Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vəliyev Süleyman Vəli oğlu (21 dekabr 1916, Ramana, Bakı qəzası – 7 mart 1996, Bakı) — müasir Azərbaycan nəsrində müharibə mövzusunun nümayəndəsi. Onun yaradıcılığında Stalin repressiyaları, müharibə mövzusu, azərbaycanlı döyüşçülərin Avropa müqavimət hərəkatında iştirakı mövzuları əsas yer tutur. 1939-cu ildən Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1987), Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi (1977), əmək veteranı (1976), Müharibə veteranı (1981).
| Süleyman Vəliyev | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Ramana, Bakı qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | (79 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Uşağı | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, tərcüməçi, ssenarist |
| Fəaliyyət illəri | 1932–1996 |
| Əsərlərinin dili | azərbaycanca |
| Janr | nəsr |
| İlk əsəri | "Əmanət kassası" (hekayə) (1932) |
| Mükafatları |  |
Həyatı və fəaliyyəti
Vəliyev Süleyman 1916-cı il dekabrın 21-də Bakı yaxınlığındakı Ramana qəsəbəsin-də fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. Atası – Məşədi Vəli Ramana kəndinin maşılılar nəslindən idi. Sovetlərə qədər kəndin imkanlı evlərinə aid idilər. İnqilabdan əvvəl bolşevik Həmid Sultanov Ramana neft mədənlərində işlərkən onların həyətində kirayədə yaşamışdı.
S. Vəliyev Ramana məktəbində səkkiz illiyi yüksək qiymətlərlə bitirmişdi. Deyilənlərə görə uşaqlıqdan oturaq işlərə, yazıb-oxumağa, xəyalpərəstliyə meyilli olmuşdur. Səkkizillikdən sonrakı təhsilini məşhur "Qulam şqolası"nda almışdır. Dövrün aparıcı məktəblərindən olan bu təhsil ocağında bilik toplamaq Süleymana ədəbi yaradıcılıqla məşğul olmaq üçün kifayət etmişdir. 30-cu illərdə neft mərkəzi olan Sabunçu rayonunun məktəbləri Mədəni İnqilabın əsas ocaqları idi. Burada ədəbiyyat, dram və musiqi dərnəkləri var idi. Sonralar S. Vəliyev bu məktəbin müdiri haqqında "Qulam müəllim" oçerkində bəhs etmişdir.
Süleyman Vəliyevin "Əmanət kassası" adlı ilk hekayəsi 1932-ci ildə "Hücum" jurnalında çap olunmuşdur. Ədəbi mühitə çox tez və asan, fəhlə kadrı kimi daxil olan Süleyman Vəliyev 1937-ci ildə hərbi qulluğa çağırılana qədər Lökbatanda çıxan az tirajlı "Neft uğrunda" qəzetində jurnalistlik fəaliyyətinə başlamışdır.
Yazıçının 21 yaşında – 1937-ci ildə yazıb çap etdirdiyi "Bığlı ağa" povesti həmin ildə "Azərnəşr"də ayrıca kitabça şəklində çapdan çıxdı. Bu Süleymanı həmişəlik ədəbiyyata bağladı, ədəbi mühitdə tanıtdı. O, bir müddət "Azərbaycan gəncləri", "Kommunist" qəzetlərinin müxbiri oldu, "İnqilab və mədəniyyət" jurnalında ədəbi işçi oldu.
1937-ci ilin payızında Süleyman hərbi xidmətə çağırıldı. 1939-cu ilin oktyabrınacan Ukraynada hərbi xidmətdə oldu. O, xidmətə başladıqdan az sonra Sovet qoşunları əvvəllər Polşa ərazisinə daxil olan Qərbi Ukrayna vilayətlərinə, Lvov şəhərinə daxil olmuşdu.
Bu zaman dostluğu təbliğ etmək üçün tanınmış yazıçı və ziyalılar Lvova ezam olunurdular. Cavan yazıçı məhz bu dövrdə görkəmli rus yazıçısı Aleksey Tolstoyla Lvov Yazıçılar İttifaqında əsgər geyimində tanış olmuş. Hərbi xidmət dövründə N. Ostrovskinin ev muzeyində olmuş, Oleksa Desiyak, Paiç Petro, Vanda Vasilevskaya ilə tanış olmuşdur.
Yazıçının hərbi xidmətdən qayıtdığı 1940-cı ilin oktyabrında Süleyman Vəliyev xalq şairi S. Vurğunun köməyi ilə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Hərbi vətənpərvərlik şöbəsinin müdiri oldu.
Böyük Vətən müharibəsi dövründə taleyi
1941-ci il iyun ayının 23-də S. Vəliyev hərbi komissarlığa ərizə ilə müraciət edib cəbhəyə gedir. Bundan əvvəl Səməd Vurğun ona bron təklif edib arxada qalmağı və vətənpərvərlik təbliğatı ilə məşğul olmağı tövsiyə etmişdi, lakin o, cəbhəni seçdi. O zaman hamı davanın qısa bir vaxt davam edəcəyi qənaətində idi. 1941-ci il iyunun 29-da "Ədəbiyyat qəzeti"də yazıçıların xalqa ünvanlanmış "Qəhrəman ordu sıralarına" adlı müraciəti dərc olunmuşdu. Müraciətin altında Mir Cəlal, Əli Vəliyevlə yanaşı, S. Vəliyevin də adı var idi.
S. Vəliyev azərbaycanlıların məşhur 416-cı milli diviziyanın alaylarından birinə düşdü və onun tərkibində 1941-ci ilin avqustunda İran ərazisinə daxil oldu. 1941-ci ilin sonlarında Şimali Qafqazda vəziyyət pisləşəndə S. Vəliyevin xidmət etdiyi alayı ora göndərdilər. Onun xidmət keçdiyi hissə Şimali Qafqaz cəbhəsinə verildi. 1942-ci ilin baharında Kerç yarımadası uğrunda ağır döyüşlər gedirdi. Bu ərazi iki dəfə faşistlərə verilib təzədən geri alınmışdı. Yazıçı Krım yaxınlığında 1942-ci ilin may ayının 8-də kontuziya olub əsir düşür. Ümumilikdə Kerç uğrunda pis hazırlanmış hücum əməliyyatlarında yarım milyona qədər sovet əsgəri əvvəlcə mühasirəyə, sonra isə əsir düşmüşdü. Yazıçı əsir düşdüyü vaxt 416-cı Azərbaycan diviziyasının "Azərbaycan döyüşçüsü" adlı qəzetində hərbi müxbir idi.
S. Vəliyev 1942-ci il Xarkov və Kerç döyüşlərində əsir düşmüş yüz minlərlə əsirlər kimi əsir məntəqələrini görməli oldu. Qankoy adlı ilkin seçmə məntəqəsində sovet əsirlərini sağlamlıq qrupları üzrə bölür, işləmək iqtidarında olanları Almaniyanın dərinliklərinə doğru aparırdılar. Yazıçını Sloveniya ilə İtaliya sərhədlərində yerləşən, sənaye müəssisələri ilə zəngin olan Triyest vilayətinə, Adriatik dənizi sahillərinə düşmüşdü.
1944-cü ilin yazında S. Vəliyev müttəfiqlərin ağır bombardmanı zamanı düşərgədən qaçıb Triyest vilayətinin dağlarında bina salmış partizan dəstələrinə qoşulur. Yazıçı burada Sila adı ilə cəsur döyüşçü və qisasçı kimi qəhrəmanlıqlar göstərir. Sovet İttifaqı qəhrəmanları Mehdi Hüseynzadə, Mirdaməd Seyidov da həmin partizan diviziyalarında vuruşurdular.
1944-cü ilin iyul ayında Triyest şəhəri Amerika-ingilis müttəfiq qoşunları tərəfindən azad edildi. İlin sonlarında müttəfiq qoşunları Triyest vilayətini azad edəndə əsir yazıçı sovet-alman cəbhəsində döyüşlər davam etdiyindən Avstriya, Fransa, Yuqoslaviya, Misir, İraq və nəhayət İran ərazisindən keçərək vətənə qayıdır.
Sovet və ABŞ komandanlığı arasındakı razılığa əsasən Müqavimət Hərəkatında iştirak etmiş keçmiş əsirləri də faşist düşərgələrindən çıxarılan digər əsirlə
S. Vəliyev burada əsirlərin özlərinin təşkil etdiyi bölmədə Alay qərargahının rəisi seçilmişdi. O zaman ABŞ kəşfiyyat orqanları Misirdəki düşərgədə təbliğat aparırdılar ki, əsirlər vətənə dönməsin: onları Sibirə göndəriləcəkləri ilə qorxudurdular, lakin S. Vəliyev heç nədən çəkinmədən vətənə qayıtdı.
İrandan vətənə gəmi ilə 1944-cü il dekabrın 30-da gələn keçmiş əsirləri Bakıda dustaq kimi qarşıladılar və çoxlu yoxlamalar aparılması üçün bu dəfə başqa düşərgəyə göndərdilər. 1945-ci il yanvarın 1-də onları gecə yük vaqonlarına doldurub Moskva yaxınlığındakı Podolsk şəhərində aparıb orada yerləşən 174 saylı düşərgəyə saldılar. Burada günahı olmayan əsirləri xüsusi hücum batalyonlarına yığıb cəbhəyə göndərdilər.
S. Vəliyev orda qaldı: Azərbaycanlılar arasında, Osman adlı birisi ondan donos yazmışdı. Hələ Misir düşərgəsində toqquşublarmış. Osman həvəskar artist olub və düşərgə dram dərnəyinin rəhbəri olmaq istəyirmiş. Süleyman isə qərargah rəisi kimi başqasını məsləhət bilmişdi. Böhtan təsdiq olunmayandan sonra Süleyman Vəliyevi də 29 saylı hücum batalyonuna daxil edirlər, lakin bir neçə gün sonra "Qələbə" xəbəri gəldi.
Süleymanın batalyonu Ufa şəhərinə köçürülür. O zaman 1945-ci il sentyabrın 1-də Yaponiyaya qarşı hücum hazırlandığını əsgərlər bilmirdilər. Onların təlim məşqləri qurtarınca, Yaponiya təslim oldu, lakin İ. Stalinin rejimi keçmiş əsirlərə normal hüquqlu vətəndaş kimi baxmırdı. Onların "cərimə" batalyonunu Çelyabinsk şəhərindəki Kirov adına sink zavodunda işləməyə yolladılar. Süleyman Vəliyev burada "onbaşı" təyin olunmuşdu. O əqidəli sovet adamı olduğunu sübut etmək üçün yaxşı işləyirdi və hətta şəklini şərəf lövhəsinə də vurmuşdular. Bu da on ay çəkdi, lakin onları işdən azad etmirdilər.
Yazıçı vətənə qayıtmaq həsrətində idi. Ona görə RSFSR Yazıçılar İttifaqı Çelyabinsk vilayət şöbəsinin rəhbəri Lyudmila Tatyaniçevanın yanına gedir. Süleymanın Yazıçılar İttifaqının üzvü olmağı barədə arayış üçün Bakıya müraciət edirlər. Bakıdan şair Əhməd Cəmilin imzası ilə onun üzvlüyünü təsdiq edən, hətta yaradıcılığı barədə də məlumat verən müsbət arayış gəlib çıxır. L. Tatyaniçeva Çelyabinsk vilayət partiya rəhbərliyinin köməyi ilə Süleyman Vəliyevin zavoddan işdən azad edilməsinə və vətənə qayıtmasına icazə alır.
Sürgün taleyi
Süleyman 1946-cı ilin 10 oktyabrında Çelyabinskdən Bakıya qatara bilet alır, lakin yemək pulu olmadığından o, Moskvada biletini satıb çörək almalı olur. Bakıya isə qatarların tamburunda gecələr biletsiz qayıdır. Beş günə Bakıya çatan Süleyman, Ramanaya – evlərinə gedir. Həmin gün öyrənir ki, 1943-cü ildə atası və anası aclıqdan vəfat ediblər. Kənddəki evlərində başqa adamlar yaşayır.
Süleyman Bakıda Mirzə Fətəli küçəsində 9-cu dalanın ikinci mənzilində balaca bir otaqda yaşayır. "İnqilab və mədəniyyət" jurnalında ədəbi işçi düzəlir. Ev şəraiti barədə Səməd Vurğuna ərizə yazandan sonra böyük şair onun "koma"sına şəxsən gəlib tanış olur. O zaman Caparidze rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri olan əfsanəvi təyyarəçi, Sovet İttifaqı qəhrəmanı Məzahir Abbasov böyük şairin xahişi ilə S. Vəliyevə Tolstoy küçəsinin 7-ci dalanında 3 saylı evi verir, lakin 1948-ci ildə ölkədə başlanan düşmən axtarışları keçmiş hərbi əsirlərin işlərinə də yenidən baxılma kampaniyası ilə nəticələnir. Həmin ildə yazıçı yenicə evlənmişdi. Göz-lənilmədən onu yeni istintaqa cəlb edirlər və jurnaldakı işindən çıxarırlar. Siyasi orqanların məxfi apardığı istintaqda ona məxfi orqanlarla əməkdaşlıq və Səməd Vurğunun "millətçiliyi"nə qarşı gizli işləmək təklif edirlər. Süleyman əməkdaşlıqdan imtina edir; axı Səməd Vurğun onun ən böyük xeyirxahlarından biri olmuşdu; o, əsgərlikdə və müharibədə olanda ədəbiyyat fondu onun ata-anasına yardım verirdi. Ata-anası vəfat edəndən sonra Süleymanın kiçik qardaşı Murtuzu Suvorovçular məktəbinə də Səməd Vurğun düzəltmişdi. Ona mənzil vermişdi.
Nəticədə Süleyman Vəliyev 1949-cu ilin yayında Sibirin Lena çayı sahillərindəki qızıl mədənlərinin paytaxtı olan Bodaybo şəhərinə sürgün edilir. Nəticədə 1946–1947-ci illərdə yazılmış "Mübahisəli şəhər" romanının çapını dayandırırlar. Yazıçı Sibir soyuğunda özünü mənəvi cəhətdən Bakıdan yaxşı hiss edirdi. Gizli sorğu-suallar onun qanını içmişdi. Bir neçə ay sonra yoldaşı onun yanına gəldi. 1950-ci ildə oğlu Seyran, 1952-ci ildə isə qızı Leyla sürgündə doğuldular.
Sibirdəki xeyirxah adamların köməyi ilə o, yazıçı qələmini atmadı. 1953-cü ildə İ. Stalin öləndən sonra ölkənin həbs və sürgün yerlərindəki çoxmilyonlu "cəza" çəkənlər rahat nəfəs aldı.
S. Vəliyev 1955-ci ildə arvadı və iki övladı ilə Bakıya qayıdır. Gəlişindən 20 gün sonra ona indiki Nizami küçəsi, 51 ünvanda yerləşən balaca evini verdilər.
1957-ci ildə yazıçının "Mübahisəli şəhər" romanı yazıldıqdan 10 il sonra "Azərbaycan" jurnalında çap olundu, lakin o zaman Yuqoslaviya-Sovet əlaqələrində soyuqluq yarandığı üçün romanın kitab şəklində çapına məmurlar icazə vermədilər. 1961-ci ildə roman Moskvada rus dilində çıxdı. Yalnız bundan sonra hərbi-vətənpərvərlik ədəbiyyatının incisi olan bu əsər Bakıda da kitab şəklində Azərbaycan dilində çap olundu.
1970–80-ci illər yaradıcılığı
S. Vəliyev Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında nəsr üzrə məsləhətçi işləyir. Öz nəsrində Sibiri, müharibə dövrünü və partizanları təsvir olunurdu. 80-ci illərin əvvəllərində yazıçı öz xatirələrini "Qanadı qırıq quş da uçarmış" adı ilə çap etdirdi. Yazıçının Sibir sürgünündə gördüyü həqiqi faciələr bu sənədli povestdə böyük qüvvə ilə, sənədli dəqiqliklə əksini tapmışdı. Əsərdə əksini tapan həyat faktları bizim ədəbiyyatımız üçün tamam təzə idi, tarixi həqiqətlərin bədii formada bərpası kimi ədəbi əhəmiyyət kəsb edirdi. Bu romanda yazıçının şəxsi faciəsi öz inandırıcılığı ilə uydurma və bəzəkli müharibə nəsrinin şablonlarını təkzib edirdi. 1994-cü ildən Azərbaycanın Günahsız Siyasi Qurbanlar Assosiasiyasının rəyasət heyətin üzvü idi. Onun əsərləri keçmiş SSRİ və xarici ölkə xalqlarının dillərinə də tərcümə olunur. Bədii yaradıcılığında tərcümə də mühüm yer tutur. Azərbaycan Rəyasət heyətinin fəxri fərmanı (1967–1986), "Xalqlar dostluğu" ordeni (1984) və medallarla təltif olunmuşdur.
Süleyman Vəliyev 1996-cı il martın 7-də Bakı şəhərində 80 yaşında vəfat etmişdir. Məzarı İkinci Fəxri Xiyabandadır.
Maraqlı faktlar
1956-cı ildə Bakıda Mir Cəfər Bağırovun məhkəməsində ittihamçı kimi çıxış edən SSRİ prokuroru Rudenko haqsız repressiya qurbanlarından biri kimi Süleyman Vəliyevin adını çəkdi, istintaqda Səməd Vurğuna qarşı ifadə vermədiyi üçün sürgün edildiyini qeyd etdi, amma Süleyman bu açıq məhkəməyə bir dəfə də getməmişdi.
Əsərləri
- Bığlı ağa. Bakı: Azərnəşr, 1937, 93 səh.
- Şor cüllutu (hekayə). Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1939, 64 səh.
- Molla Məmiş və sandıq. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1939, 28 səh.
- Səadət yollarinda (povest, hekayə və oçerklər). Bakı: Azərnəşr, 1957, 204 səh.
- Şor cüllutu (hekayə). Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1957, 88 səh.
- Əncir ağacı (hekayələr, xatirələr). Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1959, 102 səh.
- Mübahisəli şəhər (roman). Bakı: Azərnəşr, 1962, 259 səh.
- Bir səhənk su. Bakı: Azərnəşr, 1963, 89 səh.
- Məhəbbət buzu əridir. Bakı: Azərnəşr, 1964, 92 səh.
- Seçilmiş əsərlər. Bakı: Azərnəşr, 1966, 535 səh.
- Düyünlər (roman). Bakı: Azərnəşr, 1970, 259 səh.
- Gül dəstəsi. Bakı: Gənclik, 1972, 190 səh.
- Mübahisəli şəhər (roman və povest). Bakı: Azərnəşr, 1974, 382 səh.
- Düyünlər (hekayələr, povestlər, roman). Bakı: Gənclik, 1978, 472 səh.
- Həyatın dadı (povest və hekayələr). Bakı: Gənclik, 1980, 276 səh.
- Daşlı bulaq (roman). Bakı: Gənclik, 1983, 356 səh.
- Seçilmiş əsərlər (iki cilddə). I cild. Bakı: Yazıçı, 1983, 518 səh.
- Seçilmiş əsərlər (iki cilddə). II cild. Bakı: Yazıçı, 1983, 436 səh.
- Daşlı bulaq. Bakı: Yazıçı, 1987, 688 səh.
- "Qanadı sınmış quş" da uçarmış. Bakı: Gənclik, 1989,
Tərcümələri
- A. Qaydar. Hərbi sirr, malciş-kibalçiş və onun möhkəm sözü haqqında nağıl. Bakı: Azərnəşr, 1938, 19 səh.
- S. Marşak. Petruşka. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1939,
- M. Q. Mixaylovski. Tyoma və Juçka. Bakı: Uşaqkəncnəşr, 1953, 16 səh.
- V. Vasilevskaya. Söyüdlü arx. Bakı: Uşaqkəncnəşr, 1962, 60 səh.
Filmoqrafiya
İstinadlar
- Yazıçı S. V. Vəliyevə Azərbaycan SSR Əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adı verilməsi haqqında Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 4 yanvar 1977-ci il tarixli Fərmanı 2020-01-16 at the Wayback Machine — anl.az saytı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Veliyev Suleyman Veli oglu 21 dekabr 1916 Ramana Baki qezasi 7 mart 1996 Baki muasir Azerbaycan nesrinde muharibe movzusunun numayendesi Onun yaradiciliginda Stalin repressiyalari muharibe movzusu azerbaycanli doyusculerin Avropa muqavimet herekatinda istiraki movzulari esas yer tutur 1939 cu ilden Yazicilar Birliyinin uzvu Azerbaycan SSR emekdar incesenet xadimi 1987 Azerbaycan SSR emekdar medeniyyet iscisi 1977 emek veterani 1976 Muharibe veterani 1981 Suleyman VeliyevDogum tarixi 21 dekabr 1916Dogum yeri Ramana Baki qezasi Baki quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 7 mart 1996 79 yasinda Vefat yeri Baki AzerbaycanDefn yeri Fexri XiyabanUsagi Seyran VeliyevFealiyyeti yazici tercumeci ssenaristFealiyyet illeri 1932 1996Eserlerinin dili azerbaycancaJanr nesrIlk eseri Emanet kassasi hekaye 1932 MukafatlariHeyati ve fealiyyetiVeliyev Suleyman 1916 ci il dekabrin 21 de Baki yaxinligindaki Ramana qesebesin de fehle ailesinde anadan olmusdur Atasi Mesedi Veli Ramana kendinin masililar neslinden idi Sovetlere qeder kendin imkanli evlerine aid idiler Inqilabdan evvel bolsevik Hemid Sultanov Ramana neft medenlerinde islerken onlarin heyetinde kirayede yasamisdi S Veliyev Ramana mektebinde sekkiz illiyi yuksek qiymetlerle bitirmisdi Deyilenlere gore usaqliqdan oturaq islere yazib oxumaga xeyalperestliye meyilli olmusdur Sekkizillikden sonraki tehsilini meshur Qulam sqolasi nda almisdir Dovrun aparici mekteblerinden olan bu tehsil ocaginda bilik toplamaq Suleymana edebi yaradiciliqla mesgul olmaq ucun kifayet etmisdir 30 cu illerde neft merkezi olan Sabuncu rayonunun mektebleri Medeni Inqilabin esas ocaqlari idi Burada edebiyyat dram ve musiqi dernekleri var idi Sonralar S Veliyev bu mektebin mudiri haqqinda Qulam muellim ocerkinde behs etmisdir Suleyman Veliyevin Emanet kassasi adli ilk hekayesi 1932 ci ilde Hucum jurnalinda cap olunmusdur Edebi muhite cox tez ve asan fehle kadri kimi daxil olan Suleyman Veliyev 1937 ci ilde herbi qulluga cagirilana qeder Lokbatanda cixan az tirajli Neft ugrunda qezetinde jurnalistlik fealiyyetine baslamisdir Yazicinin 21 yasinda 1937 ci ilde yazib cap etdirdiyi Bigli aga povesti hemin ilde Azernesr de ayrica kitabca seklinde capdan cixdi Bu Suleymani hemiselik edebiyyata bagladi edebi muhitde tanitdi O bir muddet Azerbaycan gencleri Kommunist qezetlerinin muxbiri oldu Inqilab ve medeniyyet jurnalinda edebi isci oldu 1937 ci ilin payizinda Suleyman herbi xidmete cagirildi 1939 cu ilin oktyabrinacan Ukraynada herbi xidmetde oldu O xidmete basladiqdan az sonra Sovet qosunlari evveller Polsa erazisine daxil olan Qerbi Ukrayna vilayetlerine Lvov seherine daxil olmusdu Bu zaman dostlugu teblig etmek ucun taninmis yazici ve ziyalilar Lvova ezam olunurdular Cavan yazici mehz bu dovrde gorkemli rus yazicisi Aleksey Tolstoyla Lvov Yazicilar Ittifaqinda esger geyiminde tanis olmus Herbi xidmet dovrunde N Ostrovskinin ev muzeyinde olmus Oleksa Desiyak Paic Petro Vanda Vasilevskaya ile tanis olmusdur Yazicinin herbi xidmetden qayitdigi 1940 ci ilin oktyabrinda Suleyman Veliyev xalq sairi S Vurgunun komeyi ile Azerbaycan Yazicilar Ittifaqinin Herbi vetenperverlik sobesinin mudiri oldu Boyuk Veten muharibesi dovrunde taleyi1941 ci il iyun ayinin 23 de S Veliyev herbi komissarliga erize ile muraciet edib cebheye gedir Bundan evvel Semed Vurgun ona bron teklif edib arxada qalmagi ve vetenperverlik tebligati ile mesgul olmagi tovsiye etmisdi lakin o cebheni secdi O zaman hami davanin qisa bir vaxt davam edeceyi qenaetinde idi 1941 ci il iyunun 29 da Edebiyyat qezeti de yazicilarin xalqa unvanlanmis Qehreman ordu siralarina adli muracieti derc olunmusdu Muracietin altinda Mir Celal Eli Veliyevle yanasi S Veliyevin de adi var idi S Veliyev azerbaycanlilarin meshur 416 ci milli diviziyanin alaylarindan birine dusdu ve onun terkibinde 1941 ci ilin avqustunda Iran erazisine daxil oldu 1941 ci ilin sonlarinda Simali Qafqazda veziyyet pislesende S Veliyevin xidmet etdiyi alayi ora gonderdiler Onun xidmet kecdiyi hisse Simali Qafqaz cebhesine verildi 1942 ci ilin baharinda Kerc yarimadasi ugrunda agir doyusler gedirdi Bu erazi iki defe fasistlere verilib tezeden geri alinmisdi Yazici Krim yaxinliginda 1942 ci ilin may ayinin 8 de kontuziya olub esir dusur Umumilikde Kerc ugrunda pis hazirlanmis hucum emeliyyatlarinda yarim milyona qeder sovet esgeri evvelce muhasireye sonra ise esir dusmusdu Yazici esir dusduyu vaxt 416 ci Azerbaycan diviziyasinin Azerbaycan doyuscusu adli qezetinde herbi muxbir idi S Veliyev 1942 ci il Xarkov ve Kerc doyuslerinde esir dusmus yuz minlerle esirler kimi esir menteqelerini gormeli oldu Qankoy adli ilkin secme menteqesinde sovet esirlerini saglamliq qruplari uzre bolur islemek iqtidarinda olanlari Almaniyanin derinliklerine dogru aparirdilar Yazicini Sloveniya ile Italiya serhedlerinde yerlesen senaye muessiseleri ile zengin olan Triyest vilayetine Adriatik denizi sahillerine dusmusdu 1944 cu ilin yazinda S Veliyev muttefiqlerin agir bombardmani zamani dusergeden qacib Triyest vilayetinin daglarinda bina salmis partizan destelerine qosulur Yazici burada Sila adi ile cesur doyuscu ve qisasci kimi qehremanliqlar gosterir Sovet Ittifaqi qehremanlari Mehdi Huseynzade Mirdamed Seyidov da hemin partizan diviziyalarinda vurusurdular 1944 cu ilin iyul ayinda Triyest seheri Amerika ingilis muttefiq qosunlari terefinden azad edildi Ilin sonlarinda muttefiq qosunlari Triyest vilayetini azad edende esir yazici sovet alman cebhesinde doyusler davam etdiyinden Avstriya Fransa Yuqoslaviya Misir Iraq ve nehayet Iran erazisinden kecerek vetene qayidir Sovet ve ABS komandanligi arasindaki raziliga esasen Muqavimet Herekatinda istirak etmis kecmis esirleri de fasist dusergelerinden cixarilan diger esirle S Veliyev burada esirlerin ozlerinin teskil etdiyi bolmede Alay qerargahinin reisi secilmisdi O zaman ABS kesfiyyat orqanlari Misirdeki dusergede tebligat aparirdilar ki esirler vetene donmesin onlari Sibire gonderilecekleri ile qorxudurdular lakin S Veliyev hec neden cekinmeden vetene qayitdi Irandan vetene gemi ile 1944 cu il dekabrin 30 da gelen kecmis esirleri Bakida dustaq kimi qarsiladilar ve coxlu yoxlamalar aparilmasi ucun bu defe basqa dusergeye gonderdiler 1945 ci il yanvarin 1 de onlari gece yuk vaqonlarina doldurub Moskva yaxinligindaki Podolsk seherinde aparib orada yerlesen 174 sayli dusergeye saldilar Burada gunahi olmayan esirleri xususi hucum batalyonlarina yigib cebheye gonderdiler S Veliyev orda qaldi Azerbaycanlilar arasinda Osman adli birisi ondan donos yazmisdi Hele Misir dusergesinde toqqusublarmis Osman heveskar artist olub ve duserge dram derneyinin rehberi olmaq isteyirmis Suleyman ise qerargah reisi kimi basqasini meslehet bilmisdi Bohtan tesdiq olunmayandan sonra Suleyman Veliyevi de 29 sayli hucum batalyonuna daxil edirler lakin bir nece gun sonra Qelebe xeberi geldi Suleymanin batalyonu Ufa seherine kocurulur O zaman 1945 ci il sentyabrin 1 de Yaponiyaya qarsi hucum hazirlandigini esgerler bilmirdiler Onlarin telim mesqleri qurtarinca Yaponiya teslim oldu lakin I Stalinin rejimi kecmis esirlere normal huquqlu vetendas kimi baxmirdi Onlarin cerime batalyonunu Celyabinsk seherindeki Kirov adina sink zavodunda islemeye yolladilar Suleyman Veliyev burada onbasi teyin olunmusdu O eqideli sovet adami oldugunu subut etmek ucun yaxsi isleyirdi ve hetta seklini seref lovhesine de vurmusdular Bu da on ay cekdi lakin onlari isden azad etmirdiler Yazici vetene qayitmaq hesretinde idi Ona gore RSFSR Yazicilar Ittifaqi Celyabinsk vilayet sobesinin rehberi Lyudmila Tatyanicevanin yanina gedir Suleymanin Yazicilar Ittifaqinin uzvu olmagi barede arayis ucun Bakiya muraciet edirler Bakidan sair Ehmed Cemilin imzasi ile onun uzvluyunu tesdiq eden hetta yaradiciligi barede de melumat veren musbet arayis gelib cixir L Tatyaniceva Celyabinsk vilayet partiya rehberliyinin komeyi ile Suleyman Veliyevin zavoddan isden azad edilmesine ve vetene qayitmasina icaze alir Surgun taleyiSuleyman 1946 ci ilin 10 oktyabrinda Celyabinskden Bakiya qatara bilet alir lakin yemek pulu olmadigindan o Moskvada biletini satib corek almali olur Bakiya ise qatarlarin tamburunda geceler biletsiz qayidir Bes gune Bakiya catan Suleyman Ramanaya evlerine gedir Hemin gun oyrenir ki 1943 cu ilde atasi ve anasi acliqdan vefat edibler Kenddeki evlerinde basqa adamlar yasayir Suleyman Bakida Mirze Feteli kucesinde 9 cu dalanin ikinci menzilinde balaca bir otaqda yasayir Inqilab ve medeniyyet jurnalinda edebi isci duzelir Ev seraiti barede Semed Vurguna erize yazandan sonra boyuk sair onun koma sina sexsen gelib tanis olur O zaman Caparidze rayon Icraiyye Komitesinin sedri olan efsanevi teyyareci Sovet Ittifaqi qehremani Mezahir Abbasov boyuk sairin xahisi ile S Veliyeve Tolstoy kucesinin 7 ci dalaninda 3 sayli evi verir lakin 1948 ci ilde olkede baslanan dusmen axtarislari kecmis herbi esirlerin islerine de yeniden baxilma kampaniyasi ile neticelenir Hemin ilde yazici yenice evlenmisdi Goz lenilmeden onu yeni istintaqa celb edirler ve jurnaldaki isinden cixarirlar Siyasi orqanlarin mexfi apardigi istintaqda ona mexfi orqanlarla emekdasliq ve Semed Vurgunun milletciliyi ne qarsi gizli islemek teklif edirler Suleyman emekdasliqdan imtina edir axi Semed Vurgun onun en boyuk xeyirxahlarindan biri olmusdu o esgerlikde ve muharibede olanda edebiyyat fondu onun ata anasina yardim verirdi Ata anasi vefat edenden sonra Suleymanin kicik qardasi Murtuzu Suvorovcular mektebine de Semed Vurgun duzeltmisdi Ona menzil vermisdi Neticede Suleyman Veliyev 1949 cu ilin yayinda Sibirin Lena cayi sahillerindeki qizil medenlerinin paytaxti olan Bodaybo seherine surgun edilir Neticede 1946 1947 ci illerde yazilmis Mubahiseli seher romaninin capini dayandirirlar Yazici Sibir soyugunda ozunu menevi cehetden Bakidan yaxsi hiss edirdi Gizli sorgu suallar onun qanini icmisdi Bir nece ay sonra yoldasi onun yanina geldi 1950 ci ilde oglu Seyran 1952 ci ilde ise qizi Leyla surgunde doguldular Sibirdeki xeyirxah adamlarin komeyi ile o yazici qelemini atmadi 1953 cu ilde I Stalin olenden sonra olkenin hebs ve surgun yerlerindeki coxmilyonlu ceza cekenler rahat nefes aldi S Veliyev 1955 ci ilde arvadi ve iki ovladi ile Bakiya qayidir Gelisinden 20 gun sonra ona indiki Nizami kucesi 51 unvanda yerlesen balaca evini verdiler 1957 ci ilde yazicinin Mubahiseli seher romani yazildiqdan 10 il sonra Azerbaycan jurnalinda cap olundu lakin o zaman Yuqoslaviya Sovet elaqelerinde soyuqluq yarandigi ucun romanin kitab seklinde capina memurlar icaze vermediler 1961 ci ilde roman Moskvada rus dilinde cixdi Yalniz bundan sonra herbi vetenperverlik edebiyyatinin incisi olan bu eser Bakida da kitab seklinde Azerbaycan dilinde cap olundu 1970 80 ci iller yaradiciligiS Veliyev Azerbaycan Yazicilar Ittifaqinda nesr uzre meslehetci isleyir Oz nesrinde Sibiri muharibe dovrunu ve partizanlari tesvir olunurdu 80 ci illerin evvellerinde yazici oz xatirelerini Qanadi qiriq qus da ucarmis adi ile cap etdirdi Yazicinin Sibir surgununde gorduyu heqiqi facieler bu senedli povestde boyuk quvve ile senedli deqiqlikle eksini tapmisdi Eserde eksini tapan heyat faktlari bizim edebiyyatimiz ucun tamam teze idi tarixi heqiqetlerin bedii formada berpasi kimi edebi ehemiyyet kesb edirdi Bu romanda yazicinin sexsi faciesi oz inandiriciligi ile uydurma ve bezekli muharibe nesrinin sablonlarini tekzib edirdi 1994 cu ilden Azerbaycanin Gunahsiz Siyasi Qurbanlar Assosiasiyasinin reyaset heyetin uzvu idi Onun eserleri kecmis SSRI ve xarici olke xalqlarinin dillerine de tercume olunur Bedii yaradiciliginda tercume de muhum yer tutur Azerbaycan Reyaset heyetinin fexri fermani 1967 1986 Xalqlar dostlugu ordeni 1984 ve medallarla teltif olunmusdur Suleyman Veliyev 1996 ci il martin 7 de Baki seherinde 80 yasinda vefat etmisdir Mezari Ikinci Fexri Xiyabandadir Maraqli faktlar1956 ci ilde Bakida Mir Cefer Bagirovun mehkemesinde ittihamci kimi cixis eden SSRI prokuroru Rudenko haqsiz repressiya qurbanlarindan biri kimi Suleyman Veliyevin adini cekdi istintaqda Semed Vurguna qarsi ifade vermediyi ucun surgun edildiyini qeyd etdi amma Suleyman bu aciq mehkemeye bir defe de getmemisdi EserleriBigli aga Baki Azernesr 1937 93 seh Sor cullutu hekaye Baki Usaqgencnesr 1939 64 seh Molla Memis ve sandiq Baki Usaqgencnesr 1939 28 seh Seadet yollarinda povest hekaye ve ocerkler Baki Azernesr 1957 204 seh Sor cullutu hekaye Baki Usaqgencnesr 1957 88 seh Encir agaci hekayeler xatireler Baki Usaqgencnesr 1959 102 seh Mubahiseli seher roman Baki Azernesr 1962 259 seh Bir sehenk su Baki Azernesr 1963 89 seh Mehebbet buzu eridir Baki Azernesr 1964 92 seh Secilmis eserler Baki Azernesr 1966 535 seh Duyunler roman Baki Azernesr 1970 259 seh Gul destesi Baki Genclik 1972 190 seh Mubahiseli seher roman ve povest Baki Azernesr 1974 382 seh Duyunler hekayeler povestler roman Baki Genclik 1978 472 seh Heyatin dadi povest ve hekayeler Baki Genclik 1980 276 seh Dasli bulaq roman Baki Genclik 1983 356 seh Secilmis eserler iki cildde I cild Baki Yazici 1983 518 seh Secilmis eserler iki cildde II cild Baki Yazici 1983 436 seh Dasli bulaq Baki Yazici 1987 688 seh Qanadi sinmis qus da ucarmis Baki Genclik 1989 TercumeleriA Qaydar Herbi sirr malcis kibalcis ve onun mohkem sozu haqqinda nagil Baki Azernesr 1938 19 seh S Marsak Petruska Baki Usaqgencnesr 1939 M Q Mixaylovski Tyoma ve Jucka Baki Usaqkencnesr 1953 16 seh V Vasilevskaya Soyudlu arx Baki Usaqkencnesr 1962 60 seh FilmoqrafiyaMehemmed Fuzuli film 1958 Yeddiilliyin adamlari ve isleri film 1960 Bizim mayaklar film 1961 Burada baslanmisdir film 1974 Qara golun cengaverleri film 1984 IstinadlarYazici S V Veliyeve Azerbaycan SSR Emekdar medeniyyet iscisi fexri adi verilmesi haqqinda Azerbaycan SSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin 4 yanvar 1977 ci il tarixli Fermani 2020 01 16 at the Wayback Machine anl az sayti