Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tabu (Polineziya dilində - qadağan) — dini ovsunlu tədbirin tətbiq olunma şərtinə qəti qadağan. Tabunun pozulması "fövqəltəbii" cəza, xəstəlik və ya ölümlə hədələnir. Tabu sistemi Polineziya adalarında həddindən artıq inkişaf etmişdir. Burada o, hətta dövlət qanunlarını əvəz edir. Qədimlərdən bəri Yeni Zelandiya qəbilələrində başçılar müəyyən şeylərə toxunmağı qadağan edirdilər ki, bu da «tabu» adlanırdı. Hansısa insan və yaxud yer «tabu» elan edilirdisə, ona yaxınlaşmağa heç kimin ixtiyarı çatmırdı. Vəhşi qəbilələr başçının əmrini Allahın əmri sayırdılar. Onlara elə gəlirdi ki, başçının əmrini pozsalar, Allahın da əmrindən çıxmış olarlar və Allah onları cəzalandırar.
İfadənin tarixi
Polineziya mənşəli olan və “işarələnmiş, müəyyən edilmiş” mənasını verən tabu sözü həm müqəddəsliyi, həm çirkliliyi, həm də buna uyğun olaraq toxunulmazlığı ifadə edir. Qısacası “toxunmamalı, deyilməməli, yeyilməməli və edilməməli olan” deməkdir. Tonqa dilində sözün forması olan Tabu geniş yayılmışdır, lakin tapu, kapu və tambu kimi tələffüzlər də mövcuddur. Oxşar sözlər Amerika, Afrika, Şimali və Orta Asiya icmalarında da mövcuddur. Latın dilində Sacer, yunan dilində áyos və ivritdə kadhos müqəddəs qarşılığında eyni mənaya sahib hesab edilir. Tabunun qadağan edilməsinin arxasında duran kosmik prinsip və ya güc də Polineziya sözü olan “mana” ilə əlaqələndirilir. “Mistik qüdrət”in mənası görünmür, onu ancaq mücərrəd şəkildə onun insanlara və əşyalara təsiri ilə bilmək olar. Ərəbcə bolluq sözünün məna ilə eyni məna daşıdığı iddia edilmişdir. Müvafiq olaraq, həm məhsuldarlıq, həm də mana şans və gücü müqəddəsliklə birləşdirir. Hinduizmdə “şakti” və yunan-xristianlıqda “xarizma” anlayışları üçün də eyni şeydir. Tabudan bəhs edən və bu sözü Qərb dillərinə köçürən ilk şəxs Şotlandiya kapitanı Ceyms Kukdur. Onun fikrincə, tabu çox geniş mənalı bir söz olsa da, ümumiyyətlə, qadağan olunmuş bir şeyə aiddir.
Tabu olan hərəkətlər
Polineziya mədəniyyətində ilahi və ya müqəddəs sayılan tabu şəxslər, əşyalar, hərəkətlər başqalarından, yaxud alçaldılmış, murdar şeyləri təmizlərdən ayırmaq funksiyasına malikdir. Xüsusilə fövqəltəbii güclərə malik sayılan padşahlar, tayfa başçıları, yuxarı təbəqənin nümayəndələri və onların törəmələri tabularla əhatə olunub. Padşah nə qədər güclü olsa, bir o qədər çox qaydalara tabe olmalıdır; Padşah yaşlandıqca tabuların sayı artır. Bəzi camaatlarda hər hansı fəlakətin qarşısını almaq üçün qoruyucu hesab edilən padşah yerindən tərpənmədən taxtında oturmalıdır. Bundan əlavə, tabunu pozan padşahın cəmiyyətin xeyrinə öldürülməsi adəti var ki, bunun mənfi nəticələri bütün cəmiyyəti əhatə etməsin. Bildirilir ki, belə tabulara görə Kamboca, Qərbi Afrika və Yaponiyada kral təyin etmək çətin olub və krallar zorla, hətta ölümlə hədə-qorxu ilə taxta çıxıblar. Aybaşı zamanı kişilərin qadınlarla yaxınlıq etməsi və onların yanında yatması da haramdır. Ölən bir insanın ruhunun bir bitki və ya heyvana keçəcəyi inancının qida ilə bağlı tabuların ortaya çıxmasında da təsirli olduğu, qidanın zərərli təsirlərindən qorunmaq, müxtəlif xəstəliklərdən qorunmaq kimi səbəblər olduğu bildirilir. Hesab edilir ki, tabu və ya çirklənmə vəziyyətinin mənfi təsirləri başqa bir şəxsə təmas yolu ilə ötürülür. Ona görə də toxunduqları hər şeyi tabu hesab edən padşahların əlləri ilə yeməkləri, ağızları ilə od üfürmələri qadağandır. Normalda bir şey tabu olanda bu dəyişmir. Bu mənada qəbilə başçıları, padşahlar, kahinlər və məbədlər həmişə tabudur.
Tabunun təmizlənməsi
Bununla belə, qadınların xüsusi halları ilə yanaşı, müvəqqəti tabular da var. Təmizləmə ayinləri həm qadınların vəziyyətinə münasibətdə, həm də bir tabu qadağasına toxunmaqla və ya pozmaqla çirklənmə vəziyyətindən və tabunun mənfi təsirlərindən xilas olmaq üçün təşkil edilir. Bunun üçün adətən su istifadə olunur; Od və köz onların zəhərli və ölümcül təsirlərini, xüsusən də ruhların zərərli təsirlərini aradan qaldırmaq üçün istifadə olunur. Hesab olunur ki, bahar da tabu təsirini aradan qaldırır.
Alimlərin görüşləri
Vilhelm Vundt ilk tabu obyektlərinin yeyilməsi qadağan edilən totem heyvanları olduğunu iddia etmiş və Ceyms Freyzer kimi totemlə tabu arasında əlaqə quraraq ibtidai dini düşüncəyə çatmışdır. Bu kontekstdə Vundt tabu bəşəriyyətin ən qədim yazılmamış qanunları kimi müəyyən etmişdir. Tabu anlayışını psixoanalizə tətbiq edən Ziqmund Freyd tabunu kənardan zorla (səlahiyyətlə) tətbiq edilən primitiv qadağa və insanlarda ən güclü istəklərin məhdudlaşdırılması kimi görürdü. Hutton Websterə görə, tabu anlayışının dini və ya etik tərəfi olmasa da, bir tərəfdən onu qəbul edən insanlar vasitəsi ilə mənşəyini bilmədən müqəddəs və qadağan olunmuş funksiyalar qazanır, digər tərəfdən də tabu anlayışı kimi qəbul edilir. Emil Durkhayma görə, tabu “cəmiyyət üzvləri tərəfindən müəyyən edilən sosial qaydalar” mənasında sırf sosial mənşəlidir. Durkhaym tabu sözü ilə müqəddəs arasında əlaqə qurmuş və müqəddəs sözünü eynilə tabu kimi həm müqəddəs, həm də murdarı əhatə edən mənada işləmişdir.
Tabu sözlər
Tabu sözlər deyilməsi etik normalara uyğun gəlməyən sözlərdir. Belə sözlər müəyyən qadağalar sistemini bildirir. Konkret desək, tabu sözlər ictimai yerlərdə işlədilməsi münasib olmayan sözlərdir. Bu sözlərdən daha çox uşaqları qorxutmaq üçün istifadə olunur. Məsələn: cin, şeytan, xortdan və s.Tabu sözlər uşaqların yanında işlənməsi yasaq olunmuş sözlərdir. Bəzən şəxsin konkret adını gizli saxlamaq, başqasının yanında həmin adı çəkməmək məqsədilə tabu sözlərdən istifadə olunur.
İstinadlar
- Z. Bünyadov. Dinlər, təriqətlər, məzhəblər. Bakı,2007. səh.260.
- Jül Vern - Kapitan Qrantın Uşaqları, səhifə 108.
- Kürşat Demirci, “Haram”, DİA, XVI, 98-99.
- J. G. Frazer, The Golden Bough: A Study in Comparative Religion, London 1894, I, 109-121.
- W. Wundt, Elements of Folk Psychology (trc. E. L. Schaub), London-New York 1921, s. 131-132, 193-203.
- E. Durkheim, The Elementary Forms of the Religious Life (trc. J. W. Swain), London 1964, s. 299-308.
- Buludxan Xəlilov. Müasir Azərbaycan dilinin leksikologiyası. Bakı: Nurlan. 2008. səh. 198-199.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tabu Polineziya dilinde qadagan dini ovsunlu tedbirin tetbiq olunma sertine qeti qadagan Tabunun pozulmasi fovqeltebii ceza xestelik ve ya olumle hedelenir Tabu sistemi Polineziya adalarinda heddinden artiq inkisaf etmisdir Burada o hetta dovlet qanunlarini evez edir Qedimlerden beri Yeni Zelandiya qebilelerinde bascilar mueyyen seylere toxunmagi qadagan edirdiler ki bu da tabu adlanirdi Hansisa insan ve yaxud yer tabu elan edilirdise ona yaxinlasmaga hec kimin ixtiyari catmirdi Vehsi qebileler bascinin emrini Allahin emri sayirdilar Onlara ele gelirdi ki bascinin emrini pozsalar Allahin da emrinden cixmis olarlar ve Allah onlari cezalandirar Ifadenin tarixiPolineziya menseli olan ve isarelenmis mueyyen edilmis menasini veren tabu sozu hem muqeddesliyi hem cirkliliyi hem de buna uygun olaraq toxunulmazligi ifade edir Qisacasi toxunmamali deyilmemeli yeyilmemeli ve edilmemeli olan demekdir Tonqa dilinde sozun formasi olan Tabu genis yayilmisdir lakin tapu kapu ve tambu kimi teleffuzler de movcuddur Oxsar sozler Amerika Afrika Simali ve Orta Asiya icmalarinda da movcuddur Latin dilinde Sacer yunan dilinde ayos ve ivritde kadhos muqeddes qarsiliginda eyni menaya sahib hesab edilir Tabunun qadagan edilmesinin arxasinda duran kosmik prinsip ve ya guc de Polineziya sozu olan mana ile elaqelendirilir Mistik qudret in menasi gorunmur onu ancaq mucerred sekilde onun insanlara ve esyalara tesiri ile bilmek olar Erebce bolluq sozunun mena ile eyni mena dasidigi iddia edilmisdir Muvafiq olaraq hem mehsuldarliq hem de mana sans ve gucu muqeddeslikle birlesdirir Hinduizmde sakti ve yunan xristianliqda xarizma anlayislari ucun de eyni seydir Tabudan behs eden ve bu sozu Qerb dillerine kocuren ilk sexs Sotlandiya kapitani Ceyms Kukdur Onun fikrince tabu cox genis menali bir soz olsa da umumiyyetle qadagan olunmus bir seye aiddir Tabu olan hereketlerPolineziya medeniyyetinde ilahi ve ya muqeddes sayilan tabu sexsler esyalar hereketler basqalarindan yaxud alcaldilmis murdar seyleri temizlerden ayirmaq funksiyasina malikdir Xususile fovqeltebii guclere malik sayilan padsahlar tayfa bascilari yuxari tebeqenin numayendeleri ve onlarin toremeleri tabularla ehate olunub Padsah ne qeder guclu olsa bir o qeder cox qaydalara tabe olmalidir Padsah yaslandiqca tabularin sayi artir Bezi camaatlarda her hansi felaketin qarsisini almaq ucun qoruyucu hesab edilen padsah yerinden terpenmeden taxtinda oturmalidir Bundan elave tabunu pozan padsahin cemiyyetin xeyrine oldurulmesi adeti var ki bunun menfi neticeleri butun cemiyyeti ehate etmesin Bildirilir ki bele tabulara gore Kamboca Qerbi Afrika ve Yaponiyada kral teyin etmek cetin olub ve krallar zorla hetta olumle hede qorxu ile taxta cixiblar Aybasi zamani kisilerin qadinlarla yaxinliq etmesi ve onlarin yaninda yatmasi da haramdir Olen bir insanin ruhunun bir bitki ve ya heyvana kececeyi inancinin qida ile bagli tabularin ortaya cixmasinda da tesirli oldugu qidanin zererli tesirlerinden qorunmaq muxtelif xesteliklerden qorunmaq kimi sebebler oldugu bildirilir Hesab edilir ki tabu ve ya cirklenme veziyyetinin menfi tesirleri basqa bir sexse temas yolu ile oturulur Ona gore de toxunduqlari her seyi tabu hesab eden padsahlarin elleri ile yemekleri agizlari ile od ufurmeleri qadagandir Normalda bir sey tabu olanda bu deyismir Bu menada qebile bascilari padsahlar kahinler ve mebedler hemise tabudur Tabunun temizlenmesiBununla bele qadinlarin xususi hallari ile yanasi muveqqeti tabular da var Temizleme ayinleri hem qadinlarin veziyyetine munasibetde hem de bir tabu qadagasina toxunmaqla ve ya pozmaqla cirklenme veziyyetinden ve tabunun menfi tesirlerinden xilas olmaq ucun teskil edilir Bunun ucun adeten su istifade olunur Od ve koz onlarin zeherli ve olumcul tesirlerini xususen de ruhlarin zererli tesirlerini aradan qaldirmaq ucun istifade olunur Hesab olunur ki bahar da tabu tesirini aradan qaldirir Alimlerin gorusleriVilhelm Vundt ilk tabu obyektlerinin yeyilmesi qadagan edilen totem heyvanlari oldugunu iddia etmis ve Ceyms Freyzer kimi totemle tabu arasinda elaqe quraraq ibtidai dini dusunceye catmisdir Bu kontekstde Vundt tabu beseriyyetin en qedim yazilmamis qanunlari kimi mueyyen etmisdir Tabu anlayisini psixoanalize tetbiq eden Ziqmund Freyd tabunu kenardan zorla selahiyyetle tetbiq edilen primitiv qadaga ve insanlarda en guclu isteklerin mehdudlasdirilmasi kimi gorurdu Hutton Webstere gore tabu anlayisinin dini ve ya etik terefi olmasa da bir terefden onu qebul eden insanlar vasitesi ile menseyini bilmeden muqeddes ve qadagan olunmus funksiyalar qazanir diger terefden de tabu anlayisi kimi qebul edilir Emil Durkhayma gore tabu cemiyyet uzvleri terefinden mueyyen edilen sosial qaydalar menasinda sirf sosial menselidir Durkhaym tabu sozu ile muqeddes arasinda elaqe qurmus ve muqeddes sozunu eynile tabu kimi hem muqeddes hem de murdari ehate eden menada islemisdir Tabu sozlerTabu sozler deyilmesi etik normalara uygun gelmeyen sozlerdir Bele sozler mueyyen qadagalar sistemini bildirir Konkret desek tabu sozler ictimai yerlerde isledilmesi munasib olmayan sozlerdir Bu sozlerden daha cox usaqlari qorxutmaq ucun istifade olunur Meselen cin seytan xortdan ve s Tabu sozler usaqlarin yaninda islenmesi yasaq olunmus sozlerdir Bezen sexsin konkret adini gizli saxlamaq basqasinin yaninda hemin adi cekmemek meqsedile tabu sozlerden istifade olunur IstinadlarZ Bunyadov Dinler teriqetler mezhebler Baki 2007 seh 260 Jul Vern Kapitan Qrantin Usaqlari sehife 108 Kursat Demirci Haram DIA XVI 98 99 J G Frazer The Golden Bough A Study in Comparative Religion London 1894 I 109 121 W Wundt Elements of Folk Psychology trc E L Schaub London New York 1921 s 131 132 193 203 E Durkheim The Elementary Forms of the Religious Life trc J W Swain London 1964 s 299 308 Buludxan Xelilov Muasir Azerbaycan dilinin leksikologiyasi Baki Nurlan 2008 seh 198 199