Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Talas döyüşü — 751-ci ildə bugünkü Qırğızıstan sərhədləri daxilindəki Talas çayı sahilində, Abbasilər və onların müttəfiqi olan Qarluqlar ilə Çinlilər arasında 5 gün davam edən döyüşdür. Çin ordusunun məğlubiyyəti ilə nəticələnən döyüş həm Çin, həm də Türk, həm də İslam tarixi baxımından mühüm hadisədir.
| Talas döyüşü | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Mərkəzi Asiyada Ərəb-Çin qarşıdurması | |||||
 Talas döyüşünün sxemi | |||||
| Tarix | 751-ci ilin may-sentyabr ayları | ||||
| Yeri | Qırğızıstan ərazisindəki Taraz şəhəri ətrafı (Talas çayının sahili) | ||||
| Səbəbi | Mərkəzi Asiyada irəliləməsi | ||||
| Nəticəsi | Xilafətin qələbəsi | ||||
| Ərazi dəyişikliyi | Xilafətin Mavəraünnəhrin bir hissəsini ələ keçirməsi | ||||
| Münaqişə tərəfləri | |||||
| |||||
| Komandan(lar) | |||||
| |||||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||||
| |||||
| İtkilər | |||||
| |||||
Döyüşün səbəbləri
Parçalanan Türkeşlərin Qara Türkeşlər adlanan qrupu 742-ci ildə çinlilərin dəstəyi ilə Tumoçanın komandanlığı altında müstəqilliklərini qoruya bildi. Keş şəhərindəki (indiki Daşkənd) Qara Türkeşlərin sonrakı hökmdarı Bahadur Tudun Çinli komandan Kao Siya Çe tərəfindən 751-ci ildə öldürüldü və bütün mülkü müsadirə edildi. Ardıyca da bütün şəhər çinlilər tərəfindən yağmalandı. Çinli komandanın Bahadur Tudun ilə razılığa gəlməsinə baxmayaraq onu öldürməsindən sonra Bahadur Tudunun oğlu qaçmağı bacardı və ərəblərdən kömək istədi.
Bu hadisələrdən bir il əvvəl Əməvi sülaləsi hakimiyyətdən qovulmuşdu və onların yerinə hakimiyyətə Abbasilər gəlmişdi (750). Əbu Həsən 745-ci ildə Əməvilərn Xorasan valisi Nəsr ibn Seyyarı məğlub edərək Xorasandan çıxartmışdı.
Türkeş şahzadəsinin kömək istədiyi zaman Xorasanın valisi olan Əbu Oğuz xan digər ərəb sərkərdələri kimi düşünmədi və kömək üçün Ziya ibn Salehi göndərdi.
Döyüş
Talas döyüşündə iştirak edən orduların nə qədər şəxsi heyətdən ibarət olması barədə müxtəlif iddialar mövcuddur. Beləki ərəb qaynaqlarına görə Çin ordusunun sayı 100 min olmuş, Çin qaynaqlarına görə isə ərəb qoşunlarının sayı 200 min olmuşdur. Lakin bu rəqəmlərin həddindən artıq şişirdilməsi şübhəsizdir.
Qara Türkeşlərlə yanaşı Tibet imperiyası qoşunları ərəb ordusu tərəfindən döyüşdə iştirak edirdi. Çin ordusu isə daimi ordudan əlsvə Qarluqlardan və Fərqanə vadisindən muzdlu ordu toplamışdı.
751-ci ilin iyul ayında iki qoşun Talas çayının sahilində döyüşə başladı. Döyüş Çin ordusunun məğlubiyyəti ilə sonlandı. Bunun əsas səbəbi kimi Çin ordusunda xidmət edən Fərqanəlilərin və Qarlukların qəfildən Çin ordusuna qarşı hücum etməsidir. Beləki, Çin ordusunun əsas hissəsi irəlidə döyüşərkən muzdlu Qarluklar və Fərqanəlilər arxada gözləmə mövqeyində idilər. Lakin Çin ordusunun qərərgahına hücuma keçirlər. Arxadan hücum gözləməyən Çin ordusu sürətlə mövqelərini itirməyə başlayırlar. Qao Xianzhi qoşunun sürətlə məhv olduğunu görərək yerdə qalan hissəni qurtarmaq üçün geri çəkilmə əmri verir. Li Siyenin yardımı ilə qoşun geri çəkilə bilir. Ehtimal edilir ki, 10 min Tan sülaləsi ordusundan yalnız 2 min nəfəri geri çəkilə bilmişdir.
Qao Xianzhi 755-ci ildə yeni və daha böyük bir ordu qurur. Lakin həmin vaxtda An Luşan üsyanı baş verir. Üsyançılar paytaxtı tuturlar. Bunun bir səbəbi də üsyan baş verən zaman bütün Çin ordusunun Mərkəzi Asiyaya cəmləndirilməsi idi. Beləcə ərəblərlə planlaşdırılan yeni müharibə planı həyata keçirilmədi və bütün ordu üsyanı yatırmaq üçün ölkənin içərilərinə aparıldı.
Nəticə
Bu döyüş ilə mətbəə ilk dəfə Çinin xaricinə çıxmışdır. Bununla yanaşı barıt, kağız və kompası da ərəblər ilk dəfə bu döyüş zamanı öyrənmişdirlər. Bu kəşflər isə sonradan zamanla Avropaya keçmişdir. Həmçinin Mərkəzi Asiya türklərinin İslam dini ilə ilk yaxın tanışlığının bu döyüşdə olduğu ehtimal edilir. Əlavə olaraq da qeyd etmək lazımdır ki, Talas döyüşü Çinin Mərkəzi Asiyaya ekspansiyasın dayandırmışdır.
Qalereya
-
![image]()
İlk mərhələdə kağız emalı prosesi -
![image]()
Talas çayı boyunca Mavəraünnəhrin xəritəsi -
![image]()
700-ci illərdə Tan sülaləsinin idarə etdiyi ərazilərin xəritəsi. İmperiya qərbə doğru xeyli genişlənmişdir və qərb əraziləri imperiyanın əsas əraziləri ilə uzun və ensiz vasitəsilə əlaqə saxlayırdı. -
![image]()
Talas çayının Qırğızıstan ərazisində yerləşən mənsəbi
İstinadlar
- Şouyi, Bai. A History of Chinese Muslims. Pekin: Zhonghua Book Company.
- The Earth and Its Peoples
- Al-Hind: The Slavic Kings and the Islamic conquest, 11th-13th centuries
- Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang
- The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture
- "…The closest one that comes early in this period may be the Battle of Talas, when Muslim armies of the Abbasid dynasty defeated a Tang army under the Korean com- mander, Kao Sien-Chih, in 751; it is often said that these captives introduced Chinese techniques of paper manufacture into the Islamic world, but what is clearer is that the battle halted Chinese expansionism into Central Asia." The Oxford History of Historical Writing. Vol. 2. 400–1400, səhifə 3.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Talas doyusu e e 36 ile sehv salmayin Talas doyusu 751 ci ilde bugunku Qirgizistan serhedleri daxilindeki Talas cayi sahilinde Abbasiler ve onlarin muttefiqi olan Qarluqlar ile Cinliler arasinda 5 gun davam eden doyusdur Cin ordusunun meglubiyyeti ile neticelenen doyus hem Cin hem de Turk hem de Islam tarixi baximindan muhum hadisedir Talas doyusuMerkezi Asiyada Ereb Cin qarsidurmasiTalas doyusunun sxemiTarix 751 ci ilin may sentyabr aylariYeri Qirgizistan erazisindeki Taraz seheri etrafi Talas cayinin sahili Sebebi Merkezi Asiyada irelilemesiNeticesi Xilafetin qelebesiErazi deyisikliyi Xilafetin Maveraunnehrin bir hissesini ele kecirmesiMunaqise terefleriAbbasi xilafeti Cin Tan sulalesi Qarluqlar Turgisler Soqdianalilar Qarluq ve Ferqaneli usyancilarKomandan lar Ebu Muslim XorasaniTereflerin quvvesi 30 000 100 000Itkiler 20 000 30 000Doyusun sebebleriParcalanan Turkeslerin Qara Turkesler adlanan qrupu 742 ci ilde cinlilerin desteyi ile Tumocanin komandanligi altinda musteqilliklerini qoruya bildi Kes seherindeki indiki Daskend Qara Turkeslerin sonraki hokmdari Bahadur Tudun Cinli komandan Kao Siya Ce terefinden 751 ci ilde olduruldu ve butun mulku musadire edildi Ardiyca da butun seher cinliler terefinden yagmalandi Cinli komandanin Bahadur Tudun ile raziliga gelmesine baxmayaraq onu oldurmesinden sonra Bahadur Tudunun oglu qacmagi bacardi ve ereblerden komek istedi Bu hadiselerden bir il evvel Emevi sulalesi hakimiyyetden qovulmusdu ve onlarin yerine hakimiyyete Abbasiler gelmisdi 750 Ebu Hesen 745 ci ilde Emevilern Xorasan valisi Nesr ibn Seyyari meglub ederek Xorasandan cixartmisdi Turkes sahzadesinin komek istediyi zaman Xorasanin valisi olan Ebu Oguz xan diger ereb serkerdeleri kimi dusunmedi ve komek ucun Ziya ibn Salehi gonderdi DoyusTalas doyusunde istirak eden ordularin ne qeder sexsi heyetden ibaret olmasi barede muxtelif iddialar movcuddur Beleki ereb qaynaqlarina gore Cin ordusunun sayi 100 min olmus Cin qaynaqlarina gore ise ereb qosunlarinin sayi 200 min olmusdur Lakin bu reqemlerin heddinden artiq sisirdilmesi subhesizdir Qara Turkeslerle yanasi Tibet imperiyasi qosunlari ereb ordusu terefinden doyusde istirak edirdi Cin ordusu ise daimi ordudan elsve Qarluqlardan ve Ferqane vadisinden muzdlu ordu toplamisdi 751 ci ilin iyul ayinda iki qosun Talas cayinin sahilinde doyuse basladi Doyus Cin ordusunun meglubiyyeti ile sonlandi Bunun esas sebebi kimi Cin ordusunda xidmet eden Ferqanelilerin ve Qarluklarin qefilden Cin ordusuna qarsi hucum etmesidir Beleki Cin ordusunun esas hissesi irelide doyuserken muzdlu Qarluklar ve Ferqaneliler arxada gozleme movqeyinde idiler Lakin Cin ordusunun qerergahina hucuma kecirler Arxadan hucum gozlemeyen Cin ordusu suretle movqelerini itirmeye baslayirlar Qao Xianzhi qosunun suretle mehv oldugunu gorerek yerde qalan hisseni qurtarmaq ucun geri cekilme emri verir Li Siyenin yardimi ile qosun geri cekile bilir Ehtimal edilir ki 10 min Tan sulalesi ordusundan yalniz 2 min neferi geri cekile bilmisdir Qao Xianzhi 755 ci ilde yeni ve daha boyuk bir ordu qurur Lakin hemin vaxtda An Lusan usyani bas verir Usyancilar paytaxti tuturlar Bunun bir sebebi de usyan bas veren zaman butun Cin ordusunun Merkezi Asiyaya cemlendirilmesi idi Belece ereblerle planlasdirilan yeni muharibe plani heyata kecirilmedi ve butun ordu usyani yatirmaq ucun olkenin icerilerine aparildi NeticeBu doyus ile metbee ilk defe Cinin xaricine cixmisdir Bununla yanasi barit kagiz ve kompasi da erebler ilk defe bu doyus zamani oyrenmisdirler Bu kesfler ise sonradan zamanla Avropaya kecmisdir Hemcinin Merkezi Asiya turklerinin Islam dini ile ilk yaxin tanisliginin bu doyusde oldugu ehtimal edilir Elave olaraq da qeyd etmek lazimdir ki Talas doyusu Cinin Merkezi Asiyaya ekspansiyasin dayandirmisdir QalereyaIlk merhelede kagiz emali prosesi Talas cayi boyunca Maveraunnehrin xeritesi 700 ci illerde Tan sulalesinin idare etdiyi erazilerin xeritesi Imperiya qerbe dogru xeyli genislenmisdir ve qerb erazileri imperiyanin esas erazileri ile uzun ve ensiz vasitesile elaqe saxlayirdi Talas cayinin Qirgizistan erazisinde yerlesen mensebiIstinadlarSouyi Bai A History of Chinese Muslims Pekin Zhonghua Book Company The Earth and Its Peoples Al Hind The Slavic Kings and the Islamic conquest 11th 13th centuries Eurasian Crossroads A History of Xinjiang The Religious Traditions of Asia Religion History and Culture The closest one that comes early in this period may be the Battle of Talas when Muslim armies of the Abbasid dynasty defeated a Tang army under the Korean com mander Kao Sien Chih in 751 it is often said that these captives introduced Chinese techniques of paper manufacture into the Islamic world but what is clearer is that the battle halted Chinese expansionism into Central Asia The Oxford History of Historical Writing Vol 2 400 1400 sehife 3