Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Siyasi rejim — bir dövlət idarəolunmasında suverenliyin kim tərəfindən və nə şəkildə istifadə ediləcəyini təyin edən formal və informal qayda və vasitələri ifadə edir. Siyasi rejimin digər adı "hökumət sistemi"dir.
Siyasi rejimləri ümumiyyətlə;
- iştirak ağırlıqlı (birbaşa demokratiya),
- təmsil ağırlıqlı (təmsili demokratiya),
- olmaq üzrə iki qrupda yığmaq mümkündür.
Birbaşa demokratiya, xalqın rəhbərliklə əlaqədar qərarları özünün al/götürməsi və bunu yenə özünün tətbiqi deməkdir. Gerçək həyatda doğrudan demokratiyanın tam mənasıyla tətbiq olunması asan deyil. Çünki, doğrudan demokratiyalarda cəmiyyətdə hər fərdin cəmiyyəti maraqlandıran qərarlara və edilən tətbiqlərə şəxsən iştirakı haqqında danışılan olmaq olmalıdır. Bunun isə günümüz cəmiyyətlərində tətbiq olunma imkanı olduqca güc və hətta qeyri-mümkündür.
Təmsili (nümayəndəli) demokratiyalar isə xalqın özünü idarə edəcək nümayəndələrini seçməsi və onlara idarə etmə səlahiyyətini təhvil verməsi mənasını verməkdədir.
İndiki vaxtda tətbiq olunma imkanı olduqca güc və hətta qeyri-mümkün olan doğrudan demokratiyalar bir tərəfə buraxılsa təmsili demokratiyaları; parlamentar rejim, başçılıq rejimi, yarı-başçılıq rejimi və məclis hökuməti sistemi olmaq üzrə dörd qrupa ayırmaq mümkündür.
Parlamentar rejim
Təmsili demokratiyalar içərisində Parlamentar rejimin təməl xüsusiyyətlərini bu şəkildə yekunlaşdırmaq mümkündür:
- Parlamentar rejimdə qanunuma və icra etmə orqanları hukuken bir-birindən müstəqildir, ancaq aralarında bir sıra əməkdaşlıq və qarlılıqlı təsir mexanizmləri vardır.
- Bu rejimdə icra etmə iki-başlıdır. Dövlət başçısı, icra etmənin məsuliyyətsiz başını meydana gətirər. İcra etmənin məsul orqanının başında isə baş nazir ol/tapılar. Baş nazirin parlamentar olması şərti var; buna qarşı nazirlərin parlamentar olması şərti axtarılmamaqdadır.
- Dövlət başçısının siyasi baxımdan məsuliyyəti yoxdur.
- Nazirlər kabinetinin parlamentə qarşı məsuliyyəti var
- Dövlət başçısı hökumət etməz.
- Dövlət başçısının uzlaşdırıcı və xəbərdarlıqçı bir rolu var.
- İcra etmənin digər başını meydana gətirən Nazirlər kabineti, qanunuma orqanına qarşı məsuldur.
- Parlamentar sistemlərdə əksəriyyət qanunu ümumiyyətlə əsasdır. Məclisdə əksəriyyəti təmin edən partiya hökumət edər və bu partiyanın başçısı baş nazir olar.
- Hökumət qanunuma orqanına qarşı məsuldur.
- Parlamentar sistem tək məclisli ya da iki məclisli ola bilər.
- Parlamentar sistemdə qanunuma və icra etmə arasındakı əlaqə, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təsir etmə mexanizminə söykən/dözər.
- Qanunuma, icra etməyi müxtəlif yollarla nəzarət edər və qarovul altında saxlayar. Məclisə etibarsızlıq onu verərək hökuməti sala bilər. Məclis etibarsızlıq onu verərək hökuməti sala bilər. Buna qarşılıq, icra etmə də məclisi ləğv etmə imkanına sahib var. Fesih səlahiyyəti, parlamentar sistemdə, sabitliyin təmin edilməsində əhəmiyyətli yeri olan bir təşkilatdır.
Yuxarıda yekunlaşdırdığımız xüsusiyyətlərə sahib parlamentar rejim hələ də müxtəlif ölkələrdə tətbiq imkanı tapmaqdadır. Parlamentar rejimin doğulduğu və hələ də tətbiq olunduğu tipik nümunə İngiltərədir. İngiltərədəki parlamentar rejimə "westminster modeli" adı da verilməkdədir.
İngiltərədə tətbiq olunan bu modeldə qanunuma əryi xalqın nümayəndələrinin meydana gətirdiyi qanunuma orqanında bədən tapar. Bu ərk başqa heç bir təşkilat tərəfindən paylaşılamaz. Üstəlik, sərbəst və haqq tərəfindən seçkilərlə nümayəndəlikləri qeydiyyat olunmuş olan millət vəkilləri xalq adına siyasi qərar alma səlahiyyətinə qanuni olaraq sahib olan tək heyətdir. Çünki, suveren olan iradəni təmsil səlahiyyəti qanuni olaraq qeydiyyat edilmiş olanlar onlardır. Xalq (seçicilər) bu gücü onlara seçildikləri qanuni müddət boyunca istifadə etmək üzrə aşırt və təslim etdiyini seçki əməliyyatıyla qeydiyyat etmişdir. Bu səbəbdən, xalqın (seçicinin) nümayəndəsi mövqeyində olan parlament (tətbiqdə alt-məclis mövqesindəki Avam Kamerası üzvləri) hər cür mövzuda meţru nüfuza söykənən qərar alma səlahiyyətinə sahibdirlər. Onlar, ancaq seçki dövründə xalqa/halqa siyasi qərarları səbəbindən hesab verərlər. Xalq (seçici) bunları təsdiqləmirsə, onlara səs verməmək surətiylə seçimini ifadə edər. Bu qərarların qaldırılması və ya yerinə yeni qərarların alınması bir dövr sonra seçiləcək olan nümayəndələrin vəzifəsidir. Bu tətbiqdə xalqın siyasi sistemin rəhbərliyinə birbaşa bir təsiri yoxdur; xalq qərarları ancaq bilvasitə olaraq təsirlər/təsir edər. İngiltərədəki parlamentar rejim tətbiqində diqqəti çəkən başlıca xüsusiyyətləri də sıralamaqda fayda var:
- Qanunuma orqanı iki məclisli olub alt məclis siyasi suverenliyin istifadəçisi vəziyyətindədir.
- Partiya hökuməti əsasdır; və icra etmə gücünü istifadə edən baş nazir və nazirlər kabineti, eyni zamanda yasamayla qaynaşmışdır və onu təsiri altında məbləğ.
- Bu rejim iki partiyalı bir partiya sisteminə söykənən olaraq işlə/çalışar.
- Sağ-sol ayrımı ictimai sinif əsasına söykənən tək bir ölçüdən ibarət bir sadəlik ehtiva edər.
- Seçki sistemi dar bölgə və əksəriyyət əsasına görə təşkil edilmişdir.
- Mərkəzi və unitar bir rəhbərlik sistemi suverendir. Yazılı olmayan, hətta bəzi mütəfəkkirlərə görə mövcud olmayan, bir konstitusiyaya görə, tamamilə qanunuma suverenliyinə və münhasıran təmsili olan bir demokratiya anlayışına görə rəhbərlik Westminster sisteminin əsaslarını ehtiva edər.
Prezident rejimi
Prezident üsulu idarəetmə də adlandırılan bu rejim, parlamentar sistemdən xeyli fərqlənir. Prezident rejiminin başlıca xüsusiyyətlərini bu şəkildə sıralaya bilərik:
- Prezident rejimi, bərk/qatı bir hakimiyyətlər ayrılığı prinsipinə söykənir. Qanunvericilik və icra hakimiyyətləri bir-birindən qəti xəttlərlə ayrılmışdır. İcra etmə, xalqın seçdiyi Başçı, qanunuma isə Konqres tərəfindən yerinə yetirilər.
- Dövlət Başçısı, icra vəzifəsini tək başında əlində məbləğ. Başçı, həm dövlət başçısı, həm hökumət başçısı vəzifəsini icra edər.
- Prezident rejimində, parlamentar rejimdəkinin əksinə icra etmənin yasamayı dağıt/paylaması, yasamanın da icra etməyi salması imkanı yoxdur.
- Qanunvericilik və icra arasındakı əlaqələrdə qopuqluğu aradan qaldırmaq üzrə, bir "yoxlama və tarazlıq sistemi" inkişaf etdirilmişdir. İcra etmənin bəzi əməliyyatları, məsələn üst səviyyə idarəçilərinin təyin edilməsi Senatın təsdiqini tələb edir. Buna qarşılıq, Başçının da yasamadan keçən qanunları veto etmə səlahiyyəti var.
Başçılıq rejiminin doğulduğu və hələ də tətbiq olunduğu ölkələrin başında Amerika Birləşmiş Dövlətləri gəlməkdədir. Başçılıq rejimi qanunuma, icra etmə və mühakimə orqanlarının tamamilə bir-birlərindən müstəqil və bərabər siyasi əryə sahib olduqları bir tənzimləmədir. Westminster modelindəki qanunuma-icra etmə iç-içəliyi və nəzəri olaraq yasamanın, tətbiqdədirsə icra etmənin üstünlüyü, yerinə qanunuma ilə icra etmədən heç birinin bir başqasına üstün gələ bilməməsi səbəbindən bir tarazlıq və yoxlama təmin edilmək surətiylə hər cür iqtidar təcrübəs(n)i və dikdə təhlükəsinin maneə törədilməsi əsasına görə yaradılmışdır. Qanunuma orqanı içindədirsə ayrıca bir tarazlıq güdülmüş, Nümayəndələr Məclisi əhali böyüklüyü bərabər olan tək kürsülü (dar) bölgələrdən seçilər və əhalisi daha çox olan əyalətlərə daha çox təmsil imkanı təmin edərkən, Senat hər əyalətdən iki senator seçmək surətiylə əyalətlərin bərabər təmsilini təmin etməkdədir.
Yarı prezident rejimləri
Siyasi rejimlərdən bir başqası da yarı-prezident sistemidir. İlk dəfə De Qoll Fransasında qurulub. Bu siyasi rejimin əsas xüsusiyyətləri bu şəkildə sıralana bilər:
- Dövlət başçısının sabit bir dövr üçün ümumi səs ver seçilər.
- Dövlət başçısı icra etmə səlahiyyətini bir baş nazirlə paylaşar. (ikili nüfuz quruluşu)
- Başçı parlamentdən müstəqil olmaqla birlikdə, tək başına və ya birbaşa hökumət etməyə səlahiyyətli deyil. Baş nazir və ya kabineti parlamentə asılı olub Başçıdan müstəqildirlər. (güvən oyuna təbii/tabedirlər və parlament əksəriyyətinin dəstəyinə ehtiyac duyarlar)
- İkili nüfuz quruluşu, hər birimin müstəqillik potensialı davam etmək qeydiylə, fərqli tarazlıqlara və icra etmə içində güc ağırlıqlarının sürüşməsinə icazə verər.
Yarı-prezident rejimi Westminster modelinin bir törəməsi olaraq hazırlanan, ancaq konsensus rejim dizaynının xüsusiyyətlərindən də bəzən faydalanan bir strukturca görünüşdədir. Dünyada ən çox tanınan yarı-başçılıq modeli 1958 Fransız Konstitusiyası ilə Beşinci Respublika tətbiqlərinə mövzu olan Fransız rejimidir. Xüsusilə 1962 dəyişikliyindən sonrakı Fransız Konstitusiyası xalq tərəfindən yeddi illiyinə seçilən bir başçı, xalq onuyla seçilən bir Millət Məclisi və Senatdan ibarət cüt məclisli bir qanunuma orqanı, başçının təyin etdiyi və qanunuma orqanına qarşı güvenoyu ilə məsul, lakin başçı tərəfindən azledilebilen bir baş nazir və nazirlər kabineti və müstəqil mühakiməni nəzərdə tutmaqdadır. İki dövrlü əksəriyyət və dar bölgə əsasına görə edilən seçkilərlə nisbi təmsil qorunarkən, başçılıq təşkilatının fövqəladə səlahiyyətlərlə təchiz edildiyi görülməkdədir. Fransız yarı-başçılıq rejimində ən kritik təşkilat məclisi ləğv etmək, erkən seçkiyə getmək, ictimai rəyinə (referendum) müraciət etmək, müdafiə etmə və təhlükəsizlik siyasətləriylə xarici siyasəti idarə etmək səlahiyyətləriylə təchiz edilmiş olan Başçılıq təşkilatıdır Beləcə icra etmə ikiyə ayrılmış, bir Başçı ilə bir Baş nazir və Nazirlər kabineti, Başçının rəhbərliyində işlə/çalışaraq hökumət etmək vəziyyətinə gətirilmişdir.
Məclis hökuməti rejimi
Parlamentar rejim və prezident rejimləri xaricində bir də "məclis hökuməti rejimi" adı verilən hökumət sistemi var. Bu rejimin də özünə xas xüsusiyyətləri var:
- Məclis hökuməti sistemi, məclisin üstünlüyü qanununa söykən/dözər; qanun qəbul etmə və icra etmə səlahiyyəti Məclisdə toplanmışdır.
- İcra vəzifəsini boynuna götürən qurum, Məclis tərəfindən seçilər; məclisin əmrləri istiqamətində, Məclis adına bu vəzifəs(n)i yerinə yetirər.
- İcra vəzifəsini boynuna götürən qurum üzvləri, nazirliklər diqqətə alınaraq tək-tək məclis tərəfindən seçilər. Ayrıca bir Baş nazir yoxdur. Hər baxan/nazir məclisə qarşı tək öz fəaliyyətlərindən məsuldur. Ortaq məsuliyyət haqqında danışılan deyil.
- İcra hakimiyyəti qanunvericlik hakimiyyəti üzərində Məclisi dağıtma kimi hər hansı bir səlahiyyəti yoxdur. Məclislə icra arasında görüş ixtilafı olduqda, icra, Məclisin al/götürdüyü qərar istiqamətində vəzifəsinə davam edər.
- Dövlət başçısının vəzifəs(n)i, Məclis tərəfindən seçilən bir adam tərəfindən, yenə məclis adına yerinə yetirilir. Dövlət başçısının vəzifələri daha çox simvolik vəzifələrdir.
Siyasi rejim dizaynlarından yuxarıda "məclis hökuməti sistemi" olaraq adlandırılan modelin tətbiq olunduğu ölkələrin başında İsveçrə dayanmaqdadır. Yuxarıda da ifadə edildiyi kimi bu rejimin diqqətə çarpan xüsusiyyəti qanun qəbul etmə və icra etmə səlahiyyətinin Məclisdə toplanmasıdır. Yəni bu sistemdə qüvvələr birliyi qanunu etibarlıdır.
İstinadlar
 | Siyasət ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Hüquq ilə əlaqədar olan bu məqalə . Məqalə məzmununu zənginləşdirərək Vikipediyaya kömək edin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Siyasi rejim bir dovlet idareolunmasinda suverenliyin kim terefinden ve ne sekilde istifade edileceyini teyin eden formal ve informal qayda ve vasiteleri ifade edir Siyasi rejimin diger adi hokumet sistemi dir Siyasi rejimleri umumiyyetle istirak agirliqli birbasa demokratiya temsil agirliqli temsili demokratiya olmaq uzre iki qrupda yigmaq mumkundur Birbasa demokratiya xalqin rehberlikle elaqedar qerarlari ozunun al goturmesi ve bunu yene ozunun tetbiqi demekdir Gercek heyatda dogrudan demokratiyanin tam menasiyla tetbiq olunmasi asan deyil Cunki dogrudan demokratiyalarda cemiyyetde her ferdin cemiyyeti maraqlandiran qerarlara ve edilen tetbiqlere sexsen istiraki haqqinda danisilan olmaq olmalidir Bunun ise gunumuz cemiyyetlerinde tetbiq olunma imkani olduqca guc ve hetta qeyri mumkundur Temsili numayendeli demokratiyalar ise xalqin ozunu idare edecek numayendelerini secmesi ve onlara idare etme selahiyyetini tehvil vermesi menasini vermekdedir Indiki vaxtda tetbiq olunma imkani olduqca guc ve hetta qeyri mumkun olan dogrudan demokratiyalar bir terefe buraxilsa temsili demokratiyalari parlamentar rejim basciliq rejimi yari basciliq rejimi ve meclis hokumeti sistemi olmaq uzre dord qrupa ayirmaq mumkundur Parlamentar rejimEsas meqale Parlamentar rejim Temsili demokratiyalar icerisinde Parlamentar rejimin temel xususiyyetlerini bu sekilde yekunlasdirmaq mumkundur Parlamentar rejimde qanunuma ve icra etme orqanlari hukuken bir birinden musteqildir ancaq aralarinda bir sira emekdasliq ve qarliliqli tesir mexanizmleri vardir Bu rejimde icra etme iki baslidir Dovlet bascisi icra etmenin mesuliyyetsiz basini meydana getirer Icra etmenin mesul orqaninin basinda ise bas nazir ol tapilar Bas nazirin parlamentar olmasi serti var buna qarsi nazirlerin parlamentar olmasi serti axtarilmamaqdadir Dovlet bascisinin siyasi baximdan mesuliyyeti yoxdur Nazirler kabinetinin parlamente qarsi mesuliyyeti var Dovlet bascisi hokumet etmez Dovlet bascisinin uzlasdirici ve xeberdarliqci bir rolu var Icra etmenin diger basini meydana getiren Nazirler kabineti qanunuma orqanina qarsi mesuldur Parlamentar sistemlerde ekseriyyet qanunu umumiyyetle esasdir Meclisde ekseriyyeti temin eden partiya hokumet eder ve bu partiyanin bascisi bas nazir olar Hokumet qanunuma orqanina qarsi mesuldur Parlamentar sistem tek meclisli ya da iki meclisli ola biler Parlamentar sistemde qanunuma ve icra etme arasindaki elaqe emekdasliq ve qarsiliqli tesir etme mexanizmine soyken dozer Qanunuma icra etmeyi muxtelif yollarla nezaret eder ve qarovul altinda saxlayar Meclise etibarsizliq onu vererek hokumeti sala biler Meclis etibarsizliq onu vererek hokumeti sala biler Buna qarsiliq icra etme de meclisi legv etme imkanina sahib var Fesih selahiyyeti parlamentar sistemde sabitliyin temin edilmesinde ehemiyyetli yeri olan bir teskilatdir Yuxarida yekunlasdirdigimiz xususiyyetlere sahib parlamentar rejim hele de muxtelif olkelerde tetbiq imkani tapmaqdadir Parlamentar rejimin doguldugu ve hele de tetbiq olundugu tipik numune Ingilteredir Ingilteredeki parlamentar rejime westminster modeli adi da verilmekdedir Ingilterede tetbiq olunan bu modelde qanunuma eryi xalqin numayendelerinin meydana getirdiyi qanunuma orqaninda beden tapar Bu erk basqa hec bir teskilat terefinden paylasilamaz Ustelik serbest ve haqq terefinden seckilerle numayendelikleri qeydiyyat olunmus olan millet vekilleri xalq adina siyasi qerar alma selahiyyetine qanuni olaraq sahib olan tek heyetdir Cunki suveren olan iradeni temsil selahiyyeti qanuni olaraq qeydiyyat edilmis olanlar onlardir Xalq seciciler bu gucu onlara secildikleri qanuni muddet boyunca istifade etmek uzre asirt ve teslim etdiyini secki emeliyyatiyla qeydiyyat etmisdir Bu sebebden xalqin secicinin numayendesi movqeyinde olan parlament tetbiqde alt meclis movqesindeki Avam Kamerasi uzvleri her cur movzuda meţru nufuza soykenen qerar alma selahiyyetine sahibdirler Onlar ancaq secki dovrunde xalqa halqa siyasi qerarlari sebebinden hesab vererler Xalq secici bunlari tesdiqlemirse onlara ses vermemek suretiyle secimini ifade eder Bu qerarlarin qaldirilmasi ve ya yerine yeni qerarlarin alinmasi bir dovr sonra secilecek olan numayendelerin vezifesidir Bu tetbiqde xalqin siyasi sistemin rehberliyine birbasa bir tesiri yoxdur xalq qerarlari ancaq bilvasite olaraq tesirler tesir eder Ingilteredeki parlamentar rejim tetbiqinde diqqeti ceken baslica xususiyyetleri de siralamaqda fayda var Qanunuma orqani iki meclisli olub alt meclis siyasi suverenliyin istifadecisi veziyyetindedir Partiya hokumeti esasdir ve icra etme gucunu istifade eden bas nazir ve nazirler kabineti eyni zamanda yasamayla qaynasmisdir ve onu tesiri altinda mebleg Bu rejim iki partiyali bir partiya sistemine soykenen olaraq isle calisar Sag sol ayrimi ictimai sinif esasina soykenen tek bir olcuden ibaret bir sadelik ehtiva eder Secki sistemi dar bolge ve ekseriyyet esasina gore teskil edilmisdir Merkezi ve unitar bir rehberlik sistemi suverendir Yazili olmayan hetta bezi mutefekkirlere gore movcud olmayan bir konstitusiyaya gore tamamile qanunuma suverenliyine ve munhasiran temsili olan bir demokratiya anlayisina gore rehberlik Westminster sisteminin esaslarini ehtiva eder Prezident rejimiEsas meqale Prezident rejimi Prezident usulu idareetme de adlandirilan bu rejim parlamentar sistemden xeyli ferqlenir Prezident rejiminin baslica xususiyyetlerini bu sekilde siralaya bilerik Prezident rejimi berk qati bir hakimiyyetler ayriligi prinsipine soykenir Qanunvericilik ve icra hakimiyyetleri bir birinden qeti xettlerle ayrilmisdir Icra etme xalqin secdiyi Basci qanunuma ise Konqres terefinden yerine yetiriler Dovlet Bascisi icra vezifesini tek basinda elinde mebleg Basci hem dovlet bascisi hem hokumet bascisi vezifesini icra eder Prezident rejiminde parlamentar rejimdekinin eksine icra etmenin yasamayi dagit paylamasi yasamanin da icra etmeyi salmasi imkani yoxdur Qanunvericilik ve icra arasindaki elaqelerde qopuqlugu aradan qaldirmaq uzre bir yoxlama ve tarazliq sistemi inkisaf etdirilmisdir Icra etmenin bezi emeliyyatlari meselen ust seviyye idarecilerinin teyin edilmesi Senatin tesdiqini teleb edir Buna qarsiliq Bascinin da yasamadan kecen qanunlari veto etme selahiyyeti var Basciliq rejiminin doguldugu ve hele de tetbiq olundugu olkelerin basinda Amerika Birlesmis Dovletleri gelmekdedir Basciliq rejimi qanunuma icra etme ve muhakime orqanlarinin tamamile bir birlerinden musteqil ve beraber siyasi erye sahib olduqlari bir tenzimlemedir Westminster modelindeki qanunuma icra etme ic iceliyi ve nezeri olaraq yasamanin tetbiqdedirse icra etmenin ustunluyu yerine qanunuma ile icra etmeden hec birinin bir basqasina ustun gele bilmemesi sebebinden bir tarazliq ve yoxlama temin edilmek suretiyle her cur iqtidar tecrubes n i ve dikde tehlukesinin manee toredilmesi esasina gore yaradilmisdir Qanunuma orqani icindedirse ayrica bir tarazliq gudulmus Numayendeler Meclisi ehali boyukluyu beraber olan tek kursulu dar bolgelerden seciler ve ehalisi daha cox olan eyaletlere daha cox temsil imkani temin ederken Senat her eyaletden iki senator secmek suretiyle eyaletlerin beraber temsilini temin etmekdedir Yari prezident rejimleriEsas meqale Yari prezident sistemi Siyasi rejimlerden bir basqasi da yari prezident sistemidir Ilk defe De Qoll Fransasinda qurulub Bu siyasi rejimin esas xususiyyetleri bu sekilde siralana biler Dovlet bascisinin sabit bir dovr ucun umumi ses ver seciler Dovlet bascisi icra etme selahiyyetini bir bas nazirle paylasar ikili nufuz qurulusu Basci parlamentden musteqil olmaqla birlikde tek basina ve ya birbasa hokumet etmeye selahiyyetli deyil Bas nazir ve ya kabineti parlamente asili olub Bascidan musteqildirler guven oyuna tebii tabedirler ve parlament ekseriyyetinin desteyine ehtiyac duyarlar Ikili nufuz qurulusu her birimin musteqillik potensiali davam etmek qeydiyle ferqli tarazliqlara ve icra etme icinde guc agirliqlarinin surusmesine icaze verer Yari prezident rejimi Westminster modelinin bir toremesi olaraq hazirlanan ancaq konsensus rejim dizayninin xususiyyetlerinden de bezen faydalanan bir strukturca gorunusdedir Dunyada en cox taninan yari basciliq modeli 1958 Fransiz Konstitusiyasi ile Besinci Respublika tetbiqlerine movzu olan Fransiz rejimidir Xususile 1962 deyisikliyinden sonraki Fransiz Konstitusiyasi xalq terefinden yeddi illiyine secilen bir basci xalq onuyla secilen bir Millet Meclisi ve Senatdan ibaret cut meclisli bir qanunuma orqani bascinin teyin etdiyi ve qanunuma orqanina qarsi guvenoyu ile mesul lakin basci terefinden azledilebilen bir bas nazir ve nazirler kabineti ve musteqil muhakimeni nezerde tutmaqdadir Iki dovrlu ekseriyyet ve dar bolge esasina gore edilen seckilerle nisbi temsil qorunarken basciliq teskilatinin fovqelade selahiyyetlerle techiz edildiyi gorulmekdedir Fransiz yari basciliq rejiminde en kritik teskilat meclisi legv etmek erken seckiye getmek ictimai reyine referendum muraciet etmek mudafie etme ve tehlukesizlik siyasetleriyle xarici siyaseti idare etmek selahiyyetleriyle techiz edilmis olan Basciliq teskilatidir Belece icra etme ikiye ayrilmis bir Basci ile bir Bas nazir ve Nazirler kabineti Bascinin rehberliyinde isle calisaraq hokumet etmek veziyyetine getirilmisdir Meclis hokumeti rejimiParlamentar rejim ve prezident rejimleri xaricinde bir de meclis hokumeti rejimi adi verilen hokumet sistemi var Bu rejimin de ozune xas xususiyyetleri var Meclis hokumeti sistemi meclisin ustunluyu qanununa soyken dozer qanun qebul etme ve icra etme selahiyyeti Meclisde toplanmisdir Icra vezifesini boynuna goturen qurum Meclis terefinden seciler meclisin emrleri istiqametinde Meclis adina bu vezifes n i yerine yetirer Icra vezifesini boynuna goturen qurum uzvleri nazirlikler diqqete alinaraq tek tek meclis terefinden seciler Ayrica bir Bas nazir yoxdur Her baxan nazir meclise qarsi tek oz fealiyyetlerinden mesuldur Ortaq mesuliyyet haqqinda danisilan deyil Icra hakimiyyeti qanunvericlik hakimiyyeti uzerinde Meclisi dagitma kimi her hansi bir selahiyyeti yoxdur Meclisle icra arasinda gorus ixtilafi olduqda icra Meclisin al goturduyu qerar istiqametinde vezifesine davam eder Dovlet bascisinin vezifes n i Meclis terefinden secilen bir adam terefinden yene meclis adina yerine yetirilir Dovlet bascisinin vezifeleri daha cox simvolik vezifelerdir Siyasi rejim dizaynlarindan yuxarida meclis hokumeti sistemi olaraq adlandirilan modelin tetbiq olundugu olkelerin basinda Isvecre dayanmaqdadir Yuxarida da ifade edildiyi kimi bu rejimin diqqete carpan xususiyyeti qanun qebul etme ve icra etme selahiyyetinin Meclisde toplanmasidir Yeni bu sistemde quvveler birliyi qanunu etibarlidir Istinadlar Siyaset ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Huquq ile elaqedar olan bu meqale qaralamadir Meqale mezmununu zenginlesdirerek Vikipediyaya komek edin