Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Serir və ya Sarir, yerli mənbələrdə Tavyak (qum. Тав Йак — dağ tərəfi) — VI-XII əsrlərdə dağlı Dağıstanda mövcud olmuş orta əsr dövləti. Buranın sakinləri avarlar,qumuqlar,, , laklar və digər Dağıstan xalqlarının əcdadları idilər.
| Serir | |
|---|---|
| Paytaxt | Xumrac (Xunzax və ya Gimri) |
| İdarəetmə forması | monarxiya |
Adı
Dövlətin adı ərəblərin yerli hökmdarlara verdikləri titula köklənir: "sahib əs-serir" — "taxt sahibi".
Professor A.R. Şixsaidovun fikrinə görə, "Serir" adı fars-ərəb coğrafi ənənəsi ilə əlaqəlidir. Ərəb müəllifləri dağlıq Dağıstan ərazisini "taxt sahibi" torpağı adlandırır, yəni "Sahib əs-serir", onlar bu adı Sasanilərin son nümayəndəsinin qızıl taxtı əfsanəsi ilə əlaqələndirirlər, hansı ki güya elə bəxtsiz hökmdar tərəfindən Dağıstana göndərilmişdir. Bu termin ərəb deyil fars mənşəlidir və daha çox ehtimal olunur ki, Serir gürcülərin "mtiuleti" sözü ilə eyni məna daşıyır, yəni "dağlar ölkəsi" və ya "dağlılar ölkəsi". Bu ad ərəbcə söz olan "serir"ə (taxt) yox, farscadakı "ser" (dağ) sözü ilə eyniköklüdür.
"Serır" termininin etimologiyasına dair bu fikir, əslində 1930-cu illərin sonunda sovet və erməni tarixçi irəli sürdüyü fərziyyəni təkrarlayır, hansı ki "Serir" sözünün farscadan "dağlar ölkəsi" və ya "dağ ölkəsi" mənasını daşıdığını hesab edirdi (eynilə "Dağ" və "stan" (ölkə) olduğu kimi).
Avar etnoqrafiyası üzrə tanınmış tədqiqatçı A.İ.İslamməhəmmədov da oxşar fikrə sahibdir. O, yazır ki, "Serir olaraq bu ölkəni VII-VIII əsrlərin ərəb müəllifləri adlandırıb. Adın mənşəyi aydın deyil: onu İran padşahının qızıl taxtı əfsanəsi ilə əlaqələndirilər (VII əsrin əvvəlləri), güya taxtı özlərindən öncə Dağıstan dağları kimi təhlükəsiz yerə yollayıblar ki, orada ona əyləşsinlər. Lakin padişah öldürüldü. "Sahib əs-Serir" ərəbcədən "Taxt sahibi" deməkdir; digər izahı fars sözü "ser"dən irəli gəlir ki, o da "baş, dağ zirvəsi" və müvafiq olaraq "dağ ölkəsi" deməkdir.
Ərazisi
Dövrümüzə çatan təsvirlərdə Serir dövləti əhalisi sıx olan və çoxsaylı qalalarla yaxşı möhkəmləndirilmişbir ölkə kimi xarakterizə olunur. Paytaxtı "Xumrac" şəhəri idi, hansı ki müasir Xunzax adlı avar kəndi ilə eyniləşdirilir. Görünən odur ki, Semender sahil bölgəsinin şimal hissəsində, sonrakı Tarki (və ya Tarxu) və indiki Petrovsk ətrafında yerləşirdi. Sahilin bu hissəsinə ən yaxın olan Serir dövləti avar xalqının yaşadığı bölgə ilə uyğun gəlir.
Çiçəklənmə dövründə Serir ərazisi müasir Dağıstanın həm dağlıq, həm də dağətəyi hissələrini və onun xaricindəki qonşu torpaqları ehtiva edirdi.
Serir şahı Filan şah adını daşıyırdı və xristian idi. Bəzi tarixçilərin fikirlərinə görə, ərəblər tərəfindən məğlub edilən Sasanilər sülaləsinin son padşahı Yezdəgird Xorasana çəkildi və Bəhram Çubin qəbiləsindən olan əyanını Qafqaz dağlarına göndərdi. Buna görə Serir adlandırılan bölgəni mənimsəyən sonuncu onu nəvələrinə miras olaraq qoydu. Nizami Gəncəvi bu adın mənşəyini oradaki mağaralarda yerləşən Keyxosrovun taxtı və tacına görə təyin edirdi. Digərləri isə ölkənin Serir adlandırılması yerli hökmdarlara verilən qızıl taxta oturmaq hüququ ilə bağlı olduğunu iddia edirlər.
İstinadlar
- Аликберов А. К., 2003. səh. 196
- Фёдоров Я. А. К вопросу о южной границе Хазарии // Вестник Московского университета. Серия 9: История (научный журнал) (rus). № 3. М.: Издат. МГУ. 1970.
- Этническая история Северного Кавказа IV-X вв. Л.: Издательство Ленинградского университета. 1979.
- Аликберов А. К., 2003
- "В. Ф. Минорский. Худуд ал-Алам". odnapl1yazyk.narod.ru (rus). 2020-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-06.
- История Дагестана. В 4-х томах. М., 1967. Т. I. С. 123.
- Еремян С.Т. Моисей Каланкатуйский о посольстве албанского князя Вараз Трдата к хазарскому хакану Алп-Илитверу // Записки ИВАН СССР. Т. VII. М.-Л., 1939. С. 44.
- Исламмагомедов А.И. Аварцы. Историко-этнографическое исследование XVIII - начало XX в. Махачкала, 2002. С. 12.
- Бейлис В. М., 1963. səh. 258
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;Бакихановadlı istinad üçün mətn göstərilməyib
Ədəbiyyat
- Эпоха классического ислама на Кавказе: Абу Бакр ад-Дарбанди и его суфийская энциклопедия «Райхан ал-хака’ик» (XI—XII вв.). М.: «Восточная литература». Отв. ред. 2003. ISBN .
- Бейлис В. М. Из истории Дагестана VI–XI вв. (Сарир) // Исторические записки (научный журнал) (rus). № 73. М.: Отделение историко-филологических наук РАН. 1963. 249–266.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Serir ve ya Sarir yerli menbelerde Tavyak qum Tav Jak dag terefi VI XII esrlerde dagli Dagistanda movcud olmus orta esr dovleti Buranin sakinleri avarlar qumuqlar laklar ve diger Dagistan xalqlarinin ecdadlari idiler SerirPaytaxt Xumrac Xunzax ve ya Gimri Idareetme formasi monarxiyaAdiDovletin adi ereblerin yerli hokmdarlara verdikleri titula koklenir sahib es serir taxt sahibi Professor A R Sixsaidovun fikrine gore Serir adi fars ereb cografi enenesi ile elaqelidir Ereb muellifleri dagliq Dagistan erazisini taxt sahibi torpagi adlandirir yeni Sahib es serir onlar bu adi Sasanilerin son numayendesinin qizil taxti efsanesi ile elaqelendirirler hansi ki guya ele bextsiz hokmdar terefinden Dagistana gonderilmisdir Bu termin ereb deyil fars menselidir ve daha cox ehtimal olunur ki Serir gurculerin mtiuleti sozu ile eyni mena dasiyir yeni daglar olkesi ve ya daglilar olkesi Bu ad erebce soz olan serir e taxt yox farscadaki ser dag sozu ile eynikokludur Serir termininin etimologiyasina dair bu fikir eslinde 1930 cu illerin sonunda sovet ve ermeni tarixci ireli surduyu ferziyyeni tekrarlayir hansi ki Serir sozunun farscadan daglar olkesi ve ya dag olkesi menasini dasidigini hesab edirdi eynile Dag ve stan olke oldugu kimi Avar etnoqrafiyasi uzre taninmis tedqiqatci A I Islammehemmedov da oxsar fikre sahibdir O yazir ki Serir olaraq bu olkeni VII VIII esrlerin ereb muellifleri adlandirib Adin menseyi aydin deyil onu Iran padsahinin qizil taxti efsanesi ile elaqelendiriler VII esrin evvelleri guya taxti ozlerinden once Dagistan daglari kimi tehlukesiz yere yollayiblar ki orada ona eylessinler Lakin padisah olduruldu Sahib es Serir erebceden Taxt sahibi demekdir diger izahi fars sozu ser den ireli gelir ki o da bas dag zirvesi ve muvafiq olaraq dag olkesi demekdir ErazisiDovrumuze catan tesvirlerde Serir dovleti ehalisi six olan ve coxsayli qalalarla yaxsi mohkemlendirilmisbir olke kimi xarakterize olunur Paytaxti Xumrac seheri idi hansi ki muasir Xunzax adli avar kendi ile eynilesdirilir Gorunen odur ki Semender sahil bolgesinin simal hissesinde sonraki Tarki ve ya Tarxu ve indiki Petrovsk etrafinda yerlesirdi Sahilin bu hissesine en yaxin olan Serir dovleti avar xalqinin yasadigi bolge ile uygun gelir Ciceklenme dovrunde Serir erazisi muasir Dagistanin hem dagliq hem de dageteyi hisselerini ve onun xaricindeki qonsu torpaqlari ehtiva edirdi Serir sahi Filan sah adini dasiyirdi ve xristian idi Bezi tarixcilerin fikirlerine gore erebler terefinden meglub edilen Sasaniler sulalesinin son padsahi Yezdegird Xorasana cekildi ve Behram Cubin qebilesinden olan eyanini Qafqaz daglarina gonderdi Buna gore Serir adlandirilan bolgeni menimseyen sonuncu onu nevelerine miras olaraq qoydu Nizami Gencevi bu adin menseyini oradaki magaralarda yerlesen Keyxosrovun taxti ve tacina gore teyin edirdi Digerleri ise olkenin Serir adlandirilmasi yerli hokmdarlara verilen qizil taxta oturmaq huququ ile bagli oldugunu iddia edirler IstinadlarAlikberov A K 2003 seh 196 Fyodorov Ya A K voprosu o yuzhnoj granice Hazarii Vestnik Moskovskogo universiteta Seriya 9 Istoriya nauchnyj zhurnal rus 3 M Izdat MGU 1970 Etnicheskaya istoriya Severnogo Kavkaza IV X vv L Izdatelstvo Leningradskogo universiteta 1979 Alikberov A K 2003 V F Minorskij Hudud al Alam odnapl1yazyk narod ru rus 2020 10 23 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 06 Istoriya Dagestana V 4 h tomah M 1967 T I S 123 Eremyan S T Moisej Kalankatujskij o posolstve albanskogo knyazya Varaz Trdata k hazarskomu hakanu Alp Ilitveru Zapiski IVAN SSSR T VII M L 1939 S 44 Islammagomedov A I Avarcy Istoriko etnograficheskoe issledovanie XVIII nachalo XX v Mahachkala 2002 S 12 Bejlis V M 1963 seh 258 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Bakihanov adli istinad ucun metn gosterilmeyibEdebiyyatEpoha klassicheskogo islama na Kavkaze Abu Bakr ad Darbandi i ego sufijskaya enciklopediya Rajhan al haka ik XI XII vv M Vostochnaya literatura Otv red 2003 ISBN 5 02 018190 0 Bejlis V M Iz istorii Dagestana VI XI vv Sarir Istoricheskie zapiski nauchnyj zhurnal rus 73 M Otdelenie istoriko filologicheskih nauk RAN 1963 249 266