Sisian və ya Qarakilsə rayonu Ermənistan Respublikasında rayon Rayon mərkəzi Sisian şəhəridir RayonSisian rayonuinzibati

Sisian və ya Qarakilsə rayonu — Ermənistan Respublikasında rayon. Rayon mərkəzi Sisian şəhəridir.

Sisian rayonu
Rayon

İnzibati mərkəz	Sisian
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	09.09.1930
Ləğv edilib	11 aprel 1995
Əhalisi
Əhalisi	29 768 (1989) nəfər
Rəsmi sayt

Tarixi

Qarakilsə rayonu 1930-cu il sentyabrın 9-da yaradılıb. 1940-cı il martın 2-nə qədər Qarakilsə rayonu, həmin tarixdən etibarən isə Sisian rayonu adlandırılıb. Ərazisi 1719 kv. km-dir. Rayon mərkəzi Qarakilsə (dəyişdirilmiş adı Sisian) şəhəridir. Rayon mərkəzindən İrəvan şəhərinə qədər olan məsafə 217 km-dir.

Coğrafi mövqeyi

Coğrafi vəziyyətinə görə Qarakilsə rayonu dörd tərəfdən Zəngəzur və Bərgüşad silsilələri və Sünik yaylası ilə əhatə olunub. Bazarçay çayı rayon boyu axıb gedir.

İri yaşayış məntəqələri

Qarakilsənin 1988-ci ilə kimi azərbaycanlıların yaşadıqları və həmin il tərk etməyə məcbur olduqları yaşayış məntəqələri: Qızılcıq, Sofulu, Murğuz, Şıxlar, Ağdü, Vağüdü, Urud, Ərəfsə, Comərdli, Dəstəyurd, Şəki.

Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:

Qədim türk adı	İndiki adı	Dəyişdirilmə tarixi
Əlili	Salvard	03.01.1935
Şıxlar	Qızılşəfəq	02.03.1940
Qarakilsə	Sisian	02.03.1940
	Lernaşen	02.03.1940
Məliklər	Spandaryan	04.05.1930
Dərəbas	Darbas	10.09.1946
Saybalı	Sarnakuk	10.09.1946
Məzrə	Bartsravan	10.09.1946
Ağkənd	Aşotavan	17.04.1948
Ərəfsə	Arevis	03.07.1968
Təzəkənd	Tasik	03.07.1968
Urud	Vorotan	03.07.1968
Ağdü	Aqitu	19.04.1991

Maddi-mədəni irsi

Qarakilsə bölgəsinin çox böyük tarixi var. Burada alban mədəniyyətinə məxsus çoxlu abidə yerləşir. Təəssüf ki, həmin abidələrdən ermənilər öz tarixlərini daha qədimə aparmaq üçün istifadə edirlər. Məsələn, Urud kəndi ərazisindəki qoç heykəlləri bütün dünyaya "ermənilərin daş dövrü abidəsi" kimi təqdim olunur. Ermənilər Qərbi Azərbaycan torpaqlarındakı qəbiristanlıqlarda orta əsr Azərbaycan ustaları, bədii daşyonma sənətkarları tərəfindən yaradılmış daş qoç və qoyun heykəllərini daşıyaraq İrəvan şəhərinə aparmış, onların üstündə həkk edilmiş — Azərbaycan xalqına məxsus kitabə və təsvirləri məhv edərək erməniləşdirmişlər. Qarakilisə rayonunun Urud kəndindən aparılmış qoç heykəllərin aqibəti də bu cür olmuşdur.

Qədim Azərbaycan torpağı olan Qərbi Azərbaycan ərazisinin tarixi, mədəni, dini, memarlıq abidələri ilə zəngin bir bölgə — Zəngəzur mahalının Qarakilsə rayonu ərazisindəki eramızdan əvvəl II minilliyə aid Qoşundaş tikili qalıqlarını, Zəngəzurun Səlim keçidi adlanan yerdə tikilmiş karvansaranı, Qaraqoyunlu dövlətində Çuxur-Səəd əmirlərinə aid Cəfərabad türbəsini, XIX əsrin sonunda 8-ci İmam Rzanın nəvəsi Mir Davudun və Qara Vəli kəndində Seyid Əhmədin məqbərələrini qeyd etmək olar.

Azərbaycanın sözügedən bölgəsində çoxlu sayda müqəddəs inanc obyektləri olmuşdur. XX əsrin əvvəlində Zəngəzur və İrəvan quberniyasında 391 məscid fəaliyyət göstərirdi.

Eramızdan əvvəl V–II minilliklərə aid Soyuqbulaq və Qarakilsə qayaüstü təsvirləri ilə Qobustan və Altaydakı qayaüstü təsvirlər arasındakı oxşarlıq, Nüvədi-Qarqadaşı yazıları ilə Orxan-Yenisey kitabələrinin dil və əlifba eyniliyi, qədim saray, qala və məbədlərin müxtəlif tarixi mənbələrdə əbədiləşən adları bu ərazilərin ən qədim dövrlərdən üzü bəri türk-oğuz boylarının ana yurdu olduğuna heç bir şübhə yeri qoymur. Kompleks antropoloji-arxeoloji tarixi tədqiqatlar göstərir ki, Cənubi Qafqaz regionunda heç vaxt erməni dövləti olmayıb. Hətta açılan qədim qəbirlərdəki insanların kəllə sümükləri də bu ərazidəki etnosların yalnız türk-oğuz tayfaları olduğunu sübut edir. Arxeoloji qazıntılar zamanı Qafqaz ərazisində ermənilərə aid heç bir mədəniyyət abidəsi tapılmayıb.

İstinadlar

. Archived from the original on 2014-12-22. İstifadə tarixi: 29 iyul 2015..
Ермәнистан ССР хәритәси // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. IV ҹилд: Елдәҝәз—Итабира. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1980. С. 96–97.
Karte des Kaukasischen isthmus. Entworfen und gezeichnet von J. Grässl. 1856
. 2012-03-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-11.

Xarici keçidlər

Fəxrəddin Səfərli. "Şəhid və əsir abidələrimiz" — www.dmfa.nakhchivan.az 2016-03-10 at the Wayback Machine
İlham İsmayılov. "250 illik faciələr tarixi" — www.az.atxem.az 2012-03-11 at the Wayback Machine
Hüseyn Əliyev. "Məlum abidələrimizin naməlum taleyi" — www.medeniyyet.az ^{[ölü keçid]}
Qərbi Azərbaycanın türk mənşəlli toponimləri 2014-09-04 at the Wayback Machine
İndiki Ermənistan qədim türk yurdu idi ^{[ölü keçid]}
Qərbi Azərbaycan ərazilərində yer adlarının soyqırımı ^{[ölü keçid]}

Həmçinin bax

[1] . Archived from the original on 2014-12-22. İstifadə tarixi: 29 iyul 2015..

[2] Ермәнистан ССР хәритәси // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. IV ҹилд: Елдәҝәз—Итабира. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1980. С. 96–97.

[3] Karte des Kaukasischen isthmus. Entworfen und gezeichnet von J. Grässl. 1856

[4] . 2012-03-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-11.