Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sirius ulduzu — Gecə səmasında görünən ən parlaq ulduzdur. Və Yer üzünə yaxın ən böyük ulduzdur. Sirius ulduzu parlaqlığına görə yalnız Günəş və Aydan geri qalır
| Ulduz | |||
| Sirius | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Müşahidə məlumatları (Dövr J2000.0) | |||
| Məsafə | 8,6 ± 0,04 işıq ili | ||
| Görünən ulduz ölçüsü (V) | −1,46 | ||
| Bürc | Böyük Köpək | ||
| Astrometriya | |||
| (Rv) | −5,5 ± 0,4 km/san | ||
| Parallaks (π) | 379,21 ± 1,58 mas | ||
| (V) | 11,8 | ||
| Xüsusiyyətləri | |||
| Ulduz təsnifatı | A1Vm/DA2, A1V+DA | ||
| Fiziki xüsusiyyətləri | |||
| Radius | 1,711 R☉ | ||
| 25,4 L☉ | |||
| Metallığı | 0,5 | ||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Sirius ulduzu iki ulduzdan ibarətdir: böyük və parlaq ulduza Sirius-A və digərinə Sirius-B adı verilmişdir.
Sirius-A nın diametri 2335000 km olan bir ulduz növüdür, Sirius-B nin diametri isə 12000 km olan bir ağ cırtdan ulduzdur.
Sirius-A Günəşdən 2.4 dəfə böyükdür, Sirius-B isə yer kürəsindən balaca və təxminən Venera planeti ölçüsündədir.
Sirius-A və Sirius-B bir-birinin ətrafında dönərlər və onların dönmə periodu 50 ildir.
Sirius-A ulduzu və Sirius-B ağ cırtdanı, yer kürəsindən 8.6 ışıq ili uzaqlıqdadır və yer kürəsinə ən yaxın ulduzlardan birisidir.
Sirius-A bu parlaq görünüşünü əslində işıqlandırma gücünün yanında Günəş Sisteminə yaxınlığına borcludur. Günəşə 2.6 parsek (8.47 işıq ili) uzaqlıqda oluşundan ötəri, Sirius Sistemi kosmosdakı yaxın qonşularımızdan biridir. . İşıqlandırma gücü Günəşin 25 qatı olmaqla birlikdə, Kanopus və ya Rigel kimi digər parlaq ulduzlara nisbətlə aşağıda qalır. Sirius Sisteminin yaşı 200 milyon — 300 milyon ildir. Sistemin yaranma başlanğıcında baş rolu oynayan iki göy rəngə çalan ulduzdur.
Tarixi məlumat
Ən köhnə astronomik qeydlərdə adı keçən Sirius, köhnə Misirdə Sopdet olaraq bilinərdi. Bir çox köhnə Misir məbədi, daxili otaqları Siriusu görəcək şəkildə inşa edilmişdi. Məsələn, Keops Piramidasının Kraliça otağının divarında açılan bir kanal ulduz Siriusu görmək üçün edilmişdi.
Köhnə Yunanlar, Siriusu bu itdiyi dövrdən sonra təkrar səmada görünməsinin isti və quraq yazı xəbər verdiyinə inanırlar və ayrıca bunun canlılar üzərində bitkiləri solduran, kişiləri güçsüzləşdirən, qadınları təhrik edən bəzi təsirləri olduğunu sanaraq qayğılanırdılar.
Köhnə qeydlərdə, yaz başlanğıcındakı hava şərtlərinin pozulduğu hallarda Siriusu daha çox parladığının müşahidə olunmuşdur ki, köhnə Yunan müşahidəçilərə görə bu, həmin ulduzdan mənfi təsir yaradan bəzi təsirlər yayıldığı mənasını daşıyırdı. Beləcə Sirius Qərb ədəbiyyatında "yandıran" ya da "alovlar saçan" olaraq qeydə alınmışdı. Bu ulduzun görünməsindən sonra gələn mövsüm dövrü də "yaz itinin günləri" olaraq bilinir. Vaxtilə Ege dənizindəki Ceos (Kea) adasında yaşayanlar, soyuqların azalması üçün Sirius və Zeusa qurban kəsərlər və yaz mövsümündəki təməl rolunu oynamaq üzrə təkrar meydana çıxmasına gözləyərdilər. Ulduzun parlaqlığı halına baxaraq özlərini yaxşı bir talehin gözləyib gözləmədiyini qərar verərdilər; məsələn ulduzun sisli, puslu halda və ya işığı zəif şəkildə görünməsi vəba xəbər verir mənasında başa düşülürdü. Bu adada olan e.ə. 3. əsrə aid pullardan şüalar yayan it və ulduz təsvirlərinin olması Siriusu bu adadakı əhəmiyyətini vurğulayır.
Sirius B
1844-cü ildə Alman astronomu Friedrich Bessel Sirius-ANın hərəkətindəki dəyişikliklərdən (azmalardan) Sirius-nın görünməyən bir yoldaşı (komponenti) olması lazım olduğu nəticəsinə vardı. Bu, bir başqa deyişlə, Sirius-nın yoldaşı Sirius-B nin vasitəsilə müşahidələnmədiği halda, Sirius-A nın hərəkətlərindəki dəyişikliklər müşahidələnərək, riyazi olaraq əldə olunan bir nəticə idi. 31 dekabr 1862-ci ildə Amerikalı Alvan Graham Clark o dövrün ən güclü teleskoplarından biri olan 47 sm-lik Refractor teleskopuyla ilk dəfə müşahidə edərək, Sirius-un indiki vaxtda Sirius-B olan zəif işıqlı yoldaşını müşahidə edərək beləcə, Siriusu realda cüt ulduz olduğunu ortaya çıxardı. Bu cüt ulduzdan çılpaq gözlə görüləbiləni indiki vaxtda Sirius-A olaraq adlandırılar. 1894dən bəri Sirius Sistemində müşahidədə orbit nizamsızlıqları, sistemdə üçüncü bir komponentin olduğunu ortaya qoymaqdadır; ancaq üçüncü komponentin varlığı bu günə qədər qəti olaraq (müşahidə) sübut edilməyib. Üçüncü mürəkkəb varlığı mövzusundakı görüş 1995-ci ildə ortaya qoyulmuşdur. Məlumatlara ən uyğun təxminə görə, bu üçüncü komponent 0.06 günəş kütləsinə sahib olub Sirius-nın ətrafındakı orbitini 6 ildə tamamlaması olmalıdır.
Müşahidəsi
Səmadakı ən parlaq ulduz olan Sirius-A −1.47 ən parlaq ikinci ulduz olan Canopus'a nisbətlə onun iki qatı parlaqlıqdadır. Bununla birlikdə, Ay, Yupiter və ya Venera qədər parlaq görülməz. Merkuri və Mars-da bəzən Sirius'dan daha parlaq görünürlər. Sirius yer kürəsinin demək olarki hər bölgəsindən müşahidə edilə bilər.; tək fərq, yer kürəsinin İslandiya və Grönlandın bəzi bölgələri kimi, şimal qütbünə yaxın ən şimalındakı yaşayış bölgələrində (ən şimaldakı məskunlaşma vahidləri) 73 ° 'dən sonra görülməsinin qeyri-mümkün hala gəlməsidir. Buna qarşılıq bəzi şimal şəhərlərində görülməyə başlandıqdan sonra daha yuxarı çıxmaz, məsələn St. Peterburqda üfüqün üzərində yalnız 13 ° 'ye çatır. Şimal yarımkürədə ən yaxşı görüldüyü dövr qış aylarıdır.
Sirius şərtlərə uyğun olduğunda gündüz belə çılpaq gözlə görülə bilər. Şərtlərin ən uyğun olduğu vəziyyət, səmanın açıq olduğu, müşahidəçinin yüksək bir hündürlükdə səviyyəsində olduğu, ulduzun tam təpədən keçdiyi zamandır . Sirius cüt ulduz sistemindəki orbit hərəkəti iki ulduzun bucaq uzaqlıqda minimum olaraq 3 "'də, maksimum olaraq 11"' də olmalarını təmin edər. Bir-birlərinə ən çox yaxınlaşdıqlarında, ağ cırtdanın parlaq yoldaşından ayırd edə bilmək son dərəcə çətinləşər; bu ən yaxın mövqedə Sirius-B'yi Sirius-A'dan ayırd edə bilmək üçün ən az 300 mm. açıqlıqda bir Teleskopun və ən əlverişli görüş şərtlərinin olması lazımdır .
2.6 parsek (8.6 işıq ili) uzaqlıqda olan Sirius Sistemi Günəş Sistemi'mize ən yaxın 8 ulduzdan ikisini ehtiva edən və ən yaxın beşinci sistemdir. Digər yaxın ulduzlardan Alpha Centauri, Canopus, Rigel ya da Betelgeuse kimi, parlaq görünməsinin əsas səbəbi bizə yaxınlığındandır.. , lakin işıqlandırma gücünün Günəş'imizin 25 qatı olduğunu da unutmamaq lazımdır. Siriusu ən yaxın böyük qonşusu 1.61 parsek ya da 5.24 işıq ili uzaqlıqda olan Procyon ulduzudur .. Yupiterin dörd peykini araşdırmaq üzrə 1977-ci ildə atılan Voyager 2 kosmos vasitəsinin təxminən 296.000 il sonra Siriusu 4.3 işıq ili uzağından keçəcəyi təxmin edilməkdədir .
Sirius bir-birlərindən 20 astronomik vahid uzaqlığında (təxminən Günəş ilə Uranus arasındakı uzaqlıqda), bir-birləri ətrafında tam olaraq 49.9 ildə dönən iki ağ ulduzdan ibarət olan bir cüt ulduzdur. Yoldaşı Sirius-B isə ulduz təkamülünü tamamlayaraq ağ cırtdan halına gəlmiş bir anakol ulduzudur. Kütləsi bir zamanlar Sirius-dan Z daha böyük olan Sirius-B vizual 10.000 dəfə daha az parlaqdır. Sistemin yaşının 230 milyon il olduğu təxmin edilməkdədir. Həyat proseslərinin erkən dövrlərində eliptik orbitləri 9.1 il olan iki göy rəngə çalan ağ ulduz olduqları sanılmaqdadır. 1983-cü ildə kosmosa atılan IRAS (Infrared Astronomical Satellite) rəsədxana peykində ölçüldüyündə, infraqırmızı şüa yayma səviyyəsinin sanılandan çox daha yüksək olduğu ortaya çıxmışdır. Bu, sistemə toz tapıldığının əlaməti ola bilər və cüt ulduzlarda görülməyən, qəribə bir fakt olaraq qəbul edilmişdir.
Sirius-A
Sirius cüt ulduz Sistemində iki ulduzdan böyük olanı Sirius-A'dır. Sirius, Dünyaya ən yaxın ulduzlardan biridir və yaxınlıq baxımından 7. sırada yer alır. Bəzi qaynaqlar Alfa Centauri ulduz sistemində iştirak edən üç ulduzu tək bir ulduz saydıqlarından, Siriusu Dünyaya 5. ən yaxın ulduz olduğunu yazırlar.
Sirius-A Günəşimizin 2.02 misli bir kütləyə malikdir. Astronomik "cəhd vasitəsi" (interferometer) ilə aparılan hesablamalara görə bu ulduzun bucağının 5.936 ± 0.016 olduğu təxmin edilməkdədir. Hər şey göz önündə tutulsa nəzərdə tutulan fırlanma sürəti 16 km / saniyədən aşağı olub oxu ətrafındakı bu fırlanma sürəti dairəvi formasında ekvatora doğru bir yol açacaq qədər böyük bir sürət deyil.
Yıldız nümunələrinin araşdırılması ulduzların kosmosdakı molekul buludlarının öz kütləçəkim qüvvəti altında çökməyə başlamasıyla meydana gəlməyə başladıqlarını ortaya qoymaqdadır. Bu meydana gəlmə hərəkətindən 10 milyon il sonra daxili enerji istehsalı tamamilə nüvə reaksiyalardan doğuldu. Ulduzun nüvə qismi yayılma xüsusiyyəti qazanmış hala gəldi və enerji istehsalı üçün KAO dövrü nü istifadə etdi. Sirius-nın yaranmasından milyard il sonra hidrogen ehtiyatlarını tamamilə istehlak etmiş olacağı nəzərdə tutulur və o zaman ulduz, təkamül prosesində qırmızı nəhəng mərhələsinə keçəcək, daha sonra da ağ cırtdana çevrilərək sabit halını alacaq. Sirius-A'nın spektri dərin metal xəttlər göstərməkdədir ki bu, dəmir kimi, heliumdan daha ağır elementlərin çoxluğuna işarə edir. Sirius-ANın atmosferindeki dəmir nisbəti ilə Güneş'imizin atmosferindeki dəmir nisbəti qarşılaşdırılarsa Siriusu atmosferində dəmir Günəş'imizinkinə nisbətlə üç qat çoxdur (% 316), lakin xarici təbəqənin məzmunu, ulduzun bütününün məzmunu haqqında bir göstərici sayıla bilməz. Bununla birlikdə bəzi astronomlara görə, Sirius-A Sirius-B'den ağır elementlər almış olub Günəşə nisbətən 7 qat çox dəmir ehtiva etməkdədir.
2.366.400 km-lik diametrə sahib Sirius-A təxminən 10 min Kelvin (9.727 santigrat) dərəcəsindəki səth istiliyiylə Günəşdən 4.000 Kelvin dərəcə daha istidir, Günəşin 23 qatı bir işıqlandırma gücünə malikdir, Günəşdən 23 qat daha böyük enerji ortaya çıxarmaqdadır.
Sirius A, hidrogen yanacağını istehlak edərək ömrünü tamamlamış və artıq "sönmüş" bir günəş olan yoldaşından 10.000 dəfə daha parlaqdır.
Sirius-B
Kəşf edilən ilk ağ cırtdandır. Kütləsi Günəş'imizinkinə təxminəna l də yoldaş olan Sirius-B, bilinənırtdanlarc eler içində kütləsi ən böyük olanlardan biridir. Kütləsi 0.5–06 günəş kütləsi olan sıravi birırtdanaü cəyə nisbətlə iki qat böyük bir kütləyə malikdir. Kiçik olmasına qarşı çox ağırdır, bir kub santimetr maddəsi 33 ton gəlir. Yer üzündə bu qədər ağır bir element yoxdur. Sirius-B nin meydana gəldiyi maddə ya da elementin ağırlığı, yer üzündəki ən ağır element olan osmiyum'un 1.500.000 qatıdır, lakin bu böyük kütlə, Dünya planetinin həcminə bərabər bir həcmdə, deyim yerindədirsə, "sıxışıb qalmış" dır. Səth istiliyi 25.200 Kdirlvinə, lakin artıq enerji istehsal edən daxili qaynaqlarının olmamasından ötəri get-geyuqlaşmadadırtadır. Bicırtdan cücə, təkamül müddətində, ancaq bir anakol uluşdan çıxdıqdan sonra və qırmızı nəhəng mərhələsini tamamladıqdan sonra meydana gələr. Bu hadisəni Sirius-B, təxminən 120 milyon il əvvəl, yəni indiki yaşının yarısı yaşındaykən keçirdi. Sirius- B bu hadisəni keçirmədən əvvəl, hələ bir anakol ulduzu olduğu sıralarda, kütləsi 5 günəş küt[58] olan B tipi (təxminən B4–5 n [60] bir ulduzdur. Sirius-B qırmızı nəhəng mərhələsini keçirdiyi sıralarda yoldaşı Sirius-ANın metallığını zənginləşdirə bilmişdir.
-
![image]()
Sirius
Sirius-B nin, əsas olaraq, ulduzun erkən dövrlərindəki helium füzyonuyla çıxarılmış karbon-oksigen qarışığından meydana gəldiyi sanılmaqdadır. Ulduz, daha yüngül elementlərdən ibarət olan və kütlələri fərqli olduğundan yüksək səth çəkilişi səbəbiylə ayrılmış halda yer tutan maddələrdən meydana gəlmiş bir layla qablı vəziyyətdədir, lakin bəzi astronomlara görə də Sirius-B tamamilə təkamül keçirmiş bir elementdən və ya bir növ "sıx dəmir" dən ibarətdir. Sirius-B nin səthi Dünyadakı ən sərt obyekt qəbul edilən almazdan 300 dəfə daha sərtdir. Sirius-A'dan 10.000 dəfə daha az parlaq bir "sönmüş ulduz" olduğundan və digər ulduzlara nisbətən son dərəcə kiçik olduğundan Sirius əksinə, parlaq görülməz, Dünyadan ən müasir teleskoplarla belə görülməsi çox çətindir. Diametri 12.000 km. olmaqla birlikdə çəkiliş sahəsi Yerinkindən 350.000 dəfə daha güclüdür.
İstinadlar
- Ducati J. R. Catalogue of Stellar Photometry in Johnson's 11-color system (ing.). 2002. Vol. 2237.
- Gontcharov G. A. Pulkovo Compilation of Radial Velocities for 35 495 Hipparcos stars in a common system (ing.). // Ast. Lett. / R. Sunyaev Nauka, Springer Science+Business Media, 2006. Vol. 32, Iss. 11. P. 759–771. ISSN 1063-7737; 1562-6873; 0320-0108; 0360-0327 doi:10.1134/S1063773706110065 arXiv:1606.08053
- Leeuwen F. v. Validation of the new Hipparcos reduction (ing.). // Astron. Astrophys. / T. Forveille EDP Sciences, 2007. Vol. 474, Iss. 2. P. 653–664. ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 doi:10.1051/0004-6361:20078357 arXiv:0708.1752
- Perryman, M. A. C., Lindegren L., Kovalevsky J., Hoeg E., Bastian U., Bernacca P. L., Crézé M., Donati F., Grenon M., Grewing M. et al. The HIPPARCOS Catalogue (ing.). // Astron. Astrophys. / T. Forveille EDP Sciences, 1997. Vol. 323. P. L49–L52. ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846
- Skiff B. A. General Catalogue of Stellar Spectral Classifications. 2013. C. 1. S. 2023.
- Qiu H. M., Zhao G., Chen Y. Q., Li Z. W. The Abundance Patterns of Sirius and Vega (ing.). // Astrophys. J. / E. Vishniac IOP Publishing, 2001. Vol. 548, Iss. 2. P. 953–965. ISSN 0004-637X; 1538-4357 doi:10.1086/319000
Xarici keçidlər
- Astronomy Picture of the Day of Sirius B in x-ray
- Discussion on Dogon issue
- Sirius time
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sirius ulduzu Gece semasinda gorunen en parlaq ulduzdur Ve Yer uzune yaxin en boyuk ulduzdur Sirius ulduzu parlaqligina gore yalniz Gunes ve Aydan geri qalirUlduzSiriusMusahide melumatlari Dovr J2000 0 Mesafe 8 6 0 04 isiq iliGorunen ulduz olcusu V 1 46Burc Boyuk KopekAstrometriya Rv 5 5 0 4 km sanParallaks p 379 21 1 58 mas V 11 8XususiyyetleriUlduz tesnifati A1Vm DA2 A1V DAFiziki xususiyyetleriRadius 1 711 R 25 4 L Metalligi 0 5Diger teyinatlarLHS 219k NSV 17173 RAFGL 1007 TD1 8027 UBV 6709 WDS J06451 1643A BC ADS 5423 A CCDM J06451 1643A CEL 1368 FK5 257 GCRV 4392 GJ 244 A HD 48915A IDS 06408 1635 A JP11 1425 LFT 486 LPM 243 LTT 2638 N30 1470 NLTT 16953 PLX 1577 PMC 90 93 186 PPM 217626 ROT 1088 UBV M 12413 uvby98 100048915 A Zkh 91 BD 16 1591A TYC 5949 2777 1 SBC7 288 PM 06430 1639A HGAM 556 Ci 20 396 CSI 16 1591 1 SBC9 416 WEB 6525 Vikianbarda elaqeli mediafayllarSirius A ve Sirius B Sirius A ve GunesBu adin diger istifade formalari ucun bax Sirius deqiqlesdirme Sirius ulduzu iki ulduzdan ibaretdir boyuk ve parlaq ulduza Sirius A ve digerine Sirius B adi verilmisdir Sirius A nin diametri 2335000 km olan bir ulduz novudur Sirius B nin diametri ise 12000 km olan bir ag cirtdan ulduzdur Sirius A Gunesden 2 4 defe boyukdur Sirius B ise yer kuresinden balaca ve texminen Venera planeti olcusundedir Sirius A ve Sirius B bir birinin etrafinda donerler ve onlarin donme periodu 50 ildir Sirius A ulduzu ve Sirius B ag cirtdani yer kuresinden 8 6 isiq ili uzaqliqdadir ve yer kuresine en yaxin ulduzlardan birisidir Sirius A bu parlaq gorunusunu eslinde isiqlandirma gucunun yaninda Gunes Sistemine yaxinligina borcludur Gunese 2 6 parsek 8 47 isiq ili uzaqliqda olusundan oteri Sirius Sistemi kosmosdaki yaxin qonsularimizdan biridir Isiqlandirma gucu Gunesin 25 qati olmaqla birlikde Kanopus ve ya Rigel kimi diger parlaq ulduzlara nisbetle asagida qalir Sirius Sisteminin yasi 200 milyon 300 milyon ildir Sistemin yaranma baslangicinda bas rolu oynayan iki goy renge calan ulduzdur Tarixi melumatEn kohne astronomik qeydlerde adi kecen Sirius kohne Misirde Sopdet olaraq bilinerdi Bir cox kohne Misir mebedi daxili otaqlari Siriusu gorecek sekilde insa edilmisdi Meselen Keops Piramidasinin Kralica otaginin divarinda acilan bir kanal ulduz Siriusu gormek ucun edilmisdi Kohne Yunanlar Siriusu bu itdiyi dovrden sonra tekrar semada gorunmesinin isti ve quraq yazi xeber verdiyine inanirlar ve ayrica bunun canlilar uzerinde bitkileri solduran kisileri gucsuzlesdiren qadinlari tehrik eden bezi tesirleri oldugunu sanaraq qaygilanirdilar Kohne qeydlerde yaz baslangicindaki hava sertlerinin pozuldugu hallarda Siriusu daha cox parladiginin musahide olunmusdur ki kohne Yunan musahidecilere gore bu hemin ulduzdan menfi tesir yaradan bezi tesirler yayildigi menasini dasiyirdi Belece Sirius Qerb edebiyyatinda yandiran ya da alovlar sacan olaraq qeyde alinmisdi Bu ulduzun gorunmesinden sonra gelen movsum dovru de yaz itinin gunleri olaraq bilinir Vaxtile Ege denizindeki Ceos Kea adasinda yasayanlar soyuqlarin azalmasi ucun Sirius ve Zeusa qurban keserler ve yaz movsumundeki temel rolunu oynamaq uzre tekrar meydana cixmasina gozleyerdiler Ulduzun parlaqligi halina baxaraq ozlerini yaxsi bir talehin gozleyib gozlemediyini qerar vererdiler meselen ulduzun sisli puslu halda ve ya isigi zeif sekilde gorunmesi veba xeber verir menasinda basa dusulurdu Bu adada olan e e 3 esre aid pullardan sualar yayan it ve ulduz tesvirlerinin olmasi Siriusu bu adadaki ehemiyyetini vurgulayir Sirius B1844 cu ilde Alman astronomu Friedrich Bessel Sirius ANin hereketindeki deyisikliklerden azmalardan Sirius nin gorunmeyen bir yoldasi komponenti olmasi lazim oldugu neticesine vardi Bu bir basqa deyisle Sirius nin yoldasi Sirius B nin vasitesile musahidelenmedigi halda Sirius A nin hereketlerindeki deyisiklikler musahidelenerek riyazi olaraq elde olunan bir netice idi 31 dekabr 1862 ci ilde Amerikali Alvan Graham Clark o dovrun en guclu teleskoplarindan biri olan 47 sm lik Refractor teleskopuyla ilk defe musahide ederek Sirius un indiki vaxtda Sirius B olan zeif isiqli yoldasini musahide ederek belece Siriusu realda cut ulduz oldugunu ortaya cixardi Bu cut ulduzdan cilpaq gozle gorulebileni indiki vaxtda Sirius A olaraq adlandirilar 1894den beri Sirius Sisteminde musahidede orbit nizamsizliqlari sistemde ucuncu bir komponentin oldugunu ortaya qoymaqdadir ancaq ucuncu komponentin varligi bu gune qeder qeti olaraq musahide subut edilmeyib Ucuncu murekkeb varligi movzusundaki gorus 1995 ci ilde ortaya qoyulmusdur Melumatlara en uygun texmine gore bu ucuncu komponent 0 06 gunes kutlesine sahib olub Sirius nin etrafindaki orbitini 6 ilde tamamlamasi olmalidir MusahidesiSemadaki en parlaq ulduz olan Sirius A 1 47 en parlaq ikinci ulduz olan Canopus a nisbetle onun iki qati parlaqliqdadir Bununla birlikde Ay Yupiter ve ya Venera qeder parlaq gorulmez Merkuri ve Mars da bezen Sirius dan daha parlaq gorunurler Sirius yer kuresinin demek olarki her bolgesinden musahide edile biler tek ferq yer kuresinin Islandiya ve Gronlandin bezi bolgeleri kimi simal qutbune yaxin en simalindaki yasayis bolgelerinde en simaldaki meskunlasma vahidleri 73 den sonra gorulmesinin qeyri mumkun hala gelmesidir Buna qarsiliq bezi simal seherlerinde gorulmeye baslandiqdan sonra daha yuxari cixmaz meselen St Peterburqda ufuqun uzerinde yalniz 13 ye catir Simal yarimkurede en yaxsi gorulduyu dovr qis aylaridir Sirius sertlere uygun oldugunda gunduz bele cilpaq gozle gorule biler Sertlerin en uygun oldugu veziyyet semanin aciq oldugu musahidecinin yuksek bir hundurlukde seviyyesinde oldugu ulduzun tam tepeden kecdiyi zamandir Sirius cut ulduz sistemindeki orbit hereketi iki ulduzun bucaq uzaqliqda minimum olaraq 3 de maksimum olaraq 11 de olmalarini temin eder Bir birlerine en cox yaxinlasdiqlarinda ag cirtdanin parlaq yoldasindan ayird ede bilmek son derece cetinleser bu en yaxin movqede Sirius B yi Sirius A dan ayird ede bilmek ucun en az 300 mm aciqliqda bir Teleskopun ve en elverisli gorus sertlerinin olmasi lazimdir 2 6 parsek 8 6 isiq ili uzaqliqda olan Sirius Sistemi Gunes Sistemi mize en yaxin 8 ulduzdan ikisini ehtiva eden ve en yaxin besinci sistemdir Diger yaxin ulduzlardan Alpha Centauri Canopus Rigel ya da Betelgeuse kimi parlaq gorunmesinin esas sebebi bize yaxinligindandir lakin isiqlandirma gucunun Gunes imizin 25 qati oldugunu da unutmamaq lazimdir Siriusu en yaxin boyuk qonsusu 1 61 parsek ya da 5 24 isiq ili uzaqliqda olan Procyon ulduzudur Yupiterin dord peykini arasdirmaq uzre 1977 ci ilde atilan Voyager 2 kosmos vasitesinin texminen 296 000 il sonra Siriusu 4 3 isiq ili uzagindan kececeyi texmin edilmekdedir Sirius bir birlerinden 20 astronomik vahid uzaqliginda texminen Gunes ile Uranus arasindaki uzaqliqda bir birleri etrafinda tam olaraq 49 9 ilde donen iki ag ulduzdan ibaret olan bir cut ulduzdur Yoldasi Sirius B ise ulduz tekamulunu tamamlayaraq ag cirtdan halina gelmis bir anakol ulduzudur Kutlesi bir zamanlar Sirius dan Z daha boyuk olan Sirius B vizual 10 000 defe daha az parlaqdir Sistemin yasinin 230 milyon il oldugu texmin edilmekdedir Heyat proseslerinin erken dovrlerinde eliptik orbitleri 9 1 il olan iki goy renge calan ag ulduz olduqlari sanilmaqdadir 1983 cu ilde kosmosa atilan IRAS Infrared Astronomical Satellite resedxana peykinde olculduyunde infraqirmizi sua yayma seviyyesinin sanilandan cox daha yuksek oldugu ortaya cixmisdir Bu sisteme toz tapildiginin elameti ola biler ve cut ulduzlarda gorulmeyen qeribe bir fakt olaraq qebul edilmisdir Sirius ASirius cut ulduz Sisteminde iki ulduzdan boyuk olani Sirius A dir Sirius Dunyaya en yaxin ulduzlardan biridir ve yaxinliq baximindan 7 sirada yer alir Bezi qaynaqlar Alfa Centauri ulduz sisteminde istirak eden uc ulduzu tek bir ulduz saydiqlarindan Siriusu Dunyaya 5 en yaxin ulduz oldugunu yazirlar Sirius A Gunesimizin 2 02 misli bir kutleye malikdir Astronomik cehd vasitesi interferometer ile aparilan hesablamalara gore bu ulduzun bucaginin 5 936 0 016 oldugu texmin edilmekdedir Her sey goz onunde tutulsa nezerde tutulan firlanma sureti 16 km saniyeden asagi olub oxu etrafindaki bu firlanma sureti dairevi formasinda ekvatora dogru bir yol acacaq qeder boyuk bir suret deyil Yildiz numunelerinin arasdirilmasi ulduzlarin kosmosdaki molekul buludlarinin oz kutlecekim quvveti altinda cokmeye baslamasiyla meydana gelmeye basladiqlarini ortaya qoymaqdadir Bu meydana gelme hereketinden 10 milyon il sonra daxili enerji istehsali tamamile nuve reaksiyalardan doguldu Ulduzun nuve qismi yayilma xususiyyeti qazanmis hala geldi ve enerji istehsali ucun KAO dovru nu istifade etdi Sirius nin yaranmasindan milyard il sonra hidrogen ehtiyatlarini tamamile istehlak etmis olacagi nezerde tutulur ve o zaman ulduz tekamul prosesinde qirmizi neheng merhelesine kececek daha sonra da ag cirtdana cevrilerek sabit halini alacaq Sirius A nin spektri derin metal xettler gostermekdedir ki bu demir kimi heliumdan daha agir elementlerin coxluguna isare edir Sirius ANin atmosferindeki demir nisbeti ile Gunes imizin atmosferindeki demir nisbeti qarsilasdirilarsa Siriusu atmosferinde demir Gunes imizinkine nisbetle uc qat coxdur 316 lakin xarici tebeqenin mezmunu ulduzun butununun mezmunu haqqinda bir gosterici sayila bilmez Bununla birlikde bezi astronomlara gore Sirius A Sirius B den agir elementler almis olub Gunese nisbeten 7 qat cox demir ehtiva etmekdedir 2 366 400 km lik diametre sahib Sirius A texminen 10 min Kelvin 9 727 santigrat derecesindeki seth istiliyiyle Gunesden 4 000 Kelvin derece daha istidir Gunesin 23 qati bir isiqlandirma gucune malikdir Gunesden 23 qat daha boyuk enerji ortaya cixarmaqdadir Sirius A hidrogen yanacagini istehlak ederek omrunu tamamlamis ve artiq sonmus bir gunes olan yoldasindan 10 000 defe daha parlaqdir Sirius BKesf edilen ilk ag cirtdandir Kutlesi Gunes imizinkine texminena l de yoldas olan Sirius B bilinenirtdanlarc eler icinde kutlesi en boyuk olanlardan biridir Kutlesi 0 5 06 gunes kutlesi olan siravi birirtdanau ceye nisbetle iki qat boyuk bir kutleye malikdir Kicik olmasina qarsi cox agirdir bir kub santimetr maddesi 33 ton gelir Yer uzunde bu qeder agir bir element yoxdur Sirius B nin meydana geldiyi madde ya da elementin agirligi yer uzundeki en agir element olan osmiyum un 1 500 000 qatidir lakin bu boyuk kutle Dunya planetinin hecmine beraber bir hecmde deyim yerindedirse sixisib qalmis dir Seth istiliyi 25 200 Kdirlvine lakin artiq enerji istehsal eden daxili qaynaqlarinin olmamasindan oteri get geyuqlasmadadirtadir Bicirtdan cuce tekamul muddetinde ancaq bir anakol ulusdan cixdiqdan sonra ve qirmizi neheng merhelesini tamamladiqdan sonra meydana geler Bu hadiseni Sirius B texminen 120 milyon il evvel yeni indiki yasinin yarisi yasindayken kecirdi Sirius B bu hadiseni kecirmeden evvel hele bir anakol ulduzu oldugu siralarda kutlesi 5 gunes kut 58 olan B tipi texminen B4 5 n 60 bir ulduzdur Sirius B qirmizi neheng merhelesini kecirdiyi siralarda yoldasi Sirius ANin metalligini zenginlesdire bilmisdir Sirius Sirius B nin esas olaraq ulduzun erken dovrlerindeki helium fuzyonuyla cixarilmis karbon oksigen qarisigindan meydana geldiyi sanilmaqdadir Ulduz daha yungul elementlerden ibaret olan ve kutleleri ferqli oldugundan yuksek seth cekilisi sebebiyle ayrilmis halda yer tutan maddelerden meydana gelmis bir layla qabli veziyyetdedir lakin bezi astronomlara gore de Sirius B tamamile tekamul kecirmis bir elementden ve ya bir nov six demir den ibaretdir Sirius B nin sethi Dunyadaki en sert obyekt qebul edilen almazdan 300 defe daha sertdir Sirius A dan 10 000 defe daha az parlaq bir sonmus ulduz oldugundan ve diger ulduzlara nisbeten son derece kicik oldugundan Sirius eksine parlaq gorulmez Dunyadan en muasir teleskoplarla bele gorulmesi cox cetindir Diametri 12 000 km olmaqla birlikde cekilis sahesi Yerinkinden 350 000 defe daha gucludur IstinadlarDucati J R Catalogue of Stellar Photometry in Johnson s 11 color system ing 2002 Vol 2237 Gontcharov G A Pulkovo Compilation of Radial Velocities for 35 495 Hipparcos stars in a common system ing Ast Lett R Sunyaev Nauka Springer Science Business Media 2006 Vol 32 Iss 11 P 759 771 ISSN 1063 7737 1562 6873 0320 0108 0360 0327 doi 10 1134 S1063773706110065 arXiv 1606 08053 Leeuwen F v Validation of the new Hipparcos reduction ing Astron Astrophys T Forveille EDP Sciences 2007 Vol 474 Iss 2 P 653 664 ISSN 0004 6361 0365 0138 1432 0746 1286 4846 doi 10 1051 0004 6361 20078357 arXiv 0708 1752 Perryman M A C Lindegren L Kovalevsky J Hoeg E Bastian U Bernacca P L Creze M Donati F Grenon M Grewing M et al The HIPPARCOS Catalogue ing Astron Astrophys T Forveille EDP Sciences 1997 Vol 323 P L49 L52 ISSN 0004 6361 0365 0138 1432 0746 1286 4846 Skiff B A General Catalogue of Stellar Spectral Classifications 2013 C 1 S 2023 Qiu H M Zhao G Chen Y Q Li Z W The Abundance Patterns of Sirius and Vega ing Astrophys J E Vishniac IOP Publishing 2001 Vol 548 Iss 2 P 953 965 ISSN 0004 637X 1538 4357 doi 10 1086 319000Xarici kecidlerVikianbarda Sirius ile elaqeli mediafayllar var Astronomy Picture of the Day of Sirius B in x ray Discussion on Dogon issue Sirius time