Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sarkomastiqoforlar və ya sarkoqamçıdaşıyıcılar (lat. Sarcomastigophora) protozoylara daxil olan tipdir. Bura sərbəst yaşayan və parazit həyat kecirən ibtidailər daxildir. Hərəkət orqanoidları sitoplazmanın çıxıntısı olan yalançı ayaqlar və ya qamçılardır. 18000-ə yaxın növü var.
| Sarkomastiqoforlar | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Quruluşları
Birhüceyrəli sərbəstyaşayan və ya parazit, daha çox birnüvəli orqanizmlərdir. Elə formaları var ki, iki tip nüvələri olur- vegatativ və generativ. Nümayəndələrinin əksəriyyətində hüceyrənin xarici qatı möhkəmdir ki, bu da forma sabitliyini şərtləndirir. Elə qruplar var ki, onların xarici skeletini mineral maddələr təşkil edir.
Həyat tərzi
Növlərin çoxu bakteriofaqdır, üzvi maddələrlə qidalanan saprofitlər də vardır. Kiçik bir qrup isə avtotrofdur. Parazit formalar öz sahiblərinin şirəsi ilə qidalanır. Yalançı ayaqların, yaxud qamçıların köməyilə hərəkət edir. Bəzilərində bu orqanoidlərin hər ikisi eyni vaxtda ya da həyat siklinin gedişində ardıcıl olaraq mövcud ola bilər. Çoxalma hüceyrələrin ikiyə bölünməsi ilə baş verir (qeyri-cinsi). Cinsi prosesin olması da məlumdur. Bəzi nümayəndələrdə qeyr-cinsi və cinsi çoxalma növbələşir.
Təsnifat
Sarkomastiqoforlar tipi 2 yarımtipə bölünür:
- Yarımtip Sarkodinlər - Sarcodina
- Yarımtip Qamçılılar- Mastigophora
- Sinif: Qamçılılar - Mastigophora
- Yarımsinif: Bitki qamçılıları - Phytomastigina
- Sinif: Qamçılılar - Mastigophora
Sarkomastiqoforların təbiətdə və xalq təsərrüfatında əhəmiyyəti
Sarkomastiqoforların bir çox növləri şirin və dəniz suyu hövzələrinin sakinləri olub, bentosun və planktonun tərkibinə daxil olur. Bir sıra növlər torpaqda yaşamağa uyğunlaşıb. Ətraf mühitdə bu heyvan qrupunun əhəmiyyəti ilk növbədə onların rolu ilə müəyyən edilir. Sarkomastiqoforların əksəriyyəti bakteriofaqdır. Bakteriyaların yeyilməsi ətraf mühitdə onların sayını azaldır. Bu isə sağ qalan fərdlərin gənclik dövründə intensiv metabolizm]inə imkan yaradır və üzvi maddələrin yığılmasına, su və torpağın özünütəmizləməsinə şərait yaradır. Başqa tərəfdən, sarkomastiqoforların bir çox nümayəndələri bakteriyalarla yanaşı, həll olmuş üzvi maddələri də yeyib həzm etməyə qabildir. Bununla onlar təbiətin özünütəmizləmə prosesində birbaşa iştirak edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, sərbəstyaşayan sarkomastiqoforların indi mövcud olan bir çox növləri ilkin produsentlərdir () və bununla da mühiti üzvi maddələrlə zənginləşdirirlər. Dəniz sularının, okeanların dərinliyində, şirin sularda, torpaqda yaşayan külli miqdarda sarkomastiqoforlar çoxsaylı və onurğalı heyvanlar üçün qida mənbəyini təşkil edir. Qamçılılar və sarkodkimilər biotopların çirklənmə dərəcəsinin müəyyənləşməsində bioindikator kimi çox böyük əhəmiyyətə malikdirlər. Onların növ tərkibinə, sayına və biokütləsinə, biotoplarda paylanmasına və trofik əlaqələrinə görə mühitin çirklənməsi, onun üzvi mineral maddələrlə zənginlik, yaxud yoxsulluq dərəcəsi, mühitin fiziki-kimyəvi vəziyyəti və s. barədə mühakimə yürütmək olar. Əhəngdaşı massivləri, hündür dağlar (Pireney, Alp və b.), təbaşir və bir sıra başqa çöküntü süxurlarının qalın qatları (silisiumlu gil, silisiumli şistlər, trepel, yaşma, opal, dəvəgözü və b.) ölmüş foraminiferlərin, şüalıların və qamçılı kokkolitoforidlərin xırda balıqqulaqlarından ibarətdir. Sarkomastiqoforların bir çox parazit formaları insan və heyvanların xəstəliklərinin törədicisidir. İri və xırdabuynuzlu malda, donuzda, itdə və başqa heyvanlarda bir neçə növ amöb parazitlik edir. Bunlardan ən çox patogen əhəmiyyəti daşıyanı- lat. Entamoeba suis növüdür. İnsanın mədə-bağırsaq sistemində 7 növ amöb aşkar edilmişdir ki, bunlardan ən təhlükəlisi xəstəliyinin törədicisi olan lat. Entamoeba histolytica növüdür. Amöbiozlar əsasən isti və qurur iqlimə malik rayonlarda yayılmışdır. Şiddətli ishal, bol qanaxma ilə müşayiət olunur. Bu isə daxili orqanların bir çoxunun absesi nəticəsində ağırlaşmalara səbəb ola bilər. Xəstələrin müalicəsi üçün bir sıra dərman preparatlarından istifadə olunur və onlar tamamilə sağalırlar. Fəal terapiya olamdıqda xəstəlik xroniki formaya keçə bilər. Nəticədə orqanizm güclü şəkildə üzülə və tələf ola bilər. Amöblərin qalan növləri insanın bağırsaqlarında yaşayaraq bakteriyalarla qidalanır. Bu amöblərin insanda hansısa xəstəlik törətməsi haqqında konkret məlumat yoxdur. Bitki qamçılıları (Haplozoon, Blastodinium, Chytriodinium və b.) sinfindən olan qamçılılar əsasən onurğasızlarda (, və b.) parazitlik edirlər. Zoomastigophora sinfinə daxil olan parazitlərin böyük xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti vardır. Onların arasında təhlükəli balıq parazitləri olan ixtioftiriuslar və b. vardır. Onlardan çoxu çəkikimilərin bədən səthində və qəlsəmələrində məskunlaşaraq qəlsəmə epitelilərini dağıdır. Nəticədə balıqlar (xüsusən körpələr) boğulub ölürlər. Onurğasızların və xüsusən onurğalı heyvanların və bitkilərin daha təhlükəli və böyük itkilərə səbəb olan parazitləri- . Tripanosomatid fəsiləsinin 4 cinsinin nümayəndələri (lat. Leptomoeas, Crithida, Blastocrithida, Herpetomonas) onurğasızlarda, əsasən həşəratlarda parazitlik edirlər. Qalan 4 cinsin (lat. Phytomonas, Leishmania, Endotrypanum və Trypanasoma) nümayəndələri bir çox onurğalı heyvanların, insanın, eləcə də bitkilərin parazitləridir. Trypanasoma cinsindən olan parazitlərin sahibləri, demək olar ki, bütün onurğalı heyvanlardır. Tripanozomoz bir çox ev heyvanlarının əsl bəlasıdır. lat. Trypanasoma evanci Steel – dəvə və atlarda surra (su-auru) adlanan xəstəliyin törədicisidir. Bu xəstəlik Şimali Afrika, Cənubi Avropa və Asiyanın geniş ərazilərində yayılmışdır. Keçmiş İttifaq ərazisində atların döl xəstəliyinin törədicisi olan lat. Trypanasoma equiperdum böyük maraq kəsb edir. Xəstəliyin törədicisi cütləşmə zamanı heyvanlara keçir. Onun əlamətləri- anemiya, əsəb pozğunluğu və iflicdir. Tripanozomların bəzi növləri insanda parazitlik edir və təhlükəli xəstəliklər törədir. Bunlardan biri- . Bu xəstəliyin törədicisi lat. Trypanasoma cruzi, keçiricisi isə lat. Reduviidae fəsiləsindən olan taxtabitilərdir. Parazit insan orqanizminə daxil olaraq daxili üzvləri (ürək, əsəb və həzm sistemi) zədələyir. Titrətmə-qızdırma, qaraciyərlərin xeyli böyüməsi, bağırsaqların hipertoniyası ilə müşayiət olunur. Çaqas xəstəliyi transmissiv . Onun təbii rezurvuarı kimi müxtəlif vəhşi (gəmiricilər, meymunlar və b.) və ev (it, pişik) heyvanları çıxış edir. Tripanozomların insanda törətdiyi daha təhlükəli xəstəliklərdən biri də Mərkəzi Afrikada geniş yayılmış yuxu xəstəliyidir.
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. I cild, Birhüceyrəlilr və çoxhüceyrəlilər. Bakı, Elm nəşriyyatı, 2002.
- HONIGBERG B. M., BALAMUTH W., BOVEE E. C., CORLISS J. O., GOJDICS M., HALL R. P., KUDO R. R., LEVINE N. D., LOEBLICH A. R., WEISER J. et al. A REVISED CLASSIFICATION OF THE PHYLUM PROTOZOA, A Revised Classification of the Phylum Protozoa* (ing.). // Journal of Protozoology Wiley, 1964. Vol. 11, Iss. 1. P. 7–20. ISSN 0022-3921; 2375-0804 doi:10.1111/J.1550-7408.1964.TB01715.X PMID:14119564
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sarkomastiqoforlar ve ya sarkoqamcidasiyicilar lat Sarcomastigophora protozoylara daxil olan tipdir Bura serbest yasayan ve parazit heyat keciren ibtidailer daxildir Hereket orqanoidlari sitoplazmanin cixintisi olan yalanci ayaqlar ve ya qamcilardir 18000 e yaxin novu var SarkomastiqoforlarElmi tesnifatDomen NuvelilerAlem Protozoylar SarkomastiqoforlarBeynelxalq elmi adiSarcomastigophora Honigb amp Balamuth 1963Seklin VikiAnbarda axtarisiITIS 43781EOL 4993FW 71296QuruluslariBirhuceyreli serbestyasayan ve ya parazit daha cox birnuveli orqanizmlerdir Ele formalari var ki iki tip nuveleri olur vegatativ ve generativ Numayendelerinin ekseriyyetinde huceyrenin xarici qati mohkemdir ki bu da forma sabitliyini sertlendirir Ele qruplar var ki onlarin xarici skeletini mineral maddeler teskil edir Heyat terziNovlerin coxu bakteriofaqdir uzvi maddelerle qidalanan saprofitler de vardir Kicik bir qrup ise avtotrofdur Parazit formalar oz sahiblerinin siresi ile qidalanir Yalanci ayaqlarin yaxud qamcilarin komeyile hereket edir Bezilerinde bu orqanoidlerin her ikisi eyni vaxtda ya da heyat siklinin gedisinde ardicil olaraq movcud ola biler Coxalma huceyrelerin ikiye bolunmesi ile bas verir qeyri cinsi Cinsi prosesin olmasi da melumdur Bezi numayendelerde qeyr cinsi ve cinsi coxalma novbelesir TesnifatSarkomastiqoforlar tipi 2 yarimtipe bolunur Yarimtip Sarkodinler Sarcodina Yarimtip Qamcililar Mastigophora Sinif Qamcililar Mastigophora Yarimsinif Bitki qamcililari PhytomastiginaSarkomastiqoforlarin tebietde ve xalq teserrufatinda ehemiyyetiSarkomastiqoforlarin bir cox novleri sirin ve deniz suyu hovzelerinin sakinleri olub bentosun ve planktonun terkibine daxil olur Bir sira novler torpaqda yasamaga uygunlasib Etraf muhitde bu heyvan qrupunun ehemiyyeti ilk novbede onlarin rolu ile mueyyen edilir Sarkomastiqoforlarin ekseriyyeti bakteriofaqdir Bakteriyalarin yeyilmesi etraf muhitde onlarin sayini azaldir Bu ise sag qalan ferdlerin genclik dovrunde intensiv metabolizm ine imkan yaradir ve uzvi maddelerin yigilmasina su ve torpagin ozunutemizlemesine serait yaradir Basqa terefden sarkomastiqoforlarin bir cox numayendeleri bakteriyalarla yanasi hell olmus uzvi maddeleri de yeyib hezm etmeye qabildir Bununla onlar tebietin ozunutemizleme prosesinde birbasa istirak edirler Qeyd etmek lazimdir ki serbestyasayan sarkomastiqoforlarin indi movcud olan bir cox novleri ilkin produsentlerdir ve bununla da muhiti uzvi maddelerle zenginlesdirirler Deniz sularinin okeanlarin derinliyinde sirin sularda torpaqda yasayan kulli miqdarda sarkomastiqoforlar coxsayli ve onurgali heyvanlar ucun qida menbeyini teskil edir Qamcililar ve sarkodkimiler biotoplarin cirklenme derecesinin mueyyenlesmesinde bioindikator kimi cox boyuk ehemiyyete malikdirler Onlarin nov terkibine sayina ve biokutlesine biotoplarda paylanmasina ve trofik elaqelerine gore muhitin cirklenmesi onun uzvi mineral maddelerle zenginlik yaxud yoxsulluq derecesi muhitin fiziki kimyevi veziyyeti ve s barede muhakime yurutmek olar Ehengdasi massivleri hundur daglar Pireney Alp ve b tebasir ve bir sira basqa cokuntu suxurlarinin qalin qatlari silisiumlu gil silisiumli sistler trepel yasma opal devegozu ve b olmus foraminiferlerin sualilarin ve qamcili kokkolitoforidlerin xirda baliqqulaqlarindan ibaretdir Sarkomastiqoforlarin bir cox parazit formalari insan ve heyvanlarin xesteliklerinin toredicisidir Iri ve xirdabuynuzlu malda donuzda itde ve basqa heyvanlarda bir nece nov amob parazitlik edir Bunlardan en cox patogen ehemiyyeti dasiyani lat Entamoeba suis novudur Insanin mede bagirsaq sisteminde 7 nov amob askar edilmisdir ki bunlardan en tehlukelisi xesteliyinin toredicisi olan lat Entamoeba histolytica novudur Amobiozlar esasen isti ve qurur iqlime malik rayonlarda yayilmisdir Siddetli ishal bol qanaxma ile musayiet olunur Bu ise daxili orqanlarin bir coxunun absesi neticesinde agirlasmalara sebeb ola biler Xestelerin mualicesi ucun bir sira derman preparatlarindan istifade olunur ve onlar tamamile sagalirlar Feal terapiya olamdiqda xestelik xroniki formaya kece biler Neticede orqanizm guclu sekilde uzule ve telef ola biler Amoblerin qalan novleri insanin bagirsaqlarinda yasayaraq bakteriyalarla qidalanir Bu amoblerin insanda hansisa xestelik toretmesi haqqinda konkret melumat yoxdur Bitki qamcililari Haplozoon Blastodinium Chytriodinium ve b sinfinden olan qamcililar esasen onurgasizlarda ve b parazitlik edirler Zoomastigophora sinfine daxil olan parazitlerin boyuk xalq teserrufati ehemiyyeti vardir Onlarin arasinda tehlukeli baliq parazitleri olan ixtioftiriuslar ve b vardir Onlardan coxu cekikimilerin beden sethinde ve qelsemelerinde meskunlasaraq qelseme epitelilerini dagidir Neticede baliqlar xususen korpeler bogulub olurler Onurgasizlarin ve xususen onurgali heyvanlarin ve bitkilerin daha tehlukeli ve boyuk itkilere sebeb olan parazitleri Tripanosomatid fesilesinin 4 cinsinin numayendeleri lat Leptomoeas Crithida Blastocrithida Herpetomonas onurgasizlarda esasen heseratlarda parazitlik edirler Qalan 4 cinsin lat Phytomonas Leishmania Endotrypanum ve Trypanasoma numayendeleri bir cox onurgali heyvanlarin insanin elece de bitkilerin parazitleridir Trypanasoma cinsinden olan parazitlerin sahibleri demek olar ki butun onurgali heyvanlardir Tripanozomoz bir cox ev heyvanlarinin esl belasidir lat Trypanasoma evanci Steel deve ve atlarda surra su auru adlanan xesteliyin toredicisidir Bu xestelik Simali Afrika Cenubi Avropa ve Asiyanin genis erazilerinde yayilmisdir Kecmis Ittifaq erazisinde atlarin dol xesteliyinin toredicisi olan lat Trypanasoma equiperdum boyuk maraq kesb edir Xesteliyin toredicisi cutlesme zamani heyvanlara kecir Onun elametleri anemiya eseb pozgunlugu ve iflicdir Tripanozomlarin bezi novleri insanda parazitlik edir ve tehlukeli xestelikler toredir Bunlardan biri Bu xesteliyin toredicisi lat Trypanasoma cruzi keciricisi ise lat Reduviidae fesilesinden olan taxtabitilerdir Parazit insan orqanizmine daxil olaraq daxili uzvleri urek eseb ve hezm sistemi zedeleyir Titretme qizdirma qaraciyerlerin xeyli boyumesi bagirsaqlarin hipertoniyasi ile musayiet olunur Caqas xesteliyi transmissiv Onun tebii rezurvuari kimi muxtelif vehsi gemiriciler meymunlar ve b ve ev it pisik heyvanlari cixis edir Tripanozomlarin insanda toretdiyi daha tehlukeli xesteliklerden biri de Merkezi Afrikada genis yayilmis yuxu xesteliyidir EdebiyyatAzerbaycanin heyvanlar alemi I cild Birhuceyrelilr ve coxhuceyreliler Baki Elm nesriyyati 2002 HONIGBERG B M BALAMUTH W BOVEE E C CORLISS J O GOJDICS M HALL R P KUDO R R LEVINE N D LOEBLICH A R WEISER J et al A REVISED CLASSIFICATION OF THE PHYLUM PROTOZOA A Revised Classification of the Phylum Protozoa ing Journal of ProtozoologyWiley 1964 Vol 11 Iss 1 P 7 20 ISSN 0022 3921 2375 0804 doi 10 1111 J 1550 7408 1964 TB01715 X PMID 14119564