Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səfəvi-Şeybani əlaqələri — XVI əsrin əvvəlindən sonuna qədər davam etmiş əsasən müharibələrlə müşayət olunmuş əlaqələr.
Şeybanilər Teymurilər sülaləsinə qarşı mübarizə apardıqları zaman Şah İsmayıl İranı birləşdirib vahid dövlətə çevirməyə can atır və eyni zamanda Xorasanda baş verənləri də nəzarət altında saxlayırdı. O, özbəklərin Kermana, Astarabad və Xorasana etdikləri hücumları və Şeybanilərin təhlükə törədə biləcəklərini nəzərə alaraq ciddi tədbirlərə əl atmalı olduğunu başa düşür. Şeybək xanın Şah İsmayıla göndərdiyi məktubda da şe’r ilə hədəfinin tək İranın deyil, Məkkə və Mədinənin də işğal edəcəyi olduğu göstərilir.
Şerin məzmunu:
İstəyimiz viran olmuş İraq mülkü deyil
Məkkə ilə Mədinəni almasam hesab deyil.
(Şeybək xan İraq dedikdə təzə təsis olmuş Səfəvi dövlətinin ixtiyarında olan Əcəm İraqını nəzərdə tutmuşdur).
Hicrətin 916-cı ilində İranın mərkəzində artıq heç bir çətinlik qalmamışdı. Fəzl Ruzbəhan bu haqda yazır: "İraq, Fars, Kerman, Azərbaycan və Ərəb İraqında Şah İsmayıla çətinlik törədə biləcək və başını qata biləcək elə bir qarışıqlıq qalmamışdı". Nəhayət, Şah İsmayıl Şeybək xanın sorağına gəlir və təkəbbürə malik olan Şeybək xan Şah İsmayıla göndərdiyi məktublarda ünvanına xoşagəlməz sözlər deyir və onu «kiçik nəzarətçi» adlandırırdı. O, Şah İsmayıldan İranda onun adına sikkə vurub Orta Asiya camaatının Həcc ziyarətinə getməyinə imkan verməsini tələb edirdi. Göndərdiyi məktubların birində yazırdı: "Cümə məscidlərində bizim hər yanı tutmağımız haqqında xütbə oxu və özün də bizim yüksək məqamımıza diqqət yetir, yoxsa..."
Belə bir təhqiramiz məktub hər bir tanınmış əmir üçün dözülməz bir iş idi. O ki, qaldı İranın mərkəzini birləşdirməyə nail olan və heç bir məğlubiyyətlə qarşılaşmayan Şah İsmayıl kimi qüdrətli bir sərkərdəyə. Qızılbaşlar ordusu hərəkətə gəldiyi zaman Şeybani əmirləri də Daməğan və Əstərabaddan Hərata doğru yola düşürlər. Qızılbaşların hücum xəbəri Şeybanilərə çatdıqda qorxuya düşür, hətta Şeybək xan Həratı tərk edib Mərvə qaçmağa məcbur olur. Qızılbaşlar ordusu Məşhədə daxil olur, oradan isə Sərəxsə və Mərvə gəlirlər.
Şeybanilərin ön döyüş xətti yolun yarısında qızılbaşlarla qarşılaşır və həmin döyüşdə məğlub olurlar. Beləliklə, Şah İsmayıl Mərvə doğru irəliləyir və əsas döyüş də elə orada baş verir. «Bir həftə ərzində Mərv böyük bir qətlgaha çevrilir və əhalinin üzündə qəm və kədər görünürdü». Nəhayət, Şah İsmayıl müvəqqəti geri çəkilməklə düşməni Mərvdən çıxmağa məcbur edir. Burada uğurlu hərbi fənd işlədərək düşməni Siyahrud çayının kənarından keçib açıq döyüş meydanına gəlməyə vadar edir. Bundan sonra Şah İsmayıl baş verən ağır döyüşdə Şeybək xanın ordusunu məğlub edir. Ordu darmadağın olunur və Şeybək xanın özü əl-ayaq altında qalaraq həlak olur. Ordunun qalan hissəsi ya öldürülür, ya da əsir götürülür. Beləliklə, özbəklər ilk dəfə olaraq qızılbaşlardan məğlubiyyətin nə olduğunu dadmalı olurlar. Şah İsmayıl Şeybək xanın başını bədənindən ayırıb dərisini soyduqdan sonra onu samanla doldurtdurub Rum padşahı Sultan Bayazidə göndərməyi əmr edir.
Şeybək xanın canişini Ubeyd xan Mərv yaxınlığına çatdığı zaman artıq özbək ordusu tamamilə darmadağın edilmiş və Xorasan Şah İsmayılın ixtiyarına düşmüşdü. Belə bir şəraitdə Ubeyd xan Buxaraya qayıtmağa məcbur olur. Beləliklə, özbəklərin hay-küyü bir müddət yatır və işğalçılıq fikrindən daşınmalı olurlar. Şah İsmayıl isə hakim təyin edib özü Hərata qışlağa gəlir. Bir müddətdən sonra Orta Asiyaya-Mərəmənə şəhərinə gəlir və orada ona Şeybək xanın oğlu Buxara hakimi Ubeyd xandan və Səmərqənd hakimi Sultan Teymur tərəfindən külli miqdarda hədiyyələr göndərilir. Şah İsmayıl daha sonra İranın mərkəzinə qayıdır və bir müddət Qum və Savədə qalmalı olur. Həmişə olduğu kimi, Hərat iki hissəyə bölünmüşdü. Onların bir hissəsi şiə məzhəbinə, başqa bir hissəsi isə sünni məzhəbinə mənsub idi. Hərçənd oranın sünniləri də şiə məzhəbinə meyilli idilər. Şeybanilərin oraya hakim olduqları dövrdə şiə məzhəbinə mənsub olanların böyük hissəsinin qanı amansızcasına tökülmüş və səbəbsiz olaraq əhali qətliam olunmuşdu. İndi isə buraya artıq Şah İsmayıl hökmranlıq edir və Şeybanilərin intiqamını almaq məqsədilə şiələrin qətlində iştirak edən sünniləri bir-bir ələ keçirir və onları edam edirdi. Onlardan biri də uzun müddət həmən məntəqədə müftilik etmiş "Şeyxul İslam Hərati" olmuşdur. Az sonra Hərat yenidən özbəklərin əlinə düşdüyü üçün şiələrə olan münasibət yenidən gərginləşir və kütləvi soyqırımlar başlanır. H.q. 919-cu ildə Teymur, Şeybək xanın oğlunu məğlub etdikdən sonra Rumlunun dediyinə görə "Şiələrin böyük bir hissəsi qətlə yetirildi".
Şah İsmayıl özbəklərin Xorasanın gələcəyi üçün təhlükə törədə biləcəklərindən xəbərdar idi. Bunun üçün də Kabul hakimi Babər şahla sıx əlaqə yaradıb özbəkərin fəaliyyətlərini məhdudlaşdırmaq fikrinə düşür. Babər şah göstərdiyi şücaətlər nəticəsində Bədəxşana hakim olur və bununla da Şah İsmayılın diqqətini özünə daha da cəlb etməyə başlayır. O, Şah İsmayıldan ona kömək edəcəyi təqdirdə on iki imamın adına sikkə vurduracağını və xütbə oxuyacağını bildirir.
H.q. 918-ci ildə özbəklər ilə Nəcəf Sani kimi tanınan Əmir Yar Əhməd İsfahaninin rəhbərlik etdiyi qızılbaş ordusu arasında şiddətli döyüş baş verir. Döyüşdə Şah İsmayılın cəsur sərkərdəsi qətlə yetirilir. Tarixçilərin yazdıqlarına görə Özbəkistanın məğlub olmasına səbəb olan ən başlıca amil onun hədsiz qürur və təkəbbürü olur. O əvvəl Bəlxə hücum edərək oranı fəth edir və əhalisini amansızcasına qətlə yetirir. Hətta məscidə pənah gətirən seyidlərə belə rəhm etməyib qətlə yetirir. Sonra Buxaraya yola düşür və orada qızılbaşlarla döyüşdə məğlub olur və Nəcm Sani əsir götürülərək
Ubeyd xanın göstərişi ilə qətlə yetirilir. Bundan sonra isə özbəklər Hərata gəlir və oranı fəth edə bilməyib geri qayıdırlar. Nəcm Saninin ölümü və özbəklərin yenidən Xorasana hakim olması Şah İsmayıla ağır gəlir. Bu səbəbdən də bir il sonra böyük bir qoşunla İsfahandan Xorasana yola düşür. Şah İsmayıl Məşhədə yaxınlaşdığı zaman Ubeyd xan Buxaraya, Sultan Teymur isə Səmərqəndə qaçır. Oradan isə Badğeylə gəlir və oranın əhalisinin onun döyüşdən qaçan əsgərlərini öldürdüklərindən xəbər tutub onların qətliam olunmalarını əmr edir. Beləliklə, Şah İsmayıl Xorasanı tamamilə ələ keçirir və öz adamlarını şəhərlərə vali təyin edib yenidən İsfahana qayıdır. İsfahan uzun müddət Səfəvi dövlətinin müvəqqəti paytaxtı olur və Şah İsmayılın oğlu Təhmasib h.q. 920-ci ildə həmən şəhərin Şəhabad adlı kəndində dünyaya gəlir. Ubeyd xan h.q. 927-ci ildə otuz minlik qoşunla yenidən Hərata hücum edir, oranı mühasirəyə alır və şəhəri ələ keçirə bilmədən Buxaraya qayıdır.
İstinadlar
Mənbə
- Rəsul Cəfəri. Səfəvilər tarixi (zühurdan süqutadək). İki cilddə. 2 cild. Bakı. "Şəhriyar". 2007. səh. 26-29 2012-05-09 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sefevi Seybani elaqeleri XVI esrin evvelinden sonuna qeder davam etmis esasen muharibelerle musayet olunmus elaqeler Seybaniler Teymuriler sulalesine qarsi mubarize apardiqlari zaman Sah Ismayil Irani birlesdirib vahid dovlete cevirmeye can atir ve eyni zamanda Xorasanda bas verenleri de nezaret altinda saxlayirdi O ozbeklerin Kermana Astarabad ve Xorasana etdikleri hucumlari ve Seybanilerin tehluke torede bileceklerini nezere alaraq ciddi tedbirlere el atmali oldugunu basa dusur Seybek xanin Sah Ismayila gonderdiyi mektubda da se r ile hedefinin tek Iranin deyil Mekke ve Medinenin de isgal edeceyi oldugu gosterilir Serin mezmunu Isteyimiz viran olmus Iraq mulku deyil Mekke ile Medineni almasam hesab deyil Seybek xan Iraq dedikde teze tesis olmus Sefevi dovletinin ixtiyarinda olan Ecem Iraqini nezerde tutmusdur Hicretin 916 ci ilinde Iranin merkezinde artiq hec bir cetinlik qalmamisdi Fezl Ruzbehan bu haqda yazir Iraq Fars Kerman Azerbaycan ve Ereb Iraqinda Sah Ismayila cetinlik torede bilecek ve basini qata bilecek ele bir qarisiqliq qalmamisdi Nehayet Sah Ismayil Seybek xanin soragina gelir ve tekebbure malik olan Seybek xan Sah Ismayila gonderdiyi mektublarda unvanina xosagelmez sozler deyir ve onu kicik nezaretci adlandirirdi O Sah Ismayildan Iranda onun adina sikke vurub Orta Asiya camaatinin Hecc ziyaretine getmeyine imkan vermesini teleb edirdi Gonderdiyi mektublarin birinde yazirdi Cume mescidlerinde bizim her yani tutmagimiz haqqinda xutbe oxu ve ozun de bizim yuksek meqamimiza diqqet yetir yoxsa Bele bir tehqiramiz mektub her bir taninmis emir ucun dozulmez bir is idi O ki qaldi Iranin merkezini birlesdirmeye nail olan ve hec bir meglubiyyetle qarsilasmayan Sah Ismayil kimi qudretli bir serkerdeye Qizilbaslar ordusu herekete geldiyi zaman Seybani emirleri de Damegan ve Esterabaddan Herata dogru yola dusurler Qizilbaslarin hucum xeberi Seybanilere catdiqda qorxuya dusur hetta Seybek xan Herati terk edib Merve qacmaga mecbur olur Qizilbaslar ordusu Meshede daxil olur oradan ise Serexse ve Merve gelirler Seybanilerin on doyus xetti yolun yarisinda qizilbaslarla qarsilasir ve hemin doyusde meglub olurlar Belelikle Sah Ismayil Merve dogru irelileyir ve esas doyus de ele orada bas verir Bir hefte erzinde Merv boyuk bir qetlgaha cevrilir ve ehalinin uzunde qem ve keder gorunurdu Nehayet Sah Ismayil muveqqeti geri cekilmekle dusmeni Mervden cixmaga mecbur edir Burada ugurlu herbi fend islederek dusmeni Siyahrud cayinin kenarindan kecib aciq doyus meydanina gelmeye vadar edir Bundan sonra Sah Ismayil bas veren agir doyusde Seybek xanin ordusunu meglub edir Ordu darmadagin olunur ve Seybek xanin ozu el ayaq altinda qalaraq helak olur Ordunun qalan hissesi ya oldurulur ya da esir goturulur Belelikle ozbekler ilk defe olaraq qizilbaslardan meglubiyyetin ne oldugunu dadmali olurlar Sah Ismayil Seybek xanin basini bedeninden ayirib derisini soyduqdan sonra onu samanla doldurtdurub Rum padsahi Sultan Bayazide gondermeyi emr edir Seybek xanin canisini Ubeyd xan Merv yaxinligina catdigi zaman artiq ozbek ordusu tamamile darmadagin edilmis ve Xorasan Sah Ismayilin ixtiyarina dusmusdu Bele bir seraitde Ubeyd xan Buxaraya qayitmaga mecbur olur Belelikle ozbeklerin hay kuyu bir muddet yatir ve isgalciliq fikrinden dasinmali olurlar Sah Ismayil ise hakim teyin edib ozu Herata qislaga gelir Bir muddetden sonra Orta Asiyaya Meremene seherine gelir ve orada ona Seybek xanin oglu Buxara hakimi Ubeyd xandan ve Semerqend hakimi Sultan Teymur terefinden kulli miqdarda hediyyeler gonderilir Sah Ismayil daha sonra Iranin merkezine qayidir ve bir muddet Qum ve Savede qalmali olur Hemise oldugu kimi Herat iki hisseye bolunmusdu Onlarin bir hissesi sie mezhebine basqa bir hissesi ise sunni mezhebine mensub idi Hercend oranin sunnileri de sie mezhebine meyilli idiler Seybanilerin oraya hakim olduqlari dovrde sie mezhebine mensub olanlarin boyuk hissesinin qani amansizcasina tokulmus ve sebebsiz olaraq ehali qetliam olunmusdu Indi ise buraya artiq Sah Ismayil hokmranliq edir ve Seybanilerin intiqamini almaq meqsedile sielerin qetlinde istirak eden sunnileri bir bir ele kecirir ve onlari edam edirdi Onlardan biri de uzun muddet hemen menteqede muftilik etmis Seyxul Islam Herati olmusdur Az sonra Herat yeniden ozbeklerin eline dusduyu ucun sielere olan munasibet yeniden gerginlesir ve kutlevi soyqirimlar baslanir H q 919 cu ilde Teymur Seybek xanin oglunu meglub etdikden sonra Rumlunun dediyine gore Sielerin boyuk bir hissesi qetle yetirildi Sah Ismayil ozbeklerin Xorasanin geleceyi ucun tehluke torede bileceklerinden xeberdar idi Bunun ucun de Kabul hakimi Baber sahla six elaqe yaradib ozbekerin fealiyyetlerini mehdudlasdirmaq fikrine dusur Baber sah gosterdiyi sucaetler neticesinde Bedexsana hakim olur ve bununla da Sah Ismayilin diqqetini ozune daha da celb etmeye baslayir O Sah Ismayildan ona komek edeceyi teqdirde on iki imamin adina sikke vurduracagini ve xutbe oxuyacagini bildirir H q 918 ci ilde ozbekler ile Necef Sani kimi taninan Emir Yar Ehmed Isfahaninin rehberlik etdiyi qizilbas ordusu arasinda siddetli doyus bas verir Doyusde Sah Ismayilin cesur serkerdesi qetle yetirilir Tarixcilerin yazdiqlarina gore Ozbekistanin meglub olmasina sebeb olan en baslica amil onun hedsiz qurur ve tekebburu olur O evvel Belxe hucum ederek orani feth edir ve ehalisini amansizcasina qetle yetirir Hetta mescide penah getiren seyidlere bele rehm etmeyib qetle yetirir Sonra Buxaraya yola dusur ve orada qizilbaslarla doyusde meglub olur ve Necm Sani esir goturulerek Ubeyd xanin gosterisi ile qetle yetirilir Bundan sonra ise ozbekler Herata gelir ve orani feth ede bilmeyib geri qayidirlar Necm Saninin olumu ve ozbeklerin yeniden Xorasana hakim olmasi Sah Ismayila agir gelir Bu sebebden de bir il sonra boyuk bir qosunla Isfahandan Xorasana yola dusur Sah Ismayil Meshede yaxinlasdigi zaman Ubeyd xan Buxaraya Sultan Teymur ise Semerqende qacir Oradan ise Badgeyle gelir ve oranin ehalisinin onun doyusden qacan esgerlerini oldurduklerinden xeber tutub onlarin qetliam olunmalarini emr edir Belelikle Sah Ismayil Xorasani tamamile ele kecirir ve oz adamlarini seherlere vali teyin edib yeniden Isfahana qayidir Isfahan uzun muddet Sefevi dovletinin muveqqeti paytaxti olur ve Sah Ismayilin oglu Tehmasib h q 920 ci ilde hemen seherin Sehabad adli kendinde dunyaya gelir Ubeyd xan h q 927 ci ilde otuz minlik qosunla yeniden Herata hucum edir orani muhasireye alir ve seheri ele kecire bilmeden Buxaraya qayidir IstinadlarMenbeResul Ceferi Sefeviler tarixi zuhurdan suqutadek Iki cildde 2 cild Baki Sehriyar 2007 seh 26 29 2012 05 09 at the Wayback MachineHemcinin baxMerv doyusu Sefevi Sirvansahlar elaqeleri Sefevi Osmanli elaqeleri