Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tehranın tarixi — Sonradan İranın ən böyük şəhəri olan Tehranın yaranması ilə bağlı bizdə dəqiq məlumat yoxdur. Bu azmış kimi, iranlı alimlərin arasında şəhərin yaranması ilə bağlı yekdil fikir də yoxdur. Bəziləri, xüsusilə Nəsir Nəcmi, düşünür ki Tehran yazılı qaynaqlarda e.ə X əsrdən başlayaraq təsvir edilir. Başqaları, məsələn Əbdülhüseyn Səidian, hesab edir ki, bu b.e. XII əsrində baş verib. Çox guman ki, bunun səbəbi Tehranın ilk əvvəl şəhər kimi deyil, Reyin şimalında, bu şəhərin bağ istirahəti üçün kənd kimi yaranmasındadır. Lakin yaranmasının ilk çağlarından Tehran adi yaşayış məntəqəsi deyildi. İranlı salnaməçi Məhəmməd Qəzvini onu belə təsvir edir: "Tehran əhalisinin evləri yerin altında tikilib və qarışqa yuvalarına oxşayır. Hər dəfə düşmən hucum edəndə tehranlılar yerin altındakı evlərində gizlənirlər. Hətta əgər düşmən kəndi bir neçə gün deyil, bir neçə ay belə mühasirədə saxlasa, o yenə də onu zəbt edə bilmir və mühasirəni qaldıraraq çıxıb gedir." Mağaralarda sərin bulaqlar və əhalisi tərəfindən əvvəlcədən xüsusi ilə hazırlanmış ərzaq təminatı var idi. Tehranın bu özəllikləri onun sonrakı yüksəlişində rol oynadı: 1220-ci ildəki monqol hucumu zamanı Rey şəhərinin əhalisinin əhəmiyyətli hissəsi Tehranda gizləndi. Məhz həmin zamandan sonradan şəhərə çevriləcək Tehranın artımı başladı. Bu artım XVI əsrin sonlarında, Səfəvi hökmdarı I Təhmasibin əmri ilə, Tehranın ətrafında uzunuğu 6 min addım və 114 qülləsi olan qala divarı hörüldükdən sonra bitdi.
Tehranın paytaxt olması
Tehranın tarixində böyük dəyişiklik, Kərim xan Zəndin ölümündən sonra İran taxtı uğrunda müxtəlif namizdələrin mübarizənin sonunda baş verdi. Onun qalibi Ağa Məhəmməd xan Qacar çıxdı. 1786-cı ildə o Tehranı özünə paytaxt etdi, həm də ona ikinci ad verdi - Dar öl-Xülafə ("xəlifələr paytaxtı"), bu onun xəlifə titulu iddiaları ilə bağlı idi. Ağa Məhəmməd paytaxt kimi ilk növbədə hərbi-strateji məqsədləri əsas tutaraq, əhalisi 20 min nəfər olan nisbətən kiçik şəhər seçmişdi. Buradan, həm paytaxtı ərzaqla təmin edə biləcək münbit əyalətlərə, həm şahı sonuncu mübarizədə dəstəkləyən əfşar tayfasının və Vəramin ərəblərinin yaşadığı rayonlara, həm şahın əsas qüvvələrinin cəmləşdiyi və Mazandarana yaxın idi. Beləliklə Tehranın yüksəlişində birinci amil kimi onun mədəni, sənaye və ticarət mərkəzi olması deyil, hərbi-strateji mövqeyi çıxış etdi.
Tehranın sonrakı inkişafı
XIX əsrin ortalarına yaxın Tehran ölçülərinə görə təxminən Şirazın yarısı boyda idi. Şəhərdə 7 məsçid, 150 hamam, eyni sayda karvansara var idi, şəhərə 6 qapıdan girmək olardı. XIX -XX əsrlərin hüdudlarında, şah sarayının yaylaqdan Tehrana qayıtması ilə şəhərin əhalisinin sayı 250 minə çatırdı. XX əsrin əvvəlində Tehran tipik ənənəvi şəhər olaraq qalırdı və başqa İran şəhərlərindən elə də seçilmirdi. Məhəmməd Rza Pəhləvi öz xatirələrində Tehran haqqında belə yazırdı:" Tehran o zamanlar hələ divarla və quru xəndəklə əhatələnmişdi. Şəhərə ancaq darvazalar vasitəsi ilə daxil omaq olardı, gecə bu darvazalar bağlanırdı ki, şəhərə quldurlar daxil ola bilməsin. Bütün bunlar mənim atamın əmri ilə dağıdıldı, çünki ölkənin başında durandan sonra o İranı modernləşdirmək niyyətində olduğunu göstərmək istəyirdi" Kapitalist inkişafı gedişində Tehran ölkənin vitrininə çevrildi. Neftdən gələn gəlirlər hesabına paytaxtın infrastrukturun qurulması və tikintisi sürətlə gedirdi. Tehran əyalətlər üçün cazibə qüvvəsinə çevrildi. Lakin kəndlərin və kiçik şəhərlərin əhalisinin şəhərə tənzimlənməyən axını, xüsusən şahın apardığı Ağ inqilab nəticəsində, paytaxtda kəskin sosial ziddiyətlərin və çətinliklərin yaranmasına aparırdı.
Əgər Məşrutə inqilabında və sonrakı hərəkatlarda Tehranın rolu ikinci dərəcəli idisə, artıq 1949-1953-cü illər Məhəmməd Musəddiq hərəkatından 1979-cu il inqlabına qədər Tehran ön plana çıxdı.
Mənbə
- Города на Востоке. Хранители традицый и катализаторы перемен. Тегеран до и после исламской революции.Москва. "Наука" Главная редакция восточной литературы. 1990 səh. 138-140
İstinadlar
- Nəsir Nəcmi. Dar öl Xülafə. Tehran, 1983. səh.7.
- sit. yenə orada səh.6-7
- yenə orada səh. 11
- Böyük ensiklopediya.T.18.SPb., 1904, səh.225
- Mohammed Reza Shah Pahlavi. Mission for my Country.L.,1960, səh.51
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tehranin tarixi Sonradan Iranin en boyuk seheri olan Tehranin yaranmasi ile bagli bizde deqiq melumat yoxdur Bu azmis kimi iranli alimlerin arasinda seherin yaranmasi ile bagli yekdil fikir de yoxdur Bezileri xususile Nesir Necmi dusunur ki Tehran yazili qaynaqlarda e e X esrden baslayaraq tesvir edilir Basqalari meselen Ebdulhuseyn Seidian hesab edir ki bu b e XII esrinde bas verib Cox guman ki bunun sebebi Tehranin ilk evvel seher kimi deyil Reyin simalinda bu seherin bag istiraheti ucun kend kimi yaranmasindadir Lakin yaranmasinin ilk caglarindan Tehran adi yasayis menteqesi deyildi Iranli salnameci Mehemmed Qezvini onu bele tesvir edir Tehran ehalisinin evleri yerin altinda tikilib ve qarisqa yuvalarina oxsayir Her defe dusmen hucum edende tehranlilar yerin altindaki evlerinde gizlenirler Hetta eger dusmen kendi bir nece gun deyil bir nece ay bele muhasirede saxlasa o yene de onu zebt ede bilmir ve muhasireni qaldiraraq cixib gedir Magaralarda serin bulaqlar ve ehalisi terefinden evvelceden xususi ile hazirlanmis erzaq teminati var idi Tehranin bu ozellikleri onun sonraki yukselisinde rol oynadi 1220 ci ildeki monqol hucumu zamani Rey seherinin ehalisinin ehemiyyetli hissesi Tehranda gizlendi Mehz hemin zamandan sonradan sehere cevrilecek Tehranin artimi basladi Bu artim XVI esrin sonlarinda Sefevi hokmdari I Tehmasibin emri ile Tehranin etrafinda uzunugu 6 min addim ve 114 qullesi olan qala divari horuldukden sonra bitdi Tehranin paytaxt olmasiTehranin tarixinde boyuk deyisiklik Kerim xan Zendin olumunden sonra Iran taxti ugrunda muxtelif namizdelerin mubarizenin sonunda bas verdi Onun qalibi Aga Mehemmed xan Qacar cixdi 1786 ci ilde o Tehrani ozune paytaxt etdi hem de ona ikinci ad verdi Dar ol Xulafe xelifeler paytaxti bu onun xelife titulu iddialari ile bagli idi Aga Mehemmed paytaxt kimi ilk novbede herbi strateji meqsedleri esas tutaraq ehalisi 20 min nefer olan nisbeten kicik seher secmisdi Buradan hem paytaxti erzaqla temin ede bilecek munbit eyaletlere hem sahi sonuncu mubarizede destekleyen efsar tayfasinin ve Veramin ereblerinin yasadigi rayonlara hem sahin esas quvvelerinin cemlesdiyi ve Mazandarana yaxin idi Belelikle Tehranin yukselisinde birinci amil kimi onun medeni senaye ve ticaret merkezi olmasi deyil herbi strateji movqeyi cixis etdi Tehranin sonraki inkisafiXIX esrin ortalarina yaxin Tehran olculerine gore texminen Sirazin yarisi boyda idi Seherde 7 mescid 150 hamam eyni sayda karvansara var idi sehere 6 qapidan girmek olardi XIX XX esrlerin hududlarinda sah sarayinin yaylaqdan Tehrana qayitmasi ile seherin ehalisinin sayi 250 mine catirdi XX esrin evvelinde Tehran tipik enenevi seher olaraq qalirdi ve basqa Iran seherlerinden ele de secilmirdi Mehemmed Rza Pehlevi oz xatirelerinde Tehran haqqinda bele yazirdi Tehran o zamanlar hele divarla ve quru xendekle ehatelenmisdi Sehere ancaq darvazalar vasitesi ile daxil omaq olardi gece bu darvazalar baglanirdi ki sehere quldurlar daxil ola bilmesin Butun bunlar menim atamin emri ile dagidildi cunki olkenin basinda durandan sonra o Irani modernlesdirmek niyyetinde oldugunu gostermek isteyirdi Kapitalist inkisafi gedisinde Tehran olkenin vitrinine cevrildi Neftden gelen gelirler hesabina paytaxtin infrastrukturun qurulmasi ve tikintisi suretle gedirdi Tehran eyaletler ucun cazibe quvvesine cevrildi Lakin kendlerin ve kicik seherlerin ehalisinin sehere tenzimlenmeyen axini xususen sahin apardigi Ag inqilab neticesinde paytaxtda keskin sosial ziddiyetlerin ve cetinliklerin yaranmasina aparirdi Eger Mesrute inqilabinda ve sonraki herekatlarda Tehranin rolu ikinci dereceli idise artiq 1949 1953 cu iller Mehemmed Museddiq herekatindan 1979 cu il inqlabina qeder Tehran on plana cixdi MenbeGoroda na Vostoke Hraniteli tradicyj i katalizatory peremen Tegeran do i posle islamskoj revolyucii Moskva Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury 1990 seh 138 140IstinadlarNesir Necmi Dar ol Xulafe Tehran 1983 seh 7 sit yene orada seh 6 7 yene orada seh 11 Boyuk ensiklopediya T 18 SPb 1904 seh 225 Mohammed Reza Shah Pahlavi Mission for my Country L 1960 seh 51