Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Foraminiferlər (Foraminifera) – İbtidailər (Protista) tipinə aid yarımtipdir.
| Foraminiferlər | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Foraminiferlər | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Morfoloji əlamətləri
Yumşaq bədənləri müxtəlif tərkibli və quruluşlu qabığın (çanağın) içində yerləşir. Qabıq psevdoxitin, aqqlütinli, sekresion (karbonatlı) və ya silisiumlu olur; foraminiferlər böyük əksəriyyəti kalsium karbonat qabığa malikdir. Qabıq birkameralı, ikikameralı və çoxkameralı ola bilər. Çoxkameralı foraminiferlər bir çox növlərinin 2 tip qabığı olur: meqalosferik (böyük başlanğıc və sonrakı kiçik ibarət) və mikrosferik (kiçik başlanğıc kamera və sonrakı çoxsaylı kameralar). Geoloji keçmişdə foraminiferlər 2 əsas (bentos və plankton) qrupu yayılmışdı. Ağız formasına görə girdə, oval, yarıq, düzbucaqlı ola bilir. Məsaməli çanağın ağızı və məsamələri psevdopodiyaların çıxmasına xidmət edir. nazik, uzun, şaxələnmiş və öz aralarında anastomozlaşan sap formasındadır. Psevdopodiyalar qidanı tutmaq, həzm etmək, həzm olunmamış qalıqları xaric etmək funksiyasını, eləcə də hərəkət və tənəffüs funksiyalarını yerinə yetirir.
Yayılması
Formaniferlərin çağdaş növlərinin sayı 1000-ə yaxındır. Onlardan 306-sı Atlantikanın şelf zonasında aşkar edilmişdir.Xəzər dənizində foraminiferlərin 18 növ və forması məlumdur. Formaniferlərin faunasının tərkibində 3 geniş yayılmış növ var (M.fusca, M.macrostoma, T.aguayoi). Faunanın 78%-ni isə Xəzər aborigen növləri təşkil edir. Yayılma dərəcəsinə görə Xəzər dənizinin formaniferləri üç qrupa bölünür. I qruoun arealı Volqa çayının mənsəb sahəsi, Şimali Xəzərin bütün bütün dayaz zonasının akvatoriyasını tutur. II qrupun arealı Cənubi və Orta Xəzərdə sahil dayazlığını əhatə edir. III qrupa daha çox halo- və foraminifer növləri aiddir.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Foraminiferlər başlıca olaraq dənizlərin bentosunda yaşayırlar, ancaq plankton formalar da az deyil. Sərbəst və ya yapışmış həyat tərzi keçirirlər. Yapışmış növlər daşlara, çınqıla, su bitkilərinə, yapışırlar. Əksəriyyəti dəniz orqanizmləridir və normal dəniz duzluluğu şəraitində yaşayırlar. Bəzi növlər suyun əhəmiyyətli dərəcədə şirinləşməsinə davam gətirir.
Çoxalması
Foraminiferlərin mürəkkəb həyat sikli iki əsas mərhələyə bölünür:-merozoitlərin əmələ gəlməsi ilə qeyri-cinsi çoxalma və qamoqoniya- qametlərin əmələ gəlməsi və sonrakı mayalanma mərhələsindən keçən cinsi çoxalma. Bu zaman diploid vəziyyət bərpa olunur. Ölçüləri adətən 0,1–1mm, nadir hallarda 20 sm-ə qədər olur. Foraminiferin bədənində nüvənin yolla dəfələrlə bölünməsi nəticəsində çoxlu miqdarda nüvələr əmələ gəlir. Sonuncu iki bölünmə reduksion bölünmə olub, diploid xromosom sayının iki dəfə azalması və ya haploid xromosom sayının əmələ gəlməsi ilə nəticələnir. Ana fərdin sitoplazması nüvələr arasında paylanır. Yüzlərlə birnüvəli qız hüceyrələr əmələ gəlir. Kiçik yalançı ayaqlar vasitəsilə ana fərdi tərk edirlər. Ana fərd mikrosferik və ya qeyri-cinsi, qız fərdlər isə makrosferik və ya cinsi fərdlər adlanır. Makrosferik fərdlərin nüvələri mitoz yolla dəfələrlə bölünür. Şizoqoniyadan fərqli olaraq əmələ gələn hüceyrələr qamçılı olur və onların sayı minlərlə olur. Bunlar qametlərdir. Qametlər ana fərdi tərk edərək eyni növdən əmələ gələn qametlərlə birləşirlər. Bu adlanır. Bu zaman birnüvəli ziqota əmələ gəlir. Ziqota qamçıları itirərək çanaq əmələ gətirir. Mikrosferik fərdlərin rüşeym kamerası belə formalaşır. Bu fərdlər çoxkameralı çanağa malik olur və şizoqoniya yolu ilə çoxalır.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Foraminiferlər əhəng, təbaşir və digər çöküntü süxurlarının əmələ gəlməsində mühüm rol oynayır.
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Birhüceyrəlilər və çoxhüceyrəlilər, I cild. Bakı: Elm, 2004, s.29
- B. Ağayev, Z. Zeynalova. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı, s.36.
Mənbə
Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. — Bakı: Nafta-Press, 2006. — Səhifələrin sayı: 679.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Foraminiferler Foraminifera Ibtidailer Protista tipine aid yarimtipdir ForaminiferlerElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir ForaminiferlerBeynelxalq elmi adiForaminifera A D Orb 1826Sekil axtarisiNCBI 29178EOL 4888FW 288974Morfoloji elametleriYumsaq bedenleri muxtelif terkibli ve quruluslu qabigin canagin icinde yerlesir Qabiq psevdoxitin aqqlutinli sekresion karbonatli ve ya silisiumlu olur foraminiferler boyuk ekseriyyeti kalsium karbonat qabiga malikdir Qabiq birkamerali ikikamerali ve coxkamerali ola biler Coxkamerali foraminiferler bir cox novlerinin 2 tip qabigi olur meqalosferik boyuk baslangic ve sonraki kicik ibaret ve mikrosferik kicik baslangic kamera ve sonraki coxsayli kameralar Geoloji kecmisde foraminiferler 2 esas bentos ve plankton qrupu yayilmisdi Agiz formasina gore girde oval yariq duzbucaqli ola bilir Mesameli canagin agizi ve mesameleri psevdopodiyalarin cixmasina xidmet edir nazik uzun saxelenmis ve oz aralarinda anastomozlasan sap formasindadir Psevdopodiyalar qidani tutmaq hezm etmek hezm olunmamis qaliqlari xaric etmek funksiyasini elece de hereket ve teneffus funksiyalarini yerine yetirir YayilmasiFormaniferlerin cagdas novlerinin sayi 1000 e yaxindir Onlardan 306 si Atlantikanin self zonasinda askar edilmisdir Xezer denizinde foraminiferlerin 18 nov ve formasi melumdur Formaniferlerin faunasinin terkibinde 3 genis yayilmis nov var M fusca M macrostoma T aguayoi Faunanin 78 ni ise Xezer aborigen novleri teskil edir Yayilma derecesine gore Xezer denizinin formaniferleri uc qrupa bolunur I qruoun areali Volqa cayinin menseb sahesi Simali Xezerin butun butun dayaz zonasinin akvatoriyasini tutur II qrupun areali Cenubi ve Orta Xezerde sahil dayazligini ehate edir III qrupa daha cox halo ve foraminifer novleri aiddir Yasayis yeri ve heyat terziForaminiferler baslica olaraq denizlerin bentosunda yasayirlar ancaq plankton formalar da az deyil Serbest ve ya yapismis heyat terzi kecirirler Yapismis novler daslara cinqila su bitkilerine yapisirlar Ekseriyyeti deniz orqanizmleridir ve normal deniz duzlulugu seraitinde yasayirlar Bezi novler suyun ehemiyyetli derecede sirinlesmesine davam getirir CoxalmasiForaminiferlerin murekkeb heyat sikli iki esas merheleye bolunur merozoitlerin emele gelmesi ile qeyri cinsi coxalma ve qamoqoniya qametlerin emele gelmesi ve sonraki mayalanma merhelesinden kecen cinsi coxalma Bu zaman diploid veziyyet berpa olunur Olculeri adeten 0 1 1mm nadir hallarda 20 sm e qeder olur Foraminiferin bedeninde nuvenin yolla defelerle bolunmesi neticesinde coxlu miqdarda nuveler emele gelir Sonuncu iki bolunme reduksion bolunme olub diploid xromosom sayinin iki defe azalmasi ve ya haploid xromosom sayinin emele gelmesi ile neticelenir Ana ferdin sitoplazmasi nuveler arasinda paylanir Yuzlerle birnuveli qiz huceyreler emele gelir Kicik yalanci ayaqlar vasitesile ana ferdi terk edirler Ana ferd mikrosferik ve ya qeyri cinsi qiz ferdler ise makrosferik ve ya cinsi ferdler adlanir Makrosferik ferdlerin nuveleri mitoz yolla defelerle bolunur Sizoqoniyadan ferqli olaraq emele gelen huceyreler qamcili olur ve onlarin sayi minlerle olur Bunlar qametlerdir Qametler ana ferdi terk ederek eyni novden emele gelen qametlerle birlesirler Bu adlanir Bu zaman birnuveli ziqota emele gelir Ziqota qamcilari itirerek canaq emele getirir Mikrosferik ferdlerin ruseym kamerasi bele formalasir Bu ferdler coxkamerali canaga malik olur ve sizoqoniya yolu ile coxalir Teserrufat ehemiyyetiForaminiferler eheng tebasir ve diger cokuntu suxurlarinin emele gelmesinde muhum rol oynayir EdebiyyatAzerbaycanin heyvanlar alemi Birhuceyreliler ve coxhuceyreliler I cild Baki Elm 2004 s 29 B Agayev Z Zeynalova Onurgasizlar zoologiyasi Baki s 36 MenbeGeologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 Sehifelerin sayi 679