Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Söyümbikə (tatar. Söyembikä, «Söyem» — Sevim, «Bikä» — xanım, tərcüməsi — Sevimli xanım) (1516 - 1557) — Qazan xanlığının hakimi.
| Söyümbikə | |
|---|---|
| Сөембикә | |
 | |
 | |
| 1546 – 1557 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | |
| Həyat yoldaşı | |
| Dini | islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Kazan xanlığında Noğay xanı Yusif mirzənin gözəl qızı Söyümbikə 1516-cı ildə anadan olmuşdu. Gənc yaşda mirzələr tərəfindən evləndirilmişdi. İlk həyat yoldaşı Can Əli xan rus tərəfdarı imiş. Kazanlılar onu heç sevməzmiş və üsyan edib onu öldürüblərmiş. Sonra gənc yaşda dul qalan gözəl qadın Söyümbikə xan ilə Krım xanı evlənirlər. Səfa Giray xanın oğlu Krım xanlığının varisi Bole xandan sonra Söyümbikə xandan da ikinci oğlu Ödəmiş xan dünyaya gəlir. Səfa Giray xan neçə dəfə Kazana göz dikən rusları döyüşdə darmadağın etmişdi. Ölümündən sonra vəsiyyətinə görə taxtı oğlu Ödəmiş xana qalmışdır.
Oğlunun qəyyumu Söyümbikə xan qəhrəmancasına, tək başına ölkəsini rus çarı İvana qarşı müdafiə etmiş, 1550-ci ilin 13 fevralında qəhrəmancasına döyüşmüşdür. Bir il sonra yenidən Rusiyalı İvan onun ölkəsinə hücum etmiş və Söyümbikə xanın ordusu bu döyüşə hazırlıqsız olduğu üçün Osmanlılardan kömək istəmişdi. Bunun üçün Bikə xan elçi göndərmiş, ruslar isə yoldaca krımlı tatar elçilərini öldürmüşlər. Krımlılar da geri, ölkələrinə çəkilincə qazan tatarları tək qalmışdır. Son çarəni sülhdə görən Söyümbikə, İvanla sülh müqaviləsi bağlamağa qərar verir. Rus komandiri İvan isə sülh üçün şərt irəli sürür. Komandir İvanın şərti Söyümbikə xan oğlu Ödəmiş xan və digərlərini Moskvaya əsir götürməkmiş. Söyümbikə ölkəsinin viranə olmaması üçün özünü fəda etmişdir. Ölkəsindən ayrılmazdan əvvəl son olaraq ölən həyat yoldaşı Səfa Giray xanın məzarına getmiş. Başından qızıl tacını çıxarıb yerə qoymuş, Kazanda keçən o gözəl günlərini xatırlamışdı. Gözləri yaşlı, ağlayaraq, ürəyi sızlayaraq İdil (Volqa) çayında gözləyən rus gəmisinə doğru getmişdi. Kazan xalqı qəm içində onu təqib edirmiş. Söyümbikə bu sözlərlə Kazana vida etmişdir:
Közım saldım halkka, köbı yılap uzata,
Kaysıları “Meskuv hanı rahimlı” dep yuvanta
Şaar tamam gürldey, yılay-sıktay davısı,
Mağa tüsken kaygılar mırzalardıng tavısı
Oylap aldım, Kıyamet bolganma ale buğın dep,
Tağı oylandım: yılayşılar mendey kımık tuvıl dep.
Barıp yetkende deryağa, kırıttıler küymeğe.
Azız tıllerım baylandı, bılmeymen ne söz demeğe.
Kaysı aytadı:alveda, kaysı aytadı alfirak
Halk haldı yığılıp, küşsız bolıp firak ta
Küşlı ademler yuvıkta, Kalganları yırakta
Volga ga şıkkanda, karadım men kalaga,
Kaldı yılap kazanım, usap öksız balaga.
Dedım: Mıskın Kazanım, tüstü tacıng basınnan,
Kaldıng buğın davletsız, yasma ağar yasıngnan
Kayda kaldı şatlığın, kayda senıng baylığın?
Körer közğe belğılı, azır kul, yarlılığın.
Bosap kaldı sarayıng, nurım kettı yüzımnen
Süyımbike atım, Noğay zatım, kayda menım yas devletım,
Han sarayda tuvgan edık, buğın kaldık yesır, yetım
(Noğay- Tatar Türk ləhcəsi)
Göz gezdirdim halka, çoğu ağlayarak uğurluyor,
Bazıları “Moskova Hanı merhametlidir” diye avutuyor
Şehir tamamen gurulduyor, ağlama-hıçkırma sesi,
Bana düşen üzüntü mirzaların davası
Düşündüm, kıyamet mi olmuş hele bu gün diye,
Daha düşündüm: ağlayışlar benim gibi gizli değil diye.
Varıp ulaştığında denize, soktular kafese.
Aziz dillerim bağlandı, bilmiyorum ne söz demeye.
Bazısı diyor: elveda, birisi diyor güle güle
Halk kaldı yığılıp, güçsüz olup ayrılık ta
Güçlü insanlar yakında, gerisi uzakta
Volga’ya çıkınca, baktım, ben kaleye
Kaldı ağlayarak Kazan’ım, benzeyerek öksüz bebeğe.
Dedim: Miskin Kazan’ım, düştü tacın başından,
Kaldın bu gün devletsiz, genç mi genç yaşın ile
Nerde kaldı şaatlığın, nerde senin hükümranlığın?
Görür göze belirgin, hazır millet, dostluğun.
Boşalıp kaldı sarayın, nurum gitti yüzümden.
Suyumbike adım, Noğay aslım, nerde benim genç devletim,
Han sarayda doğmuş idik, bu gün kaldık esir, yetim.
“Kazan … Ey, qanlı, şəhər, başından tacın düşdü, indi qul oldun, sənin böyüklüyün keçmişdə qaldı. Hər ölkə yaxşı bir padşah ilə idarə edilir və əsgər ilə saxlansa o məmləkəti səndən kim ala bilər? Sənin güclü xanın öldü. Bəylərin gücdən düşdü. Sənə kömək edə bilmədi. Hanı sənin sevincli günlərin? Hanı sənin oğlanların, bəylərin, mirzələrin, sənə bağlı olanlar, böyüklər? Hanı sənin yaxşı xanımların, gözəl qızların? Onların mahnıları harda? Hamısı yox oldu. Yalnız onların ağlaması və yalqızlığı qaldı. Səndə bal ağaclar, soyuq bulaqlar vardı. Onun yerinə indi qanlar və göz yaşları axır… ”
11 avqust 1551-ci ildə Kazandan ayrılan karvan, 5 sentyabrda Moskvaya çatır. İvan onu böyük bir hörmətlə qarşılayır. Ruslar fürsəti əldən verməyib Kazanı tuturlar. O igid, Kazan-tatar xanı Noğay Tatarı Söyümbikə xan ölkəsi üçün gözünü qırpmadan əsir düşməyə razı olaraq tarixə adını dastan olaraq yazdırdı…
Onun harada və hansı il öldüyü dəqiq olaraq bilinmir. 1557-ci ildən sonra vəfat etdiyi təxmin edilir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Soyumbike tatar Soyembika Soyem Sevim Bika xanim tercumesi Sevimli xanim 1516 1557 Qazan xanliginin hakimi SoyumbikeSoembikәKazan xanliginin xani1546 1557EvvelkiSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 1516Dogum yeri Qazan xanligiVefat tarixi 1557Vefat yeri Moskva Car RusiyasiFealiyyeti siyasetciAtasiHeyat yoldasiDini islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiKazan xanliginda Nogay xani Yusif mirzenin gozel qizi Soyumbike 1516 ci ilde anadan olmusdu Genc yasda mirzeler terefinden evlendirilmisdi Ilk heyat yoldasi Can Eli xan rus terefdari imis Kazanlilar onu hec sevmezmis ve usyan edib onu oldurublermis Sonra genc yasda dul qalan gozel qadin Soyumbike xan ile Krim xani evlenirler Sefa Giray xanin oglu Krim xanliginin varisi Bole xandan sonra Soyumbike xandan da ikinci oglu Odemis xan dunyaya gelir Sefa Giray xan nece defe Kazana goz diken ruslari doyusde darmadagin etmisdi Olumunden sonra vesiyyetine gore taxti oglu Odemis xana qalmisdir Oglunun qeyyumu Soyumbike xan qehremancasina tek basina olkesini rus cari Ivana qarsi mudafie etmis 1550 ci ilin 13 fevralinda qehremancasina doyusmusdur Bir il sonra yeniden Rusiyali Ivan onun olkesine hucum etmis ve Soyumbike xanin ordusu bu doyuse hazirliqsiz oldugu ucun Osmanlilardan komek istemisdi Bunun ucun Bike xan elci gondermis ruslar ise yoldaca krimli tatar elcilerini oldurmusler Krimlilar da geri olkelerine cekilince qazan tatarlari tek qalmisdir Son careni sulhde goren Soyumbike Ivanla sulh muqavilesi baglamaga qerar verir Rus komandiri Ivan ise sulh ucun sert ireli surur Komandir Ivanin serti Soyumbike xan oglu Odemis xan ve digerlerini Moskvaya esir goturmekmis Soyumbike olkesinin virane olmamasi ucun ozunu feda etmisdir Olkesinden ayrilmazdan evvel son olaraq olen heyat yoldasi Sefa Giray xanin mezarina getmis Basindan qizil tacini cixarib yere qoymus Kazanda kecen o gozel gunlerini xatirlamisdi Gozleri yasli aglayaraq ureyi sizlayaraq Idil Volqa cayinda gozleyen rus gemisine dogru getmisdi Kazan xalqi qem icinde onu teqib edirmis Soyumbike bu sozlerle Kazana vida etmisdir Kozim saldim halkka kobi yilap uzata Kaysilari Meskuv hani rahimli dep yuvanta Saar tamam gurldey yilay siktay davisi Maga tusken kaygilar mirzalarding tavisi Oylap aldim Kiyamet bolganma ale bugin dep Tagi oylandim yilaysilar mendey kimik tuvil dep Barip yetkende deryaga kirittiler kuymege Aziz tillerim baylandi bilmeymen ne soz demege Kaysi aytadi alveda kaysi aytadi alfirak Halk haldi yigilip kussiz bolip firak ta Kusli ademler yuvikta Kalganlari yirakta Volga ga sikkanda karadim men kalaga Kaldi yilap kazanim usap oksiz balaga Dedim Miskin Kazanim tustu tacing basinnan Kalding bugin davletsiz yasma agar yasingnan Kayda kaldi satligin kayda sening bayligin Korer kozge belgili azir kul yarliligin Bosap kaldi saraying nurim ketti yuzimnen Suyimbike atim Nogay zatim kayda menim yas devletim Han sarayda tuvgan edik bugin kaldik yesir yetim Nogay Tatar Turk lehcesi Goz gezdirdim halka cogu aglayarak ugurluyor Bazilari Moskova Hani merhametlidir diye avutuyor Sehir tamamen gurulduyor aglama hickirma sesi Bana dusen uzuntu mirzalarin davasi Dusundum kiyamet mi olmus hele bu gun diye Daha dusundum aglayislar benim gibi gizli degil diye Varip ulastiginda denize soktular kafese Aziz dillerim baglandi bilmiyorum ne soz demeye Bazisi diyor elveda birisi diyor gule gule Halk kaldi yigilip gucsuz olup ayrilik ta Guclu insanlar yakinda gerisi uzakta Volga ya cikinca baktim ben kaleye Kaldi aglayarak Kazan im benzeyerek oksuz bebege Dedim Miskin Kazan im dustu tacin basindan Kaldin bu gun devletsiz genc mi genc yasin ile Nerde kaldi saatligin nerde senin hukumranligin Gorur goze belirgin hazir millet dostlugun Bosalip kaldi sarayin nurum gitti yuzumden Suyumbike adim Nogay aslim nerde benim genc devletim Han sarayda dogmus idik bu gun kaldik esir yetim Kazan Ey qanli seher basindan tacin dusdu indi qul oldun senin boyukluyun kecmisde qaldi Her olke yaxsi bir padsah ile idare edilir ve esger ile saxlansa o memleketi senden kim ala biler Senin guclu xanin oldu Beylerin gucden dusdu Sene komek ede bilmedi Hani senin sevincli gunlerin Hani senin oglanlarin beylerin mirzelerin sene bagli olanlar boyukler Hani senin yaxsi xanimlarin gozel qizlarin Onlarin mahnilari harda Hamisi yox oldu Yalniz onlarin aglamasi ve yalqizligi qaldi Sende bal agaclar soyuq bulaqlar vardi Onun yerine indi qanlar ve goz yaslari axir 11 avqust 1551 ci ilde Kazandan ayrilan karvan 5 sentyabrda Moskvaya catir Ivan onu boyuk bir hormetle qarsilayir Ruslar furseti elden vermeyib Kazani tuturlar O igid Kazan tatar xani Nogay Tatari Soyumbike xan olkesi ucun gozunu qirpmadan esir dusmeye razi olaraq tarixe adini dastan olaraq yazdirdi Onun harada ve hansi il olduyu deqiq olaraq bilinmir 1557 ci ilden sonra vefat etdiyi texmin edilir