Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Standartlaşdırmanın qısa inkişaf tarixi
Standartlaşdırmanın elementləri o zaman meydana çıxmışdı ki, hələ bu barədə heç bir termin yox idi. Buna aşağıdakıları misal göstərmək olar: Misirdə fironlar tikintisində 410x200x130 mm ölçüyə malik kərpiçlərdən istifadə etmələri, qədim Romada katapultlarının (hərbi uçucu maşın) yaradılması zamanı mütənasib ədədlər metodunun tətbiqi, romalılar tərəfindən şəhərin su kəmərinin tikintisində müəyyən diametrlərə malik borulardan istifadə olunması, parçaların ölçülərinin keyfiyyət göstəricilərinin müəyyənləşdirilməsi və s. insan fəaliyyətinin elə bir sahəsi yoxdur ki, standartlar ona toxunmasın. Standartlaşdırma həmişə insanlara yaşamaqda və işləməkdə kömək etmişdir.
Standartlaşdırmanın metodik əsaslarının vacib prinsiplərindən biri olan "nisbi ölçülər prinsipi belə baş parmetrə əsaslanır ki, maşının istənilən hissəsinin bütün ölçüləri öz aralarında bir sıra amillərdən irəli gələn asıllıqlarla bağlıdır. Bu prinsiplər ilk dəfə 4200 il bundan əvvəl qədim Misirdə inşaat texnikasında katapultun hazırlanmasında tətbiq edilmişdir. Standartlaşdırmaya əsaslanmış qurulmanı qeyd edirlər. İstifadə edilən daşlar dəqiq ölçülərə malikdir və bunsuz mühəndis fəaliyyəti sahəsində tarixçilər adətən qədim Misirdə piramidaların düzgün həndəsi formasını, onların uzun müddət saxlanılmasını təmin etmək mümkün olmazdı.
hündürlüyü 90m-dir. Onun tikintisində 85 mln. dəqiq ölçülü bişmiş kərpiç istifadə edilmişdir. Piramidalardan fərqli olaraq burada bağlayıcı kimi asfaltdan istifadə edilmişdir. hündürlüyü 15 m olan qüllənin yuxarı mərtəbəsinə göy şirələnmiş kərpicdən üz çəkilmişdir ki, bunun da hazırlanması nəinki standart ölçülərin, həm də stabil resepturanın dürüst gözlənilməsinin nəticəsidir.
Müasir tarix hesabı ölkələrin çoxu üçün standartdır. Bir sıra ölkələrin öz tarix hesabı sistemi mövcuddur və onlar bu və ya digər ölkə miqyasında standartdır.
Əlverişli qiymətə lazımi keyfiyyətli mal əldə etmək, eləcə də, təhlükəsiz və komfortlu əmək hüquqlarını təmin edən, yerinə yetiriləsi məcburi və yaxud tövsiyə xarakteri daşıyan tələblərin, pozulmaların, qaydaların və xassələrin işlənib təyin edilməsinə yönələn fəaliyyətə standartlaşdırma deyilir.
Standartlaşdırmada məqsəd
Standarlaşdırmanın əsas məqsəd və vəzifəsi eyni məhsullar üçün vahid normanı müəyyən etməkdir.
Standartlaşdırma elm, texnika və qabaqcıl təcrübənin nəticələrinə əsaslanaraq nəinki hazırkı, həmçinin gələcək inkişafın əsasını təyin edir və
eləcə də elmi-texniki tərəqqi ilə bağlı olaraq daim inkişaf edir. O, adətən qəbul olunmuş xarakteristikaların mexaniki yığımı deyil, optimal halların və nəticələrin
seçilməsi və işlənməsidir. Standartlaşdırma elmi-texniki və iqtisadi tərəqqinin sürətlənməsin təsir edən möhtəşəm vasitədir. O, elm və texnikanın nailiyyətlərinin istehsalatda geniş tətbiqi-ni təmin etməklə, maşın hissələrinin qarşılıqlı əvəz olunmasına zəmanət verir, xammal və materiallardan istifadəni yaxşılaşdırır, məhsulun keyfyyətinin ən yaxşı nümunələr səviyyəsində saxlanmasını təmin edir, istehsalatın xüsusiləşdirilməsinin inkişafında əsas rol oynayır.
Standartlaşdırmanın nəticəsi konkret obyektlər üzrə olan standartların yaradılmasıdır. Standartlar standartlaşdırma obyektlərinə norma, qayda və tələblər kompleksini qoyur. Standartlar maddi əşyalar (məhsul, etalon, maddi nümunələr və s), təşkilati-metodik və ümumtexniki xarakterli dair normalar, qaydalar və tələblər üçün işlənib hazırlanır.
Standartların müəyyən olunmuş sahələrdə tətbiqi məcburidir və ona riayət olunmaması qanun məcəlləsi ilə mühakimə olunur.
İSO1BEK –in rəhbərliyi normativ sənədlərin iki əsas tətbiq üsulunu tövsiyə edir.
- uyğun sahədə bilavasitə istifadəsini (istehsalat, sınaqlarda, sertifikatlaşdırmada və s.);
- digər normativ sənədə daxil edilməsi.
Axırıncısı həmin normativ sənədin tam mətninin, yaxud onun bir hissəsinin digər normativ sənədə daxil olunmasını nəzərdə tutur. Həmin bu ikinci sənədin vasitəsilə o istehsalatda, təcrübədə və s. tətbiqi mümkün olur, yaxud daha bir normativ sənədə köçürülür. Məsələn, milli standarta daxil edilən beynəlxalq qayda (norma), bilavasitə müəssisədə tətbiq edilə bilər, yaxud həmin milli standarta olan qaydalar (normalar) müəssisə standartına daxil edilir.
,,Qəbul etmə” və ,,tətbiq” terminlərini bir- birindən ayırmaq lazımdır. Yuxarıda izah olunan tətbiqə aiddir. Qəbul etmə isə normativ sənədin müvafiq dövlət orqanı tərəfindən nəşr olunması nəzərdə tutur. Belə ki, beynəlxalq stan-dartın milli standarta daxil olunmasını milli normativ sənədin uyğun beynəlxalq standart əsasında nəşr olunması kimi qəbul etmək lazımdır. Beynəlxalq standartın tətbiqi birbaşa və dolayı ola bilər. Birbaşa tətbiq onun milli standartlaşdırılması sistemində qüvvədə olan normativ sənəddə qəbul olunması ilə əlaqədar deyil. Bu hal üçün beynəlxalq standart qəbul olunduğu şəkildə originalın , yaxud uyğun olanın dilində tətbiq edilir və ya standartınməzmunu təmamilə qorunur, cildində isə beynəlxalq normativ sənədin rekvi-zitləri ilə yanaşı milli standartın nömrəsi və şifri məcburi olaraq göstərilir.
Beynəlxalq standartın milli normativ sənədin daxilində uyğun sahədə istifadə olunması dolayı hesab edilir. Burada tam və qismən tətbiq variantları ola bilər, yəni başqa normativ sənədə beynəlxalq standartın məzmununun tam şəkildə, yaxud onun ayrı-ayrı müddəalarının (tələblərinin) daxil edilməsi ilə.
Standartlaşdırmanın mahiyyəti
Beləliklə, standartlaşdırmanın məqsədi real mövcud olan, planlaşdırılan və potensial məsələlərin həlli üçün təsbit edilmiş qaydaların, tələblərin, normaların geniş və çox-miqyaslı istifadə olunması vasitəsilə bu və ya digər sahədə qaydaya salınmanın optimal dərəcəsini əldə etməkdən ibarətdir.
Standartlaşdırmanın məqsədi ümumi və konkret ola bilər.
Stanlartlaşdırmanın konkret məqsədləri – fəaliyyətin müəyyən sahəsinə, malların və qulluqların istehsal sahələrinə, məhsulun bu və ya digər növünə, müəssə-yə və s. aiddir.
Standartlaşdırma iki anlayışla bağlıdır: - standartlaşdırma obyekti və standartlaşdırma sahəsi.
Bu və ya digər tələbləri, xarakteristikaları, parametrləri, qaydaları və s. işlənən məhsula, prosesə və ya qulluğa standartlaşdırma obyekti deyilir. Standartlaşdırma bütövlükdə obyektə, yaxud onun ayrı- ayrı xarakteristikalarına aid ola bilər.
Qarşılıqlı əlaqədə olan standartlaşdırma obyektləri toplusuna standartlaşdırma sahəsi deyilir.
Məsələn: maşınqayırma sənayesi standartlaşdırma sahəsidir, ancaq maşınqayırmada standartlaşdırma obyektləri, texnoloji proseslər, mühərriklərin növləri, maşınların təhlükəsizliyi və ekoloji təmizliyi və s. ola bilər.
Mənbə
- Стандартизация в России
- Классификатор Государственных Стандартов (КГС, ГОСТ)
- Аббревиатуры по стандартизации
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Standartlasdirmanin qisa inkisaf tarixiStandartlasdirmanin elementleri o zaman meydana cixmisdi ki hele bu barede hec bir termin yox idi Buna asagidakilari misal gostermek olar Misirde fironlar tikintisinde 410x200x130 mm olcuye malik kerpiclerden istifade etmeleri qedim Romada katapultlarinin herbi ucucu masin yaradilmasi zamani mutenasib ededler metodunun tetbiqi romalilar terefinden seherin su kemerinin tikintisinde mueyyen diametrlere malik borulardan istifade olunmasi parcalarin olculerinin keyfiyyet gostericilerinin mueyyenlesdirilmesi ve s insan fealiyyetinin ele bir sahesi yoxdur ki standartlar ona toxunmasin Standartlasdirma hemise insanlara yasamaqda ve islemekde komek etmisdir Standartlasdirmanin metodik esaslarinin vacib prinsiplerinden biri olan nisbi olculer prinsipi bele bas parmetre esaslanir ki masinin istenilen hissesinin butun olculeri oz aralarinda bir sira amillerden ireli gelen asilliqlarla baglidir Bu prinsipler ilk defe 4200 il bundan evvel qedim Misirde insaat texnikasinda katapultun hazirlanmasinda tetbiq edilmisdir Standartlasdirmaya esaslanmis qurulmani qeyd edirler Istifade edilen daslar deqiq olculere malikdir ve bunsuz muhendis fealiyyeti sahesinde tarixciler adeten qedim Misirde piramidalarin duzgun hendesi formasini onlarin uzun muddet saxlanilmasini temin etmek mumkun olmazdi hundurluyu 90m dir Onun tikintisinde 85 mln deqiq olculu bismis kerpic istifade edilmisdir Piramidalardan ferqli olaraq burada baglayici kimi asfaltdan istifade edilmisdir hundurluyu 15 m olan qullenin yuxari mertebesine goy sirelenmis kerpicden uz cekilmisdir ki bunun da hazirlanmasi neinki standart olculerin hem de stabil resepturanin durust gozlenilmesinin neticesidir Muasir tarix hesabi olkelerin coxu ucun standartdir Bir sira olkelerin oz tarix hesabi sistemi movcuddur ve onlar bu ve ya diger olke miqyasinda standartdir Elverisli qiymete lazimi keyfiyyetli mal elde etmek elece de tehlukesiz ve komfortlu emek huquqlarini temin eden yerine yetirilesi mecburi ve yaxud tovsiye xarakteri dasiyan teleblerin pozulmalarin qaydalarin ve xasselerin islenib teyin edilmesine yonelen fealiyyete standartlasdirma deyilir Standartlasdirmada meqsedStandarlasdirmanin esas meqsed ve vezifesi eyni mehsullar ucun vahid normani mueyyen etmekdir Standartlasdirma elm texnika ve qabaqcil tecrubenin neticelerine esaslanaraq neinki hazirki hemcinin gelecek inkisafin esasini teyin edir ve elece de elmi texniki tereqqi ile bagli olaraq daim inkisaf edir O adeten qebul olunmus xarakteristikalarin mexaniki yigimi deyil optimal hallarin ve neticelerin secilmesi ve islenmesidir Standartlasdirma elmi texniki ve iqtisadi tereqqinin suretlenmesin tesir eden mohtesem vasitedir O elm ve texnikanin nailiyyetlerinin istehsalatda genis tetbiqi ni temin etmekle masin hisselerinin qarsiliqli evez olunmasina zemanet verir xammal ve materiallardan istifadeni yaxsilasdirir mehsulun keyfyyetinin en yaxsi numuneler seviyyesinde saxlanmasini temin edir istehsalatin xususilesdirilmesinin inkisafinda esas rol oynayir Standartlasdirmanin neticesi konkret obyektler uzre olan standartlarin yaradilmasidir Standartlar standartlasdirma obyektlerine norma qayda ve telebler kompleksini qoyur Standartlar maddi esyalar mehsul etalon maddi numuneler ve s teskilati metodik ve umumtexniki xarakterli dair normalar qaydalar ve telebler ucun islenib hazirlanir Standartlarin mueyyen olunmus sahelerde tetbiqi mecburidir ve ona riayet olunmamasi qanun mecellesi ile muhakime olunur ISO1BEK in rehberliyi normativ senedlerin iki esas tetbiq usulunu tovsiye edir uygun sahede bilavasite istifadesini istehsalat sinaqlarda sertifikatlasdirmada ve s diger normativ senede daxil edilmesi Axirincisi hemin normativ senedin tam metninin yaxud onun bir hissesinin diger normativ senede daxil olunmasini nezerde tutur Hemin bu ikinci senedin vasitesile o istehsalatda tecrubede ve s tetbiqi mumkun olur yaxud daha bir normativ senede kocurulur Meselen milli standarta daxil edilen beynelxalq qayda norma bilavasite muessisede tetbiq edile biler yaxud hemin milli standarta olan qaydalar normalar muessise standartina daxil edilir Qebul etme ve tetbiq terminlerini bir birinden ayirmaq lazimdir Yuxarida izah olunan tetbiqe aiddir Qebul etme ise normativ senedin muvafiq dovlet orqani terefinden nesr olunmasi nezerde tutur Bele ki beynelxalq stan dartin milli standarta daxil olunmasini milli normativ senedin uygun beynelxalq standart esasinda nesr olunmasi kimi qebul etmek lazimdir Beynelxalq standartin tetbiqi birbasa ve dolayi ola biler Birbasa tetbiq onun milli standartlasdirilmasi sisteminde quvvede olan normativ senedde qebul olunmasi ile elaqedar deyil Bu hal ucun beynelxalq standart qebul olundugu sekilde originalin yaxud uygun olanin dilinde tetbiq edilir ve ya standartinmezmunu temamile qorunur cildinde ise beynelxalq normativ senedin rekvi zitleri ile yanasi milli standartin nomresi ve sifri mecburi olaraq gosterilir Beynelxalq standartin milli normativ senedin daxilinde uygun sahede istifade olunmasi dolayi hesab edilir Burada tam ve qismen tetbiq variantlari ola biler yeni basqa normativ senede beynelxalq standartin mezmununun tam sekilde yaxud onun ayri ayri muddealarinin teleblerinin daxil edilmesi ile Standartlasdirmanin mahiyyetiBelelikle standartlasdirmanin meqsedi real movcud olan planlasdirilan ve potensial meselelerin helli ucun tesbit edilmis qaydalarin teleblerin normalarin genis ve cox miqyasli istifade olunmasi vasitesile bu ve ya diger sahede qaydaya salinmanin optimal derecesini elde etmekden ibaretdir Standartlasdirmanin meqsedi umumi ve konkret ola biler Stanlartlasdirmanin konkret meqsedleri fealiyyetin mueyyen sahesine mallarin ve qulluqlarin istehsal sahelerine mehsulun bu ve ya diger novune muesse ye ve s aiddir Standartlasdirma iki anlayisla baglidir standartlasdirma obyekti ve standartlasdirma sahesi Bu ve ya diger telebleri xarakteristikalari parametrleri qaydalari ve s islenen mehsula prosese ve ya qulluga standartlasdirma obyekti deyilir Standartlasdirma butovlukde obyekte yaxud onun ayri ayri xarakteristikalarina aid ola biler Qarsiliqli elaqede olan standartlasdirma obyektleri toplusuna standartlasdirma sahesi deyilir Meselen masinqayirma senayesi standartlasdirma sahesidir ancaq masinqayirmada standartlasdirma obyektleri texnoloji prosesler muherriklerin novleri masinlarin tehlukesizliyi ve ekoloji temizliyi ve s ola biler MenbeStandartizaciya v Rossii Klassifikator Gosudarstvennyh Standartov KGS GOST Abbreviatury po standartizacii