha Izdateli Fridrih Arnold Brokgauz Lejpcig Ilya Abramovich Efron Sankt Peterburg Sankt Peterburg Tipo Litografiya I A Efrona Pracheshnyj pereulok 6 1891 str 451Orijinal metn rus Borchala pravyj pritok r Hrama vlivayushejsya sprava v r Kuru B beret nachalo v Erivanskoj gub k V ot Aleksandropolya i v verhnem techenii nosit nazvanie Bambak posle povorota na S u Karaklisa B prinimaet nazvanie Debedy posle zhe sliyaniya s r Kamenkoj oroshayushej Lorijskuyu step Debeda poluchaet nazvanie Borchaly Glubina B v verhovyah neznachitelna nizhe st Amamly brodov malo shirina reki ne prevoshodit 15 sazh Techenie B dovolno bystro zimoj ona zamerzaet no led ne vyderzhivaet tyazhesti cheloveka Vyjdya na Borchalinskuyu ravninu B oroshaet mnozhestvo raspolozhennyh zdes polej i neskolko vyshe Krasnogo mosta vpadaet v r Hram Dlina techeniya do 120 verst Geografichesko statisticheskij slovar Rossijskoj imperii Tom I Sankt Peterburg 1863 str 209 Potto Vasilij Aleksandrovich Kavkazskaya vojna v otdelnyh ocherkah epizodah legendah i biografiyah Tom III Persidskaya vojna 1826 1828 godov 2021 11 30 at the Wayback Machine Vypusk I Izdanie vtoroe Sankt Peterburg Kolokolnaya sobstvennyj dom 14 1888 Dozvoleno cenzuroj Sankt Peterburg 15 aprelya 1888 goda Tipografiya Trenke i Fyusno Maksimilianovskij pereulok 15 Oglavlenie I vypuska Vtorzhenie Persiyan str 30 Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya Pervoe izdanie Tom sedmoj Bolnica Bukovina Moskva 31 avgusta 1927 goda str 200Orijinal metn rus BORChALA Bambak pravyj pritok reki Hrama vpadayushego v reku Kuru Beret nachalo v Armyanskoj SSR V verhnem techenii nosit nazvanie Bambaka nizhe Karaklisa Debedy a posle sliyaniya s r Kamenkoj B Dl 135 km shir ne bolee 30 m techenie bystroe obladaet znachitelnymi zapasami vodnoj energii zimoj pokryvaetsya tonkim ldom Rashody poverhnostnyh vod SSSR Tom 9 Zakavkaze i Dagestan Vyp 1 L Gidrometeoizdat 1975 Bolshaya sovetskaya enciklopediya Debed 2022 07 14 at the Wayback Machine Հայաստանի Հանրապետության Ազգային վիճակագրության ծառայություն ing Armenian Statistical Service of Republic of Armenia Հայաստանի Հանրապետության մարզերը և Երևան քաղաքը թվերով 2011 ing Marzes of the Republic of Armenia and Yerevan city in figures 2011 Հայաստանի Հանրապետության աշխարհագրական բնութագիրը ing Geographic Characteristic of the Republic of Armenia 2020 10 01 at the Wayback Machine 2012 10 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 10 16 Հայաստանի Հանրապետության Ազգային վիճակագրության ծառայություն ing Armenian Statistical Service of Republic of Armenia Հայաստանը թվերով 2011 ing Armenia in figures 2011 Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր բնութագիրը ing General characteristik of the Republic of Armenia 2016 02 16 at the Wayback MachineXarici kecidlerKicik juza daxil olan Tana boyunun seceresi 2012 10 16 at the Wayback Machine