Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Səfəvi-Moğol əlaqələri — XVI əsrin əvvəlindən başlamış, XVII əsrə qədər davam etmiş əsasən sülh və dostluqla müşayiət olunmuş əlaqələrdir.
Səfəvi dövləti ilə Hindistan arasında yaradılan ilk əlaqələri Topal Teymurun nəvəsi və Əmir Şeyx ibn Əbu Səidin oğlu Zuhəyrəddin Babur Qorqani ilə əlaqələndirmək olar. O, bir vaxtlar Orta Asiyada hökmranlıq etmiş və özbəklərin qüdrət əldə etməsi ilə dəfələrlə amansız hücumlara məruz qalmışdır. Belə ki, özbəklər həmin dövrlərdə həm Xorasana, həm də Baburun nəzarəti altında olan məntəqələrə vaxtaşırı hücum edirdi. Şah İsmayıla məğlub olduqdan sonra isə onun Səfəvi dövləti ilə birləşməsinə münasib şərait yaranır. Şah İsmayıl ona kömək etməyə hazır olduğunu bildirir, bir şərtlə ki, şiə məzhəbini qəbul edib on iki imamın adına sikkə vurdurmuş olsun. Orta Asiyada bir o qədər də uğur qazana bilməyən Babur qızılbaşların himayəsi ilə Kabulda hakimiyyəti ələ keçirir və sonra Qəndəhar uğrunda mübarizə aparıb, oranı da işğal etməyə nail olur. Babur Şah İsmayılın hakimiyyətdə olduğu bütün dövrlərdə onunla əlaqələrini kəsmir. Tarixi mənbələrə əsaslanaraq qətiyyətlə deyə bilərik ki, Babur şiə məzhəbini qəbul etmiş, hətta qızılbaşların paltarını geyərək Səmərqənddə on iki imamın adına xütbə də oxutmuşdur.
Babur şah Təhmasibin hakimiyyətinin ilk illərində Dehli və Akra şəhərlərini ələ keçirib özünü Hindistanın imperatoru elan edir. Bundan sonra dövlətlərarası əlaqə və nümayəndələrin gediş-gəlişləri daha da güclənir və şah Təhmasib özbəklərə qarşı mübarizəni gücləndirdikdən sonra əlaqələr daha da yaxşılığa doğru irəliləməyə başlayır. 1530-cu ildə Babur vəfat edir və oğlu Humayun taxta çıxır. Qardaşı Mirzə Kamran isə Kabula hakim olmaqla yanaşı, Herata qədər nəzarət edirdi. Təhmasib oğlu Mirzə atasının icazəsi olmadan Qəndəhara hücum edir və orada məğlub olub yenidən Herata qayıdır. Bunun ardınca Şah Təhmasib Qəndəhara hücum edib oranı ələ keçirir və az sonra Mirzə Kamranın qayıdışı ilə Qəndəhar yenidən monqolların əlinə keçir. Qızılbaş dövlətinə və şiə məzhəbinə böyük hörmət və ehtiram bəsləyən Humayunun müdaxiləsi nəticəsində Qəndəhar yenidən İrana qaytarılır.
Sərşah Əfqaniyə məğlub olduqdan sonra isə hər şeyi əldən verir və sonra da dövlətin ikinci dərəcəli şəxsi olan Biramxan adlı şiə dostlarından birinin tövsiyəsi ilə h.q. 950-ci hicri ilində Təhmasib şahın sarayına gəlir. Şahın göstərişlə Humayun böyük təmtəraqla qarşılanır və bir sıra abadlıq işləri apardıqdan sonra paytaxta gətirilir. Çünki, belə bir şəxsiyyətin saraya gətirilməsi təbliğat nöqteyi-nəzərindən olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Humayun Qəzvinə gəlməzdən əvvəl Məşhədə İmam Rza (ə)-ın ziyarətinə getmək üçün şahdan icazə alır. Ziyarətini başa vurduqdan sonra h.q. 951-ci ildə Qəzvinə gəlir. Maraqlı hallardan biri də indinin özünədək Pakistanın yüksək rütbəli dövlət nümayəndələrinin İrana gəldikləri zaman Məşhədə İmam Rza (ə)-ın ziyarətinə getmələridir.
Humayun əvvəllər rəsmi olaraq şiə məzhəbini qəbul etmək fikrində deyildi. Lakin Təhmasib şah buna israr etdikdən sonra şiə məzhəbini qəbul edib itirdiyi məntəqələri və ixtiyarında olan canlı qüvvəni geri qaytara bilir.
On dörd min qızılbaş əsgəri Humayunun taxt-taca çıxmasını müşahidə edir və həmən qoşunla da o, Qəndəharı fəth edə bilir. Əvvəlki danışıqlara əsasən əldə etdiyi dövlət xəzinəsini Təhmasib şaha göndərir və bunun ardınca Kabul şəhərini də ələ keçirir. Beləliklə, hər iki tərəfin səfir və nümayəndələri biri-birlərinə gediş-gəliş edir və əlaqələr daha da güclənir. İran ordusuna verilməli olan Qəndəhar üzərində yaranan ixtilaflar isə Humayunun ömrünün sonunadək davam edir. Həm Babur şah, həm də oğlu Humayun şiə məzhəbini qəbul etsələr də, (hərçənd Humayun Dehliyə döndükdən sonra yenidən sünni məzhəbində olmuşdur) heç bir məzhəb təəssübünə yiyələnmirdilər və təbii ki, yiyələnə bilməzdilər. Şiə məzhəbli Humayunun müqabilində qardaşı Kamran Qəndəharın təəssübkeş sünnilərinin tərəfini tutur. Bu səbəbdən də Təhmasib şah Humayuna göndərdiyi məktubda qardaşı Kamranı danlaq atəşinə tutaraq yazır:
Deyirlər Kamran xaricidir
Xarici Kamran ola bilməz.
Bir sözlə, məzhəb təəssübkeşliyinin olmaması bütün firqələrin dövlət tərkibində fəaliyyət göstərməsinə səbəb olur.
H.q. 963-cü ildə Humayun vəfat edir və oğlu Əkbər şah Dehlidə taxta oturur və onun hakimiyyət dövründə məzhəb təəssübkeşliyi digər dövrlərlə müqayisədə özünün ən yüksək zirvəsinə çatır. Əkbər şahın hakimiyyət dövründə Səfəvi dövlətinin nümayəndələri iki dəfə Dehliyə gəlir və onunla bəzi məsələlər ətrafında müzakirələr aparırlar.
İstinadlar
Mənbə
- Rəsul Cəfəri. Səfəvilər tarixi (zühurdan süqutadək). İki cilddə. 2 cild. Bakı. "Şəhriyar". 2007. səh. 57-59 2012-05-09 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Sefevi Mogol elaqeleri XVI esrin evvelinden baslamis XVII esre qeder davam etmis esasen sulh ve dostluqla musayiet olunmus elaqelerdir Babur sah Sah Ismayil Xetainin elinden opur II Sah Abbasin emri ile Eliqulu Cabbadarin cekdiyi miniatur Sefevi dovleti ile Hindistan arasinda yaradilan ilk elaqeleri Topal Teymurun nevesi ve Emir Seyx ibn Ebu Seidin oglu Zuheyreddin Babur Qorqani ile elaqelendirmek olar O bir vaxtlar Orta Asiyada hokmranliq etmis ve ozbeklerin qudret elde etmesi ile defelerle amansiz hucumlara meruz qalmisdir Bele ki ozbekler hemin dovrlerde hem Xorasana hem de Baburun nezareti altinda olan menteqelere vaxtasiri hucum edirdi Sah Ismayila meglub olduqdan sonra ise onun Sefevi dovleti ile birlesmesine munasib serait yaranir Sah Ismayil ona komek etmeye hazir oldugunu bildirir bir sertle ki sie mezhebini qebul edib on iki imamin adina sikke vurdurmus olsun Orta Asiyada bir o qeder de ugur qazana bilmeyen Babur qizilbaslarin himayesi ile Kabulda hakimiyyeti ele kecirir ve sonra Qendehar ugrunda mubarize aparib orani da isgal etmeye nail olur Babur Sah Ismayilin hakimiyyetde oldugu butun dovrlerde onunla elaqelerini kesmir Tarixi menbelere esaslanaraq qetiyyetle deye bilerik ki Babur sie mezhebini qebul etmis hetta qizilbaslarin paltarini geyerek Semerqendde on iki imamin adina xutbe de oxutmusdur Babur sah Tehmasibin hakimiyyetinin ilk illerinde Dehli ve Akra seherlerini ele kecirib ozunu Hindistanin imperatoru elan edir Bundan sonra dovletlerarasi elaqe ve numayendelerin gedis gelisleri daha da guclenir ve sah Tehmasib ozbeklere qarsi mubarizeni guclendirdikden sonra elaqeler daha da yaxsiliga dogru irelilemeye baslayir 1530 cu ilde Babur vefat edir ve oglu Humayun taxta cixir Qardasi Mirze Kamran ise Kabula hakim olmaqla yanasi Herata qeder nezaret edirdi Tehmasib oglu Mirze atasinin icazesi olmadan Qendehara hucum edir ve orada meglub olub yeniden Herata qayidir Bunun ardinca Sah Tehmasib Qendehara hucum edib orani ele kecirir ve az sonra Mirze Kamranin qayidisi ile Qendehar yeniden monqollarin eline kecir Qizilbas dovletine ve sie mezhebine boyuk hormet ve ehtiram besleyen Humayunun mudaxilesi neticesinde Qendehar yeniden Irana qaytarilir Sersah Efqaniye meglub olduqdan sonra ise her seyi elden verir ve sonra da dovletin ikinci dereceli sexsi olan Biramxan adli sie dostlarindan birinin tovsiyesi ile h q 950 ci hicri ilinde Tehmasib sahin sarayina gelir Sahin gosterisle Humayun boyuk temteraqla qarsilanir ve bir sira abadliq isleri apardiqdan sonra paytaxta getirilir Cunki bele bir sexsiyyetin saraya getirilmesi tebligat noqteyi nezerinden olduqca boyuk ehemiyyet kesb edirdi Humayun Qezvine gelmezden evvel Meshede Imam Rza e in ziyaretine getmek ucun sahdan icaze alir Ziyaretini basa vurduqdan sonra h q 951 ci ilde Qezvine gelir Maraqli hallardan biri de indinin ozunedek Pakistanin yuksek rutbeli dovlet numayendelerinin Irana geldikleri zaman Meshede Imam Rza e in ziyaretine getmeleridir Humayun evveller resmi olaraq sie mezhebini qebul etmek fikrinde deyildi Lakin Tehmasib sah buna israr etdikden sonra sie mezhebini qebul edib itirdiyi menteqeleri ve ixtiyarinda olan canli quvveni geri qaytara bilir On dord min qizilbas esgeri Humayunun taxt taca cixmasini musahide edir ve hemen qosunla da o Qendehari feth ede bilir Evvelki danisiqlara esasen elde etdiyi dovlet xezinesini Tehmasib saha gonderir ve bunun ardinca Kabul seherini de ele kecirir Belelikle her iki terefin sefir ve numayendeleri biri birlerine gedis gelis edir ve elaqeler daha da guclenir Iran ordusuna verilmeli olan Qendehar uzerinde yaranan ixtilaflar ise Humayunun omrunun sonunadek davam edir Hem Babur sah hem de oglu Humayun sie mezhebini qebul etseler de hercend Humayun Dehliye dondukden sonra yeniden sunni mezhebinde olmusdur hec bir mezheb teessubune yiyelenmirdiler ve tebii ki yiyelene bilmezdiler Sie mezhebli Humayunun muqabilinde qardasi Kamran Qendeharin teessubkes sunnilerinin terefini tutur Bu sebebden de Tehmasib sah Humayuna gonderdiyi mektubda qardasi Kamrani danlaq atesine tutaraq yazir Deyirler Kamran xaricidir Xarici Kamran ola bilmez Bir sozle mezheb teessubkesliyinin olmamasi butun firqelerin dovlet terkibinde fealiyyet gostermesine sebeb olur H q 963 cu ilde Humayun vefat edir ve oglu Ekber sah Dehlide taxta oturur ve onun hakimiyyet dovrunde mezheb teessubkesliyi diger dovrlerle muqayisede ozunun en yuksek zirvesine catir Ekber sahin hakimiyyet dovrunde Sefevi dovletinin numayendeleri iki defe Dehliye gelir ve onunla bezi meseleler etrafinda muzakireler aparirlar IstinadlarMenbeResul Ceferi Sefeviler tarixi zuhurdan suqutadek Iki cildde 2 cild Baki Sehriyar 2007 seh 57 59 2012 05 09 at the Wayback MachineHemcinin baxSefevi Sirvansahlar elaqeleri Sefevi Seybani elaqeleri Sefevi Osmanli elaqeleri