Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sipahi üsyanı — Hindistanda ingilis müstəmləkəçilərinə qarşı milli- qurtuluş mübarizəsi.
Üsyanın səbəbləri və iştirakçıları
Üsyanın hərəkətverici qüvvəsi icma-kəndliləri və şəhər sənətkarları idi; hərbi qüvvəsi isə — əsasən əkinçi kastalardan təşkil olunan benqal ordusunun sipahi alayları; üsyana feodallar başçılıq edirdi. Şimali Hindistanda yerləşən benqal ordusunun tərkibində 21,4 min ingilis və 137,5 min hindli(112 min. piyada, 19,3 min süvari, 4,7 min topçu, 1,5 min sapör və minör) var idi. Üsyanın səbəbi: icma-kəndlilərinin üzərinə qoyulan və onların torpaqlarının itirilməsinə gətirən, verginin kəskin artırılması; sənətkarların, ingilis sənayesinin istehsal etdiyi məmulatlarla rəqabətə dözə bilmədiklərinə görə müflis olması; brahmanların vergi imtiyazlarının ləğv edilməsi; sipahilərin Benqaliyadan kənarda vuruşduqlarına görə aldıqları maaş artımından və başqa imtiyazlardan məhrum olunması; ingilislər tərəfindən iri feodallarının mülklərinin ılindən alınması; dini və kasta ziddiyətləri idi. 1857-ci ilin əvvəlində benqal ordusunda ingilislərə qarşı üsyan başladı. Fevral və martda üsyanlar Barrakpur şəhərində baş verdi. Sipahi alaylarında gizli özünüidarə orqanları yaranmağa başladı (lar), onların üzvləri ingilislərə qarşı ümumi üsyanın təbliğatını aparırdılar. Lakin üsyana hazırlıq pərakəndə gedirdi, ümumi mərkəz yox idi. Bilavasitə bəhanə isə, ingilis ordusunda tətbiq olunması idi. Bu tüfənglər donuz ya da inək piyi ilə yağlanırdı, indusların və müsəlmanların buna toxunması isə mümkün deyildi.
Üsyanın genişlənməsi
1857-ci il mayın 10-da Dehlidən 60 km. şimal-şərqdəki Mirut(Meratx)şəhərində benqal ordusunun üç sipahi alayı üsyan etdi. Mirutdakı qiyam tərkibində 135 min sipahi olan benqal ordusunun ingilis əleyhinə üsyanına işarə oldu. Alaylar Dehliyə tərəf yeridi və orada qarnizonun başqa üsyan etmiş hissələri ilə birləşdilər. Onları paytaxtın və ətraf kəndlərin əhalisi dəstəklədi. Üsyan tezliklə Pəncabdan Benqaliyaya qədər böyük əraziyə yayıldı və ümumxalq qurtuluş müharibəsinə çevrildi. Üsyanın əsas mərkəzləri Dehli, Kanpur və Lakhnau oldular. Üsyançılar Böyük moğolların hakimiyətinin bərpa olunmasını bəyan etdilər. Üsyançılar ingilis hərbi və mülki məmur və zabitlərini, milli satqınları məhv edirdilər, silah, sursat və təchizat anbarlarını ələ keçirirdilər. Yarağlanaraq onlar qalaları, möhkəmləndirilmiş rayonları və məntəqələri tuturdular. İngilislər nisbətən sakit olan cənuba qaçırdılar. Birinci gözlənilməz zərbədən özlərinə gələn ingilislər üsyanın yatırılmasına başladılar. 1857-ci il iyunun əvvəlində onların əsas qüvvələri Pəncabdan Dehliyə birinci hucumlarına keçdilər. başçılığı altında paytaxtın müdafiəsi dörd aydan çox çəkdi. Xüsusi ilə topçular peşəkarlığa görə hətta ingilislərdən daha üstün idilər. Üsyançılar qəfil cinah zərbə, düşmənin kiçik qruplarının dövrəyə alınaraq məhv edilməsi, gecə hucumları və pusqu taktikalarını tədbiq edirdilər. Ancaq ingilislər şəhəri ələ keçirə bildilər. Dehlinin mühasirəsi ilə eyni vaxtı, ingilislər Kəlkütədən Qanq çayı vadisi ilə ikinci hucumlarına başladılar. Onlar Lakhnauya yaxınlaşdılar, ancaq şəhəri ala bilmədilər: onu, Əud Əhməd Şahın başçılığı ilə 50 min sipahi və könüllü müdafiə edirdi. İngilislər geri çəkildilər. 1858-ci il martın əvvəlində ingilislər 45 minlik qoşunla şəhərə yaxınlaşdılar və martın 14-də onun mühasirəsinə başladılar. 19 mart 1858-ci ildə Lakhnau alındı. İngilislər əsir düşmüş üsyançılara qarşı vəhşicəsinə davrandılar, onlar ailələri ilə birlikdə kütləvi surətdə güllələnirdi. Buna baxmayaraq üsyançılar mübarizəni davam edirdilər. İngilislər daha iki cəza yürüşü təşkil etdilər: biri Bandaya, başqası Bombey Qvaliyara. Üsyanın mərkəzi Chansi oldu, burada üsyana başçılıq edirdi. Inadlı müqavimətə baxmayaraq ingilislər 1858-ci ilin aprelində şəhəri aldılar. və başçılığı altındakı 120 min üsyançı cəngəlliklərə çəkilərək apardıqları partizan müharibəsi 1859-cu ilin mayına qədər davam etdi.
Məğlubiyətin səbəbləri
Üsyanın məğlubiyətinin əsas səbəbi üsyançıların arasında yekdilliyin olmaması idi. Hindistan feodallarını ölkənin azad olunmasından daha çox öz imtiyazları maraqlandırırdı. Əvvəlcə üsyana qoşulan iri feodallar tezliklə ingilislərin tərəfinə keçdilər. Üsyançıların vahid mərkəzi yox idi. Bundan başqa müstəmləkəçilər hərbi mənada daha güclü idi. Üsyançılar isə daha çox qeyri-nizami qoşunlarla təmsil olunurdu. Feodalların müdafiə taktikası müstəmləkəçilərə təşəbbüsü ələ almağa imkan verdi. Məğlubiyətə baxmayaraq Sipahi üsyanı ingilis müstəmləkəçilik siyasəti üçün sarsıdıcı zərbə oldu. Tezliklə Ost-Hind kompaniyası ləğv edildi. Xüsusi ilə şimalda üsyan o qədər güclü idi ki, ingilislər Britaniya imperiyasının mühüm resurslarını bu üsyanın yatırılmasına yönəltməli oldular.
Mənbə
- Советская военная энциклопедия Москва 1980 Военное издательство министерства обороны СССР T. 3 səh.524
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sipahi usyani Hindistanda ingilis mustemlekecilerine qarsi milli qurtulus mubarizesi Usyanin sebebleri ve istirakcilariUsyanin hereketverici quvvesi icma kendlileri ve seher senetkarlari idi herbi quvvesi ise esasen ekinci kastalardan teskil olunan benqal ordusunun sipahi alaylari usyana feodallar basciliq edirdi Simali Hindistanda yerlesen benqal ordusunun terkibinde 21 4 min ingilis ve 137 5 min hindli 112 min piyada 19 3 min suvari 4 7 min topcu 1 5 min sapor ve minor var idi Usyanin sebebi icma kendlilerinin uzerine qoyulan ve onlarin torpaqlarinin itirilmesine getiren verginin keskin artirilmasi senetkarlarin ingilis senayesinin istehsal etdiyi memulatlarla reqabete doze bilmediklerine gore muflis olmasi brahmanlarin vergi imtiyazlarinin legv edilmesi sipahilerin Benqaliyadan kenarda vurusduqlarina gore aldiqlari maas artimindan ve basqa imtiyazlardan mehrum olunmasi ingilisler terefinden iri feodallarinin mulklerinin ilinden alinmasi dini ve kasta ziddiyetleri idi 1857 ci ilin evvelinde benqal ordusunda ingilislere qarsi usyan basladi Fevral ve martda usyanlar Barrakpur seherinde bas verdi Sipahi alaylarinda gizli ozunuidare orqanlari yaranmaga basladi lar onlarin uzvleri ingilislere qarsi umumi usyanin tebligatini aparirdilar Lakin usyana hazirliq perakende gedirdi umumi merkez yox idi Bilavasite behane ise ingilis ordusunda tetbiq olunmasi idi Bu tufengler donuz ya da inek piyi ile yaglanirdi induslarin ve muselmanlarin buna toxunmasi ise mumkun deyildi Usyanin genislenmesi1857 ci il mayin 10 da Dehliden 60 km simal serqdeki Mirut Meratx seherinde benqal ordusunun uc sipahi alayi usyan etdi Mirutdaki qiyam terkibinde 135 min sipahi olan benqal ordusunun ingilis eleyhine usyanina isare oldu Alaylar Dehliye teref yeridi ve orada qarnizonun basqa usyan etmis hisseleri ile birlesdiler Onlari paytaxtin ve etraf kendlerin ehalisi destekledi Usyan tezlikle Pencabdan Benqaliyaya qeder boyuk eraziye yayildi ve umumxalq qurtulus muharibesine cevrildi Usyanin esas merkezleri Dehli Kanpur ve Lakhnau oldular Usyancilar Boyuk mogollarin hakimiyetinin berpa olunmasini beyan etdiler Usyancilar ingilis herbi ve mulki memur ve zabitlerini milli satqinlari mehv edirdiler silah sursat ve techizat anbarlarini ele kecirirdiler Yaraglanaraq onlar qalalari mohkemlendirilmis rayonlari ve menteqeleri tuturdular Ingilisler nisbeten sakit olan cenuba qacirdilar Birinci gozlenilmez zerbeden ozlerine gelen ingilisler usyanin yatirilmasina basladilar 1857 ci il iyunun evvelinde onlarin esas quvveleri Pencabdan Dehliye birinci hucumlarina kecdiler basciligi altinda paytaxtin mudafiesi dord aydan cox cekdi Xususi ile topcular pesekarliga gore hetta ingilislerden daha ustun idiler Usyancilar qefil cinah zerbe dusmenin kicik qruplarinin dovreye alinaraq mehv edilmesi gece hucumlari ve pusqu taktikalarini tedbiq edirdiler Ancaq ingilisler seheri ele kecire bildiler Dehlinin muhasiresi ile eyni vaxti ingilisler Kelkuteden Qanq cayi vadisi ile ikinci hucumlarina basladilar Onlar Lakhnauya yaxinlasdilar ancaq seheri ala bilmediler onu Eud Ehmed Sahin basciligi ile 50 min sipahi ve konullu mudafie edirdi Ingilisler geri cekildiler 1858 ci il martin evvelinde ingilisler 45 minlik qosunla sehere yaxinlasdilar ve martin 14 de onun muhasiresine basladilar 19 mart 1858 ci ilde Lakhnau alindi Ingilisler esir dusmus usyancilara qarsi vehsicesine davrandilar onlar aileleri ile birlikde kutlevi suretde gullelenirdi Buna baxmayaraq usyancilar mubarizeni davam edirdiler Ingilisler daha iki ceza yurusu teskil etdiler biri Bandaya basqasi Bombey Qvaliyara Usyanin merkezi Chansi oldu burada usyana basciliq edirdi Inadli muqavimete baxmayaraq ingilisler 1858 ci ilin aprelinde seheri aldilar ve basciligi altindaki 120 min usyanci cengelliklere cekilerek apardiqlari partizan muharibesi 1859 cu ilin mayina qeder davam etdi Meglubiyetin sebebleriVasili Veressaginin 1884 cu ilde cekdiyi Hind usyaninin yatirilmasi eseri Usyanin meglubiyetinin esas sebebi usyancilarin arasinda yekdilliyin olmamasi idi Hindistan feodallarini olkenin azad olunmasindan daha cox oz imtiyazlari maraqlandirirdi Evvelce usyana qosulan iri feodallar tezlikle ingilislerin terefine kecdiler Usyancilarin vahid merkezi yox idi Bundan basqa mustemlekeciler herbi menada daha guclu idi Usyancilar ise daha cox qeyri nizami qosunlarla temsil olunurdu Feodallarin mudafie taktikasi mustemlekecilere tesebbusu ele almaga imkan verdi Meglubiyete baxmayaraq Sipahi usyani ingilis mustemlekecilik siyaseti ucun sarsidici zerbe oldu Tezlikle Ost Hind kompaniyasi legv edildi Xususi ile simalda usyan o qeder guclu idi ki ingilisler Britaniya imperiyasinin muhum resurslarini bu usyanin yatirilmasina yoneltmeli oldular MenbeSovetskaya voennaya enciklopediya Moskva 1980 Voennoe izdatelstvo ministerstva oborony SSSR T 3 seh 524